МАТЫСТЧАН ПАДЕЖЛӦН ГУСЯТОРЪЯС
Ми бура тӧдам, мый коми кывйын 16 падеж, но кывйыс (эмакыв либӧ нимвежтас) ӧтпырйӧсӧ вермӧ сулавны сӧмын ӧти падежын. Та боксянь торъялӧ матыстчан падеж, коді петкӧдлӧ, кутшӧм предмет дінӧ веськӧдӧма действиесӧ мӧд предметлысь:
«Ставным кепысьтӧмӧсь вӧлім,
Кокни шынеляӧсь гортлань тӧлім».
(Илля Вась).
Йӧзкостса сёрниын да художествоа гижӧдъясын матыстчан падеж пасйысь -лань- суффикс дінӧ вермӧны содтысьны мукӧд падежъяслӧн суффиксъяс: -ын, -ӧ, ысь, -сянь, -ті, -ӧдз. Тайӧ сетӧ позянлун ӧткымын исследовательлы лыддьыны -лань- суффикссӧ кыв артмӧдан суффиксӧн, а оз падеж вылӧ инданаӧн. Та йылысь гижӧ Г. А. Некрасова «О падежах на -лань- в коми языке» статьяын, кодӧс йӧзӧдӧма «Труды по финно-угроведению», 690 номера сборникын, Тартуса университет (Эстония), 1985 во.
Тӧвлань пыдди Тима Вень нимтӧ ассьыс кывбурсӧ «Тӧвланьӧ», ӧттшӧтш сувтӧдӧ тӧв кывсӧ кык падеж формаӧ, матыстчанӧ да пыранӧ. Вежӧртасыс кыкнан кыв формаыслӧн ӧткодь, сӧмын мӧднас ёнджыка тӧдчӧдӧны тӧвлысь матыстчӧмсӧ. Сійӧ оз сӧмын висьтав сы йылысь, мый воӧ тӧв пуксян кад, но поэт серпасалӧ тайӧ кыв отсӧгӧн вӧр-ва вежсьӧмсӧ:
«Лысӧм рака борд кодь лои
Увтас улын оль,
Лысӧм сюрӧс сӧмын коли,
Ланьтіс борган ёль».
Ывла кӧдзалӧма, ю кынмӧма, йӧз быд лун виччысьӧны тӧвлысь воӧмсӧ, сідзкӧ, шоныдлань поводдя оз нин бергӧдчы, сійӧ виччысьӧ тӧв, тӧвланьӧ кутӧ нырсӧ.
«Волӧ серам шы сиктланьысь тӧлӧн,
Кӧнкӧ, кылыштӧ, гудӧк шы эм».
(Сук Парма).
«Сиктланьысь» пыдди поэт вермис эськӧ шуны «сиктысь», но -лань- суффиксӧн сійӧ тӧдчӧдӧ, мый оз лючки тӧд, сикт шӧрас либӧ дорас гажӧдчӧны йӧзыс, автор юӧртӧ, мый сэні, кысянь кылӧ йӧзлӧн гажыс, эм сикт.
«Кодйим, а Фукслӧн пидзӧсланьтіыс кокыс чегӧма да и лядьвеяс рана, яйыс вель кузя нетшыштчӧма, кокыс ставнас вир пиын».
(М. Игнатов).
«Пидзӧсланьтіыс» кыв форманас, кӧні орччӧн сулалӧны матыстчан да вуджан падеж суффиксъяс, гижысь зэв ясыда серпасалӧ, мый кокыс чегӧма абу веськыда пидзӧсӧдыс, а кытікӧ сылань маті, -лань- суффиксыс сетӧ тайӧ содтӧд рӧмсӧ юӧртӧмыслы.
«Ми кодкӧ воӧ вӧлім батьӧкӧд Пальлань дінын, сэні комияс жӧ олӧны».
(Илля Вась).
«Пальлань дінын» кыв формаӧн Илля Вась дженьыда юӧртӧ, мый детинка оз стӧча тӧд, кӧніджык вӧлӧмаӧсь найӧ батьыскӧд, но ылӧсас кывлӧма, мый сэтчӧсінъясын кӧнкӧ эм нималана Паль сикт.
Падеж кыв йыв водзвылӧ -лань- суффикс сувтӧдӧмыс вӧчӧ юӧртӧмсӧ выразительнӧйджыкӧн, сы отсӧгӧн тӧдчӧдсьӧ ылӧсас шуӧм, кор оз стӧча бура тӧдны, кӧні, кысянь, кытчӧ, кыті, кытчӧдз мунӧ действиеыс.
Поэтическӧй гижӧдъясын, кор колӧ видзтыны слог лыдсӧ, поэтъяс вермӧны колана падежлысь суффиксӧ кольны, но мукӧд кывъяскӧд йитӧдыс вӧчӧ мӧвпсӧ гӧгӧрвоанаӧн.
«Висьтавласны, олас-вылас
Вифинеяын Финей:
Сійӧ эз вӧв ме моз чинтӧм,
Сійӧ вӧліс ме кодь синтӧм.
Сёян-юан (колӧ шуны,
Сійӧ вӧлі сэтчань cар)
Эм тай мыйысь пӧжны-пуны,
Да эз вермыв сёйны-юны».
(И. Куратов).
Кыв велӧдан законъяс серти колӧ эськӧ вӧлі шуны: сэтчаньын cар, но «вӧлі» глаголыс индӧ сы вылӧ, мый кывйыс, коді тӧдчӧдӧ действиелысь мунанінсӧ, сулалӧ ина падежын, И. Куратов видзтӧ слог лыдсӧ, оз содты матыстчан падежа суффикс бердас -ын кыв йывсӧ. Та вӧсна гижӧдыс артмӧ зэлыдджык, этшаджык кывъя, паметьӧ кутчысянаджык.
2 удж. Вайӧдӧм кывбурсьыс корсьӧй матыстчан падежа кывъяссӧ да висьталӧй, кутшӧм содтӧд рӧм кутӧ -лань суффиксыс, вежсяс-ӧ кывйыслӧн вежӧртасыс, шыбитам кӧ кык падеж суффиксысь кодсӧкӧ:
Таланьӧ.
Таланьӧ, таланьӧ, вокъясӧй сибӧдчӧй,
Таланьын тіян дор сулалысь вын.
Таланьысь бурлунсӧ аслыныд виччысьӧй,
Таланьын гӧльяслысь восьтӧны син.
Таланьӧ, нарта йӧз, сыныштӧй, сибӧдчӧй,
Таланьджык, долыдлун коді оз тӧд.
Таланьджык локтысьяс, ӧтлаӧ ӧтувтчӧй,
Таланьӧ гӧль локтысь лоӧ дзик пӧт.
Таланьӧ, мустӧммис кодлы важ олӧмыс!
Таланьӧ, ставныд ті, тӧдліс код шог.
Таланьӧ локтысьяс, локтӧй жӧ сьӧлӧмысь,
Таланьсянь чегамӧй важлысь лёк кок.
(Пармазон).
