ДОМНА

1

Октябрын чужӧм Сӧвет мулысь
Мед чегны нэриник збой борд,
Став лёк вын кыптіс, — сісьмысь, кулысь,
Быд рӧма, нима, быд пеж сорт.

Тшӧтш тэнӧ, Коми муӧй, пурӧ
Горш еджыд понъяслӧн кузь пинь.
Бӧр кусі мез, кор муртса сюри,
Кыдз кусӧ югнитіг би кинь.

Шог вевттис тэнӧ кӧдзыд пужйӧн.
Бӧр личкис нартитысьлӧн кок,
Бӧр няйтӧ нырӧ тэнсьыд чужӧм,
Тэ вылын песӧ ассьыс лёк.

Со лэччӧ вир туй Эжва юлань,
Гӧль коми йӧзлӧн сійӧ вир.
Дой налысь ӧні Эжва нюлӧ, — 
Белӧйяс киысь мездіс йир.

Эз сӧмын Эжва шойла пыкты, — 
Збой Изьва, Печӧра, лӧнь Сыктыв,
Став юыс пурӧм шойӧн тыр.
Йӧз вирӧн ойдӧ юберд кыр.

Но, чужан муӧй, сэк эн повзьы,
Кор тэнӧ суис курыд во!
Октябрса гым улын код ловзис,
Мез дорйӧм вӧсна пуктас лов.

Кӧть кыдз пон чукӧр лёкла пуас,
Оз вермы бергӧдны важ кад,  
Оз вермы дорны мезмӧм муӧс, —
Кад визув паныдлань он кат.

Он вермы сійӧс кутны домӧн,
Код аддзис кузь вой бӧрын лун.
Он ӧшӧд Коми мулы томан,
Важ нартитӧм эз гӧльлӧн вун.

2

Вӧр тшӧкыд сулалӧ туй пӧлӧн,
Куш, кынмӧ коньӧр кодь кыдз пу.
Ар лӧсьӧдчӧма вуджны тӧлӧ,
Со лымйӧн саймовтчыштӧ му.

Йи вевта Сыктыв, оз нин гыав,
Дзор кӧдзыд тӧвсякодь нин ён.
Сэзь асыв ломзьӧдӧма кыа.
Тшыг сиктын нора лявтӧ пон.

Туй кузя Сыктыв катыд подӧн
Йӧз кайӧ. Кутшӧм налӧн мог?
Винтовка сьӧрас, пищаль кодлӧн,
А кодлӧн чер да пельк нянь ноп.

А ёсь тӧв ӧзтӧ, курччӧ лӧддзӧн,
Сё зіӧн чушкӧ чужӧмбан.
Йӧз мунӧ водзӧ, асъя кӧдзыд
Оз повзьӧд, падмӧд найӧс тан.

Кӧть омӧль паськӧм, абу арся,
Пӧсь биа сьӧлӧм, абу кын.
Йӧз тайӧ мунӧ Сыктывкарсянь,
Мед мукӧд йӧзкӧд йитны вын.

Мед пыкны сылысь вирӧсь туйсӧ,
Код лэчтіс гӧль йӧз вылӧ гыж,
Английскӧй ружьеӧн код сюйсьӧ,
Быд лун, быд воськов вӧчӧ мыж.

Но кодъяс, кодъяс тайӧ том йӧз?
Кысь верман тӧдмавны став ним,
Йӧз, кодлӧн палялӧма онъяс,
Пыр содӧ лунысь лун, оз чин.

Дерт тайяс ставныс челядь налӧн,
Код эз вӧв пӧт, кӧть мырсис нэм.
Кось эз кӧ панны тайяс талун,
Тшӧтш налысь озыр перйис вем.

Со орчча зонъяскӧд том ныв,
Кыдз тувсов енэж синъяс сылӧн.
Сэзь асыв садьмӧдіс тшӧтш нылӧс,
Кось йылысь чужтіс сьыланкыв.

3

Петім ми каръясысь,
Кыпӧдчим сиктъясысь,
Ӧтувтчим
Вок котыр — сё кыла йӧз.
Лунъяс кӧть букыдӧсь,
Вӧръясыс тшӧкыдӧсь,
Аддзам ми:
Водзиас енэжыс лӧз.

Ми пемыдын олім,
Ми нэм чӧж пыр полім,
И шог бӧрын виччысьлім шог.
Ми ёрим важ олӧм,
Ми смертьысь ог полӧй,
И шуд вӧсна кось — миян мог.

Ваяс оз потшавны,
Нюръяс оз падмӧдны,
Ковмас кӧ — 
Му гӧгӧр кытшовтам ми.
Лэчыд кӧть войтӧлыс,
Кӧдзыд зэв лым южыс,
Аддзам ми:
Водзиас — кыалӧн би.

Ми пемыдын олім,
Ми нэм чӧж пыр полім,
И шог бӧрын виччысьлім шог.
Ми ёрим важ олӧм,
Ми смертьысь ог полӧй,
И шуд вӧсна кось — миян мог.

Ёнӧсь кыдз удж вылын,
Збойӧсь ми кось вылын,
Йӧз дорысь вынаыс
Коді нӧ эм?
Кисьтам кӧть вирнымӧс,
Эновтім гортнымӧс,
Аддзам ми:
Водзиас — шуда выль нэм.

Ми пемыдын олім,
Ми нэм чӧж пыр полім,
И шог бӧрын виччысьлім шог.
Ми ёрим важ олӧм,
Ми смертьысь ог полӧй,
И шуд вӧсна кось — миян мог.

4

Бур туйыс нывлӧн, мамыс тӧдіс,
Бур нывлӧн, тӧдіс, оласног,
Но кывйыс висьталіс дзик мӧдӧс,
Кор нылыс сылӧн косьӧ мӧдіс,
Кысь венан мам сьӧлӧмлысь шог.

— Тэ кытчӧ, мыйла мунан, Домна?
Кось нуас олӧма йӧз мед.
Тэ зэв на этша олін, том на,
Эз вӧвлы долыд некор тэд.

Эн тӧдлы гаж, эз вӧвлы паськӧм,
Тэд воас регыд бурджык лун.
Эн эновт мамтӧ, видзты асьтӧ,
Эн, Домна, кось вылӧ эн мун.

Ныв килы ружье кӧрт зэв чорыд,
Оз лӧсяв кеслӧм уклад дор.
Кад тэныд буретш вотны дзоридз,
Том кокӧн талявны веж бор.

Кад тэныд буретш пукны войяс,
Рытгорув сьывны сьыланкыв.
Кось эштас — воасны бур вояс.
Зэв омӧль отсӧг косьын ныв.

Весь пуктан сӧмын ассьыд ловтӧ,
Сы понда йӧзлы бур оз сод.
Вай кывзы мамлысь, гортын ов тэ,
Эн менсьым сьӧлӧм шогӧн сот.

Со батьыд ветліс война вылӧ,
Кӧть воис ловйӧн, эз дыр ов.
Тэ мамтӧ жалит, муса нылӧй,
Он аслад юр вӧсна кӧ пов.

5

Сэк мамлы Домна вочавидзис:
Выль йӧзлӧн выль тшӧтш олан сям;
Оз вермы том йӧз овны сідзи,
Кыдз налӧн овлісны ай-мам.

Кад гӧльлы гӧрӧд горшсьыс разьны.
Гаж гӧльлы войдӧр вӧвлі кӧн?
Мый сыысь, волас кӧть и праздник,
Кор вылад — дӧра, абу кӧм...

Ныв кадын койлід синва соддзӧн.
Ті сьывлід, — сьылӧм вӧлі нор.
Пыр чайтлід — шудыс нывлӧн водзын,
Кор сылы сюрӧ муса ёрт.

Весь вӧвлі виччысьӧмыс тайӧ,
Эз лолыв ныв эскӧмъяс збыль.
Оз кокньӧд мунӧм верӧс сайӧ,
Важ бердӧ содӧ шогыс выль:

Кор верӧс мунӧ война вылӧ,
Кор тшыгла челядь бӧрдӧ, кылӧ,
Пи муртса быдмас — салдатпу,
Нэм пӧсьӧн вынсьӧд вынтӧм му.

Мый миян томлунъяслӧн доныс,
Кор мортног олӧм эз на шед?
Эз, вояс сэтшӧм эз на воны,
Войпукны серам сорӧн мед.

Ме некор сы вылӧ ог ышты,
Мед корсьны сьӧкыд лунӧ сай,
Шуд водзысь виччысьны йӧз мышкын.
Тшӧтш менам кось вылын эм пай.

Эн бӧрд, эн дивит, мамӧй, менӧ,
Кад тшӧктӧ овны меным тадз...
Ныв ачыс бӧрдӧм муртса венӧ,
И воддза воськов сылӧн надз.

6

Туй кузя вӧла, пода кыссьӧ
И лун, и войбыд, кыдзи гез.
Код Латкин «милӧсьтъясысь» пышйӧ,
А коді петіс корсьны мез.

Лыд партизанъяслӧн пыр содӧ.
Ӧружье омӧлик кӧть мед, — 
Мез перйысь йӧзӧс венас коді?
Эз медӧн кось вылӧ йӧз пет.

Збой котыр потшны кӧсйӧ сійӧс,
Код вирӧн пӧдтӧ Коми му,
Код вайӧ коми йӧзлы сийӧс,
Мед важ моз кульны йӧзлысь ку.

И воис Комиӧ ён радлун
Роч муса краснӧй ён отрядӧн,
Сэк ӧдйӧ мезмис Сыктыв вож,
Сэсь пышйис Латкин, пельк и чож.

Эн во тэ, Латкин, коми сарӧдз!
Бӧр ланьтіс ыргӧн мургӧм — звӧн,
Скӧнь юсис спирт, мый вӧлі кӧн.
Кыдз вӧр, тэ пышйин Сыктывкарысь.

7
 
Но Латкин пыксис Эжва сиктын
Да зэвтіс сэн став бӧръя вын.
Кад воӧ гӧрны, тулыс — дзик нин,
А косьысь Эжвайыв эз мын.

Сэк шуис краснӧйяслӧн штабыс,
Ён косьӧ дась мед вӧлі ставыс.
И лэчмис сабля, штык йыв — ёсь.
Зэв матын бӧръя, вира кось.

Мед локтан косьыс венӧм сетіс,
Мед оз ло вир кисьтӧма весь,
Разведка вылӧ Домна петіс,
Кӧть штабын ӧлӧдісны сэсь.

8

Со Домна воис белӧй тылӧ.
Бур отсӧг сылӧн — турӧб вой.
Кӧть ёртъяс котыр коли ылӧ,
Но оз тӧд полӧм, сьӧлӧм збой.

Со шочмис вӧр, туй кежис шорлань.
Шор сайсянь пуксьӧ колан сикт.
А со и керка, сиктысь торъя,
Кыр йылын сійӧ ӧтнас дзик.

Важ, ичӧт, омӧль керка нёрӧ,
Кыдз сьӧкыд уджысь мудзӧм кос.
Пыр сійӧс олӧм кыскӧ шорӧ,
Кӧть мырдысь пыксьӧ кильчӧ пос.

Тан олысь кодкӧ бара эм-ӧ?
Сэк мӧвпыштіс да кежис ань.
Сэн оліс, сиктса ног, Кӧч Семӧ,
Гӧль, висьлӧс морт, но морт зэв шань.

Кӧч Семӧ лэдзис нылӧс гортӧ,
Мед ичӧт керка, сюрас ин.
А гӧтыр вердыштіс туй мортӧс,
Бур керан — овмӧс сэсь оз чин.

Ун воштіс Семен, торксис узьӧм,
Эз вӧвлы варов татшӧм нэм.
Оз оръяв сёрни сюрӧс кузя, — 
Пыр водзӧ выльтор нывлӧн эм.

Мый керсьӧ ылі муын, рочын,
Мый вӧсна колӧ нуны кось
Гӧль йӧзлы белӧйяскӧд воча, — 
Дзик ставсӧ тӧдӧ, мый он босьт.

А Семен мойдӧ сиктса олӧм,
Мый керӧ белӧй чукӧр сэн.
Тадз Домна тӧдмаліс, мый колӧ,
Мый вермас кокньӧдыштны вен.

Сэк кильчӧ гольган сёрни торкӧ,
И пырӧ Кыз Миронлӧн пи,
Код ордын мырсьыліс Кӧч коркӧ,
Кор вӧлі вына сылӧн ки.

9

Ен бӧрын мӧдӧн Мирон вӧлі,
А керка — вичко бӧрын мӧд.
Джын сиктыс сы гӧгӧр нэм кӧліс,
Сьӧд уджӧн перйис кынӧмпӧт.

Быд бурсӧ ӧктіс кӧть йӧз киӧн,
Эм, мыйыс дум вылад оз усь,
Но Мирон ошйысис ас пиӧн:
Бать серти мудерджык да сюсь.

Кыдз боки сиктысь воӧм понлӧн,
Эз вӧвлы Мирон пилӧн ёрт.
Лӧг петіс сы вылӧ ныв-зонлӧн, — 
Эз этша гаж том йӧзлысь торк.

Но сэсь-ӧ мыйысь, пемыд войын
Кыз пилысь вежыньтісны вом,
Нэм кежлӧ колисны кос сойӧн,
И сэсянь Прокӧ — понйысь пон.

Удж индіс сылы белӧй чукӧр:
Кый, коді большевикъяс дор.
Со мыйла сійӧс, кад кӧть сёр,
Кӧч ордӧ вайис дзузган югӧр.

10

Кор пырис Прокӧ, пӧла вомнас,
Кор кельдіс Семен, ланьтіс чӧв,
Сэк ставсӧ гӧгӧрвоис Домна,
Но сьӧрас ёртыс — «кольт» эз вӧв.

Туй вылын вермас лоны шобсьӧм,
Ӧружье новлыны оз позь.
Дерт эськӧ, ӧні Домна шогсьӧ,
Мый сьӧрас ассьыс «кольт» эз босьт.

— Кысь тэныд, Семӧ, татшӧм акань?
Ме чайтлі, мися, тан кӧч поз,
А вӧлӧм, — со ӧд, ерӧмакань!
Со кутшӧм кисьмӧ тані оз...

Тадз Прокӧ гудралӧ лёк кылӧн,
А зепсьыс перйӧ вӧсни гез.
Эз этша мортӧс пӧдты сылӧн,
Кыз Мирон ставлӧн вирӧсь вез.

Дерт, Домна гӧгӧрвоӧ бура,
Мый регыд ланьтас сьӧлӧм том,
Мый коді белӧйяслы сюрӧ,
Пыр аддзӧ сійӧ ӧти пом.

Но век на тӧждысьӧ кось вӧсна,
Враг йылысь юӧр сетны кӧсйӧ.
Медбӧръя мӧвпъяс, бӧръя шог, — 
Кыдз вӧчны помӧдз босьтӧм мог.

— Ме аддза, — шуӧ Домна, — сёрми,
Тэ ордын, бур сьӧлӧма морт.
Оз вун мед, Семен, миян сёрни,
Тэ меысь бура тӧдан сёрд.

Сэк нывлы Кызлӧн кулак инмӧ
Да вирӧдз зургӧ ӧдзӧс вуг.
Лӧг ломзьӧ сэки Семен синмӧ,
И юрас мӧвпъяс сылӧн дзуг.

Кыз Прокӧ Домна бӧрся мунӧ.
Лӧг сотӧ Семенӧс кыдз би.
А юрсӧ чарлаӧн мӧвп вундӧ:
Со чер, босьт, сӧт лёк понйӧс, ви!..

Эз вермы полӧм венны Семен:
Ӧд сійӧ сӧмын — гӧль морт, Кӧч,
Ӧд полӧм чӧжсис уна нэмӧн, — 
Кӧч нимсӧ новліс бать и пӧч.

11

«Мый керсьӧ гӧгӧр, вӧт-ӧ, вемӧс,
Кысь, мыйла татшӧм гудыр кад?»
Оз тырмы вежӧрнас Кӧч Семӧ,
Скӧнь дзугсис сылӧн олӧм лад.

Кыдз повзьӧм пӧтка, лэбзис ойбыр,
А юрын мӧвпъяс — тувсов ном.
«Кысь, кутшӧм жӧдзӧм татшӧм войбыд?
Со бара дзуртӧ кильчӧ пом».

И бара пырӧ Мирон Прокӧ,
Гырд синмӧн быльгӧ коддзӧм юр.
Мый вайӧ сьӧрсьыс, кутшӧм лёкӧс?
Оз ветлы ӧтув сыкӧд бур.

— Кӧн Домна? — артмис Кӧчлӧн скӧрысь.
— Ныв? Офицерлы вӧчӧ гаж!
Зэв тшапӧн коли кӧть ме сьӧрысь,
Но штабын вунӧ збойлун важ.

Со, Семӧ, козин тэныд вайи, — 
Гӧрд вина ыстіс еджыд штаб.
Ми ӧтув тэкӧд ректам тайӧс.
Мый ланьтін? Юам. Кутшӧм тшап.

— Гӧрд вина юны — ми вок гӧльӧсь.
— Тэ, Семӧ, озырман, эн пов.
— Ме куті гӧгӧрвоны вӧлись, — 
Тэ кӧсъян ньӧбны менсьым лов.

— Тэ, Семӧ, йӧй, тэ — кӧч, тэ полысь.
Тэ сӧмын кӧсйы, — медбур олысь
Сикт кузя лоан, Семӧ, тэ.
Тэ ордын штабса могӧн ме.

Важ олӧм кыптіс Семен водзӧ,
Став кольӧм лунлӧн сьӧд няйт сер.
«Кад, — мӧвпалӧ, — кад босьтны водзӧс!»
Син улӧ бара шеді чер...

— Ой, — повзис гӧтыр, — мый нӧ керин!
Тэ мортӧс виин, Семен, грек!
Но верӧс бергӧдчис кор черӧн,
Бӧр ланьтіс чуймӧмысла сэк.

Эз ассьыс Семенсӧ тӧд Марпа, —
Дон кӧртӧн ломзьӧ сылӧн бан.
Тадз некор синъясӧн эз чардав,
Эз койлы би, кыдз ӧні тан.

— Эг мортӧс, — гундырӧс ме вии,
Код нэм чӧж пычкис йӧзлысь вир!
Эз этша морт лов пӧдты сійӧ,
Эз этша йӧзлысь сьӧлӧм йир.

Ас олӧм мустӧм лои меным,
Ме сеті пон чукӧрлы ныв.
Эг вермы полӧм ассьым венны,
Дыр йизьӧм вежӧрӧй эз сыв.

Ен эм кӧ, меным сыысь грекыс,
Мый сёрӧн пані Кызкӧд кось.
Но сійӧ грек ме мынта регыд,
Ме чер эг пуктӧм вылӧ босьт.

12

Кор тӧвнас Эжва йи куд улын,
Кын эшкын вевта куйлӧ рам,
Он вермы эскыны, мый тулыс
Дзик тӧдтӧдз вежас сылысь сям:

Йи вывсьыс пазьяс, ыдждас, туас
И восьтас видзьяс вомӧн туй,
Мый сюрӧ паныд лӧптыс — нуас,
Оз кытчӧдз саридз ваӧ сюй.

Кор Семен мырсис кынӧмпӧтысь,
Кыдз лёк вӧв, Мирон ордын, дерт,
Эз некод чайт, мый коркӧ мӧдысь
Кӧч лэптас Кызлы паныд чер.

Дыр, кузя чӧжис лӧгсӧ Семен,
Лӧг чӧжсис бать и пӧчьяс нэмӧн,
Но воис кад, — он сійӧс дор! — 
Кыдз тувсов ытва — оз тӧд дор.

Пон шойӧн Прокӧ куйлӧ шорын.
Лёк турӧб — ярмӧм еджыд ош.
Мед Семен туйӧ петіс сёрӧн,
Оз, сюрӧм ордым оз нин вош.

13

Март тӧлысь сямнас — кыдзи кага:
Лёк тӧлӧн ымзӧ-бӧрдӧ, скӧр,
Лым чашйӧ, пуркйӧ, нуӧ ягӧ,
Он тӧдлы — бурасьӧма бӧр.

Со войбыд собаліс сикт гӧгӧр,
А талун нюмъялӧ нин март.
Со шонді ыръялӧ, кыдз ӧгыр,
Руд кымӧр сійӧс оз нин гарт.

Лӧз рӧма енэж, синтӧ ёрӧ.
Лым — зарни бикиньясӧн тыр.
Со пышкай чипсӧ, ёртсӧ корӧ,
Кыдз тӧвнас, шонтысьны оз пыр.

Том войтыр — челядь сиктын жӧдзӧ.
Дерт, мустӧм талун паччӧр бус.
Оз йӧрт нин гортӧ найӧс кӧдзыд,
Оз регыд дзользьӧм налӧн кус.

Но кӧн нӧ татшӧм гажа лунӧ,
Мый керӧ миян ёрт — том ныв?
Йӧз локтӧ краснӧйяслӧн уна,
А сьылӧм Домналӧн оз кыв.

Оз тыдав сійӧ ёртъяс радын,
Оз накӧд мезмӧм сиктӧд мун.
Кӧн сійӧ долыд, шуда кадын,
Кор ыджыд венӧн пансис лун?

Дзор коз пу улын, Эжва дорын,
Вир гӧптын куйлӧ сылӧн шой.
Збой сьӧлӧм кусі, олӧм ори,
Кор вӧлі помасьӧ нин вой.

Лым вольпась вылын Домна узьӧ,
А вывті тюргӧ дзоля ёль, — 
Дзор коз пу кисьтӧ лапъяс кузя,
Кыдз, гашкӧ, мамыс, синва моль.

А, гашкӧ, тайӧ долыд синва,
Мый бара тулыс, енэж — лӧз,
Мый эмӧсь кустӧм, кувтӧм нимъяс,
Оз вунӧд найӧс мезмӧм йӧз.