МЕДЫМ ЭГ ВУНӦД

Сэтшӧм ӧмӧй нин матын сиктыс тайӧ ты берегсяньыс? Ӧтарӧ-мӧдарӧ шыбласьысь ордымӧд ты дорсянь Печора бокӧдз лэччыны час джын тырмӧ. Сэсся Печоралысь отсӧ вомӧналан, но сиктладор берегыс оз на петкӧд сикт горулас. Баддьӧн тырӧм лыа ді да шар на вуджны колӧ, мед Кыдзкар сикт чой йылас кыпӧдчыны. Сиктас, поштаа-клуба костын, ён сюръя йылын, репродуктор ӧшалӧ. Гора шыыс сылӧн Москвалысь сёрнисӧ со татчӧдз, Иг Паш ты берегӧдз вайӧ. Тыдавтӧм ордымӧд локтысь музыкасӧ кывзӧны татчӧс дзормӧм козъяс, кудринысӧ быгӧдысь кыдзьяс, увсяньыс найӧс пыкысьяс — томиник пуяс. Да и сьӧдасьӧм вӧр керкаыс со вомсӧ паськӧдӧма — ляпкыдик ӧдзӧсыс гурйыв восьса. Сэті да стенас писькӧдлӧм розьті тшын петӧ — горъя пачыс вой улӧ ломтысьӧ, шоныдсӧ чӧжӧ миян водігкежлӧ.

Ми братанкӧд пукалам ывлаас, коз улын, ён кокъяснас муӧ сюйӧм ыджыд пызан сайын, важ бур йӧзӧн вӧчлӧм лабичьясын, ӧта-мӧдлы воча. Сельпоысь тӧрыт на ньӧбӧм эмалируйтӧм кружкаясысь пӧсь юква юам пӧлясигтыр, синтӧм гебъясысь ӧвтчигтыр да Франц Шубертлысь татчӧдз лэбовтысь сьыланкывсӧ кывзам. Ывла от вомӧн, кадыслӧн от вомӧн вуджӧм кывъясыс — музыкаыскӧд шамыртчӧмӧн — малалӧны ловтӧ:

В движенье счастие моё,

В движенье...

Тӧлыслӧн тай шудыс, буракӧ, жӧдзӧмын жӧ: эз на удит шойччӧдны асьсӧ, а со бара нин живгӧ. Вынсялӧ и вынсялӧ. Сӧмын мӧд визьӧд ӧні войӧдӧ. Рытыв-вой тӧв. Рытыввывлӧн небыдлуныс, войвывлӧн чорыдлуныс ӧтлаасисны. Ваймӧм бипурнымлысь коляссӧ ырзьӧдӧ.

Иг Паш тыыс чериа на вӧлӧма. Выя юкваӧн пӧттӧдз вердіс, пелыс лоп гырся ёкышъяснас чӧсмӧдіс. Гортӧ эм мый вайны и. И асьным пӧтӧсь-бурӧсь, и Вернӧй поннымлы ужыныс кутшӧм! Чери сора, нянь сора юкваыс ныр увсьыс колис — ведра джын вӧлӧгатӧ эз вермы ӧтпырйӧ бырӧдны.

Ужнайтӧм бӧрын керкаас пырны эг тэрмась. Кежи нӧрыс горулӧ, пыж домаланінӧ. Нёровтчи пельпомнам кыдз пу бокӧ да мудзтӧдз сідзи сулалі. Серласьысь, быттьӧ войӧдысь, ваыс, ва шӧрын лапкорлӧн лайкъялӧмыс, мӧдар берегын зымвидзысь пуяссянь ваас усьысь вуджӧрыс, тасянь сайӧдӧм кыаӧн зарниӧдӧм вӧр йылыс — ставыс менӧ нимкодьмӧдіс, кокньӧдіс, но тшӧтш и зумышмӧдіс, стрӧгмӧдіс.

Ягув тыӧн нэмсӧ шулісны тайӧ джуджыд сьӧд ваа, ӧта-мӧдкӧд кӧртасьӧм куима тысӧ. Но ӧні ӧдвакӧ кодсянькӧ кывлан важ нимсӧ. Иг Паш сусед тані кувтӧдзыс вӧдитчис-ноксис. Пыжсянь мыссигас сійӧ ассьыс куш, югъялысь юрсӧ эз ӧтчыд копыртлы ты весьтын. Лямпа вылас сулалӧмӧн сійӧ ассьыс сьӧд тошсӧ эз ӧтчыд малыштлы ты шӧрас: дӧвӧлен, мый бара со ас станас воис. Ловъя дырйиыс на ми, сэки верстяммысь войтыр, сы нимӧн тысӧ нимтылім. Эгӧ нарошнӧ, эгӧ водзвыв сёрнитчӧмӧн, а прӧстӧ сідзи, ас костын кыптӧм сёрниын местасӧ стӧчмӧдӧм могысь. Ӧтчыд-мӧдысь и тадзтӧ шуӧмыс вӧлі, — но тайӧ нимыс паськаліс, инасис, вужъясис. Быттьӧ сідзи и вӧлі век. И шань, кор мортлӧн нимыс вӧр-ваыскӧд бурӧн асасьӧ, оз лякӧсьт вӧр-васӧ лёк паметьӧн.

Стража моз сулалысь козъяс, кыдзьяс, пипуяс, ловпуяс, пелысьяс, бадьяс — ывласӧ видзысьяс — пыкисны юръяснаныс усьласьысь тӧвсӧ... Меным мыйлакӧ тадзи и колӧ вӧлі. Дӧрӧм юрйылӧс рази, пинжакӧс шевгӧді. Вой кежлӧ петысь тӧлыс быттьӧ пальӧдіс юрӧс и лолӧс. И татчӧс ывлаыслы воча сулалӧмӧй думъясӧйлы асшӧр визь сетіс: «Тані спокой. И быттьӧ ставыс ыджыд мирас югыд, бур, тыш ни зык. Мыйта ми мукӧддырйи ковтӧгыс нетшкысям — ни аслыд, ни йӧзлы пӧльза абу-а. И нетшкысьтӧгыс, видзӧдан да, оз позь. Век тай бӧрыннас казявсьӧ, сідзи-ӧ вӧчсьӧ-керсьӧ индӧмторйыс. Туйсӧ вуджӧм бӧрын синмыд восьсаджык.

Тасянь оз тыдав, но эмӧсь на кыз му вылас лӧг петкӧдысьяс, кодъяслы сэки долыд, кор кодӧскӧ конйыштасны.

Тасянь оз тыдав, но эм на лӧз енэж улас империализм, фашизм, расизм, сионизм... Виртӧ тшыкӧдысь измъяссьыд эгӧ на мынӧ.

Да босьтам кӧть ассьыным мунымӧс, Россиянымӧс, Рӧдинанымӧс. Эмӧсь на сэтшӧмъяс, кодъясӧс муыслы ас вылас новлӧдлыны сьӧкыд, мустӧм. Олӧмсӧ кисьтысьыс... Мед сё, тысяча, сё тысяча... Но найӧ менам му вывті жӧ ветлӧдлӧны, а кыксё миллион оз вермыны ӧтпырйӧ эрдӧдны, ӧтпырйӧ топӧдны да пычкыны пеж ловъяссӧ. Вот и нетшкысь, нетшкысь, честнӧй морт... И лёкыслӧн тай вужйыс пыдын...»

Менам мышкын кодкӧ эжӧрнас шарскис. Вернӧй вӧлӧма, понным. Лысваасьӧм мусӧ исалігтырйи ме дорӧдз воис, бӧжсӧ легӧдігтыр сапӧгам инмӧдчыліс сьӧд нырнас, пон видзӧдласнас ме вылӧ видзӧдліс, быттьӧ янӧдіс менӧ ӧтдортчӧмысь, керкаас та дыра мунтӧмысь.

Збыль ӧд. Пемдӧ. Шойччыны колӧ, мед асъя кыасӧ суны — вуграсьыштны нӧшта вевъявны.

Радиоыс сиктын со бӧръя юӧръяс нин помалӧ. Поводдя йылысь нин гаралӧны. Татчӧс поводдяыс мышкуам пӧльтӧмӧн колльӧдіс менӧ узянінӧ.

Пуясӧн да лэбулӧдз туӧм турунӧн быдладорсянь дзескӧдӧм керкаыс меным ӧні, рӧмдігас, петкӧдчис йӧрмӧм лэбачӧн. Но сылы, йӧрмӧмалы, тадзтӧ, буракӧ, и лӧсьыдджык.

Керка кӧджас пу тувйын ӧшаліс важ, косясьлӧм тыв шой. Лэдзи сійӧс да кӧдж пельӧсас мичаника плавгӧді: «Вод, Вернӧй. Вуграв и миянӧс видз».

Братан узис нин. Сы шкоргӧмысь пызан вылын ӧзйысь сиськыс тіраліс — би кывйыс инасьны эз вермы. Гортын моз жӧ пӧрччыси, ыджыда пӧльышті сиська би вылӧ — и нюжӧдчи нар вылӧ. Шоныд, лӧсьыд. Онялӧ пемыдыс.

Братан шкоргӧ. А ме вот унмовсьны ог вермы. Кыкнан бокӧс куйлӧді и, кымыньӧн лички нарсӧ и. Гатшаси сэсся да тыдавтӧм йиркас видзӧдӧмӧн бара на мӧвпъясӧй бӧрся котралі. Кытчӧ сӧмын эг веськавлы думнам, кодкӧд эг вочаасьлы, а бӧрсӧ татчӧ жӧ волі. Вежӧрам, быттьӧ блокнотӧ, тайӧ думъясыс пасйысисны.

«Иг Паш да Иван дядьӧ (сійӧ Сталинград дорын усьлі) войнаӧдз на тайӧ керкаторсӧ лэптылісны. Ӧтиыс сэки нин вӧлі дед, а мӧдыс — том учитель. А другасисны, небось, лӧсялісны! Уджач морт синмӧн видзӧдісны олӧм вылас».

И ӧдзӧс сайын, и кыкнан ӧшинь улын, и керка юр весьтын шувгис вӧр — то став вынсӧ зэвтлӧмӧн, то личӧдчыштлӧмӧн. Али меным ёрт пыдди сійӧ ӧні шыалӧ — тшӧтш оз узь?

«...Изсӧ гор вылас, тӧдӧмысь, Кыдзкар горулысь, шар берегысь, вайӧмаӧсь. Кыдз бара татчӧдз кыскисны-а? Али ытва дырйи пыжӧн тыас пырисны? Моторъястӧг тай быдлаӧ жӧ сибавлӧмаӧсь сэки.

...Медвылыс керсӧ нёльнанладорсьыс неважӧн вежӧмаӧсь выльӧн. Вевт тьӧскыс кызвыныс выль. Тольӧн кышӧма кыка сигӧрыс. Вочасӧн дзикӧдз керкаыс вежсяс, выльмас. Коркӧ этатысь кер вежасны; мӧдысь коркӧ вежасны сэтысь; матичасӧ, ковмас да, вежасны; кад воас и джодж плакаяссӧ выльмӧдны... Кымынысь на тыас ваыс тулас и ямлас! Кымынысь на сійӧ йи поскасьлас и гызьылас! Кымынысь на кутчысьласны ӧдзӧс вугйӧ!

...Сідзкӧ, коркӧ керкаыс оз нин ло сійӧ, кодӧс лэптылісны Иг Паш да Иван дядьӧ?! Мыйла оз ло сійӧ? Киподтуйсӧ ӧд выльмӧдӧны налысь, оз кодлыськӧ...»

Вӧрлӧн шувгӧмыс ӧти здук эз дугдыв. Быттьӧ лы-сьӧмныс пуяслӧн ратшкакылӧ, сэтшӧма дзуртӧны найӧ.

«...Керкаыс век лоӧ Иг Паш керка. Вужъясьӧм нимсӧ кадыс оз мырддьы. И сылы нэм пом оз ло. Збыль тай. Кытчӧдз татчӧс вӧр-ваыс ловъя лоӧ, кытчӧдз вӧр-васӧ пыдди пуктысьяс лоӧны — керкаыс лажвидзны кутас тані. Таладорӧ жӧ ӧдзӧса, эталадорӧ жӧ кык синма-ӧшиня, керкаыс лоӧ рад сійӧс аснас шонтысьлы. Нэмӧвӧйся керка!»

Керка вевт вылӧ мыйкӧ швачкысис-усис. Тыдалӧ, ӧта-мӧдкӧд зурасигӧн кодлӧнкӧ ыджыд ув чегис.

Куш кокӧс сапӧгам сюйи да кималасӧн моз ӧшиньдор лабичӧ, пызан помӧ пукси. Садьмис и братан.

— Тэ сэн али мый?

— Тані эськӧ да, — вочавидзи.

— Кылан?

— Кывтӧг ог ов, — вочавидзи.

— Бура тай и старайтчӧ.

— Старайтчӧмсьыс небесаыс мынтысяс сувтса зэрӧн ли лымйӧн ли, — содті ме.

— Сезон, братан, сезон.

— Вай, сезон кӧ, мыччы сигареттӧ. Песта ӧтисӧ тэкӧд ӧтвылысь.

Чӧв уси. Пемыдсӧ чуткисны ломалысь сигарет помъясным.

«...Кызь во эг вӧв ме тані — ни ты бокас, ни тайӧ вевт улас. Кокни бордъяӧсь воясыс — тӧдлытӧг ӧдйӧ лэбовтӧны, миянӧс выльыскӧд и важыскӧд вочаӧдлӧны, бурыскӧд и лёкыскӧд зурӧдлӧны, олӧм турӧбас и лӧняс сунгӧдлӧны».

Вӧрыс ӧтарӧ шувгис. Ӧнітӧ нин, пызан помын очсалігӧн, меным кажитчис, мый быттьӧ кытчӧкӧ кывтам парма шы улас, паруситысь вӧрыскӧд тшӧтш, быттьӧ тӧв нырсӧ люкалысь пуяс моз жӧ и керкаыс довъялӧ, качлӧ-лэччылӧ потан моз.

...«Потандорсасӧ и сьылӧ пармаыс миянлы войбыд. Став сьӧлӧмсянь сьылӧ, медым ме, татчӧ кызь во волытӧм морт, некӧн эг вунӧд — и самӧй Москва шӧрас, и йӧз муын, сэтчӧ кӧ веськала, — медым некӧн и некор эг вунӧд, кӧні чужанінӧй менам, кытысь петлі йӧзас».