ВӦРЫН

Воис гажа шоныд гожӧм. Ӧтчыд Семен дядь ичӧтик Василейкӧд мунісны вӧрӧ. Вӧрын ӧд, ті гашкӧ асьныд казявлід, зэв лӧсьыд тӧдмавны вӧрса олысьяслысь олан ногсӧ. Быдторсӧ позьӧ аддзывны: кыдзи олӧны, мый керӧны: кӧчьяс, туланъяс, визя-ордаяс, байдӧгъяс да нӧшта уна пӧлӧс вӧрса олысьяс.

Мунтӧдзыс Семен дядь дыр велӧдіс Василейӧс, кыдзи колӧ вӧрын овны, медым вӧрса олысьяс эз кутны повны, сідзтӧ ӧд лючкиджыка ставсӧ аддзылан найӧ олӧмысь.

— Кор ми пуксям тэкӧд, Василей, вӧрса олысьясыдлысь олан ногсӧ тӧдмавныд, первойтӧ кажитчас, быттьӧ миян матігӧгӧрын некод абу, ставыс быттьӧ кулӧмаӧсь либӧ пышйӧмаӧсь. Лючкиджык кӧ видзӧдлам — аддзам: быд пу сайсянь, коръяс, быдмысь турун сайсянь миян вылӧ видзӧдӧны зэв уна син. Ставныс ланьтасны, мед эськӧ он казяв найӧс, зэв полігтырйи мортъясыд вылӧ кутасны дзоргыны-видзӧдны. Тэ кӧ дзикӧдз ланьтан, киӧн ни кокӧн он кут вӧрӧшитчыны, весиг ньӧжйӧник кутан лолавны, вӧлисти вӧрса олысьясыд оз кутны повны тэысь, ньӧжйӧник ставныс бӧр кутасны легны-вӧрны, да асланыс ужъяс бердӧ кутчысясны.

Зэв сюся Василей кывзіс Семен дядьлысь висьталӧмсӧ. Бӧрвылас ыджыда да сьӧлӧмсянь ышловзис да кӧсйысис лючки, Семен дядь висьталӧм серти, овны да зэв лючки, вӧрзьӧдчытӧг вӧрын пукавны.

Вӧрын Семен дядь да Василей лӧсьӧдчисны зэв гажа, кос яла нитшка местаӧ. Пуксисны мыр бокӧ, кокъяс нюжӧдісны, медым лӧсьыдджык пукавны лоӧ да лючкиджык видзӧдны ас гӧгӧрса вӧрса олӧмсӧ. Ичӧт Василейлы зэв кокньыд да лӧсьыд кажитчис тадзи пукавны. Недыр мысьт, кыськӧ ыджыд шомгаг лэбзигкостіыс швачкысис пуӧ да уси Василей кок вылӧ. Турбыльтчис сӧмын... Гатшӧн кокъяснас шенасис-шенасис да кыдзкӧ Василей кокӧдз судзӧдчис. Кутіс сы кок кузя кавъясьны. Василей оз лолышт... Кок гилялӧ, серам петӧ, ачыс мӧвпалӧ: „Ӧти гагйӧс ылӧді!".

Кылӧ Василей, мыйкӧ коксӧ зэв ёна кутіс чутйӧдлыны, быттьӧ кодкӧ зэв уна емъясӧн бытшйӧдлӧ. Гӧгӧрвоис, мый кокъяс заводитісны позявны. Зэв эськӧ окота лои сылы чеччыны да котралыштны, сӧмын мӧвпыштіс, вӧрзьӧдчан кӧ пӧ, сэсся нинӧм он аддзыв.

Эз ло дыр мӧвпавны Василейлы. Кыськӧ, нинӧм тӧдтӧг, на дінӧ кык кӧч чеччыштісны... Ӧтикыс вуджис Семен дядь кокъяс вомӧн да стокнитчис бӧрса лапаяс вылас, Василейлы паныд. Мӧдыс неуна ылӧджык, сідз жӧ сувтіс лапаяс вылас. Василей чуймис. Кок позялӧмыд тай ӧдйӧ вуні. Василей син лапниттӧг видзӧдӧ кӧчьяс вылӧ, найӧ мылькъя синъяснас Василей вылӧ дзоргӧны. Пельяс сувтӧдӧмаӧсь, шыннялӧны... Чашнитіс пипу кор, кутіс йирны. Йирыштіс, чеччыштіс водзӧ. Мӧдыс сы бӧрся. Бергӧдчылісны нӧшта, видзӧдлісны да саяліны пуяс сайӧ...

Эз на удитны лючки кӧчьяс саявны, кыськӧ Василей кокъяс дорӧ пуяс костысь чеччыштіс выль пӧлӧс вижоват звер — тулан, ёсь пиньяссӧ жергӧдіс. Василей вылӧ зэв збыльысь видзӧдліс да кутіс исасьны-дукавны... Кӧчьяслысь дуксӧ казяліс... Зэв тэрыба, гусьӧникӧн, кӧчьяс бӧрся котӧртіс.

Василей мӧвпыштіс: мед пӧ эськӧ кӧчьясыд тайӧ ёсь пинь улӧ оз жӧ сюрӧдчыны.

Сьӧлӧмыс ыркмуні Василейлӧн. Видзӧдліс — дӧрӧм сос кузяыс кайӧ зэв ыджыд да кыз вегыль. Василей повзискодь: каяс пӧ сос кузяыд да пырас дӧрӧм юрйыв саяд. Эз на удит Василей вегыльӧс уськӧдны, кыськӧ сійӧ жӧ сос вылас пуксис вегыль сёйысь зі. Зэв ӧдйӧ вегыль дінӧ муніс, вылас вожасис да чушкис. Вегыль тай ӧдйӧ кольча моз гартыштчис да ланьтіс.

Водз кокъяснас зі вегыльӧс топӧдіс, вомса клещияссӧ кучик улас сюйис да и кутіс сылысь вирсӧ да вемсӧ нёнявны. Дзикӧдз помаліс: ыджыд вегыльсьыд сӧмын колис анькытш ыджда ёкмыль.

Василейлы тайӧ зэв дивӧ кодь кажитчис. Пукалӧ век ӧти ног, шы ни тӧв, весиг гусьӧн лолалӧ. Ачыс мӧвпалӧ: мый бара нӧшта водзӧ лоас.

Эз дыр ков мӧвпавны: пуяс костысь зэв ньӧжйӧник петіс наян-мудер руч. Зэв сюся видзӧдліс на вылӧ да звиркнитіс-чеччыштіс бокӧ. Нӧшта полігтырйи видзӧдліс да ньӧжйӧник водзӧ кутіс мунны...

Эз на удит руч саявны, турун пиын кыш-кыш муні да и чипсӧм шы быттьӧ кыліс.

Видзӧдліс Василей сюсьджыка, турун пӧвстті вӧлӧм уйӧ байдӧг, да ӧд став пияннас! Байдӧгпиян вӧліны зэв на дзоляӧсь, но збойӧсь нин: сідзи и зэбйысьӧны да мырддьӧны мӧда-мӧдыслысь, мыйкӧ кӧ мамыс сетас сёянтор.

Руч казяліс байдӧг семьятӧ да бергӧдчис бӧр. Василейлы зэв лои жаль байдӧг чукӧрыд. Кӧсйӧ нин вӧлі повзьӧдны ручӧс да мездыны байдӧг семьяӧс, сӧмын сэккості байдӧг мамыс ачыс казяліс ручтӧ да аслыс ногӧн чипӧстіс. Чипӧстӧм бӧрын байдӧгпиян вошины, быттьӧ му пиас пырисны.

Мудер руч мыйӧн кыліс байдӧглысь чипӧстӧмтӧ, пырысь пыр кутіс зэв ньӧжйӧник сы бердӧ кыссьыны. Байдӧг быттьӧ оз и пов: кутіс турун пиын пуртікасьны. Руч мыйӧн матысмис, звиркнитіс чеччыштіс байдӧг вылӧ. Кӧсйис эськӧ ручыс аслас ёсь пиньяснас курччыны голясӧ да эз удит: байдӧг зэв сюся дзик нин вом увсьыс жбыркнитіс-лэбыштіс водзӧ. Руч бара сы бӧрся, бара неуна эз удит курччыны байдӧгӧс. Байдӧг век водзӧ да водзӧ, руч сы бӧрся: быдсӧн нин дульваыс войталӧ, сэтшӧма вӧлі колӧ ручлы чӧсмӧдчыны байдӧгӧн. Сідзи ылӧдлігтырйи байдӧг ручӧс пыр кытчӧкӧ вӧрас пыртіс.

Дзик лои шы ни тӧв... Минут куим мысти кымын кутіс кывны лэбӧм борд шы. Видзӧдӧ Василей да сы дінӧ бӧр нин байдӧгыд лэбӧ: мудер ручтӧ тай вермӧма на ылӧднытӧ! Воис важ местаӧдзыс да и пуксис. Голя нюжӧдіс, юр лэптіс. Гӧгӧр зэв сюся синъяснас видзӧдліс да сэсся ньӧжйӧника гӧлӧснас шыӧдчис. Мам гӧлӧс шы вылӧ байдӧгпиян пырысь пыр кытыськӧ петалісны. Чукӧртчисны мамыс бердӧ да мамыс сэсся кытчӧкӧ мӧдлаӧ ставнысӧ нуис. Бара некутшӧм шы эз кут кывны. Некод некӧн оз тыдав.

Регыд бара мыйкӧ вӧрын кывны кутіс, быдсӧн ручка-рачка кылӧ, быттьӧ кодкӧ пуяс костті зэв ӧдйӧ пышйӧ да пуяслысь увъяссӧ чегъялӧ.

Василей нинӧм на эз удит мӧвпыштны, кыдзи вӧрысь зэв ӧдйӧ петіс кӧч. Кодыськӧ коньӧр зэв ёна повзьӧма, быдсӧн тіралӧ, лолыс тырӧма, зэв тэрыба лолалӧ. Котӧртіс неуна водзӧ да пу улӧ и дзебсис.

Недыр мысьт сыланьысь жӧ, кытысь петіс кӧч, мыччысис тулан. Зэв збоя петӧ, гоннялӧ да нырнас дукалӧ сынӧдсӧ.

Василей гӧгӧрвоис, код бӧрся туланыд вӧтчӧ да кодысь коньӧр кӧчыд пышйӧма. Зэв лои жаль кӧчӧс, думайтӧ: «Дзик пӧ тайӧ туланыд ме син водзын жӧ и сёяс кӧчтӧ». Зэв сылы лои мустӧм туланыд.

Тулан сувтіс, кывзыштіс, исыштіс мусӧ да и котӧртіс кытчӧ кӧчыд дзебсис. Недыр мысти пуяс сайысь бара петіс коньӧр кӧч да никсігтырйи кутіс гӧгравны ӧти местаын: повзьӧмысла дзикӧдз нин йӧймис.

Тулан пырысь-пыр жӧ мӧдар пу костсянь петіс да веськыда кӧч вылӧ уськӧдчис.

Ичӧтик Василейлы кӧчыд зэв лои жаль, быдсӧн синваыс кутіс доршасьны. Аслас небыд сьӧлӧмнас эз вермы водзӧ терпитны... Зэв ӧдйӧ чеччыштіс да кутіс кияснас шенасьны, ачыс зэв ёна горзӧ.

Семен дядь видзӧдліс Василей вылӧ да зэв ёна сьӧлӧмсяньыс кутіс серавны: зэв жӧ нин сійӧ кадъяснас ичӧт Василейыд вӧлі тешкодь!

Тулан Василейысь повзис да зэв ӧдйӧ вӧрӧ уйкнитіс. Кӧч ас садяс воӧм мысти зэв радпырысь пышйис мӧдарӧ.

Ичӧт Василей видзӧдліс Семен дядьыс вылӧ да юрсӧ копыртіс: зэв лои сылы яндзим, мый сійӧ ассьыс кывсӧ эз вермы кутны, лючки, шы ни тӧв, помӧдзыс эз вермы пукавны места вылас.

Кутіс дядь водзын асьсӧ дорйыны: «Тӧда, Семен дядь, ме зэв ыджыд мыж вӧчи, сӧмын меным зэв жаль лои кӧчыс да ме эг вермы терпитны, сувтсис да и горӧдсис».

Семен дядь локтіс Василей бердӧ, юрӧдыс малыштіс да шуис: «Некутшӧм мыж эн вӧч тэ, муса пи. Татшӧмторйысь оз позь тэнӧ видны. Тэ кӧ эн лысьт чеччыштны да мездыны кӧчӧс, сэки эськӧ менам сьӧлӧм эз жӧ лэдз видзӧдны туланлысь ловъя кӧчӧс сёйӧм. Сэки эськӧ ме дзик жӧ тэ ног вӧчи».

Василейлы тайӧ кывъяс бӧрын зэв нимкодь лои. Семен дядь вылӧ зэв сьӧлӧмсяньыс видзӧдліс, киӧдыс сійӧс кутіс да мӧдӧдчисны гортланьыс.