ЛОВЛЫ БОРД
Часӧн-джынйӧн дзужгисны Эжва паныд «Нептун» мотора кӧрт пыжӧн. Медбӧрти Митрей Вась сюйис пыж нырсӧ вис вомӧ, кодӧс эськӧ бокӧвӧй морт эз и казяв, бадь улӧ дзебсьӧма да. Мотор ланьтіс.
— Чеччыны, буракӧ, ковмас, — аслыс шуигмоз кыпӧдчис пуклӧс вылысь Гриша Вань, кор кыліс, кыдзи посни изъяс гирснитісны пыж пыдӧссӧ.
— Таті ляпкыд да, ме кыскысьла, — лэпталіс резина кӧм гӧленьяссӧ да воськовтіс пыжсяньыс вискас Митрей Вась. — Абу на ёна косьмӧма да, ме ӧтнам верма.
— Ӧтнадлы сьӧкыд.
— Мун, мун, менӧ эн виччысь, — шуаліс берегӧ петӧм Гриша Ваньлы Митрей Вась. — Таті ӧд тыӧдзыс метра сё и эм. Ме регыд воа. Пукалышт керка дорас.
Гриша Вань восьлаліс бадьяс пӧвстӧд, кодъяс медбӧрти помасисны да синъяс водзӧ пласьтмуніс вель паськыд ты. Шуйгаладорас, кыр йылын моз, тыдаліс вӧр керка. Сысянь бокынджык вожкаяс вылын тӧлаліс кулӧм-ботан. Некод эз тыдав. Кӧть эськӧ мунӧма да видзӧдлӧма, но ёртыс эз шу татчӧ сувтны, водзӧ на пӧ колӧ пырны.
Гриша Вань пуксис ытваӧн быгыльтӧм кер вылӧ, видзӧдліс гӧгӧрбок да кыліс, кыдзи шоналӧ сьӧлӧмыс. Оз кӧ мырпомыс сюр, кӧть ӧти выль кывбур татысь лэччӧдас.
Кӧнкӧ пӧ тасянь матын вит верст кузьта да пасьта Кадам ты эм, кӧні олӧны пелькиник пипу пыж кодь сиръяс да пач пӧдан кодь ёкышъяс, а тыгӧгӧрса нюръясас — став мирыслы вотмӧн мырпом да турипув. Гриша Вань некор на эз вӧвлы сэні, кӧть бура дыр нин олӧ юрсиктын да позис вӧрзьӧдчывны. Некодлы эз вӧзйысьлы, а кор мотор да пыж ньӧбис, матігӧгӧрыс кутіс ылӧдлыны. Таво сиктгӧгӧрса нюръясын мырпомыс эз ло да, вӧлисти Митрей Вась дорӧ шыӧдчис, мед Кадамӧ катӧдлас, кӧн пӧ нюрса виж мольсӧ куим ведраӧн лун вотӧны. Ёртасьӧны да, вӧзйысьӧма лоис, а эз кӧ тӧдсаӧсь быттьӧ вӧвны, Кадамтӧг на ковмис овны.
Митрей Васькӧд бурасӧ во нёль нин тӧдсаӧсь, кӧть кинысӧ ӧта-мӧдныслы аддзысьлігъясӧн водзынджык нин чургӧдлісны. Культура керкаын уджалысь да баянӧн лӧсьыда ворсысь Митрей Вась босьтчӧма вӧлі буретш сьыланкывъяс лӧсьӧдны, кор ёнджыка тӧдмасьӧмыс лоис. Ӧтчыд аддзысисны да, мортыд чуймӧдіс Ваньӧс: ме пӧ тэнад кывбур вылӧ, книгасьыд босьті да, сьыланкыв гижи, лок пӧ пыралам менам жырйӧ, баянӧн ворсышта.
Сьыланкывйыс бура пысасис Ваньлы сьӧлӧмас. Сылы юрас некор эз волы, мый кывбуръяс дорас музыка позяс корсьны.
— Зэв тай лӧсьыд, — ошкис Митрей Васьӧс.
— Босьтчи на сӧмын да, кытысь лӧсьыдыс? — пыксьыштіс Митрей Вась. Видзӧдӧм серти, мортыслы вӧлі любӧ.
Артмӧдчисны да ӧддзисны сьыланкывъястӧ гижны. Радио и телевизор пыр найӧ кутісны юргыны. Ловлы борд.
Тыдовтчис Митрей Вась, пыжсяньыс нин йӧткасьӧ. Гриша Ваньлӧн пыжӧ воськовтӧм бӧрын висьталіс:
— Тайӧ тыыс, Иван Григорьевич, Кадам дорӧн, рочӧн кӧ, Подкадамьеӧн шусьӧ. Тасянь Кадамӧдзыс абу нин ылын, но мунмӧн на. А тайӧ керкаыс чери кыйысь да вӧралысь котырлӧн. Гожӧм-арнад пӧшти век кодкӧ эм: то вотчысь, то чери кыйысь. Со тай кодкӧ кулӧм-ботансӧ косьтӧ. Тасянь Кадамас и ветлӧны. Мукӧддырйи узьнытӧ тӧрӧкан мындаӧн чукӧрмылӧны. Ме ог ёнасӧ татчӧ сувтлы. Водзынджык, татшӧм жӧ кымын ты дорын, ӧти кыйсьысьлӧн вӧр керка эм, да сэтчӧ меститчывла. Кӧзяиныс орчча сиктысь, ми сыкӧд важӧнкодь нин тӧдсаӧсь. Сійӧ тыас и вӧйтасьлам. Вотчигкостіным кодкӧ да ӧшъяс.
Час кык на керкаӧдзыс воӧдчисны. Кутшӧмкӧ вискӧд бара йӧткасисны да вӧлисти ласта вылӧ кыскысисны. Ректысисны да вӧр пӧвстӧ дзебсьӧм ты пӧлӧн мудзтӧдзныс на шлапиктісны.
— Видза олан, донаӧй, — шыӧдчис вӧр керка дорӧ Митрей Вась. Талун абу ӧтнам. Примит менӧ ёрткӧд. Бурӧн-шаньӧн локтім, лёксӧ нинӧм ог вӧчӧй, чери кыйыштам да вотчыштам.
Сыв куим кузьта да та пасьта жӧ кымын вӧр керка тшуплӧмаӧсь да кыпӧдлӧмаӧсь тыбокса кыр йылас пӧварнятӧг. Лэбув кодьнас керка дорас содтысьӧмаӧсь бӧрынджык. Сэтчӧ и меститісны кӧлуйнысӧ, нок вылӧ пытшкӧсас эз пыртны. Гриша Вань вӧзйысис лӧсьӧдны бипур да пузьӧдны тшай, а Митрей Вась босьтчис перъявны нопйысь кыйсян кӧлуй да мый да.
Кыз сутугаысь кусыньтӧм мӧтыр вылӧ ӧшӧдӧм тшайникын жар би вылад ваыс муткыртчис муртсаӧн.
— Ок и бур! — малыштіс кинас пӧсь тшайнас лӧсьыда шонтӧм морӧссӧ Гриша Вань. — Сё во нин татшӧмсӧ эг юлы.
— Мый ме шулі! — нимкодясис и Митрей Вась.
Вӧлі вит час кымын. Шы ни ру керкадорса коз лапъяс костын и ты кыркӧтш горулын, и вӧрзьытӧм пластӧн куйлысь ты весьтас, и став вӧльнӧй светас. Сӧмын чискис да корсюрӧ несъяліс бипур. Эз весиг герчнитлы утка, тыдалӧ, узис эжӧра вутш бокын либӧ эз лӧсяв локтысьяс кежлӧ, уялӧ кӧнкӧ мӧдлаын — гӧгӧр тай нюр да оль, ты да ёль.
Татшӧминас эськӧ ӧти тӧлысь кӧть овны. Небось, нӧб тыр кывбурыд артмас.
— Мый нӧ сідзи думыштчин? — казялӧма мӧвпъясас вӧйтчӧмсӧ ёртыс. — Лок пемдытӧдзыс вӧйтасям, юква вылӧ кӧть шедас.
— Мися, отпускавны кӧ тані, ёна жӧ и гажа места.
— А мый и неыс? Утка кыйигкежлӧ лӧсьӧдчам да выльысь и журкнитам татчӧ, — рад лоис Митрей Вась. — Тӧдан, мыйта тан уткаыс! А гажаинсӧ тэ эн на аддзыв. Кадам дорас петалам да вӧлисти чиктыв.
Асывнас чеччисны водзсьыс-водз. Ты вылын, дзик керка весьтас, гордаяс тюръялісны. Тавосяясыс посниджыкӧсь на вӧліны, быдмасны на лунвылӧ сетчытӧдз, оз кӧ свинеч шер улӧ веськавны да тайӧ ва вылас и кынмыны.
Мугӧм ёкмыльясыс сявмунісны йӧзтӧ аддзӧм бӧрын. Батьныс ли мамныс горӧдіс, мед сы бӧрся вӧтчасны.
— Тайӧ нӧ мый — ӧти гоз, а Кадамас тундраса уткаыс пуксяс да — сьӧд, эскы тэ меным, — пыжӧ пуксигмоз нин письтіс кывйыс Митрей Васьлӧн. — Воас и миян улич вылӧ праздник.
Бура дыр лоис ноксьыны рытнас вӧйтлӧм кулӧмъясӧн, вель уна ёкыш-сыныс сибдӧма, вель мича шлюнъяс^Шлюн — сирпи./^ ӧшйӧмаӧсь и. Кампетӧн чӧсмӧдлӧм челядь моз нюмдісны, варовмисны дай.
Лӧсьӧдчӧны нин вӧлі вӧрзьыны вӧр керкалань, кыдзи ты чукыляс гып-гыпкыліс: кодкӧ кыкнан стволсьыс сьӧлыштіс.
— Код нӧ татшӧм урӧдыс? — ӧти здукӧн вежсис чужӧмыс Митрей Васьлӧн. — Оз на ӧд позь ружьенас вӧлтӧшитчыны. Оз-ӧ уткаяссӧ кодкӧ пасьйы?
Тайӧс и удитіс шуны, бара шковгисны. Тайӧ пӧрйӧ ӧтчыд. Юр весьтӧдныс шутёвтісны весьӧпӧрӧм уткаяс. Керкалань пыдди ёртъяс пыжнысӧ веськӧдісны гыпканінлань: коді лысьтӧ тадзсӧ полошуйтчыны?
Абу, буракӧ, полысь рӧдысь гыпкысьыс. Пыжтӧ, дерт, ылісянь аддзис, но эз сайӧдчы. Кыдзи вӧлі судзӧдӧ уткасӧ ва турун вылысь кузь роскӧн, сідзи и водзӧ судзӧдіс.
— Йӧймин али мый? — эз дзеб скӧрлунсӧ пыжысь петӧм бӧрын Митрей Вась.
— Чолӧм да здоровье. Код нӧ татшӧм гораыс? — матыстіс берегӧ уткасӧ да вӧлисти бергӧдіс чужӧмбансӧ локтысьяслань вӧр-васӧ пальӧдысь. Тайӧ вӧлі таладор сиктысь Кельчи Миш. Син доръясыс мыйлакӧ кельчилӧн кодь гӧрдӧсь вӧліны, да сы вӧсна татшӧм ним ӧшйӧма.
— Коді, коді... — ёнджыка скӧрмис Митрей Вась, тӧдіс Кельчи Мишӧс да: аддзысьлісны нин таладор вӧрын-ваын. — Йӧрш тэ, а абу ёді. Оз на статит да, мый камган?
— А! Гудӧкасьысь Вась тай вӧлӧма. Мый нӧ гортад оз овсьы? Мырпом вылӧ номсӧдлыны кутіс?
— Каллян ыдждасӧ нӧ абу яндзим лыйлыны? — эз лэдзчысь янӧдӧмысь Митрей Вась.
— Тэ, другӧ, меным эн индав. Асьнытӧ на лешакыс татчӧ вайис, а эг ме тіянӧ лок.
Гриша Ваньӧс, оз лэпты зыксьӧмтӧ да, деливӧ босьтіс. Кӧсйӧ нин вӧлі нуӧдны ёртсӧ, а мӧдыс нӧшта ӧддзис:
— Званнӧй да незваннӧй... Плешкад али мый гижӧма? Кадамсӧ тэныд ӧтнадлы сетӧма? Став бур йӧзыслы сійӧ, а абу тэ кодь браконьерыслы.
— Эн скӧрмӧд менӧ, Митрей Вась. Кӧинъясыс ті — райцентрсаяс. Кадамсӧ проходнӧй дворӧн вӧчинныд. Мырпомсӧ-й, пувсӧ-й, турипувсӧ-й вотӧдзыс шарсъянныд, черисӧ чунь тӧран кулӧмӧн сысъяланныд, уткасӧ ӧтитӧг жӧ шковганныд. Ӧти поз, колӧкӧ, бӧръяыс, син улӧ усис да, тэд али мый кольны? Тіянлы лӧсьыд сэн сітаннытӧ сісьтыны да быд тӧлысь удждон босьтны, а миян тані удж ни кутш, вӧр-ва помсьыс и олыштам.
— Ме али мый таысь мыжа? — сӧмын и кужис шуны Митрей Вась, эз виччысь Кельчи Мишлысь тадзи уськӧдчӧмсӧ да.
— Тэ кындзи на эмӧсь адалысьясыс. Господьӧй-Енмӧй, эштісны жӧ нин йӧзыдлысь вирсӧ юны.
Со на кыдзи бергӧдчис гыпкӧминас мунӧмыс. Но Митрей Вась мустӧмтіс Кельчи Мишӧс и пыжӧ пуксьӧм бӧрын.
— Йӧй улӧ лэдзчысис да, быттьӧ сідзи и колӧ. Асьныс сиктса шуӧны, ад горш пӧ сійӧ. Но мый збыль — сійӧ збыль: Кадамыд проходнӧй двор кодьӧн и лоис. Моторыд кызвыныслӧн эм да, кодлы абу дыш, сійӧ и локтӧ.
Митрей Вась пусис, а Гриша Вань чери керис. Пӧшти ведра тыр лоис. Кысь пӧ и та мындасӧ вугырнад кыян?
— Тадз кӧ кык луннас шедас — олам на тай, — видзӧдліс керӧм чери вылас да юква вылӧ торйӧдіс ёкышъясӧс Митрей Вась.
Гырысь ёкыш чигсӧ юкваӧн кылӧдісны да тшай ырскисны — сё майбырӧй лоис. Гриша Вань весиг кывбураліс:
— Кынӧмӧй пӧт, вӧтала вӧт.
Кӧть эськӧ и нюжӧдчылӧма ыркыд керкаас, да со ӧд мый ёртыс шуис:
— Кынӧмыд кӧ пӧт, мунам да ведраад мырпомсӧ лӧд.
Нюмсӧ Ваньлысь петкӧдліс. Долыдӧн и мӧдӧдчисны Кадам бокса нюрӧ.
— Часлы, ме тэныд мичлунсӧ петкӧдла, татчӧдз кӧ нин локтім, — восьлалігмозыс сёрнитіс Митрей Вась. — Татшӧмторсӧ тэ эн на аддзыв.
Мунісны-мунісны да зэв гажа ягӧ воисны. Важӧн нин пӧрӧдлӧмаӧсь татысь вӧрсӧ. Ар сизимдасаӧсь сулалісны пожӧмъясыс, ыргӧн банаӧсь, веськыдӧсь. Ялаа подулас ув ни колода, быттьӧ шань кӧзяйка ӧшинювсӧ чышкӧма.
Бур туй вылӧ петісны да джуджыд сён воис, вомӧныс вель паськыд пос.
— Таті Кадамысь лишнӧй ваыс петӧ. Коркӧ весиг мельнича вӧчлӧмаӧсь няньтӧ изны, — висьтавліс Митрей Вась. — Тайӧ туй кузяыс ас вӧчӧм телегаӧн Кадамӧдзыс пыжъяс кыскылӧны, сійӧн и паськыд поскыс. Регыд нин воам.
И збыльысь, гажа ягыс регыд помасис да син водзӧ шыляліс саридз. Сійӧ вӧлі лӧнь да ыліас пемыдлӧз ваа. Берег дорас ва пырыс тыдаліс став пыдӧсыс. Сійӧ вӧлі дзик еджыд — сэтшӧм мича лыа быгльӧдлӧма ваыс.
— Тайӧ и эм Кадамыд, — шуис Митрей Вась.
Син водзӧ воссьӧм эрдыс вӧлі сэтшӧм паськыд, мый тыдаліс дзик гӧгӧрбок енэжтасӧдзыс. Ӧтилаын джуджыд чуркъяс, мӧдлаын сэтшӧм жӧ нёптовъяс. Чӧрс кодь тыдаліс юрсиктса телестанциялӧн вышкаыс.
Эз позь шуны, мый Гриша Ваньӧс шемӧсӧ уськӧдіс аддзӧм серпасыс. Армияын служитігӧн сійӧ Татарскӧй пролив аддзыліс, но Кадамыс вӧлі аслыспӧлӧс мича, зэв на и вӧрзьӧдіс сьӧлӧмсӧ.
— Татчӧ, Васьӧ, художник колӧ.
— Волывлӧны весиг карсаяс. Ме ӧтилысь мавтӧмсӧ аддзылі, да эз во сьӧлӧм вылӧ. Кадамыс сылӧн нюр пытшкын ыджыд гуран кодь, а, кыдз ме аддза, сійӧ абу гуран, а миян пармалӧн мылькъя бриллиантыс, сылӧн лӧз синмыс.
Ыджыд ты бокас и пырисны вотчыны. Ёна нин собалӧмаӧсь йӧзыс, и кылісны нюрас, но воттӧминыс сюрліс жӧ. Кисьмӧм вотӧснас некыдз эз кӧсйы тырны ведраныс. Визьӧдзыс нин волас да бӧр ляпкалас.
Шойччыны пуксисны, кос пожӧмтор нёровтісны да. Кымрасьӧ нин вӧлі да, шондіыс сэсся дзикӧдз дзебсис. Сьӧд чукчи бордъя кымӧръясыс тэрыба шуньгисны гӧгӧрбоксянь да ӧти здукӧн пемдіс. Сэсся сьӧд чышъяныс сё пельӧ косясьліс — тадзи шӧраліс сійӧс чардби. Гымыс вӧлі сэтшӧм ён, быдсӧн нюрвывса ляпкыдик пуясыс чеччыштлісны, кок улын нитшкыс гыӧн муніс. Чорыдсьыс-чорыд тӧв петіс да эз нин кӧшысь, а пельсаысь моз зэрыс кисьтны кутіс. Пакетъясӧн эськӧ ведранысӧ вевттисны, а асьнысӧ — нинӧмӧн. Некутшӧм шляп пожӧм оз сайӧд, да и чардалігӧн оз позь пу улад сувтны.
Тысяньыс матын вӧліны да, бура тыдаліс, кыдзи Кадамыс вӧлясӧ аслыс сетіс. Гыясыс керка судтаӧн быглясисны, буретш да налань локтісны, берегысь ӧдӧбтылӧмӧн пу йывъясӧдз солькъясисны. Вӧлі неуна шуштӧм, и сэк жӧ аслыспӧлӧс долыдлун сьӧлӧмысь петіс — ловлы борд.
— Вот кӧні выныс! Тадзсӧ сӧмын тані овлӧ. Кольӧм во ми Миколай Евгенькӧд муртса эг пӧдӧй, — шӧйӧвошӧм синъясӧн, но гора кывъяс лэдзис Митрей Вась. — Тадз жӧ локтім вотчыны да ёкыш кыйны ты вылас петалім. Енмыс видзис, берег дорас нин пыжсьыным гылалім, гыыс кыр йылас шыбитіс.
Сёр рытнас нин шоныд керкаын нюжӧдчӧм бӧрын висьтасис Гриша Вань Митрей Васьлы:
— Меным юрӧ кутшӧмсюрӧ мӧвп воис. Чайта да, мыйкӧ гижа Кадам йывсьыс.
— Ме ӧд сійӧн тэнӧ и катӧді, мед гижин. Гашкӧ, сьыланкыв артмас. Ме важӧн нин та йылысь мӧвпала. Юрӧй тыр шыяснас. Вай ӧти куплет кӧть ӧні гиж, ме видла музыкасӧ корсьны.
Рытыс и войыс на сьыланкывсӧ лӧсьӧдӧм вылӧ муніс. Но артмис да, нинӧм эз вӧв жаль. Кодкӧ кӧ вӧрас-ваас олысьяс пӧвстын вӧлі восьса синма да пеля, кыліс кык друглысь сьылӧмсӧ:
Гежӧдика овлӧ гыа,
Сійӧ ёнджыкасӧ рам.
Олан руа, олан шыа
Миян саридзным — Кадам.
Нюрын — мырпом, сьӧртын — сьӧла,
Ваын — чери, ягын — койт.
Муа-енэж костын — йӧла,
Пуа-ордым костын — мойд.
Татчӧ волан — сьӧлӧм сьылӧ,
Тані олан — радлӧ лов.
Мичсӧ аддзан, шысӧ кылан,
Сэсся нинӧмыс оз ков.
Коді волӧ, шуда лолӧ,
Быттьӧ сойбордалӧ мам.
Мед и олӧ, мед и колӧ
Миян саридзным — Кадам.
