ЛЫЙТӦМ УТКА

Уткаясыс вӧліны бура ылынӧсь. Лыйны кӧ ты вомӧныс сайӧдсянь, кӧні йӧжгыльтчӧмӧн пукаліс Семӧ Володь, оз усьны, зарадсӧ видзӧм сӧмын лоӧ. Гордаяс. Гырысьӧсь, ёнӧсь, госаӧсь. Налы ылісяньыд оз мӧрччы. Ӧти помся бордъяссӧ шевкнитлӧ-пыркнитлӧ. Тыдалӧ, айыс иньяс водзас удаллунсӧ петкӧдлӧ. Матыстчӧм пыдди мӧдар берегса эжӧрас дзикӧдз пырисны-сайӧдчисны, быттьӧ эз и вӧвлыны. «Кылісны мӧй?» — кыптіс Володьлӧн вежӧрас. Ачыс жӧ лӧньӧдіс асьсӧ: «Казялісны кӧ, важӧн нин эськӧ пузьӧдісны васӧ, со тай мындаӧсь. Гордаясыд ок пеляӧсь».

Збыльысь, тайӧ уткасӧ медся сьӧкыд судзӧдны. Сэтшӧм нин лӧня сайӧдчӧминын пукалан, сэтшӧм нин видзчысьӧмӧн, берегсянь ылыстчӧмӧн, кокъястӧ лэпталан, а нетшыштчасны ва вывсьыс — и эштіс, сьӧлӧмыд дрӧгнитлас дай.

«Ме абу жӧ йӧй, нӧрӧвитла. Коркӧ да петанныд», — эз вештыв видзӧдлассӧ куръякодьсьыс Семӧ Володь, терпитіс шуйга кокыслысь поводдя вежсьӧм водзвылын юкалӧмсӧ.

Бура дыр мысти медыджыд гордаыс медводз и тыдовтчис, нуӧдіс ас бӧрсяыс мугӧм нисьӧ руд ёкмыльяссӧ. Бара эжӧр пӧлӧнӧдыс. Дзумгыласны юрнысӧ ваӧ да бара, дзумгыласны да бара.

«Югыд ва вылас петалӧй да исласьыштӧй, эз на мӧй дышӧд сёйнытӧ?» — тэрмӧдліс уткаясӧс Семӧ Володь, но найӧ надзӧникӧн водзӧ уйисны эжӧр пӧлӧныс веськыдвыв, ты мӧдар помас.

«Лыйны али мый? Контейнера патроныс да, колӧкӧ, судзас дрӧбйыс, ӧтиӧс кӧть уськӧдас? Али виччысьла на?» — бергаліс юрас кыйсьысьлӧн. Кутӧдыс тырмис на, нёровтчис пу бокӧ.

Коркӧ-некоркӧ уткаяс бергӧдчисны сыланьӧ да ыджыдыслӧн юрнуӧдӧм улын зэв на и тэрыба кутісны чилны ва вывтіыс, быттьӧ небыдик тӧв нӧбӧдіс муртса кутӧм йи вывті сьӧдасьӧм бадьяслысь медбӧръя коръяссӧ.

Лэчыда точнитіс-мыніс предохранитель вылысь ружьеыс. Уткаяс быдсӧн сувтовкерисны, но эз лэбзьыны. Семӧ Володь метитіс эжӧр костӧдыс ыджыдыслы морӧсас да личкис пезьдӧдан вылас, но сійӧ эз вӧрзьы места вывсьыс, лыйӧм шы эз кыв. Пев помнас выльысь вештыліс предохранительсӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, но тӧлкыс эз ло, ружьеыс чӧв оліс. Зэв надзӧникӧн босьтчис чегны сійӧс, кыдзи вӧчлӧны патрон сюйигӧн, но, буракӧ, ноксьӧмыс гораджыка артмис, уткаяс тӧв нырӧн шутёвтісны син водзсьыс.

Сёӧн и сюрсӧн бура дыр матькис Семӧ Володь, ас вылас чорыда скӧрмис и кодкӧ вылӧ нӧшта. Вӧлисти дӧвгис юрас, мыйла лыйсян добраыс джӧмдіс. Вежон сайын Дзоридза тылаӧд сьӧлаяс бӧрся вӧтлысигӧн зэр улӧ веськавліс да сы бӧрын ружьесӧ вель кыза мавтліс, пезьдӧданас маслӧсӧ быдсӧн кисьтіс. Со и кынмӧма войнас ывла вылад, йи кутӧм водзвылын бура ёна ыркнитліс да.

Перйис стволысь патронъяссӧ, бура дыр чегъяліс ружьесӧ, шонтіс механизмсӧ кияснас чабыртӧмӧн, весиг пӧляліс шоныд ловсӧ. Вӧлисти кутіс личкысьны пезьдӧданыс. Ӧні кӧ эськӧ пӧдругаяс водзас йӧктысь уткаясыс! А, гашкӧ, эз и лэбны ылӧсӧ, эз ӧд, буракӧ, аддзывны сійӧс, сӧмын легӧдчӧмсӧ кылісны?

Семӧ Володь петіс эжӧр бокысь да, сьӧд нюйтӧ вӧйласигтыр, кайис урӧсмӧм бадьяса берегысь козъя вӧр дорышӧ. Ёртыс, кодкӧд сійӧ медводдзаысь на локтіс тайӧ тӧдтӧм местаясас мотора пыжӧн квайтымын верст сайсянь, висьталіс, мый тыясыс тані лыдтӧм-тшӧттӧмӧсь. Эжваыс ва визувсӧ витысь кымын нин вежлӧма да сы пыдди артмӧмаӧсь. Ӧти ты пӧ помасяс, арай заводитчылас да бара ва веркӧс син водзад пластасьӧ. Эз эськӧ тшӧкты таысь водзӧ мунны, регыд пӧ кулӧм-ботан ковмас лэптавны да, но госа уткаыс, бордъяснас величайтчысьыс, век на сулаліс Володьлӧн син водзын.

Лача кутіс, мый ты помас пуксисны, зэв видзчысьӧмӧн и муніс сэтчӧдз, но ва турунӧн сукмӧм ва вылын некод эз вӧв. Берег сяма пӧлӧнтіыс муніс водзӧ, кайыштіс вӧрас, мед пӧрӧм пуясыс да бадьясыс эз крукӧдлыны. Дзикӧдз нин косьмӧма тыыс, гуранъясын сӧмын сьӧд ваыс вӧлыштіс. Пес вӧр вылӧ шогман пипуяс коркӧя ва визулас сулалӧны да, дерт, нин. Но тулыснас, тыдалӧ, таті ваыс мунӧ на: со тай мусяньыс киӧн судзмӧн выя пуяс вылас нятшасӧ кольӧма.

Бура дыр вуджис Володь лёкинсӧ, а сійӧ эз и думайт помасьны. Мӧдарӧ, вӧрыс сукмис да весиг ва гуранъясыс бырисны. Кокыс нӧшта ёнджык ёнтыны кутіс, но бесыс ли код ли тойліс утка кыйысьӧс водзӧ, быттьӧ шӧпкӧдіс пель водзас: «Неуна муныштан, и лоас тыыс, буретш сэтчӧ уткаясыд пуксисны, ылӧсӧ эз лэбны». Кывзысис ӧд да водзӧ муніс. Гуранъяс эськӧ заводитчылісны, но бӧр вошисны, козъя вӧрыс дзикӧдз топӧдіс сӧмын сюсь синмӧн казялан берегъяссӧ, весиг ворга кодьыс эз ло. Кер вылӧ шогман козйысь Володь казяліс ичӧтик лэбув. Лысъясысь сьӧлалы вӧчӧма. Орӧм сиыс весиг вӧлі. Ув помын кӧв ӧшаліс. Сэтчӧ, дерт, пелысь кӧрталӧны. Пелысьсӧ кокыштны сюяс юрсӧ сьӧлаыс петляас дай блонкмунас. Лӧсьыда мӧвпыштӧма да вӧчӧма.

Сьӧла кыян лэчкыс и ылӧдіс бара Володьӧс. «Оз кӧ уткаыс сюр, кӧть сьӧласӧ лыя», — мӧвпыштіс да козъя вӧрӧдыс нин, лӧсьыдджыкинӧдыс, восьлаліс водзӧ, но эз жӧ дзик арайсьыс ылыстчы, век на ты вылӧ лача кутіс. Муніс-муніс да мӧд лэч аддзис. Абу жӧ некод матыстчылӧма да сиалӧма. Сэсся югдыштіс синъяс водзас, эрд кодь вылӧ петіс. Коркӧ эськӧ видз, буракӧ, вӧлӧма, да ёна нин россялӧма. «Виддзыд ӧд ва дорынджык овлӧ, часлы, водзӧджык ветла», — эскӧдіс асьсӧ Володь, но некутшӧм ты ни, ю ни, гуран ни некытысь эз тыдав.

Коксӧ дзикӧдз орӧдны кутіс. Ковмис пуксьывны да кузь гӧленя сапӧгсӧ пӧрччылӧмӧн весиг зыравны. Бура важысянь нин висьӧ. Кынмылӧмсянь. Код юрӧн тувсовъя кын му вылас ланьтліс да.

«Тырмас кӧ-а. Поводнӧя нин муні. Ылалі да, Иван, кӧнкӧ, матькӧ нин, муніс пӧ да чери кыйӧм пыдди челядясьӧ», — медбӧрын бергӧдчис шонділы мышкӧн Семӧ Володь. Видз кодь восьсаинас ордым шӧрӧ веськаліс. Утка кыйысьяс ли кодъяс сьӧдӧдз талялӧмаӧсь му бердас ытшкывлытӧм турунсӧ. Вӧр керкалань, ыджыд ты дорас, кытчӧ вӧйтасисны, дерт, петкӧдӧ, кытчӧ сэсся? Сьӧлӧм вылас кокниджык лоис.

Дой терпитӧмӧн тэрыб воськолӧн бура дыр муніс да вӧлисти казяліс, мый туйыс шуйгавыв сетчӧ, дзик мӧдарӧ нуӧ. Бергӧдчыны эськӧ да бӧр видз вылӧдзыс мунны, но Семӧ Володь веськыдавны шуис. Козъя вӧрӧ пырис да расвыв кодьӧ петіс. Дзикӧдз нин пӧрччӧдӧма тӧлыс кыдзьяссӧ да пипуяссӧ, сӧмын козъяслы да ньывъяслы нинӧм абу мӧрччӧма. Лайколын моз тасьті кодь гӧгрӧс ты мыччысис. Дор гӧгӧрыс баддя да эжӧра, кыдзи и мукӧд татчӧс тыяс. «Кыськӧ корся, а тані вӧлӧма», — мӧвпыштіс пӧлӧнтіыс мунігмоз да мыйкӧ дыра мысти мӧд тыӧ люкасис. Сійӧ паськыд сьӧд вӧньӧн куйліс веськыдладорын. Но тайӧ вӧлі эз сійӧ тыыс, кӧні кыйӧдчис сійӧ асывнас, кӧть эськӧ, петны кӧ вӧр керкалань, сэтчӧ и коліс мунны. Сідзи и вӧчис, но регыд тыыс крута песовтчис да бӧр кутіс мунны шуйгавылӧ. «Воши али мый?» — воис юр вежӧрас Семӧ Володьлы, но эз на повзьӧд гӧгӧрвоӧмыс. Водзӧ муніс. Кытчӧкӧ ӧд петас жӧ ты пӧлӧныс, мед сӧмын кокыс дзикӧдз эз ӧткажит-а. Коркӧ дорвыв кык во тӧлысьясӧн кос висьӧмысь больничаын куйліс. Кок чуньсӧ эз вермы легнитны, сэтшӧма висис. Ӧні Эжва вывсянь кыйсян ты вылӧ вискӧд пыжсӧ кыскигӧн ёна выныштчыліс да, тыдалӧ, бара коссӧ вӧрзьӧдіс. Первой кокыс юкалас, а сэсся тушанас кынтас дай.

Воис кутшӧмкӧ вель паськыд вискӧ. Кузь гӧленя сапӧгӧн он вермы вуджны. А мый и мӧдарсьыс корсьнысӧ? Кодкӧ тай эськӧ вылынджыкас, буракӧ, пыжӧн кыскысьлӧма да. Шойччыштіс да, бара асьсӧ крепыда видігмоз, выльысь зыраліс коксӧ, коді доймис терпитмӧн нин. Кынӧмыс гуръяліс, но пинь улӧ пуктыны нинӧмыс эз вӧв. Чай юӧм бӧрын шыд пусьытӧдз муртса кежлӧ ӧд и муніс челядь моз матысса тыас.

Пажынланьӧ катовтӧ да абу дивӧ гуръявнытӧ. Тадз кӧ ылӧсас довъявны кутас, пажын ни ужин кежлӧ оз во. Арнад ӧд зэв водз пемдӧ, кытӧнкӧ пу улын и ковмас узьны сёйтӧг ни ютӧг. Истӧг эм да сійӧ кӧть нин бур: ошъяс пӧ танъясын ветлӧны да, кӧть нин оз матыстчыны биасьӧмнад. Вӧлисти полӧмыс вежӧрас пырис. Татчӧ не сы коддьӧм вӧралысьяс вошлӧмаӧсь да туйпомныс абу сюрлӧма. Ружьеысь лыйны али мый? Мед Иван сералас: быдса мужик керкасянь верст сайӧ вошис, кок улас быдса туй вӧлі да?

Лыйӧмсьыс ӧдвакӧ пӧльзаыс лоас. Утка кыйысьяс торъя ёнасӧ кӧть эз гыпкыны, а вит-ӧ-квайтысь бура ылын шковгисны талун. Кӧть дасысь лый, кутшӧмкӧ утка кыйысьӧн и чайтас Иван, кывлас кӧ быттьӧ. Колӧкӧ, чӧртыс тӧдӧ, кытчӧ нин муніс вошӧм бӧрас да...

Вискыс паськаліс да ты лоис. Бедь вылӧ мыджсьӧмӧн ызі-базі мунігас эжӧр бокысь уткаясӧс кыпӧдіс да здук мысти кыліс:

— Кысь нӧ тэ татшӧм полокалӧыс? Вот сизьдышта плешкад, и юав сэсся менсьым.

Семӧ Володь казяліс мӧдар берегса бадьяс пӧвстысь петысь мортӧс. Ты вомӧныс вочавидзис:

— Вабергачысь ме. Педӧр Иванкӧд татчӧ чери кыйны катім, да со утка бӧрся вотчигӧн воши.

— Сы ыллаысь лешакыс вайис, аслыным нинӧм абу-а. Оз тай и лӧньлыны — шковгӧны. Педӧр Ивантӧ ме тӧда. Кытчӧ нӧ сувтінныд? — скӧрмылӧм бӧрас небзьыштіс мортыс.

— Ты бокын тай вӧр керка эм.

— Самарин керкаӧ, сідзкӧ. Тасянь, другӧ, кытшола туйыс сэтчӧдз да, верст вит лоӧ. Ме тэнӧ первойысь аддза. Эн на мӧй таланьыс волы? Мый нӧ беддя?

— Эг. Первойысь на. Кокӧй юкавны кутіс да сувтны ог вермы, — вочавидзис Володь.

— Тӧдтӧминад оз ков чепсасьны. Таладорын ӧд и ошъяс бергалӧны, — сыладорӧ ичӧтик пыжӧн вуджӧм бӧрын нин велӧдіс Володьӧс ар ветымына мортыс, коді висьтасис Толяӧн. — Ме сё во нин тані кытшлала, а кольӧм во ачым вошлі утка бӧрся жӧ вӧтлысигӧн. Бергӧдчис юрӧй, нинӧм ог вежӧрт и ставыс. Бура дыр пукалі да вӧлисти юрӧй веськаліс. Вошӧм бӧрад медпервой оз ков повзьыны. Повзян кӧ — труба делӧ. Уналӧн нин тайӧ местаясас лыясыс сісьмисны. Мыйла и лэдзӧма ӧтнадтӧ тэнӧ Иваныс?

— Ме ӧд эг кӧсйы водзӧсӧ мунны.

Чай пузьӧдліс Семӧ Володьлӧн выль тӧдсаыс, коді вӧлӧм тайӧ тысьыс чери кыйӧ. Бура дыр сэсся сёрнитісны. Семӧ Володь эз нин вермы ӧтнас муннысӧ да, Толя сійӧс Эжва дорӧдз пельпом вылас кутыштӧмӧн петкӧдіс, пыжӧн лэччӧдіс дай вӧр керка дорӧдзыс на пыртіс.

— Вошлін, буракӧ. Ме тай шуи, мися, первой тысьыс водзӧсӧ эн мун. Тані, кытысь корсьны, он куж. Ӧти надея: ачыс вошысьыс, петас кӧ, кытчӧкӧ петас. Ме шогӧ нин усьлі, — рад вӧлі локтысьяслы Иван. — А висьӧмтӧ ме, час, керкасӧ жарджыка ломтыла да, ас ногӧн петкӧда. Нянялӧ чериыс да, ог жӧ гортӧ лэччӧй. Медтӧ тӧв кежлӧ чериыс шедлас-а, тойӧсь уткаястӧ бӧртиджык на позяс гылӧдны.