«ГОРТӦ ВОА ГИЛЬ ДА ГОЛЬ»
Йӧзкост сёрниын уна кыв серпасалӧ вӧр-ва шыяслысь, рӧмъяслысь, кӧръяслысь петкӧдчӧмсӧ. Татшӧм кывъяссӧ нимтӧны ономатопоэтическӧйӧн либӧ описательнӧйӧн. Найӧ торъялӧны выразительностьнаныс, сы вӧсна мый висьталанторйыс артмӧ серпаса. На пыр тыдовтчӧ ясыда, кутшӧм дон сетӧ висьталанторйыслы сёрнитысьыс. Торйӧн босьтӧмӧн татшӧм ономатопоэтическӧй кывъясыс абу зэв гӧгӧрвоанаӧсь, но мукӧд кывъяскӧд йитӧдын налӧн вежӧртасыс стӧчмӧ. Босьтам дзарснитны кыв. Словарын сійӧс вайӧдӧны изобразительнӧй дзар кывкӧд йитӧдын, кодлӧн вежӧртасыс «югыд»: дзар синтӧм, дзар оз аддзы (дзик синтӧм, югыдсӧ оз аддзы).
В. Тимин кывбурын дзарснитны кадакыв мунӧ серпас артмӧдысь пыдди:
«Шочиника шондіыс
Дзарснитлывлӧ.
Рӧмдан выйӧдз син водзын
Вежсьӧ ывла.
Югнитлӧ кывлы поэт вайӧдӧ синоним — дзарснитлывлӧ, кодӧс ми гӧгӧрвоам, кыдзи шонді югӧрлысь кымӧръяс костті дзирдалысь ёсь шы моз писькӧдчылӧмсӧ.
Кок улас гиля-голякылӧны зарни ёкмыльяс. (Сӧлӧ баб)
Гиля-голякылӧ тӧдчӧдӧ, мый зарни ёкмыльяс, кодъяс куйлӧны му вылас, морт ветлӧдлігӧн кокӧ инмӧмысь вешъялӧны да ёрта-ёрт бердӧ веськалӧмысь артмӧдӧны шум — гиль-голь.
Тайӧ серпас йывсьыс нейтральнӧй стильӧн позис шуны кузьджыка да гажтӧмджыка: Му вылын туплясисны зарни ёкмыльяс, кодъяс гораммӧдісны кок шыяссӧ, либӧ: Кокувса зарни ёкмыльясӧ джӧмдалӧмысь артмис дугдывтӧм шум, либӧ: Му вылын туплясьысь зарни ёкмыльясысь гораммисны кок шыяс.
Гиля-голякылӧмас оз сӧмын юӧртсьы действиеыс йылысь, но и сетсьӧ сылы донъялӧм, и тайӧ вӧчсьӧ дженьыда, та вӧсна висьталӧмыс артмӧ выразительнӧй.
Татшӧм ономатопоэтическӧй кывъяс вермӧны лоны кадакывъясӧн и мукӧд кывсикасъясӧн, кодъяс гӧгӧрвоӧдӧны кадакывсӧ.
— Кык лун водзті нин Лида ытшкыштліс ӧшинь увсӧ, да туруныс жуль косьмӧма. (Н. Куратова)
Туруныс жуль косьмӧма кыв тэчасын жуль кывйыс донъялана жӧ, сійӧ серпасалӧ ытшкӧм быдмӧглысь ёна косьмӧмсӧ, выйӧн туруныс жугласьӧ, чирйысьӧ.
— Мӧд парта сайын пукалысь нывкаыскӧд орччаыс кильк серӧктіс. (Н. Куратова)
Кильк кывйӧн авторыс серпасалӧ действие мунанногсӧ. Тадзи сералӧны ичӧтъяс, кодъяслӧн серам шыыс небыд, вежавидзана, артмӧ родӧмпырысь, ньӧти некодӧс увтыртны кӧсйытӧг.
— Васька кум-камкерис кильчӧ плакаяс вылас югыд камашинас и некутшӧм гӧснечтӧг локтӧма да, мыжапырысь гыж-гажкерис чашка блюд кодь юр шӧрсӧ. (В. Безносиков)
Вӧр-ва серпасалысь кум-кам шыяс дінӧ керис (отсасян глагол) содтӧмӧн гижысь тӧдчӧдӧ геройыслысь гора кок шыяссӧ, а гыж-гажкерис кадакывйыс артмӧдӧ гыжъявны кывлы синоним, коді выразительнӧя юӧртӧ: геройыс эз ӧтчыд гыжйышт юр пыдӧссӧ, гыж-гаж кыввужйыс кыскӧ лыддьысьысьлысь вниманньӧсӧ герой дінас, коді нелӧсьыдлунысла шай-паймунӧма, а чуньясыс сылӧн аслыс тӧдлытӧг юршӧрса кушинсӧ видлалӧны.
Татшӧма жӧ серпасалӧны юӧртӧмсӧ ономатопоэтическӧй кывъяс жбыр лэбзьыны, швач потны, грым усьны.
— Ми тшӧк ланьтӧмӧн кывзім Тима Веньлысь «Тӧвйыв варыш» поэмасӧ, «Дорччысьяс» кывбурсӧ... (Илля Вась).
Тшӧк кывйыс гӧгӧрвоӧдӧ: шытӧг, чӧв, ӧткодялӧй: тшӧкмунны (ланьтны), изьва сёрнисикасын син куньӧм йылысь шуӧны: тшӧкедны, финскӧйын: sokea (синтӧм). Сідзкӧ, тшӧк ланьтӧмӧн шуӧмнас автор тӧдчӧдӧ: шы лэдзтӧг, вом пӧдлалӧмӧн, быд кыв сюся кывзӧмӧн.
— Тима дядь со аслас пельӧсын оз жӧ узь, ружтӧ, ыши-пошиасьӧ, тыдалӧ, доймӧма жӧ начальникыскӧд люкыштчӧмысь. (И. Торопов).
Ыши-поши междометтьӧысь И. Торопов артмӧдӧ кадакыв, кодӧн тӧдчӧдӧ ышлолалӧм, майшасьӧм, дзуглясьӧм.
Ыши да поши кывъяс серпасалӧны мортлысь русӧ, кодлӧн сьӧлӧм вылас эм кутшӧмкӧ шог, коді оз сет сылы мӧвпавны мӧдтор йылысь, таысь кындзи.
Тшӧкыда ономатопоэтическӧй кывъяс бердын сулалӧ прӧстӧй глагол, коді стӧчмӧдӧ действие мунанногсӧ:
— Самӧварыс варкйис-пуис, но Лида тайӧс эз кыв ни эз аддзы. (Н. Куратова)
«Варкйыны» кыв серпасалӧ пузьӧм валысь шыяссӧ, кор ва веркӧсас кайӧмаӧсь дзульяс да найӧ гора потласьӧны. Тайӧ жӧ действиесӧ рӧдвуж удмурт кывйын нимтӧны ономатопоэтическӧя: вар-вар пӧзе (шумӧн пуӧ ваыс — варкйӧ).
— Эжва веськыда орӧдӧ-шкоргӧ, Помӧсӧс пановтӧ да оль вомӧн веськыда Зина виддзӧдз. (Тима Вень)
Тані шкоргӧ — ыджыд шыӧн нуӧ йи сора васӧ берегъяс бокӧд, ва кывтӧмлысь ызгӧмсӧ гижысь ӧткодялӧ ныргорӧн узян шыясӧн.
Ономатопоэтическӧй (изобразительнӧй) кывъяс вермӧны мунны и кадакывтӧг, но ворсӧны сэки налысь рольсӧ:
1) Чужан сиктын ми музыка кывзам: синъяс радлӧны, вомъясным кальк.
2) Югыд коръяса ичӧт кыдз вылӧ,
Кодӧс некод на пыдди эз пуктыв,
То ли шойччыны,
То ли прӧстӧ сідз,
Сырчик первойысь — шпорк —
И пуксис.
(В. Тимин).
5 удж. Вежӧй вайӧдӧм примеръяссьыс изобразительнӧй кывъяссӧ глаголъясӧн да висьталӧй, кор артмӧ юӧртӧмыс серпасаджык: изобразительнӧй кывнас либӧ сытӧг.
