СЕРАМБАНА ВИСЬТЪЯС ДА НАЙӦС ГИЖЫСЬ ЙЫЛЫСЬ
Коді эз кывлы миян Комиын Илля Вась йылысь! Филологическӧй наукаяс кузя доктор, СССР-са наукаяс Академиялӧн языкознание институтын профессор, тӧдчана коми гижысь Василий Ильич Лыткин (Илля Вась) аслас тӧдӧмлунъясӧн, аслас гижан сямӧн честнӧя служитӧ миян страналы, сӧветскӧй войтырлы.
В. И. Лыткин чужліс 1895 вося декабрын Тентюково сиктын (Сыктывкар бердын) крестьянин семьяын. Велӧдчис сідз шусяна двухкласснӧй школаын, сы бӧрын пырис Сыктывкарса городскӧй училищеӧ. 1912 воӧ, училищесӧ помалӧ да, веськӧдчӧ Тотьмаӧ, учительскӧй семинарияӧ. Сэні сійӧ велӧдчис нёль во. Та бӧрын В. И. Лыткин веськаліс важ царскӧй армияӧ. Сійӧс нуӧны веськыда фронт вылӧ. Сэні, воюйтігас, сійӧс и суис Великӧй Октябрьскӧй социалистическӧй революцияыс, кодӧс Василий Ильич сьӧлӧмсянь чолӧмаліс. А 1919–1920 воясӧ В. И. Лыткин воюйтӧ Войвывса да Польскӧй фронтъяс вылын. Гражданскӧй война помасис, и В. И. Лыткин локтӧ Сыктывкарӧ да уджалӧ Коми издательствоын. Сэсся сійӧ велӧдчӧ Москваса университетын да аспирантураын. Сэки жӧ В. И. Лыткин помалӧ Будапештса (Венгрия) университет. 1930 восянь сійӧ ачыс велӧдӧ Москваса университетын, Коми пединститутын, мукӧд вузъясын. 1948 восянь Василий Ильич Лыткин уджалӧ СССР-са наукаяс Академиялӧн языкознание институтын.
Медводдза кывбур В. И. Лыткинлысь вӧлі йӧзӧдӧма 1918 воӧ. Сэксянь уна мича гижӧд козьналіс сійӧ гырысьяслы и поснияслы. Коми йӧз медсясӧ тӧдӧны В. И. Лыткинӧс кыдзи поэтӧс. Кывбуръясыс сылӧн прӧстӧйӧсь, джуджыд мӧвпаӧсь, век выльӧ чуксаланаӧсь, тшӧкыда — аслыссяма серамбанаӧсь.
Гижысьыс рад, мый вӧльнӧй олӧмӧн олӧ «миян ыджыд Коми му», мый йӧзыс асьныс тэчӧны шуднысӧ.
Уна гижӧдын Василий Ильич петкӧдлӧ Эжва юӧс либӧ веськыда шыӧдчӧ сы дінӧ. Тайӧ, дерт, абу весьшӧрӧ. Эжва — не сӧмын чужан мулӧн юкӧн, не сӧмын гыяслӧн ветлӧдланін. Эжваыс быдторсӧ аддзыліс — йӧзлысь шогсӧ и радлунсӧ, важсӧ и выльсӧ, йӧзӧс нартитлӧмсӧ и коми войтырлысь выльлань, шудлань восьлалӧмсӧ. В. И. Лыткин нимкодьпырысь пасйыліс, мый «садьмӧны коми йӧз, восьтӧны син», косясьӧны лёкыскӧд, Эжва вывса гыясыс моз жӧ «катӧны ва паныд косясигтыр». «Му вылын сӧдз-югыд сьӧлӧмъяс эмӧсь», та вӧсна лёксӧ лои венӧма, шудсӧ лои перйӧма, олӧмлысь бурсӧ лои веськӧдӧма уджалысь мортлӧн шуд вылӧ.
«Мунӧны» поэмаын поэт гижліс:
Пармаысь, пытшкӧссьыс, морӧссьыс, сьӧлӧмсьыс
Шлывгыны, визувтны сьыланкыв мӧдӧдчис.
Василий Ильичлӧн морӧсысь, сы сьӧлӧмысь петіс йӧзлы колана, йӧзлы матысса сьыланкыв, коді вайліс и вайӧ радлун.
Челядь тӧдлісны и тӧдӧны сылысь сэтшӧм лӧсьыд кывбуръяс, кыдзи «Октябрь лунӧ», «Чери кыйысьяс», «Кань», «Даддьӧн джуджыд чойті», «Пудъясян кыв» да с. в. Гижӧдъясыс сылӧн отсалӧны челядьлы гӧгӧрвоны олӧмсӧ, коді найӧс кытшалӧ, йӧзсӧ, кодкӧд найӧ аддзысьлӧны, велӧдӧны радейтны миянлысь чужан мунымӧс, Войвывнымӧс, коми вӧр-васӧ, велӧдӧны бурӧ.
Коми книжнӧй издательствоын В. И. Лыткинлӧн петавлісны челядьлы татшӧм книгаяс — «Дарья тьӧтлӧн шог», «Кӧчлӧн праздник», «Идӧртӧм Сидӧр», «Бӧрдысь Пома», «Дзизгысь-дзазгысь гут», «Зарни бӧжа кань» да «Пипилисты Сӧкӧл».
Со миян водзын дас куим посньыдик висьт. Найӧ и артмӧдісны «Серамбана висьтъяс» книжкасӧ. Мый позьӧ шуны тайӧ гижӧдъяс йывсьыс? Медвойдӧр сійӧ, мый найӧ — прозаа гижӧдъяс (сӧмын ӧти гижӧд — кывбура). И прозанад Василий Ильич сяммис шуны челядьлы интереснӧйтор, ас ног петкӧдлыны поснияс да и гырысьяс костын вӧвлӧмторъяссӧ. Колӧ шуны, мый унджык висьтыс важ олӧмысь, авторлӧн челядьдыр кадысь. Эмӧсь и ӧнъяджык серпасалӧмъяс. Быд висьтлӧн подулас — серамбан, кокньыдик нюм. Вермам ӧмӧй веськодьпырысь лыддьыны, шуам, «Педӧрыд еретник», «Кучик йирысь», «Арсень сёрнитӧ комиӧн» висьтъяс? Кыдз нӧ он нюмъёвт, кор тӧдмасян сюрсӧдз лыддьыны велӧдысь бабкӧд, заклад вартысь Ӧльӧшкӧд, чукля кывъя Габӧкӧд? Абу куш нюм, но и думыштчылӧм, олӧм вылас стрӧгджыка видзӧдлӧм чужӧ, кор лыддян «Кык сакар тор», «Джодж плакаын серпас» висьтъяс.
1965 вося декабрын Василий Ильичлы тырис 70 арӧс. Миян ыджыд учёнӧйлӧн, тӧдчана коми гижысьлӧн юбилей кежлӧ и вӧлі урчитӧма тайӧ висьтъяс чукӧр лэдзӧмсӧ.
