ТӦВЙЫВ ВАРЫШБурсиа Варышлы —Маегов Ӧ. О. ёртлыГуранысь, улысь Вылілань кайис Кыскасьысь Гундыр — Сён * кузя кыссис, Кынӧмнас пессис — Нюкляліс сюв... Коркӧ ий воис: Зэв джуджыд слуда * — Весь бергӧдчӧ юр! Нинӧм эз аддзы Лӧсьыдтор сэсь — (Кыпыдсӧ, вывсӧ Коньӧр эз тӧд). Пемыдын оланін Мусмӧма сылы Важысянь вӧлі. Васӧдін сёртасӧ * Кытшыльтчис гӧгыльӧн, Жуйгӧдчис-водіс. Куйлӧ сэн, лолалӧ, Тшӧгысла пошиктӧ, Нинӧм оз кыв…* * *
Зэв вылын енэжас Дзирдалӧ шонді, Сявкйӧдлӧ би югӧр, Разӧдлӧ гож. Кок улын, кыр улас Лӧзалӧ Саридз, Из дора кыркӧтшӧ Гыяссӧ нӧйтӧ: Жугӧдлӧ гыяссӧ — Веж быгйӧ пӧртӧ, Швачӧдӧ чорыда, Тшын-бусӧн лэптӧ. Слудасянь сёнъясӧд Лэччӧны шоръяс, Ызгӧны-бузгӧны Усьӧны Саридзӧ. Джуджыда сёртӧма Ва аслыс туй, Из костті визувтӧ, Буждӧдӧ кыр.* * *
Дыр-ӧ, регыд-ӧ, (Огӧ ми тӧдӧ) Куйліс сэн Гундыр. Сӧмын нӧ садьмис Кутшӧмкӧ шыысь — Лэптыштіс юр. Вылісянь енэжсянь Сунгысьӧ увлань Сюсь борда Варыш: Чегӧм борд пӧла, Гырдӧсь * тывъяса * — Швачкысис муӧ... Усигмоз гораа, Доймӧмысь шога Горӧдіс Варыш. Повзис сэн Гундыр, Ӧдйӧджык вешйыштіс Бокӧджык сэсь. Муртса нин ловъя, Но кувны оз сетчы Варышлӧн лов. Чепсасьӧ, пессьӧ, Изъясӧ жуглӧ Бордъяссӧ ассьыс. Видзӧдӧ Гундырыд: Нинӧм нин повны — Эштӧма олӧмыс, Варышлӧн помыс, Тыдалӧ, матын. Бергӧдчӧ бӧр. Варышлы чужӧмас Сералӧ лёкысь, Жерйӧдлӧ пинь. Юалӧ сэсся, Пинь пырыс сысъялӧ-шуӧ: — Эштіс тай, буракӧ! Кулан? — Кула да, мый?! — Шуис Варышыд сылы, Ыджыда лолыштіс — Ышловзис гора: — Ме сьӧлӧмысь олі, Кыпыда вылі, Тӧда ме шуд!.. Олӧмкӧд синси, Чорыда вийси, Тӧдлі ме гаж! Лэбалі выліті Кымӧръяс сайті, Аддзывлі енэж! (Некор он аддзыв, Коньӧр тэ, нидзув). — Мый нӧ мен енэжыд, Кушиныд, тыртӧмыд? Мый вылын кыскася сэн?! Тані мен лӧсьыд: Шоныд и васӧд тай, майбыр, Жуйвидзны гуын, — Воча сідз шуис Пӧткалы-лэбачлы Кыскасьысь муын. Аслыс нӧ арталӧ, Сералӧ думсьыс Варышлысь «сӧрӧм»: «Лэбав кӧть кыскась, Ӧтсяма помыс Быдӧнӧс суас... Кытчӧдз эн лэптысь, А татчӧ жӧ воан — Няйтӧ жӧ пӧран».* * *
Тӧвйывса Варыш, Полысьтӧм сьӧлӧм, Эз вермы кывны Гундырлысь мӧвпӧм (Нидзувлӧн кывъяс, Улілӧн думъяс Пӧткалы сьӧкыд). Черӧбсис Варыш. Кыпӧдіс морӧс, Чатӧртіс юр, Козьныштіс синнас — Видзӧдліс горув Из кыркӧтш ув... Сёртасын, гуын моз, Ӧшаліс пемыд, Ӧвтіс сэсь уль руӧн, Сынӧдыс довкъяліс шун... Из костысь потасӧд Рудзаліс ва. Кок улысь, бужӧдысь Гылаліс му…* * *
Шог лои Варышлы: Бордъялы дзескыд Пемыдын, сёртасын Лолавны сьӧкыд. Чукӧртіс Варыш Медбӧръя вынсӧ: Горӧдіс гораа, Сьӧлӧмсьыс шога. Йӧлӧга сёртасын Лӧвтыштіс воча: — Ок, эськӧ, ӧтчыд кӧть Качлыны сэтчань, Енэжлань, вывлань Лэблыны бордӧн! Ӧтчыд кӧть, кувтӧдз, Кымӧрӧдз чивлыны, Вылісянь кок улысь Вӧр-васӧ аддзывны!* * *
Гундырыд сы кості Аслыс и думыштіс: «Буракӧ, енэжас Сэтшӧм нин гажа, Варыш кӧ шогсьӧ, Сы понда няргӧ». Сы бӧрти пӧткалы Нидзувыд вӧзйис: Вешйышт пӧ дорӧджык, Кыр йылас матӧ, Да уськӧдчы сэсянь Кыр горув увлань. Гашкӧ пӧ, бордъясыд Лэптасны тэнӧ, Удитан олыштны Регыдик вылын.* * *
Скӧрмӧдіс Варышӧс Омӧльлӧн кывъяс, Дойдаліс сьӧлӧмсӧ Гундырлӧн серам. Черӧбсис Варыш, Горӧдіс збоя; Вермытӧг муніс Усьласигтыр Бужӧдӧ дорӧ. Пыдісянь лолыштіс, Югнитіс борд, Вынйыштчис... репис * , — Сунгысис увлань. Уси, пыр уси... Тшупӧдысь тшупӧдӧ Туплясис-тюрис Ӧтарӧ горув... Бордъясыс изъясӧ Чегъясис быдӧн, Тывъясыс усигмоз Вошласис ставыс... Гуранын визув шор Нетшыштіс шой, Кылӧдіс водзӧ пыр Летйӧдлігтыр. Кӧдзыд ва пожъяліс Варышлысь вир, Визув ва быг сорыс Нӧбаліс саридзӧ...* * *
Саридзлӧн гыясыс Ызгӧны нора, Из дора кыркӧтшӧ Шкувгӧны гора... Ыджыд гы ньылыштіс Варышлысь шой, Лэптыштіс-качӧдліс — Син вылысь воши... Ёна зэв саридзыд Лайкйӧдліс шой, Шога зэв гыясыс Сьылісны мойд…* * *
Куйлігмоз Гундыр Сёртасын ӧтнас Мӧвпаліс дыр Варышлысь кулӧм, Пӧткалысь олӧм, Выліысь колӧм. Видзӧдліс сэсся Сэтчӧ, кӧн ылын, Тыдалӧ вылын, Гажӧдӧ син, Кӧсйӧдӧ шуд Лӧзалан енэж. Шензьӧ, некыдзи Тӧдны оз вермы: — Мый бара аддзыліс Варышыс тайӧ Сэтысьсӧ — помтӧмсьыс, Пыдӧстӧм енэжсьыс?! Мыйла нӧ татшӧмыс Асланыс кулігӧн Гудыртӧ сьӧлӧмсӧ Мукӧдлысь тшӧтш?! Асланыс олӧмнас, Радейтӧм вылӧмнас?! Мый нӧ тыдалӧ, Мый налы восьса, Сэтшӧма кажитчӧ Вылісьыс олӧмыс?! Тадзикӧн Гундыр Дӧжналіс дыр, Медбӧрти дум вылас Аслыс сэк уси: «Мый, эськӧ, тшӧтш кӧ Качлыны меным Енэжлань, вывлань? Сідзик жӧ на мозӧн Тшӧтш кута тӧдны, Кайла кӧ вылӧ Регыдик кежлӧ? Найӧ кӧ вермӧны, И ме верма тӧдны!»* * *
Шуис и вӧчис. Кытшыльтчис гӧгыльӧ, Ӧдӧбтіс бӧжнас — Брунгысис вывлань! Качигмоз асыкысь Кытшыльыс разьсис, Летмуні вӧнь моз. Шонді водз удитіс Югнитны кынӧм. Чужсьӧма кодлӧн Кыскасьны муын — Лэбны оз вермы! (Сы йылысь Гундырлӧн Сэк вунӧма вӧлі). Кыптыліс эськӧ, Матіник качліс Да регыдӧн бӧр Шняпкысис муӧ (Уси бӧр улӧ). Эз ӧд кув мутиыд, Серӧктіс сӧмын (Усьӧмыс сылӧн Улісянь лои). — Со-о пӧ мый помын Лӧсьыдыс лэблӧмлӧн! — Сійӧ тай вӧлӧма Енэжсянь усьӧмын!.. Йӧйӧсь дзик пӧткаяс! Му вылысь оз тӧдны Олӧмсӧ найӧ. Шогсьӧны, жугыльӧсь, Кыссьӧны вылӧ, Сэтчаньысь корсьӧны Долыдлун, кыпыд... Мый нӧ сэн бурыс?! Дерт, эськӧ, шуны кӧ, Югыд сэн, гажа, Лэбавны вӧля. Сы кындзи нинӧм! Некытчӧ весиг Пыкны он вермы Тушатӧ ассьыд. Кыскасьны некӧн... Кутшӧм ӧд тшапӧсь Пӧткаяс асьныс! Ошкӧны олӧм, Кыпыда вылӧм. Мыйла нӧ омӧльтныс Миянӧс татысь?! Сы понда, кӧнкӧ, Мед вермасны Ассьыныс сайӧдны Позьтӧмтор колӧм, Ассьыныс шогмытӧм, Некытчӧ туйтӧм Мувывса олӧмсӧ. Тешкодьӧсь пӧткаяс! Ог нин ме ылав Водзӧвыв кежлӧ! Ог эскы найӧлы. Кывъяссӧ шуалӧм Пыдди ог пукты. О-он ылӧд ӧні! Ме ачым тӧда Ставсӧ дзикӧдз. Ме ачым лэблі Енэжад сэтчӧ. Качлі ме вывлань, Артышті гӧгӧр Сэтысь ме олӧм. Тӧді ме усьӧм (Уси кӧть сэсянь, но Нинӧм эг ло). Сӧмын ме ӧні Ёнджыка тӧда, Эска ме аслым. Мед найӧ, колӧкӧ, Коді оз вермы Радейтны му, Ылӧдлас асьсӧ. Ме нӧ: Му вылын чужлӧм Муын и ола! — Тадзикӧн шуавмысьт Кытшыльтчис бара — Ку пытшкас аслыс Зывӧкыд пырис. Сёртасын, пемыдын Жуйвидзан коли. Веськодь пӧ Ставыс мем, Ас гӧгӧр кындзи! Дыш меным тӧднысӧ Мукӧдтор йылысь, Мӧдлаӧ мог мем Нинӧмӧдз абу... Сэк кадӧ зэв ёна Скӧраліс саридз! Лёкысь зэв ызгисны Гыясыс сылӧн. Слуда бок выліӧдз Чеччисны найӧ, Из дора кыркӧтшлысь Жуглісны дор... Енэжсӧ — лӧзасӧ, Шондісӧ — югыдсӧ Вевттисны кымӧръяс, Летӧм сьӧд вурун моз Ӧшйисны улӧдз. Тӧлыс сэн, тӧлыс Мыйсӧ эз кер! Кык из кост сёртасӧд Шутьлаліс-войліс, Гыяссӧ кымӧркӧд Ӧтлаӧ гартліс — Гудраліс пемыдсӧ Сынӧдкӧд, вакӧд... Гымаліс гым сэн, Югъяліс чард — Поткӧдліс, чажйӧдліс — Косявліс кымӧрсӧ. Кузя зэв бӧрвылас Мураліс гым. Тіраліс сынӧдыс, Вӧраліс му…* * *
Гыяслӧн ызгӧмас, Гымалӧм шыясас Кылісны кывъяс: «Тіянлысь, Варыш кодь Полысьтӧм сьӧлӧмъяс, Сьылам ми вылӧм! Тіянлысь, бордъяяс, Пӧткаяс-лэбачьяс, Ошкам ми олӧм! Мед тэ кулін кӧ, Варышӧй, — Бур тэнад пом! Тэ бӧрын бара на Бордъяяс лоӧны: Кыпыдӧсь сьӧлӧмӧн, Думъясӧн сӧстӧмӧсь, Тӧвру кодь кокньыдӧсь Лэбавны кутасны, Корсявны долыдлун. Олӧмъяс кокньӧдны. Гундыр кодь олӧмсӧ, Улілысь думъяссӧ, Аснырув тӧждысьӧм — Дзоньнаныс мустӧмтны!»* * *
Ёна на ызгисны Саридзлӧн гыяс, Дыр на зэв кылісны Гым сорыс кывъяс: «Тіянлысь, Варыш кодь Полысьтӧм сьӧлӧмъяс, Ошкам ми олӧм! Тіянлысь, бордъяяс, Пӧткаяс-лэбачьяс, Сьылам ми вылӧм!..»
