ДОЗМӦР ИВАН
Миш Иванӧс бур вӧралысьӧн эз тӧдлыны, но кыйсян сезон воссьӧм бӧрын вӧрӧ тшак вотны ли мый ли мунігӧн век жӧ пельпом вылас важиник ружьесӧ шыбитліс. Гашкӧ, сійӧ, ружьеыс, Пётр Первый дырся нин вӧлі, но мортыд зэв ошйысьліс: ёна пӧ инмалӧ. Ӧти гажмӧм морт эскӧма Иваныдлы да кык ствола ружьенас вӧлӧм вежсьӧ, но Иванлӧн сӧвесьтыс тырмӧма на: абу бӧбйӧдлӧма код морттӧ.
Сідзсӧ збыльысь ошйысьысь Миш Иваныд. Оз прамӧя мортыдлы нинӧм шедлы, а йӧзыслы висьталӧ:
— Ок и сыла дозмӧр яя шыдӧн вердіс талун Матренӧй!
Ачыс эськӧ тшака шыд паняліс. Окота эськӧ мукӧддырйиыс Иванлы ош чергӧдӧм йылысь висьтавны, да коді эскас? Смек вылӧ сӧмын лэптасны. Сідз нин сералӧны-а.
Иван оз жалит пуля-пороктӧ. Оз кӧ нинӧм удайтчы кыйны-вины, вӧрысь локтігӧн став зарадсӧ паскӧ гындас. А мойвиас кӧ сьӧлаӧс ли кодӧскӧ лыйны, тасма костас ӧшӧдас, мед став йӧзыс аддзыласны.
— Унаӧс эськӧ лыйи, — шуас, — да корсигӧн эг аддзы.
Со ӧд кыдзи мортыд йӧзтӧ коковенитас. Татшӧмӧн, тыдалӧ, чужӧмсяньыс вӧлӧма. Пияныс зэв жӧ пӧръясьлӧны.
Татшӧм йӧзыдлы сиктсаяс зэв ӧдйӧ ним ӧшйӧдлӧны. Иванӧс син саяс Бызгунӧн шуисны, а неважӧнсянь Дозмӧр Иванӧн кутісны ыдждӧдлыны. Оз дӧзмы мортыс, буракӧ, весиг сьӧлӧм вылас воӧ. Позьӧ шуны, ачыс аслыс татшӧм нимсӧ пуктӧдіс, аскӧдыс лоӧмтор йылысь висьталіс да. Кынӧм висьмытӧдзыс йӧзыс сералісны. Ӧні на, казьтыштасны да, вак-вакмунӧны.
А делӧыс со кыдзи вӧлі. Ӧти шойччан лунӧ сиктсянь матіникӧ гозъя пув вотны мӧдӧдчисны. Джын туяс кымын воисны да Иванлы вӧлисти дум вылас усис, мый ружьесӧ босьтны вунӧдіс. Быдсӧн шлуп-шлопкерліс сійӧ местаас, кӧні ружье волыслы колӧ лоны. Ёна и увгис гӧтыр вылас: тэ пӧ, сё трасича, тэрмӧдлін да вунӧдсьӧма. Кӧсйис эськӧ бӧр бергӧдчывны, но дышӧдіс морттӧ: оз жӧ пӧ некутшӧм зверь-пӧтка паныдась-а, матӧ мунам да.
Коркӧ и места вылӧдз воисны. Прамӧй пувъяинӧ веськалісны. Йӧзыд чайтӧмаӧсь, мый матісьыд быдӧн вотчӧ, да талань абу на и волӧмаӧсь. Пӧрччисны пестеръяснысӧ, босьтісны кианыс наберушкаяс да ӧдӧбтісны лӧсялысь гозъя шамравны пув розъяссӧ. Ӧдйӧ и тыртісны ӧти пестерсӧ. Иван сэсся кутіс гаравны:
— Кынӧмӧй, Матрен, кутіс сюмавны. Пажнайтыштам кӧ буди-а?
Пуксисны нуръясьны. Матрен кӧза йӧв тыра кык поллитра доз лэптіс,
тупӧсь джын сьӧд нянь, лук да сов.
— Сьӧла яйыс нӧ эз нин кольышт?
— Тӧрыт ӧстаткисӧ вильӧдін да. Быттьӧ оз помнит, — дӧзмис Матреныс.
Нуръясьыштӧм бӧрын бара кутісны шарсйыны восьсаинъясысь гӧрд мольяссӧ, юрнысӧ весиг оз лэптыны, коснысӧ веськӧдыштны. Коркӧ-некоркӧ Иванлы дышӧдіс асьсӧ нартитны. Веськӧдчис. Ёна и мудзӧма коскыс, ёнтӧ быдсӧн. «Пувнас и сорнас эськӧ да», — мӧвпыштіс сійӧ да кӧсйис пинялыштны пув вылӧ горшасьысь гӧтырсӧ, но друг тшӧкмуніс. Метра комын сайын гежӧдик кыз увъя пожӧм вылын пукаліс да копрасис поводнӧй ыджыд дозмӧр: то бӧжсӧ увлань лэдзлас, то юрсӧ. Иван гӧтырыслы чуньнас грӧзитіс: лӧня пӧ ов. А аслас радысла быдсӧн сьӧлӧмыс сувтліс. «Вот ме тэнӧ, сьӧлӧмшӧрӧс, и лэдза сэтысь ӧні», — кияссӧ ниртыштіс мортыд, но пыр жӧ нюмыс и вошис: ружьеыс ӧд абу. «Колӧ жӧ вот тадзи лоны, колӧ жӧ лоны», — кайтіс сійӧ думнас да гӧтырыс дінӧ надзӧникӧн матыстчис. Босьтчис пеляс Матренлы вашкӧдны:
— Ме, Матрена, гортӧ котӧртла ружьела. Тэ, бара, лӧня ов. Зэв ньӧжйӧникӧн «Югыд кодзув, петав, петавтӧ» ли мый ли сьыв. Оз пӧ, шуӧны, ньӧжйӧникӧн сьылігӧнтӧ пышйы.
Иван муніс. Матрен бура джуджыд вутш вылӧ таджгӧдчис да босьтчис сьывны. Сьыліс, сьыліс ньӧжйӧникӧн да и вунӧдчис, вель гора кутіс ливкйӧдлыны. Томдырсясӧ казьтыштіс да, «Шондібанӧй» вылӧ вуджис. Ок и лӧсьыд, ок и любӧ! Мый нӧ бабаыдлы, ӧтнас колис да...
Гашкӧ, ёна на сьыліс Матрен, но мышкас кодкӧ вель крепыда тувкнитіс. Быдсӧн весьӧпӧрліс слабиник сьӧлӧма мортыд. Видзӧдӧ да — Иванушкоыс. Ружье прикладнас зупкӧма.
— Ланьт, пӧрысь выжыв, сиктӧдзыс кылӧ! — шӧпкӧмӧн горзіс Иван. Вом доръясыс скӧрысла быдсӧн лӧзӧдӧмаӧсь. Тӧкӧтьӧ Матренӧс места вылас оз ви.
Медбӧрын бурасис жӧ, дозмӧрыс абу лэбӧма да. Кань моз гусьӧник кутіс пӧткалань матыстчыны. Коркӧ и сувтіс. Лов шысӧ кутӧмӧн ружье стволсӧ пуктіс понӧль ув вылӧ, вель дыр метитчис да гындыштіс. Дозмӧрыд бӧжсӧ сӧмын увлань лэдзис. «Ранитчис, ранитчис, увъяс со кутчысьӧ!» — радліс Иван да ӧдйӧджык мӧдысь косьӧбтіс. Дозмӧрыд эз весиг вӧрзьыв места вывсьыс. «Сё дивӧ тай, эг инмы али мый та ылнасянь? Часлы ещӧ матысяньджык лыя, оз тай лэбзьы да».
Матыстчис да эз нин кут сэсся зарадсӧ видзны. Аддзис: пожӧм ув костын вӧлі мӧд ув, мыгӧрнас дзик дозмӧр кодь. Сійӧ вӧлӧм тӧв улас и катласьыштӧ. Некор эз ёрччывлы Иван, но тайӧ пӧрйӧ слабиник сӧт петіс. Гӧтырыс ӧддзыліс серавны, но ӧдйӧ тай ланьтіс, кор Иван сылань видзӧдліс да ружьесӧ киас тракнитліс. Позис эськӧ вотчыны на, но мортыд скӧрмӧмысла ылӧджык наберушкасӧ шыбитіс.
Со кысянь Иванӧс Дозмӧрӧн кутісны ыдждӧдлыны. Бызгун дорсьыд век нин лӧсьыдджык.
