ПЫРАН ПАДЕЖ ПЫДДИ НИМТАН

Ина обстоятельство петкӧдлысь эмакывъяс кывбура сёрниын вермӧны сулавны пыран падежын пыдди нимтанын:

«Войвыв пышйис

Пӧрысь февраль-пӧч», —

гижӧ «Майбыр май» кывбурын Тима Вень. Шуис кӧ поэт «войвылӧ (кытчӧ?) пышйис», юргис эськӧ тайӧ правильнӧя кыв велӧдан законъяс серти, но сыкӧд тшӧтш и... гажтӧма. Ӧд ми велалӧмаӧсь нин тайӧ падеж дінас быдлунъя сёрниын сійӧн вӧдитчигӧн. Виччысьтӧг кыв формасӧ вежӧмӧн автор кыскӧ миянлысь вниманиенымӧс, дай нимтан падежа кывйын слог лыдыс ичӧтджык, сідзкӧ, юӧртӧмыс артмӧ нюдзджык, динамичнӧйджык.

Йӧзкостса сьыланкывъясын да бӧрдӧдчанкывъясын, кодъяс чужлӧмаӧсь уна сюрс во сайын, ина обстоятельство пыдди мунӧ оз пыран падежа кыв, а нимтана:

Улысь вед вылэдз

Менӧ тэ колин

Кыпедтэмъяскед,

Тыы йыы на борд йыы

Лэптытэмъяскед,

Ки йыы на кок йыы

Топоотэмъяскед», —

шуалӧ изьватас ань кувсьӧм верӧссӧ бӧрдӧдігӧн. Сы вылӧ, мый тайӧ зэв важъя бӧрдӧдчӧм, коді ӧти кӧленасянь мӧдӧдз вуджӧмӧн, пӧчьяссянь мамъяслы, мамъяссянь нывъяслы висьтавлӧмӧн воӧма миян кадӧдз, индӧ тыы (тыв) нимакыв, кодлӧн вежӧртасыс лэбач бордйысь перӧыс (гӧныс). Талунъя коми сёрниын тайӧ вежӧртасын тыв кывйыс оз нин паныдасьлы, сійӧ вежсьӧма рочысь босьтӧм «перӧ»-ӧн, но рӧдвуж финн-угор йӧз сёрниын эмӧсь сыкӧд ӧтмоз юргысь кывъяс: удмуртъяслӧн — тыл, на ног лэбачсӧ нимтӧны тылобурдоӧн (гӧна-перӧа-бордаӧн), марилӧн — пыстыл (лэбач гӧн), мордвалӧн — толга, мансилӧн — тоол, венгръяслӧн — толл да с. в.

Ми аддзам, мый «тыы йыы, борд йыы» (тыв йыв, борд йыв) кыв тэчас воӧма миянӧдз зэв важъя кадсянь, кор коми войтыр овлӧма мукӧд финн-угор рӧдвужкӧд на, и сэки ӧнія серти этшаджык на вӧлӧма падеж лыдыс. Та вӧсна пыран падежа кывъяс пыдди вӧдитчылӧмаӧсь нимтан падежаясӧн: тыв йылӧ да борд йылӧ, ки йылӧ да кок йылӧ пыдди шулӧмаӧсь тыв йыв, борд йыв, ки йыв, кок йыв.

«Вольпась воді ме висьӧмӧн

Сӧмын дас сизим арӧн», —

сьывсьӧ йӧзкостса сьыланкывйын. Тані, дерт жӧ, правильнӧйджык вӧлі, шуисны кӧ: «вольпасьӧ воді», но поэтическӧй визьысь слог лыдсӧ видзтӧм могысь пыран падежа кыв пыдди вӧдитчӧны нимтан падежаӧн, вӧчӧны юӧртӧмсӧ дженьыдджыкӧн, поэтическӧйджыкӧн.

«Гашкӧ, ылалін тэ друг

Менам кыр йыв вӧрӧ,

Либӧ мунін тайӧ здук

Озла трунда йӧрӧ», —

гижӧ Козлов Е. «Ваня воклы» нима кывбурын. «Тайӧ здукӧ» пыдди поэт вӧдитчӧ «тайӧ здук» кыв тэчасӧн, «друг» кывлы стӧч рифма корсьӧм могысь сідз жӧ, кыдзи и

И. Куратов аслас герой йылысь юӧртігӧн «та рытӧ» пыдди вайӧдӧ «тарыт» кыв:

«Тарыт гортас виччысьӧ

Зэв бур гӧстьясӧс Кӧч Закар».

Мӧвп кольӧ гӧгӧрвоанаӧн, кӧть и лои видзтӧма ӧти слог, кывбур визьыс дженьдаммис, лоис зэлыдджык. «Тарыт» формаыс миян сёрниын зэв жӧ важ, мукӧд рӧдвуж финн-угор кывъясын «рыт да рытын» пыдди шуӧны ӧти кыв жӧ, нимтан падежаӧс, ӧткодялӧй: удмурт ног — ӝыт, марилӧн — кас, венгръяс — эштэ, хантъяс — етн, манси — ээти-пала.

Кад петкӧдлысь кывъяс вермӧны мунны и пыран падеж тӧдчӧдысь кывбӧртӧг, и мӧвпыс ньӧти оз дзугсьы:

«Кежліс морт сутш кабак дінӧ,

Рочалыштіс ӧшиньсӧ». (И. Куратов).

«А кутшӧм лӧсьыд тувсов вой,

Кор шонді саялыштӧ сутш». (Сук Парма).

Вайӧдӧм поэтическӧй юкӧнъясас поэтъяс «сутш кежлӧ» пыдди повтӧг шуӧны сутш, кывбӧрсӧ босьттӧг, кодтӧг мӧвпыс оз вошты ассьыс вежӧртассӧ. Кывбур юргӧ мичаджыка, кор сэні вӧдитчӧны этшаджык кывйӧн.

Сідзкӧ, тайӧ кыв формаясыс мӧрччанаджыкӧсь, наӧн кыпыдджыка да лаконичнӧя юӧртӧны мӧвпсӧ.