ЙӦЗ СЬӦЛӦМӦ ЧУКСАСЬӦ И ТАЛУН

Миянысь ылыстчысь 1988 воыс республикаса литературнӧй общественностьлы, «Войвыв кодзув» лыддьысьяслы, быд культурнӧй мортлы вӧлі, позьӧ шуны, Нёбдінса Витторлӧн (Виктор Алексеевич Савинлӧн) воӧн: сійӧс вуджим коми сӧветскӧй литературалӧн ыджыд айнымлӧн 100 во тыран пас улын. Март тӧлыссянь заводитӧмӧн, журналлӧн быд номер воссис гижысьлӧн кутшӧмкӧ кывбурӧн — патриотическӧйӧн, гражданскӧйӧн, лирическӧйӧн, серамбанаӧн, сьыланногаӧн. Йӧзӧдӧм кывбуръяс уськӧдісны лыддьысьысьлы тӧд вылас гижысьлӧн поэзиялысь асшӧр визьсӧ-этшсӧ. А йӧзӧдӧм статьяяс, пасйӧдъяс, казьтылӧмъяс туялісны В. Савинлысь аслыспӧлӧслунсӧ, содтісны выль рӧм-сер сылӧн творческӧй ӧбликӧ.

Кыдзи гижысь, Виктор Алексеевич Савин зэв бура гӧгӧрволіс, мый медвойдӧр могыс аслас — сюсь видзӧдласӧн петкӧдлыны-восьтыны олӧм визувсӧ, уджалысь войтырлысь этшсӧ, аскиа лунӧ выныштчӧмсӧ, кывны кадлысь медшӧр сӧнсӧ, аддзыны гырысьтор и дзолятор, казявны выльсӧ, но и важыслысь ыкшасьлӧмсӧ аддзыны. Сӧвет властьӧн лэптӧм-ыззьӧдӧм таланта морт, Нёбдінса Виттор кыліс и асшӧр кыв кутӧмсӧ, и тӧдіс аслыс донсӧ. Сійӧс тӧдіс, мый вӧчны. И зілис пӧртны олӧмӧ мӧвпыштӧмторсӧ кыдз позьӧ бурджыка, кадыслы, уджалысь войтырыслы лӧсяланаӧн. Збыль вед, кыдзи коми йӧзӧн, эпоханас культураӧ мобилизуйтӧм ёрт, Виктор Алексеевич ачыс гӧгӧрвоис ас вылас босьтӧм сьӧктасӧ. Сідзи тай веськыда и шуліс 66 во сайын на:

Сьӧкыд кад олім ми:

Мувывса гӧль вӧсна

Пессям да тӧждысям.

Выль олӧм доригӧн

Выннымӧс жалиттӧг

Асьнымӧс вунӧдам,

Югыд туй писькӧдам,

Весалам, шыльӧдам,

Водзӧ пыр паськӧдам.

Дзоньвидзалун вӧсна —

Меддонатор вӧсна

Некор и думыштны.

Тӧждыс-майшасьӧмыс и ӧні, кӧть и мӧд сикас, а этшнас колис сэтшӧм жӧ. Ыджыд олӧмас югыд туйсӧ писькӧдӧм — абу кокнитор. Но босьтчӧма кӧ нин — кыв кут, водзӧ видзӧд, перйы-артмӧд выльӧс-югыдӧс!

Тайӧторсӧ, ачымӧс кӧ нин босьтны, В. Савинлӧн тыр арлыдӧдз вои да, гӧгӧрвоа тадзикӧн: коми морт, поэт, музыкант, гражданин, коммунист Нёбдінса Виттор видзӧдіс ылӧ водзӧ, выльӧн локтысь войтыр вӧсна тӧждысис, ас Коми муын артмӧдӧм-сӧвмӧдӧм культурасӧ ачыс шымыртіс и мукӧдӧдз вайӧдны-паськӧдны кӧсйис, а сійӧс мыждӧны буржуазнӧй национализмысь! Дерт, сэсся падмыв... Дерт, сэсся шӧйӧвошлы... Дерт, сэсся и творчествоад збыль олӧм кутӧдсьыд кежлы... Сьӧлӧм ӧзйӧ ӧтиторйӧн — югыд туйсӧ пыр водзӧ паськӧдӧмӧн, а вежӧртӧ мӧдарӧ веськӧдӧны: гӧгӧр пӧ врагъяс, колӧ пӧ видзчысьны, сюся кыйӧдчыны воысь-во содысь вредительяс бӧрся. И талантливӧй гижысьлӧн кипод улысь чужӧ-петӧ «Крепость» драма — кызвыннас кывбурӧн гижӧм (сӧмын стиха форма вылас мыйта вын-эбӧс муніс!) тайӧ пьесаас лӧжнӧй, мырдӧн сюйӧм конфликтыс вайӧдӧ риторикаӧ. Пьеса помас, плӧтина стрӧитысьяслӧн, электростанция восьтысьяслӧн ыджыд митинг вылын, некымын лист бок вылын сӧмын и юргӧ-кылӧ: «слава», «мед олас» да «великӧй вождьлы да учительлы И. В. Сталинлы аттьӧ-копыр».

Нёбдінса Виттор честнӧя, аслас кадлы лӧсялан руа гижӧд кӧсйис тэчны, а 1937 вося октябрь 3 лунӧ помалӧм, вит юкӧна тайӧ пьесаыс эз ло реализмлӧн тырвыйӧ петкӧдчанторйӧн. «Крепость» пьесаыс аслыс гижысьыслы творчествоас артмӧма драмаӧн.

Виктор Алексеевич Савинлы 100 арӧс тыран воыс нӧшта нин петкӧдліс, мый гижысьыс — збыльысь радейтана, пыдди пуктана, йӧз кост паметьын видзана. Мен, торйӧн кӧ, нимкодь и сыысь, мый неважӧн Коми республиканскӧй филармониялӧн фойеын петкӧдлісны Нёбдінса Витторлы памятник вылӧ проектъяслысь эскизъяс. Республикаса художникъяс сьӧлӧмсяньыс кутчысисны-сибӧдчисны восьтыны монументальнӧй искусствоын образсӧ ыджыд коми гижысьлысь, тӧдчана музыкантлысь, ыджыд сьӧлӧма, сӧстӧм вежӧра мортлысь, татӧн, Коми му вылас чужлӧм-быдмылӧмлысь, тайӧ лӧзалысь да кымӧрасьлысь енэж улас сьылысьлысь, культура вӧсна тӧждысьысь-майшасьысьлысь, бӧръя часӧдзыс коммунист видзӧдласа гражданинлысь, уджалысь войтырлӧн вынйӧрӧ чорыда эскысь ёртлысь, быттьӧкӧ и талун миянкӧд жӧ тшӧтш мӧвпалысьлысь, тыдавтӧм на аскиӧ видзӧдчысьлысь.

Коми республиканскӧй драмтеатрлы сетӧма В. А. Савинлысь нимсӧ. Нёбдінса Виттор нэмсӧ аслас уджӧн-тӧждӧн йитіс ӧта-мӧдкӧд йӧзӧс, сулаліс йӧзкостса ёртасьӧм дор. И буретш Народъяслӧн дружба орденӧн наградитӧм театр дорын, сэтчӧ пыранін бердын — памятниклы иныс. «Ме тіянкӧд, ті — мекӧд, ас бур войтыр! — быттьӧкӧ тадзи шуалӧ Нёбдінса Витторыс. — Ме тіян пӧвстысь сэсся ог нин вош!»

Зэв лӧсьыд, мый юбилей водзвылын Сыктывкарын вӧлі нуӧдӧма медводдзаысь Савинлы сиӧм лыддьӧмъяс. Ме эськӧ Кыв, литература да история институтысь ёртъяслы сӧвет сеті: и водзӧ вылӧ кӧ савинскӧй лыддьӧмъяс быд во кутасны нуӧдны, оз ков, шуам, быть 13 доклад-юӧртӧм сюйны, кыдзи таво вӧлі, а 2–3 выль шуӧм-петкӧдлӧм тырмас, а сэсся сетны кыв 2–3 гижысьлы. Да эськӧ вӧлі и аслыссикасджык, корсюрӧ кӧ татшӧм лыддьӧмъяссӧ нуӧдны гижысьлӧн чужанінас — Нёбдінын, а сэсся сиктсаяс да сиктӧ воӧм гижысьяс мед сёрнитасны, лыддяласны поэтлысь да ассьыныс кывбуръяс, ыдждӧдласны-казьтыласны авъя коми мортсӧ. Дерт, мед и сьыласны В. Савинлысь сьыланкывъяс, ворсасны сылӧн пьесаясысь торъяс. Тадзинад наукалӧн, литературалӧн демократизмыс петкӧдчасджык, ме думысь. И этшаджык лоӧ формализмыс: «деревняысь петӧм» искусство, йӧзас бордъясьӧм сьыланкыв выль горӧн юргӧ гижысьлӧн чужан эрдъяс пӧлӧн!

Ошкана, мый В. А. Савин нима драмтеатр дасьтіс да пуктіс выль спектакль — коми сӧветскӧй литературалы подув пуктысьлӧн творчество серти «Югыд кодзув» драма. Пьесалӧн авторъясыс Виктор Кушманов да Светлана Горчакова эз «иллюстрируйтны», эз веркӧса юӧртны тӧдӧмторсӧ нин, а зэв аслысногӧн, важсӧ, ылӧ кольӧмасӧ талунъякӧд (и содта: аскиякӧд) йитӧм-ӧтвывтӧм пыр, морт вывті мунлӧм шог-гажсӧ петкӧдлӧмӧн восьтісны кадыслысь визувсӧ, В. Савинлысь ӧзйӧдчан ловсӧ и сылысь трагедиясӧ. Райыс и адыс, кытчӧ сӧмын ловъя дырйиыс веськавлӧ морт, быттьӧкӧ тшӧтш инмӧдчывлӧ и миянлы — спектакльсӧ видзӧдысьяслы. Но — югыд кодзув дзирдалӧ му выв йӧзлы — олӧм оз помась, оз кус, оз берд.

Эз этша вӧч В. Савинлысь паметьсӧ югдӧдӧм могысь республиканскӧй филармония. Республикаса поэтъяс да композиторъяс вылӧ мыджсьӧмӧн «Асъя кыа» ансамбль дасьтіс выль номеръяс, кодъяс шыӧдчӧны В. Савин кадкӧд, сылӧн шы-горкӧд.

Да, Нёбдінса Витторлӧн во помасьӧ. Но уналы тайӧ воыс и сійӧн казьтылана лоӧ, мый эз этшаӧн пуктыны, коді мый вермис-кӧсйис, сьӧмтор В. А. Савинлы памятник вылӧ, культуралӧн Сӧветскӧй фондӧ. Ме тӧд вылын кута и гижысь ёртъясӧс, и «Войвыв кодзув» журнал ӧткымын лыддьысьясӧс. И сыысь тшӧтш югыдджык сьӧлӧм вылам.

Кӧсъя тӧдчӧдны, мый олӧмсьыс мунӧм-бырӧм мастеръясӧс казьтылӧны оз сӧмын юбилейнӧй воясӧ, кӧть эськӧ, дерт, сэкитӧ ёнджыка, паськыдджыка, джуджыдджыка. Ыджыд сяма-мастерлуна мортыс бырис, а сямыс-мастерлуныс дзик выль йӧзлы олӧм шӧрӧ пырис. Виктор Алексеевич Савинкӧд сідзи жӧ вед артмӧ. Драмтеатрын да Нёбдінын нуӧдӧм юбилейнӧй литературно-музыкальнӧй рытъясыс сӧмын нӧштаысь вынсьӧдісны сы йылысь мӧвп, мый збыль талантыс, яръюгыдыс, ловтӧ лэптысьыс нэм кежлӧ кольӧ йӧзас, сьӧлӧм биӧн югзьӧдӧм-ӧзйӧдӧм гижӧдыс быттьӧкӧ нэмӧвӧйся — збыль вед, шуам, он эскы, мый коркӧ свет вылын эз вӧв «Югыд кодзув» либӧ «Сьӧлӧм сьылӧм» В. Савинлӧн. Сыын и могыс-миссияыс искусстволӧн, мед олӧмсьыс казялӧмасӧ, выльӧн восьтӧм-петкӧдлӧмсӧ вӧчны ставлы коланаӧн, асӧн, матыссаӧн, донаӧн.

1988 литературнӧй воыс помасис Коми АССР-са гижысьяслӧн кӧкъямысӧд съездӧн. Писательяс котырлӧн отчётнӧй докладыс, кодӧс вӧчис Геннадий Юшков, делегатъяслӧн да гӧстьяслӧн сёрнияс тӧдчӧдісны и сійӧтор, мый Нёбдінса Витторлӧн традицияяс олӧны и талун, мый классикъяслысь колӧ творческӧя асавны медбурсӧ, мед асшӧр сямӧн тырвыйӧджык петкӧдчыны йӧз водзын.

Нёбдінса Виттор (Виктор Алексеевич Савин) — коми поэт, драматург, публицист, композитор, театр котыртысь — йӧз сьӧлӧмӧ чуксасьӧ и талун.

Локтысь воыс — Иван Алексеевич Куратовлӧн во. Медводдза коми поэтлӧн чужан лунсянь 150 во тырӧ.

Юбилейяс сы вылӧ и эмӧсь, мед став йӧз тырӧн пасйыны классикъяслысь медвынасӧ, медтӧдчанасӧ, медтыдаланасӧ, но радейтӧмыс, найӧс ыдждӧдлӧмыс йӧзас лоӧ век, любӧй кадӧ-пӧраӧ.