КЫДЪЯ РОК

Ю кыр йылӧ пестӧм бипурйысь ичӧтик зарни бобувъясӧн качисны рӧмыд енэжӧ би киньяс. Кокъяс улын тэрмасис воӧдчыны пемдытӧдз гортас визувнас таладор береглань матыстчӧм ю. Ми ёрткӧд муртса на ужнайтім: азыма сёйим гырысь сир тшупӧдъяс, панялім юква да юим сэтӧр корйӧн сулӧдӧм чай. Эз на окота вӧв пырны вӧляник керъясысь тшупӧм, пес чуркаяс вылӧ ӧшйӧдӧм вевта вӧр керкаӧ да, номъясысь ӧвтчигмоз, казьтылім кольӧм лунсӧ.

— Дзик ньӧти дорысь эм на тай чериыс, — кельчи-ёкыш лэпталӧмыс, тыдалӧ, бурмӧдӧма ёртлысь сьӧлӧмсӧ. Сійӧ таво слӧймӧдчис локны чужанінас, кытчӧ бура дыр нин эз волы. Карсьыс да гортса ноксьыс быдса кык вежон кежлӧ мынтӧдчӧма. Дерт, сэсся радлас.

Сійӧ меысь арлыдаджык, кыдз шуласны, олӧм бергӧдасас нин, но зэв на пельк да винёв. Пывсим да, ӧтарӧ гор вылӧ койис, эштіс швачӧдны асьсӧ корӧсьӧн. Татшӧмыдлы кӧ киас чер сетан — керка пельӧс тшупас, пелыс кӧ вӧзъян — лунтыр ва паныд сынас.

— Дзоля кӧшас колис, — сюртчи сылӧн кывъяс дінӧ. — Кер кылӧдӧмысь дугдісны да, чайтім, унджык лоас, а мыйлакӧ мӧдарӧ артмис.

— Ваыс, гашкӧ, оз лӧсяв ли мый ли?.. Ме газетысь лыддьылі, мый тасянь матын бомбаяс пасьвартлӧмаӧсь. Помнитан, войвыв юястӧ тай лунвылӧ бергӧдны вӧлі кӧсйӧны, мед Каспий саридзӧ васӧ содтыны? Сэки.

— Ме, бара, ог тӧд. Корсюрӧ тай муыс сыркмунлӧ вӧлі-а. Звер-пӧтка, шуа ме тэд, збыльысь этша лоис. Но олӧмыс кӧ жмитас, вӧр-ваыс тшыгла кулӧмсьыд мездас на.

— Тэ мӧй тшыгъялӧмсӧ тӧдлін жӧ? Войнабӧрся да, ме мындасӧ, кӧнкӧ, эн нин мучитчы?

— Качтӧ эг сёйлы, а кыдъя няньтӧ тӧдлі.

— Часлы, ме тэныд висьтала, мый сэтшӧм тшыгъялӧмыс. Ӧтитор дум вылӧ усис. Кывзы.

И ёртӧй висьталіс:

— Миян бать усис война вылын нелямын кыкӧд воын. Мам колис квайт челядьӧн. Медыджыдыслы вӧлі дас нёль арӧс, а медся ичӧтлы — сӧмын куим. Ме ӧні думыштла сійӧ кад йывсьыс да юрсиӧй сувтлӧ. Ӧтпырйӧ шензя, кыдзи комын куим арӧса мам эз шӧйӧвош, эз лигышмун, эз чорзьы, вермис лэптыны кок йылӧ да сетны миянлы вежӧр?!

Сійӧ тувсов луныс вӧлі зэв шондіа, меліа ӧвтіс лунвывсянь тӧв. Ми, куим чоя-вока, котӧртім лунӧ бана муяс вылӧ, кытысь удитӧма нин шливкнитны лым, да позис ӧктыны шепъяс, кодъяс колисны арся вундӧм бӧрын. Бура дыр муыслы копрасим-кевмысим да этшаника козьналіс. Гортын мамным шепъястӧ пыр жӧ пуктіс пӧсь паччӧр вылӧ, а рытнас пылльӧм тусьяссӧ изіс кыз коз пуысь вӧчӧм изкиӧн. Сы бӧрын ломтіс дзоля пач да куим литраа чугунӧн ӧшӧдіс пуны кыдъя рок.

Радлам, мый удайтчас чӧсмасьыштны, пыдӧстӧм рушкунымӧс ылӧдыштны. Кыдз он радлы пӧтӧса сёянтор вылӧ, кор куш картупель да сёркни вылын лун-лун олан-виньгыртан? Котравны керкаӧд босьтчим, кутасьӧмысь ворсны. Вежӧс сайӧ пыралам, паччӧрӧ да пӧлатьӧ кайлам, лабич вывті котӧртам. Ёнакодь ышмим, а мамӧ оз ӧлӧд: аслыс, тыдалӧ, долыд миян дзользьӧмысь. Шӧркост вокӧй кутіс ме бӧрся вӧтчыны да дзоля пач вом дорлань уйкниті. Мамӧ буретш вӧлӧм пӧсь рок чугунтӧ укватӧн кыскӧ да ме сэтчӧ и крукаси. Чугуныд джоджӧ усис, рокыд киссис.

Гым-чард эз ков, ставӧн шӧйӧвошисны, керкаын ном кылан лӧнь лоис. Менам абу йӧйӧн вӧвсьӧма, вежӧртсьӧма, мый вермас лоны роктӧ кисьтӧм бӧрын. Лукавитӧм каньыд тай дзурснитлӧ-пырӧ гӧбӧч розьӧ, сідзи жӧ дзурсниті-пыри ыджыд кӧрт крӧвать улӧ. Кыла мамӧс, кыдзи сійӧ бӧрдӧ нисьӧ сералӧ:

— Вот тай и сёйим, вот ий чӧсмасим... Пань вайӧй да, мый сюрас, куралам.

Катя чой, миян медыджыдным, кылӧ, вайис пань да скӧрпырысь горӧдіс:

— Кӧні нӧ эськӧ злӧдейыс? Пасьтӧгыс ӧд эз жӧ ывла вылӧ пет? Тӧдӧмысь, дзебсис. Вот проквост! Вот злӧдей! Часлы, сюралас на тэныд, розгаыс посводзын. Ноко, пет крӧвать увсьыс.

Ме ӧдва лолала. Тӧда, мый меным талун розгаыд збыль вичмас. Бура унаысь нин швичнитлісны мый оз ков вӧчӧмысь. Крӧвать улысь петӧм йылысь ог и думайт. Петан кӧ, пыр и тшапнитасны. Сизим арӧснад Катя коддьӧмыдкӧд он водзсась. Гашкӧ, вочасӧн лӧняс ставыс, мамлӧн жальыс петас.

Но абу шудаӧн вӧвсьӧма. Катя, кӧть и ыджыдкодь тушаа нин вӧлі, кыдзкӧ пырис крӧвать улад коскӧдзыс да кватитіс менӧ мыш вывсянь дӧрӧм юрйылӧд. Кыскӧ и кыскӧ асланьыс, мырдӧн югыдінӧ петкӧдӧ. А меным сэтчӧ абу окота, мырдӧн жӧ пыкся, мый эм вынӧй кутчыся стенбердса крӧвать кӧртӧ. Ас дӧраысь вурӧм дӧрӧмӧй ён, оз косясь. Голяӧс ёнакодь зэвтіс, но ог лэдзчысь, кӧть лигышмунны куті. Куньса син водзӧй первой гӧрдӧдіс, сэсся сьӧдӧдіс, сэсся... сэсся воис пом.

Кыдзи вои садьӧ, ог помнит. Наперво тай, зэв сьӧкыда лолышті-а, кызмырдӧн моз, кызӧктӧмӧн. Восьті синмӧс: мамӧ кутӧ киня-улӧд, Катя шлачкӧдӧ ӧти кинас бан бокӧ, мӧднас личкалӧ морӧсӧс.

Пуксьӧдісны джоджӧ. Гачӧй водзсяньыс вазьӧма, бӧрвылас мыйкӧ небыд, голяӧй доймӧ, кияс плеть моз ӧшалӧны.

— Рыт али асыв нӧ? — юала.

— Но, слава тебе, господи, ловзис ӧд, ловзис! — радліс мамӧ. — Вай мыссьышт да выль кӧлуй пасьтав. Ой, господи, кутшӧмкӧ рок вӧсна муртса эг виӧй дзоля питӧ. Вай чеччы ньӧжйӧник, чеччы.

Сайкалі жӧ сэсся надзӧникӧн, вои ас вежӧрӧ. Катя меліа шуӧ меным:

— Лок, Ванюк, кольыштіс тэныд рокыс. Сёйышт да кос сёркни чайнас кылӧд.

Сійӧ кадсяньыс со колис нэм джынйысь нин унджык, но ӧнӧдз менам син водзын джоджысь куралӧм войнадырся кыдъя рок, коді ӧні ӧдвакӧ пырас вомӧ, а сэки вӧлі медся чӧскыдӧн.

Ёртлӧн висьтыс помасис. Сійӧ азыма нёньыштіс куританторсӧ да кыз шӧртӧн лэдзис вомсьыс руд тшынсӧ пельпом пӧлӧныс пӧльыштігмоз, тыдалӧ, эз на личав висьталӧмсьыс.

— Меным сюравліс жӧ рок вӧснаыд, — дум вылӧ усис челядьдырӧй и меным. Висьталі, кыдзи ас вылӧ пӧрӧдлі дзоля пачӧ жӧ сюйӧм анькытш тыра чугун. Мамӧ ӧшӧдӧма сійӧс пуны да петӧма идрасьны гидӧ, а менам, тыдалӧ, кынӧмӧй сюмалӧ вӧлӧм, да кыскыссьӧма сійӧс. Пуан васьыс веськыд киӧй ставнас поркъялӧма, ӧні тӧдчӧ. Петуклысь юрсӧ керыштлӧмаӧсь да госнас мавтлӧмаӧсь, мед бурдас. Ӧні тай врачьяс шуӧны, мый оз позь госнас мавтнысӧ, лёкджык сӧмын лоӧ. Мамӧ казьтылӧ, вежон чӧж пӧ лун и вой бӧрдін. Куим арӧса на ӧд и вӧвсьӧма.

— Мучитчыны, тыдалӧ, и чужлан мортыд, — кывкӧртіс вӧр керкаӧ пырӧм водзвылын ёртӧй. — Татшӧм бипур дорас пукалігӧн и кыпавлан ловнад.

— Бипурыс кӧ чужан муын ӧзйӧ, — содті ме.

Ылӧ кольӧм кадсӧ казьтыштӧмыс эз чорзьӧд миянлысь сьӧлӧмъяснымӧс, а, мӧдарӧ, вӧчис небыдджыкӧн. Найӧ лэдзисны ас пытшканыс став муслунсӧ да шудсӧ, кодъясӧс вӧзйис тайӧ рытас чужан муным. Ми кылім, кыдзи став бурыс небыд гыӧн пырӧ морӧсаным да кольччӧ сэтчӧ.

Вӧртасысь бура вылӧ кыпӧдчӧм тӧлысь вылын карнан помъясӧ пысалӧм ведраясӧн тэрмасис вала кодлӧнкӧ мича нылыс.