СЬӦЛӦМ СЬЫЛӦМЫС КОЛИС АС ЙӦЗЛЫ
Коми сӧветскӧй литературалӧн, торйӧн кӧ — поэзиялӧн туй визьӧ аслыспӧлӧс вына восьлас сер колис Иван Михайлович Вавилин. Тайӧ мортыс вӧлі на лыдысь, кодъяс ас синъяснас аддзылісны, ас том киӧн-вынӧн босьтчисны да пырӧдчисны коллективизацияӧ, верстяммӧм, бордъяссьӧм йӧзӧн чолӧмалісны социализмӧ вуджӧм, комын арӧсӧ воӧдчигӧн муналісны дорйыны выльмӧдӧм чужан мунысӧ немецко-фашистскӧй захватчикъясысь, а ставкӧд тшӧтш ыджыд Победа шедӧдӧм бӧрын ёнмӧдісны да ёнмӧдӧны Рӧдиналысь вынйӧр, нимӧдӧны сійӧс уджӧн и сьыланкывйӧн.
Ӧні эськӧ коми поэт Иван Вавилинлы тырис 70 арӧс. Не кӧ войнаӧн кольӧм дойясыс, тыдавтӧм вермытӧмлуныс, мортыс аслас рамлуннас да пытшкӧсса збодерлуннас эськӧ вӧлі тыр вынӧ воӧмаӧн на, олӧм сюсьлуннас тырвыйӧ сӧвмӧмаӧн. И сы сьӧлӧм сьылӧмас, дерт, содіс на эськӧ уна строка.
Лӧнь Лӧкчим ю вожын чужлӧм морт, И. Вавилин ачыс эз вӧв ышнясьысь, эз вӧв гора. Крестьянаысь петлӧм морт, сійӧ эз нетшкысь-суетитчы, а сьӧлӧм бисӧ чуткывліс быд уджӧ, тшӧтш и гижан делӧӧ. Война би пыр да мукӧд лёкинъясӧд вуджӧм морт, Иван Михайлович бура гӧгӧрвоис и мӧдлысь тужа-нужасӧ, эз ышнясьлы, эз ыдждавлы, но век веськыда, кор колӧ и стрӧга донъявліс ёртлысь шуӧм-вӧчӧмторсӧ. Поэт-коммунистлӧн видзӧдласыс, сылӧн ёсьлуныс и шпыннялӧмыс, ышӧдысь нюмсерыс век на тай со син водзам, да и гӧлӧссӧ веськӧдыштӧмыс, юрнас гонькнитыштӧмыс оз вушйыны паметьысь.
Поэт-коммунист Иван Вавилин сьӧлӧмсяньыс радейтіс ассьыс парма-яг чужанінсӧ, выльмӧдӧм Коми мусӧ, Сӧветскӧй странасӧ, бурлань сибалысь войтырӧс, быд кывъя ёртӧс.
Ме ачым, сідзи кӧ нин шуны, чужи-быдми сиктын, Печора кырйын сӧвмылі. И унатор, кӧть и ылӧсас, Иван Михайловичлӧн быдмӧм-кыптӧмысь верма вежӧрам серпасавны, гӧгӧрвоны. Но сылысь быдман-туан кадсӧ миян поколение эз вуджлы, и сӧмын биографиясьыс вермам мыйсюрӧ тӧдны, сэкся кадыслысь аслысног шеныштчӧмсӧ кывны. А биографияас, бара на кӧ тӧд вылӧ вайӧдны, шуӧма, мый Иван Михайлович Вавилин чужліс 1911 вося ноябрь 21 лунӧ Лӧкчим юдорса Баяркерӧс грездын. Сы вомысь гоз-мӧдысь ме кывлі: чужлысьӧма пӧ куим пӧвста керӧсын — Кӧрткерӧс районлӧн Позтыкерӧс сиктсӧветувса Баяркерӧсын. И зэв жӧ нин пӧ лӧсьыд сэкся войтырлы вӧлӧма сійӧ пельӧсыс, сэтшӧм мича, кыпыд! Ачыс мен Иван Михайлович тадзикӧн и гӧгӧрвоӧдліс грездыслысь нимсӧ.
Начальнӧй школа помалӧм бӧрын И. Вавилин уджалӧ батьыслӧн овмӧсын. А 16 арӧсӧн сійӧ мунӧ вӧр лэдзны. Сэсся, том мортӧс кыскӧ велӧдчан визулыс да, кык во мысти сійӧ пырӧ Помӧсдінса колхознӧй том йӧзлӧн школаӧ, кодӧс помалӧ 1932 воын. 1933 воын сійӧ призывайтчӧ Краснӧй Армияӧ. Сэк кежлӧ сылӧн вӧлі нин йӧзӧдӧма некымын кывбур да висьт «Коми сикт» газетын да «Ордым» журналын.
Меным нӧшта нимкодь и сыысь, мый и Вавилин войнаӧдзса воясӧ уджавлӧма и Усвавомын петавлысь «Социалистическӧй Войвыв» газетын (сэкся Печорскӧй окружкомлӧн орган), мый и аслас водзӧ вылӧ туысь-ыдждысь творчествоас образнӧй серсӧ сійӧ содтіс тшӧтш и Печора ю серпасъясысь, сэтчӧс войтыркӧд аддзысьлӧм-тӧдмасьлӧмъясысь, мый и сэтчӧс пельӧсыс мыйкӧ да мыйкӧ сетіс поэтлӧн образнӧй система ёнмӧдӧмлы. Журналисталіс сійӧ и Сыктывдін райгазетын.
Кор миян му вылӧ уськӧдчисны гитлеровецъяс, И. Вавилин мунӧ фронт вылӧ. 1941 вося июль тӧлыссянь да пӧшти война помӧдзыс Иван Михайлович вӧлі артиллеристӧн, таляліс биа туйяссӧ Сталинградсянь Австрияӧдз. И тайӧ кад коластсӧ пасйигӧн ме эськӧ тӧдчӧді кыктор. Ӧти-кӧ, Иван Вавилин, кыдзи ас мулӧн пи, гражданин, война би пыр вуджигас вочасӧн, лунысь-лун ёсьмӧдіс патриотическӧй чувствосӧ. И, мӧд-кӧ, кыдзи поэт, кыдзи литератор, сійӧ джудждӧдіс поэтическӧй чувствосӧ, вынсьӧдіс ассьыс Музасӧ. И поэт-фронтовик петкӧдчис лыддьысьысь водзын тыр бордъясьӧмӧн, выль артналёт кежлӧ дасьтысьӧм боецӧн. Ӧд буретш война воясӧ Иван Вавилинлӧн петісны кык неыджыд книжка Коми издательствоын — «Ни ӧти шаг бӧрӧ» (1942 во) да «Сӧветскӧй воин» (1944 во). Ачыс И. Вавилин воюйтіс, ылыстчис ас Коми пармасянь, матыса йӧзысь, а сылӧн сьӧлӧм тіпкӧмыс, поэзия ловшыыс кыліс и Эжва да Лӧкчим дорын, Печора да Изьва бокын, Мозын да Сыктыв берегъясын. И сьӧкыдлунъяссӧ венысь войтыр поэт кывъясӧн шуалісны:
...Ми ыджыд тышлысь туй —
сідз шуны —
Эг карандашӧн — кокӧн мунім,
Война мед олӧмсӧ эз сёй,
Эг узьлӧй сюрс да нёльсё вой.
Фронт вылысь локтӧм бӧрын И. Вавилин уджаліс Коми АССР-са писательяс Союз правлениеын, «Войвыв кодзув» журнал редакцияын. Сійӧ, мирнӧй кад визяс пырӧдчигтыр, ассьыс кык нывсӧ кок йылӧ лэптігтыр, зільӧ вежӧртны-донъявны став вӧвлӧмторсӧ, сюся аскиӧ видзӧдӧмӧн корсьысьӧ ассьыс, выль рӧм-сер, медым мыччӧдны йӧзлы колана, талантӧн ӧзйӧдӧм гижӧдъяс. И уна отсалӧ сэки поэзияӧ босьтчысьяслы. Ме ог вунӧд Иван Михайловичлысь веськыдлунсӧ, кор Ижмаын олігӧн-велӧдчигӧн на волісны сысянь стрӧг да мелі воча кывъяс менам медводдза кывбуръяс вылӧ.
Аслыс И. Вавилинлы ковмис 12 во мырсьыны, медым петіс сылӧн войнабӧрса медводдза сборник. «Менам парма» книгаыс петіс 1957 воын. Куим юкӧна тайӧ сборникыс кутшӧмакӧ петкӧдлӧ поэтлысь творчество визьсӧ, сылысь жанрӧвӧй позянлунъяссӧ.
И збыль ӧд, став мукӧд книгаас Иван Вавилинлӧн ясыда тӧдчӧ куим визь-сер — гражданскӧй лирика, серамбана тэчасног, челядьлы гижан сям.
Войнаӧдз на И. Вавилин заводитліс тэчны «Тарас дед» поэма. Ловъя быттьӧ сувтіс миян син водзӧ сиктса олӧма морт аслас шпыньмунӧмнас-визувлуннас сэки на, кор ми, сиктса школьникъяс, ӧта-мӧдлы кыпыда лыддим поэмасӧ хрестоматияысь (воддза вариантсӧ). И сійӧ, мый поэтыс сылы муса дед йылысь гижӧдсӧ эз эновт, а водзӧ уджаліс, джудждӧдіс, паськӧдіс да сӧмын 1959 воын нин йӧзӧдіс торъя книгаӧн Коми издательствоын, висьталӧ поэтлӧн ас дінас стрӧглун йылысь.
«Му выв кодзувъяс», «Кыаысь кыаӧ», «Кывбуръяс», «Сьӧлӧм сьылӧм», «Зу» — тайӧ книгаясысь да и челядьлы веськӧдӧм гижӧдъясысь ми кылам тӧдчана коми поэтлысь рам, мыла гӧлӧссӧ, огӧ сорлалӧй сылӧн кывбуръяслысь тэчасногсӧ, аслыссяма серамбансӧ мукӧдкӧд.
«Тарас дед» поэма бӧрын дыр кодь мысти нин Иван Михайлович кутчысис тайӧ жанра гижӧдӧ. Сылӧн «Ӧнія элегия», «Ленин Комиын», «Мӧд томлун» поэмаяс дзик оз мунны и стиль серти, и интонация серти, и сьӧлӧм кылӧм серти медводдза вылас. Такӧд йитӧдын, чайта, колӧ пасйыны, мый, дерт жӧ, тайӧ гижӧдъясыс кӧнкӧ пытшкӧсас поэтлӧн, торйӧдлӧмӧн-дрӧбитӧмӧн, торъя серпасъясӧн, важӧн олісны, но колӧ на вӧлі кад, медым сэсся ыльӧбтыны лов шы моз, лыддьысьысь водзын восьтыны ӧтвывтӧм мӧвпаланторсӧ. И войнасӧ вуджлӧмыс, и войнабӧрса уна сикас социально-политическӧй петкӧдчӧмъяс колисны поэт сьӧлӧмын да вежӧрын тӧдлытӧм ёсь пасъяс — и ставсӧ сійӧс вежӧртлӧмыс артмӧдіс индӧм поэмаяссӧ, философскӧй визя кывбуръяс. Ачыс И. Вавилин гижліс тайӧс вежӧртӧмӧн тадзикӧн:
Олӧм торпыригъяс ӧкта,
Ӧти томӧ пырта нэм:
Кад нин тӧдны сылысь сьӧкта,
Мыйяс ковмис нуны мем.
(«Олӧм томысь»)
Ой, думъяс, думъяс! Бордъя йылӧм,
Вай лэбӧй, восьтӧй ылыс кад!
Ті бӧрся кайны сигӧр йылӧ
Мем, тӧданныд кӧ, кутшӧм рад!
(«Ой, думъяс, думъяс!»)
Поэт сьылӧдіс-нимӧдіс и аслас поколениеса медбур войтырӧс, и найӧс, кодъяс дасьтісны сылы духовнӧй подувсӧ, ассьыс бать-пӧльяссӧ, и найӧс, кодъяс кыптӧны-быдмӧны. И поэт, став вӧснаыс сьӧлӧмнас висьысь, эз вермы шуны мӧд ног:
Миян лэптӧмтор кӧ пӧрас,
Зэв жӧ оз ло лӧсьыд.
И найӧс, кодъяс зільӧны пӧрӧдны лэптӧмторсӧ, Иван Вавилин сяммыліс быд ногыс серавны — и басняясын, и публицистика визя гижӧдъясын, и памфлетъясын. Юмор да сатира кыдзкӧ зэв нин лӧсьыда йитчисны тайӧ рам, небыд шыа, нёптола бандзибъяса, ёрт вылӧ сюсь синъясӧн видзӧдысь мортыскӧд.
Иван Михайлович дыр уджаліс «Войвыв кодзув» журнал редакцияын. И сылы, кыдзи и Я. М. Рочевлы, П. Г. Доронинлы, сьӧлӧм сетӧмысь и ковтӧмторъяссӧ вештӧмысь пӧсь аттьӧсӧ шуліс уна поэт.
И. Вавилин кипод улысь петісны челядьлы гижӧм, сьӧлӧм нюмнас тӧбӧм, тыдалан сюжетӧ гартӧм произведениеяс — «Вельмӧм Сан», «Дружнӧй котыр», «Миша вӧчӧ йӧв», «Миян пароход» поэма-мойдъяс, мукӧд. Лыддьысьысьлы воис сьӧлӧм вылӧ и сылӧн прозаа гижӧд — «Роч Иван граница сайын».
1976 воын Коми издательствоын петіс И. Вавилинлӧн «Сьӧлӧм сьылӧм» сборник. И сэки нин, кор ме сдайтлі типографияӧ рукописьсӧ, поэтӧн тэчӧм-ӧтлаӧдӧм кывбуръяссӧ, авторыс эз нин вӧв ловъя: 1975 вося октябрь 5 лунӧ сійӧ виччысьтӧг кувсис. Рукописьсӧ сійӧ ас кокӧн вайліс меным да кутшӧмсюрӧ пасйӧдъяс бӧрын нуліс на гортас, Выльгортӧ, кӧні ловъя дырйиыс эг ӧтчыдысь вӧвлы, весиг и пывсьылӧма вӧлі гоз-мӧдысь ас вӧчӧм пывсянас. Бӧрыннас нин, кор ме сии Иван Михайлович паметьлы «Триптихӧс», тшӧтш тай казьтышті сійӧс: «Пывсян ломтысьӧ, а мортыс, кодкӧд пывсьывлі, оз кор...» Сійӧ жӧ кывбурам эмӧсь строкаяс: «Тэ гижлін мем: Ёрт, волы, волы... И висьӧдча. И сёрни эм, Но кыдз тай ми вокыскӧд лолӧ — век аски. Талун некор мем. А ӧні казьтышта — и падма: он висьтась сэсся, некор он...» Эг ачымӧс тӧдчӧдӧм-лэптӧм могысь пасйышт та йылысь, а буретш сы вӧсна, мед тӧдчӧдны нӧшта ӧтчыдысь аслым и мукӧдлы: сэк, кор колӧ эськӧ, тшӧкыда сёрмывлам воны ёрт дінад бур, шонтысь-бурӧдысь кывйӧн.
Кыдз быд тӧждысьысь, олӧм вӧсна кыв кутысь мортлӧн, Иван Михайлович Вавилинлӧн олӧмас, творческӧй туй вылас эз вӧв ставыс шыльыд-мольыд. Но кыдзи ёрт, гражданин, поэт, коммунист сійӧ став сьӧлӧм вынсӧ пуктіс сы вылӧ, мед мӧдлы вӧлі югыдджык, долыдджык. И олӧмнас, и творчествонас И. Вавилин тӧждысис та вӧсна.
Сійӧ радейтіс олӧмсӧ, йӧзсӧ, Рӧдинасӧ, олӧм кутысь быд йитӧдсӧ. И ассьыс тайӧ пӧсь чувствосӧ И. Вавилин уна-уна во сайын Тарас дед нимсянь висьталіс:
Кыдзи коркӧ Тарас шуис,
Полім торйӧдчыны муысь.
Мутӧ радейттӧг да гӧртӧг
Морттӧ олӧм немӧ пӧртӧ.
И аслас бӧръя кывбуръясысь ӧтикын тӧдчӧдліс:
Яр шонді гильӧдчӧ нин со,
Ми бара козин чӧжны петам,
Отчизна-мамлы ставнас сетам,
Ӧд мамысь бурыс вӧльнӧй светас
Эз вӧвлы некод и оз ло,
Кӧть муыс сулалас сюрс во.
Морт нимыс быдӧнлӧн сэк и вылын, кор мортыс асьсӧ ставнас сетӧ чужан му сӧвмӧдӧмлы. И тайӧ ӧтвывъя визьыс шымыртӧ И. Вавилинлысь и томдырся, и бӧръя воясся творчествосӧ.
Квайт во колис Иван Михайлович кувсьӧмсянь.
Мед жӧ миян литератураын коми сӧветскӧй поэт Иван Михайлович Вавилинлӧн нимыс оз вушйы, оз вун! И мед сійӧс кутасны и водзӧ тӧдны! Аслас творческӧй ӧзйӧмнас, медбур гижӧдъяснас сійӧ, Коми АССР-са Государственнӧй премияа лауреат, сы вылӧ правосӧ шедӧдіс. Сылӧн сьӧлӧм сьылӧмыс колис ас йӧзлы, ас Коми мулы, ас страналы. Ачыс гижысьыс тай на шуліс со тадзи:
Ме ачым аслым тадзи шула:
Эн сьӧрсьыд вӧдит ковтӧмтор,
Мед весиг сэки, кор нин кулан,
Ас йӧзыд лоасны тэ дор.
