НЕБЫД ГӦЛӦСА ЁЛЬӦЙ МЕНАМ

Кымыньтӧм тасьті кодь яг бокшаас пувйыс вӧлі уна да гырысь, но Гриша Митрейлӧн наберушкаыс тырис ньӧжйӧ.

— Та мында на и вотін? — шензис ӧнтай матыстчылігас гӧтырыс, коді пешкылясис горулынджык.

Кыдз нӧ унасӧ вотас, кор дзик мӧдтор йылысь мӧвпалӧ? Ылы-ылын сійӧ тайӧ гажа пожӧма ягсьыс, сы дорышын солькъясьысь юсьыс, гӧтырсьыс и ставсьыс...

Гриша Митрейӧс, мича туисъяс, пестеръяс, пуысь дозмукъяс да мый да вӧчалысьӧс, сьылысь-йӧктысьяскӧд да гижысьяскӧд морт дас вита котырӧн мӧдӧдлісны Коми мусянь Сибирӧ, Тюмень областьӧ, кӧні сэтчӧс нёль сиктын олӧны кызвыннас коми йӧз. Мунлӧмаӧсь Сысола вожысь, Эжва дорса ягъясысь да кысь да тшыг воясӧ озырджык му корсьӧм могысь дас кӧкъямысӧд нэмын нин да пыр кежлӧ вужъясьӧмаӧсь.

Ёрта йитӧдъяс ёнмӧдӧмӧн тайӧ ветлӧмыс шусис. Нёльнан сиктас волісны, ок и ёна ӧтувнад гажӧдчисны. Эз вина юӧмӧн, а сьылӧмӧн да йӧктӧмӧн. Тӧдмасялісны ӧта-мӧдкӧд, письмӧасьны да мый да шуисны. Петкӧдліс сямсӧ и Гриша Митрей. Йӧзыс ёна нимкодясисны дозмукъясӧн, кодъясӧс сійӧ вайис чужан мусяньыс. Вочасӧн ставсӧ козьналіс. Мыйкӧ — школаяслы, мыйкӧ — музейяслы, мыйкӧ — сьӧлӧм вылас воӧм йӧзлы. Гортас кушӧн бӧрсӧ бергӧдчис, кӧть вель сьӧкыд нопйӧн ӧтарӧсӧ тӧрасис.

Ставыс эськӧ бур вӧлі, да нэм джынйӧ воигӧн синъясыс ӧтиӧс уна пӧвстсьыс казялісны, сьӧлӧмыс, кольквижӧн да мугӧмӧн серпасалысь ар вылӧ видзӧдтӧг, коланасьыс ёнджык шоналіс. Сибирса му вылас тувччӧм бӧрын медводдза лунас жӧ, стӧчджыка кӧ, рытнас, кор вайисны самолёт бӧрын шойччыштны да коллявны ӧти вой пожӧма ді пытшкӧ сайӧдчӧм карсайса санаторийӧ.

Сьӧлӧмсӧ шонтысьыс вӧлі, видзӧдӧм серти, ар дасӧн томджык. Митрей весиг асьсӧ кӧритіс: «Йӧймин али мый?» Но эз нин вермы эновтчыны. Эз на сяммы мичаджыка видзӧдлыны тайӧ том нывбаба вылас, коді накӧд жӧ локтіс карсяньыс автобусын, а радейтіс нин сылысь гӧлӧссӧ, коді вӧлі зэв аслыспӧлӧсӧн, небыдӧн-небыдӧн. Митрей ясыда гӧгӧрвоис, мый сійӧ дыр нин корсис татшӧм гӧлӧссӧ, кодлӧн чужанінӧн вермас лоны сӧмын еджыд яла ягъяса да еджыд кыддза расъяса Коми му. Мыйта нин келаліс вӧрӧдыс-ваӧдыс, а со кӧні кыліс.

Митрей узьны водтӧдзыс тӧдмаліс: нывбабаыс сьылысь-йӧктысьяслӧн вит морта котырысь, коді локтӧма татчӧ Коми муысь воӧм йӧз дінӧ ылі Салехардысь, Ямало-Ненецкӧй автономнӧй округысь, кӧні эмӧсь жӧ коми сиктъяс. Ачыс и пӧдругаясыс комиӧсь, изьватас ногӧн сёрнитӧны, тшӧтш жӧ кутасны гажӧдны лунвыв Сибирӧ овмӧдчӧм коми войтырӧс. Тадзи висьталіс асланыс делегацияӧн юрнуӧдысьныс.

Асывнас Митрей чеччис водз, кӧть эськӧ рытнас вель дыр сёрнитіс сыкӧд ӧти жырйӧ веськалӧм баянисткӧд, коді висьтасис Маркӧн. Абу велалӧма дырсӧ узьны. Кӧть кык час войын водас, асывнас квайтнад быть чеччас. Петіс коридорӧ, кежаліс телевизор видзӧданінӧ да сулалыштіс паськыд ӧшиньяс дорын, а сэсся лэччис улі судтаӧ, мед петны улич вылӧ. Сыысь на водзджык олысь вӧлӧма. Кильчӧ вылын куритчис гудӧкӧн мастера ворсысь Гелий, кодкӧд неуна вӧліны тӧдсаӧсь. Ветлісны неылын визувтысь ю дорӧ, коді вӧлі дундӧма кузь зэръясысь, муткырасис гудыр ваӧн. Бӧрынджык тӧдмалісны, мый тайӧ Тобол, гожӧмбыд абу пыравлӧма берегъясас, регыд на ямыштӧма. Кызвын мусӧ гӧгӧр ойдӧдлӧма, абу шогмылӧма весиг гӧрны-кӧдзны. Мӧдӧд во нин пӧ тадзи дурӧ.

Бергӧдчыны нин кӧсйӧ вӧлі санаторийлань, кыдзи кыліс Гелийлысь гӧлӧссӧ:

— Видзӧд, видзӧд, чери кылалӧ, бура ыджыд!

Збыльысь, кӧтасьӧмысла вӧйны нин заводитӧм корйӧс моз визулыс лэптыліс ва веркӧслань кутшӧмкӧ еджыд плавкӧс чериӧс да бӧр кыскис пыдӧсас. Сійӧ эз нин легнитчыв, кулӧма, буракӧ, вӧлі.

Та кежысь и бергӧдчисны вой колльӧданінас. Нинӧм вӧчигмозыс Митрей лыддяліс коридор стенъясӧ да кытчӧ да ӧшӧдӧм гижӧдъяс, кӧні вӧлі урчитӧма, кыдзи кутны асьтӧ санаторийын, кор чеччыны да водны, мый оз позь вӧчны да мый колӧ вӧчны, мед вӧлі бур дзоньвидзалун. Ӧттшӧтш ӧти гижӧдысь тӧдмаліс, мый санаторийыс карсянь, кытысь найӧс вайисны татчӧ автобусӧн, кӧкъямыс верст сайын. Сэні быд во шойччӧ да бурдӧдчӧ сизимсёысь унджык морт, кызвыннас сиктса войтыр. Тані му пытшкысь, пӧшти километрӧн-джынйӧн пыднаысь, локтӧ минеральнӧй ва, коді пӧ Ессентукиса ва кодь жӧ бур. Но ӧні тані эз вӧв некутшӧм шойччысь. Сӧмын найӧс, локтӧмаясӧс, кык судта ыджыд короминаас меститісны, гостиницаын ӧти вой кежлӧ местаяс оформитӧмӧн мед не дурны, тӧдӧмысь.

Пыр надейтчис, мый небыд гӧлӧсаыс водз жӧ чеччас, но сӧмын сёйны столовӧйӧ чукӧрнаныс локтісны, торъя пызан сайӧ пуксисны. Матынкодь да нӧшта воча на Митрейкӧд нывбабаыс лоис. Зэв видзчысьӧмӧн нянь шӧрӧмсӧ босьтіс да вом дорас матыстіс, быттьӧ нэмсӧ ресторанъясын пукавлӧма. Митрей йӧз дырйиыд зэв жӧ ньӧжйӧникӧн сёйӧ, ӧти чир некытчӧ оз уськӧд, порсь моз оз шняпйы ни. Сёйигчӧжыс некымынысь бура дыр кежлӧ веськӧдліс видзӧдлассӧ том нывбаба вылӧ да, медбӧрти, паныдасис сылӧн синъяскӧд. Найӧ первойсӧ чуймисны, а сэсся стрӧжитісны: «Мый нӧ месянь колӧ? Нолтӧ, дугды дзоргӧмсьыд, эн янӧдчы, пӧдругаяс со видзӧдӧны». Но Митрейлӧн чайтӧм серти, пӧдругаясыслы, тыдалӧ, интереснӧйджык вӧлі санаторийлӧн макарона котлетыс. Митрей, смелмис да, пызан сайысь чеччӧм водзвылас, кор сьӧлӧмсӧ вӧрзьӧдысьыс ачыс сылань видзӧдліс, син пӧвсӧ куньліс. Казявтӧг эз ов, кыдзи вочасӧн банйис том аньыслӧн сідз нин вир паса чужӧмбаныс. Тадз жӧ коркӧ студенталігас пызан сайсянь синмавліс быд волігӧн немецкӧй кывйысь велӧдысь том преподавательӧс, коді, буракӧ, тӧлысь вежис висьмӧм велӧдысьныссӧ. Нинӧм сӧмын эз путьмыв. Верӧс сайын да кагаа нин вӧлі карса дзоридзыс, тӧдмаліс да.

Автобусын орччӧн моз жӧ лӧсьӧдчис сибирячкаыскӧд, кыдзи кутіс ачыс шуны сійӧс Митрей. Асланыс нывбабаяс быдсӧн горӧдлісны:

— Аддзам ӧд, Митреюшко, кытчӧ тэнӧ шыбӧлитӧ. Миянӧс нӧ кодлы колян?

Тайӧ пӧрйӧ, тӧдӧмысь, гӧрдӧдіс ачыс: пӧсяліс тай баныс-а, сьӧлӧмыс ёкнитліс и. Часлы, сюрласны на, сӧтанаяс, асьнысӧ тешитас. Но мыйкӧ коліс шуны ӧні, и Митрей шмонитыштіс жӧ:

— Маркыс нӧ мый вылӧ? Ӧтнас мачалас. Оз кӧ вермы, мед Гелийӧс корлас.

— Ме бара ассьым Гелийӧс некодлы ог сет, — пыр жӧ шыасис сылӧн гӧтырыс — Розаыс, коді сьыліс верӧсыслӧн ворсӧм улӧ. — И эн надейтчӧй. Аслым на колӧ.

Автобус босьтчис гигзьыны. Митрей эз жӧ кольччы йӧзсьыс, бурпӧт сераліс. Шмонитігмоз и вуджисны туйкостсӧ. Кутшӧмкӧ сиктӧ чеччӧдісны. Митрей оз нин помнит сылысь нимсӧ. Тан пӧ эськӧ рочьяс олӧны, но тӧдмасьӧй пӧ сиктса сьылысь-йӧктысь котыркӧд, миян пӧ сійӧ вель ёна нималӧ, шуис районас культураӧн веськӧдлысьыс. Збыльысь и мича гӧлӧса вӧлӧмаӧсь сиктсаясыс. Вель ёна гажӧдісны гӧстьясӧс, кодъяс водзӧссӧ бура дыр жӧ сьылісны да йӧктісны. Пызан сайын на пукалыштісны и. Тані нывбабаяс медводдзаысь мича паськӧмнас пасьтасьлісны, баситчылісны-краситчылісны. Надяыс — вӧлисти Митрей тӧдмаліс нимсӧ — нӧшта мичаӧн лоис, синъястӧ кӧть эн вештыв сы вылысь. Сьӧд сэтӧр синъяса, вӧсньыдик вом доръяса, веськыд ныра, быттьӧкӧ чуймӧмла шевкнитчӧм синкымъяса, банйӧм чужӧма, сыръя дора уна рӧма чышъяна да содтӧд небыд-небыд гӧлӧса — кыдз оз мусмы татшӧм ичмоньыс?

Сувтлісны нӧшта Сибирса татараяслӧн сиктӧ. Сӧмын пӧ найӧ тайӧ сиктас олӧны. И татшӧм сиктыс пӧ таладорын тырыс. Сиктса юралысьныс аккордеон вылын ворсіс, сьӧд юра войтырыс, кыдзи кужисны, сьылісны-йӧктісны гажтӧминик клубын. Кӧть и абу вӧлі сувтлӧма. Тӧдмасьӧм ради пӧ кежалім, бӧрыннас шуис культура вӧсна кыв кутысь нывбабаыс. Тані эз нин пызан саяс пуксьывны. И мед, эз кӧ. Митрейлы окота вӧлі кыдз позьӧ ӧдйӧджык воӧдчыны коми сиктас, аддзыны юр сюянін, корсьны стрӧка да, медбӧрти, матыстчывны Надя дінӧ.

Рытнас нин воисны Ивановкаас, лун шӧр бӧрас ли. Зэв на тай гажа шондіыс вӧлі-а. Туй бокъясас пелысьяс, биа розъяӧсь, медся водз чолӧмалісны матыстчысьясӧс. Дзик быд керка краситӧма да серпасалӧма вӧлі сиктас. Митрейӧс нимкодь быдсӧн босьтіс. Эмӧсь киподтуя йӧзыс и тані.

Надясӧ, ӧдйӧ тӧдмасьӧм пыдди, вунӧдлыны ковмис. Культура керка дораныс луд вылӧ вит тыра пызан лӧсьӧдӧмаӧсь — кымын пӧ улича, сы мында и пызан. Мыйсӧ сӧмын абу лэптӧмаӧсь. Сёйны тшӧктӧны, вина кисьтӧны. Сёрни пансис, кӧть асылӧдзыс эн разӧдчы. Дзик жӧ комиӧсь татчӧс олысьясыс, кӧть рочышталӧны. Сӧмын асьнысӧ зырянаӧн шуӧны. Стопка-мӧд бӧрын «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын» заводитісны, «Ме гуляйті лун да вой» вылӧ вуджисны, сэсся «Тӧдса пилот» ныръялісны да нӧшта на кутшӧмсюрӧ сьыланкыв зэв мича арся шоныд рытыслӧн енэжланьыс кыпӧдлісны. Любӧ лоисны ӧта-мӧдныслы, торйӧдчыны оз кӧсйыны.

Митрей эськӧ эз сьыв, но и Надякӧд некор орччӧдчынысӧ вӧлі. Кутшӧмкӧ нывбаба, ар сизимдаса кымын, кывлӧма, мый сійӧс Лопыревӧн шуӧны, да сёрнитӧдны босьтчис. Миян сиктын пӧ дзик ӧти Лопырев семья и эм. Верӧсӧй пӧ война вылӧ усьліс. Кык нылӧс пӧ быдтылі, верӧс сайӧ сеті. Та вылын пӧ Лопырев рӧдыс и помасяс. Митрейлы лоис жаль, мый оз кут кывны, чужанінсяньыс ылын сылӧн овыс, но кутшӧмкӧ кывъясӧн бурӧдіс олӧма мортсӧ и асьсӧ. Уськӧдіс дум вылас, мый сылӧн кык пи быдмӧ, да сьӧлӧм вылас долыдджык лоис.

Коркӧ-некоркӧ гӧститӧдчӧмыс, сьылӧм-йӧктӧмыс да сёрни-басниыс ваймис жӧ сэсся. Мӧдӧдчисны детсадлань, кытысь налы узьланін торйӧдісны да кытчӧ ӧнтай, воӧм мыстиныс, тэрыба кӧлуйнысӧ меститісны. Матын вӧлі да, ӧдйӧ воисны.

— Он-ӧ узьны лӧсьӧдчӧй? — пырӧм бӧрын недыр мысти мужичӧйяслы торйӧдӧм жырлӧн ӧдзӧсӧ торкӧдчис делегацияӧн веськӧдлысь том нывбаба, кодӧс нывбабаяс ас костаныс шуисны Таняӧн, а Митрей коддьӧмлы ковмис ыдждӧдлыны Татьяна Алексеевнаӧн. — Клубас нӧ он ветлӧй? Миян ради рыт вӧчӧмаӧсь. Райцентрысь асланыс знаменитостьыс локтӧма, сьывны кутас, йӧктыштны позьӧ.

— Дзик пыр, — шыасис Толя, коді локтіс татчӧдз вӧчны Коми радиолы репортажъяс. — Ставным, кӧнкӧ, ветлам.

— Менсьым кӧть юрсиӧс нетшкӧй, дыш вӧрзьӧдчыны. Мудзи лунтыръя ноксьыс, — эз кӧсйысь Гелий, коді лӧсьӧдіс нин вольпась.

— Менам сэтшӧм жӧ проблема, — рочаліс Марк, коді коминас сёрнитіс омӧля. — Шойччыны колӧ, мед аски кежлӧ тырма.

— Сё дивӧяс тай. Миян ставныс мунӧны.

— Менамыс тшӧтш али мый?

— Оз. Роза Павловнаыд, Гелий Степанович, тіянӧс эновтны оз убӧлит. Ми сійӧс горт видзны кольлам, Салехардысь Маргарита Егоровнакӧд.

— Менӧ виччысьыштлӧй, — сюрис нӧшта ӧти гажӧдчысь. Тайӧ кывъяссӧ шуис морт, кодӧс, ар нелямын вит вылӧ видзӧдтӧг, ставныс шуисны поэт Володьӧн. — Видзӧдлам знаменитостьсӧ.

— Знаменитость тэныд ёна колас. Кадритны, кӧнкӧ, кодӧскӧ кӧсъян. Сідзи мед и шуин. Эн чайт ставсӧ йӧйӧн, — шмонитіс Гелий, но Володь, кӧмасис да, эз корсь кывъяссӧ вочавидзӧм могысь, кӧть эськӧ кӧсӧя видзӧдліс ёртыс вылӧ.

— А ті нӧ, Дмитрий Григорьевич, кодарӧ-мый? Синмасянныд пӧ вӧлі Салехардса Надякӧд. Он мӧй бурджыка тӧдмасьны кӧсйӧй? Али пестерныдкӧд сывъясянныд? — шмонитіс Таня.

— Ветлыны жӧ, тыдалӧ, ковмас, оз на унмӧй лок да, — нурбыльтіс Митрей, быттьӧ сылы клубӧ мунӧмыс вӧлі дзик веськодь. А збыль вылас кӧ висьтасьны, ӧнтай, кор Таняыс пырис да юӧртіс, первойӧн «Ура!» окота вӧлі горӧдны. Со кор позяс Надякӧд тӧдмасьны. Ылӧсалӧ сюсь синъяса Таняыс. Митрей кындзи, видзӧдӧм серти, оз сэсся некод Надя дорас пысась, оз ков юкны.

— Кык минут — и мед дасьӧсь вӧлінныд, ми виччысьлам ывла вылас, — сиптіс ӧдзӧссӧ Таня ли Татьяна Алексеевна, буракӧ, гӧгӧрвоис, мый бӧрыннас нинӧм абусӧ бызнитіс.

Кор пырисны клубас, абу на вӧлі босьтчӧмаӧсь йӧктынысӧ, гӧстьясӧс виччысьӧмаӧсь ли мый ли. Сідзи и эм. Пырӧм мыстиныс ляпкыдик тушаа, киас микрофона зон кыпыд лолӧн кутіс шуавны:

— Бур рыт, дона гӧстьяс, миян землякъяс! Нӧшта ӧтчыд чолӧмалам тіянӧс Сибирса му вылын да корам гажӧдчыштны. А водзӧссӧ аски миянӧс гажӧдыштанныд.

А сэсся кутіс юргыны музыка, латшкӧс тушааыс вальс ладӧн чӧвталіс залӧ кывъяс, кодъяс микрофон пыр лэдзӧмысь вӧліны, гашкӧ, гораджыкӧсь, но шонтісны сьӧлӧм. Митрей корсис синъяснас Надяӧс, мед пуклӧсъяс вылысь вӧрзьӧдчӧм гозъяс моз жӧ петны джодж шӧрӧ, но сылысь вӧрса ёльсӧ босьтӧма нин вӧлі киӧдыс паськыд уска, Митрей арлыда жӧ кымын, а гашкӧ, и неуна томджык, мужичӧй, коді ӧнтай висьтасис совхозса директорӧн. Алексей Александровичӧн, буракӧ, шуисны. Ковмис йӧктыны асланыс котырса Ленакӧд, коді вӧлі вель жӧ мича ичмоньӧн, но мыйлакӧ эз вӧрзьӧд Митрейлысь сьӧлӧмсӧ ылі командировкаас.

Мӧдысь йӧктігас быть нин кӧсйис нуӧдны Надяӧс, но бара на эз удайтчы. Матыстчис Алексей Александрович да корис ывла вылӧ куритчыштны петавны. Клуб кильчӧ вылас нин вӧлі Сергей Петрович — сиктсӧветса юралысьныс. Здук мысти петісны Толя да Володь. Куритчигмоз Ӧттор-мӧдтор йылысь сёрнитыштісны, а сэсся выль тӧдсаяс гӧстьясӧс клубас жӧ кутшӧмкӧ торъя жырйӧ пыртісны. Водка доз кыськӧ лэптісны, стопкаясӧ кисьталісны.

— Вай жӧ, мужикулов, юыштам аддзысьӧм ради. Ӧнтай тіянӧс сёрнитӧдісны да эн удитӧй, видзӧдӧм серти, — тыдалӧ, вӧрзьӧма вӧлі сьӧлӧмнас Алексей Александрович. — Ыджыда кӧ шуны, ми ӧд вокъясӧн лоам.

— Сэсся миянӧ ковмас волыны, — стопкасӧ пӧрӧдӧм бӧрын шуис поэт Володь.

— Ог бара пыксьӧй. Картупель керсис, нянь идравсис, позьӧ и гуляйтыштны, — ньылыд кывйӧн сёрнитіс совхозса директор, ньӧти на абу гажмыштӧма.

— Аддзылінныд, кутшӧм радӧсь вӧліны йӧзыс! — эз юалӧмӧн, а горӧдігмоз шуис Сергей Петрович. — Збыльысь ӧд вокъяс да чойяс. Вай жӧ юыштам!

Нӧшта кутісны кисьтавны стопкаясӧ, но Митрей асласӧ эз лэдз.

— Ме ог сэсся, делӧ эм. Гӧгӧрвоӧй менӧ, ёртъяс-тӧварышъяс, — тупкис кинас стопкасӧ Митрей да мыйкӧ дыра мысти петіс жырйысь. Гӧгӧрвоысьӧсь вӧліны водка доз ректысьяс. Володь весиг нинӧм эз шу, вель шмонитлӧ-а.

Йӧктанінын музыкаыс вӧлі ӧддзӧма: «Знаменитость» куплетъяс костас горӧдавліс:

— Нолтӧ, нӧшта на гажаджыка, ёртъяс, нӧшта на гажаджыка!

И йӧз, кызвыннас томъяс, нӧшта на зільджыка босьтчылісны зымӧдны джоджӧ. Гырысьяскӧд тшӧтш, стен бердынджык, йӧктан шы улӧ чеччалісны челядь, весиг детсадйӧ на котралысьяс. Бӧрынджык нин Митрей кыліс Сергей Петровичсянь, мый ӧтгудырын ӧти семья моз и олӧны. И директорлӧн да сиктсӧветса юралысьлӧн клубын йӧктӧмыс некодӧс оз шензьӧд.

Надя вӧлі сценаланьыс, аслас пӧдругаяс пӧвстын, зэв жӧ зіля куснясис кыпыд шы улас, быттьӧ ставыс сылы веськодь, быттьӧ ставсӧ вунӧдӧма. «Сэтысь сійӧс ӧні он петкӧд, сёрнияс он пан», — эз тӧд Митрей, код вылӧ дӧзмынысӧ, но коркӧ-некоркӧ мойвиис жӧ: вальс кутіс юргыны да, тэрмасьӧмӧн нин матыстчис Надя дінӧ.

— Позьӧ кӧ? — юаліс.

— Мый озыс, — кыліс воча небыдик гӧлӧссӧ.

Том нывбабаыс ставнас вӧлі пӧсь. Тайӧ пӧсьсӧ, кажитчис Митрейлы, локтіс сьӧлӧмас эз кияс пырыс, кодъясӧс сійӧ пуктіс Надялӧн пельпом да кос вылас, а коластӧд, коді артмис морӧсъяс весьтаныс. Гӧн кодь небыдикӧн да кокньыдикӧн вӧлі ӧти здукӧн юрсӧ кольмӧдысьыс, сьӧлӧмсӧ ымрӧдлысьыс. Татшӧмӧн жӧ овлӧ кокньыдик пипу пыж: муртса легнитан пелысӧн, а чепӧсйӧма нин. Митрей эськӧ окотапырысь пуксис ӧні татшӧм пыжас. Сьӧлӧм бердас топӧдӧмӧн кияс вылас эськӧ лэччӧдіс вадорӧдзыс тайӧ гӧнторсӧ, коді лэбаліс ӧні сы водзын, быттьӧ кыпӧдӧма сійӧс платтьӧясӧн вӧрзьӧдӧм сынӧдыс. Пуксисны эськӧ пыжас да кытчӧкӧ катісны ли кывтісны, мед сӧмын ӧтнанысӧсь вӧлісны.

— Мый янӧдчан? — кыліс сійӧ Надялысь гӧлӧссӧ, мӧвпалӧ на вӧлі, кыдзи шыӧдчыны-а.

— Ог жӧ янӧдчы, — мый первойӧн воис юрас, сійӧс и шуис Митрей. — Сэсся и видзӧдлыны эн лысьт?

— Йӧз сёрнитмӧн? Пӧдругаяс казялӧмаӧсь. Кывлін, мый автобусад шуалісны?

— Асланыс делӧ. Мый ме верма вӧчны, видзӧдсьӧ кӧ? «Оз позь» табличка либӧ ӧшӧд, — смелмӧдчис Митрей, Надяыслысь воча сьӧлӧм вӧрзьӧмсӧ кыліс да.

— Зептад кывъясыдла, буракӧ, он пыр. Ставныс Комиад татшӧмӧсь?

— Ӧтнам кӧ вӧлі татшӧмыс, эськӧ эз лэдзны, — водзӧ шмонитіс Митрей. А Надя шуис:

— Мися, он и матыстчыв-а. Нимӧс кӧть тӧдан?

— Аддзӧмыд, мый юавны. Менсьым вот висьтав.

— Пель сьӧдмытӧдз нин дӧжналіс Татьяна Алексеевнаныд: Дмитрий Григорьевич да Дмитрий Григорьевич — зарни кияса морт, — лыбзис Надя. И кӧть вальслӧн шыясыс вӧліны гораӧсь, Митрей ясыда кыліс вӧрса ёльлысь из вылын сяльӧдчӧмсӧ.

Сэсся рыт помасьтӧдзыс эз нин лэдзлы ылыстчыны ас дорсьыс еджыд муысь локтӧм том аньсӧ. Мый сёрнитісны, ёнасӧ оз помнит, вӧтын кодь ставыс быттьӧ вӧлі да, юр вежӧрыс быттьӧ путкыльтчыліс. А мыйӧн ывлаӧ петісны да узьны ковмис мӧдӧдчыны, ӧти здукӧн сайкаліс. Надялы и шуис:

— Вай ог на пырӧй, шань нылӧй. Кытчӧдзкӧ ветлам на. Сынӧднас кӧть лолалыштам. Сэсся ӧд Тэа-меа татчӧ некор нин ог веськавлӧй, оз нин усьлы сэсся татшӧм шудыс, кыдзи кӧть ог кӧсйӧй.

— Тэ тай и поэт вӧлӧмыд. Ме радейта поэзиятӧ и, пӧдругаясӧс да небыд юрлӧсӧс вунӧдӧмӧн, бӧръя поэтӧс. Нуӧдлы, инӧсь, — шмонитана кыпыд лола вӧлі Надя: — Кӧсъян кӧ тӧдны, ме Есенинӧс радейта. Кывзы.

Белая береза

Под моим окном

Принакрылась снегом,

Точно серебром.

На пушистых ветках

Снежною каймой

Распустились кисти

Белой бахромой.

И стоит береза

В сонной тишине,

И горят снежинки

В золотом огне.

А заря, лениво

Обходя кругом,

Обсыпает ветки

Новым серебром.

Нинӧм эз удит шуны Митрей, сы вӧсна мый нывбаба коставлытӧг горӧдчис:

— А лӧсьыда жӧ и гижӧма! Бӧрдны весиг окота, сэтшӧм лӧсьыд...

— Ме Есенинтӧ радейта жӧ, — кыпӧдіс водзӧ ловсӧ мусаыслысь Митрей. — Ӧти поэт менсьым медся радейтанасӧ комиӧдӧма да комиӧн лыддя. Кывзы да донъяв. Эн менӧ, сійӧс.

Шаганэ менам тэ, Шаганэ!

Гашкӧ, сійӧн, мый войвылын ола,

Тэныд висьтавны му йылысь колӧ,

Кӧні сю пиын келавлі ме.

Шаганэ менам тэ, Шаганэ.

Гашкӧ, сійӧн, мый войвылын ола,

Кӧні тӧлысьыс ыджыд сё пӧв,

И Ширазыд кӧть кутшӧм эз вӧв,

Мен Рязаньса веж эрдыс тай колӧ.

Гашкӧ, сійӧн, мый войвылын ола.

Тэныд висьтавны му йылысь колӧ,

Тайӧ юрсисӧ сетіс мен сю,

Кӧсъян — гартӧмӧн чунь костӧд ну,

Меным дойыс оз сьӧлӧмӧдз волы.

Тэныд му йылысь висьтавны колӧ.

Кӧні сю пиын келавлі ме,

Видлы юрсиӧс — сэтшӧм жӧ идзас.

Мыйта окота нюмъяв да видзӧд,

Сӧмын вежӧрысь бӧрыньтлы тэ,

Кыдзи сю пиын келавлі ме.

Шаганэ менам тэ, Шаганэ!

Сэні, войвылын, олӧ жӧ нылан,

Сійӧ сэтшӧма мунӧ тэ вылӧ,

Гашкӧ, думайтӧ, кӧні нин ме...

Шаганэ менам тэ, Шаганэ.

Митрей кузя ышловзис, а Надя кутіс шуавны:

— Ёна жӧ лӧсьыд! Бӧрдны окота. Вай эн петкӧд синваӧс, а то бурӧднытӧ он вермы. Аттьӧ тэныд. И эн на матыстчы ме дорӧ. Лэба да, он и аддзыв.

Митрей эз и тӧдлы, кыдзи воча син лоӧма Надяыскӧд, кияссӧ киясас босьтӧма. Ляпкыдджык воча сулалысьыс, окыштан кӧ — копыртчывны ковмас, но оз на тай повзьӧдны тшӧкты. Позьӧ и восьлалыштны на, эсійӧ пелысьяс дорас кежавны. Зэв гырысь тусьясыс вӧліны, ӧнтай мунігас видзӧдліс да.

Мыйкӧ шуны жӧ коліс, и Митрей кужис, мый шунысӧ:

— Надя, муса мортӧй тэ менам, эн менӧ шань кывъяссӧ шуалӧмысь дугӧд. Ме ӧд абу код. Висьталышт, сідзкӧ, кӧні тэ олан, мый тэ вӧчан?

— Висьтала кӧ, дона пиӧй, ме бӧрся вӧтчан да ог мын сэсся тэысь, сэтшӧм гажа менам чужан муӧй-тундраӧй! Тэ эн на аддзыв, кӧнкӧ, помтӧм-дортӧм эрдъяссӧ, кодъяс восьсаӧсь менам синъяслы быд лун. Тӧвнас сійӧ еджыд-еджыд, корӧ пуксьывны медся тэрыб кӧръяс вылӧ да корсьлыны помсӧ. Лэбзян, бӧрсяньыд лым-бус гартчӧ, енэжас сьыланкыв качӧ. А гожӧмнас мый вӧчсьӧ! Вӧльнӧй светсьыс став рӧмыс сэки менам сьӧлӧмшӧр тундраын. Мый вомыдлы колӧ — тырыс, а мый сьӧлӧмыдлы — чукйыс.

— Ачыд поэтнас вӧлӧмыд, он висьтась-а. Меным первой колӧ бумага вылӧ гижны, мед тадзтӧ шуавны, — ньылыда сёрнитіс Митрей.

— Кыськӧ мен поэтӧн лоны. Ёна ковмылас да, сідз Ӧттор-мӧдтор гижыштавла. Ме ӧд округын национальнӧй центрын уджала. Коми кыв ловзьӧдны тундра эрдъяс вылас босьтчим, сьылан-йӧктанъяс велӧдам, чумысь чумӧ да сиктысь сиктӧ ветлӧмӧн концертъяс петкӧдлам. Миян ӧд сэні, Ямало-Ненецкӧй национальнӧй округын, комиыд зэв уна. Изьваладорысь Из гӧра вомӧныс вуджлӧмаӧсь. Менам вужйӧй сэтысь жӧ, — висьтасис Надя.

— Миян Комиын, кыдз шулӧны, йиыс вӧрзис жӧ, но зэв на уна кад ковмас, мед мыйкӧ ладмис.

— Регыднад оз артмы, та мында чӧв олім да.

— Мыйкӧ политикаӧ пырим. Вай бурджык висьтав, кыдзи-мый олан?

— Ог элясь. Пи менам быдмӧ, сизим арӧса Ванюша. Сэсся верӧс менам эм. Сашаӧн ме сійӧс шуа. Котельнӧйын уджалӧ. Кӧсйин кӧ — и тӧд.

— Вот и бур, артмис Митрейлӧн. — Менам Ваняыс и Сашаыс жӧ эм. Ӧтиыс армияын, мӧдыс дасӧд классын.

— Пӧръялан кӧ-а...

— Ньӧти ог куж. Мамӧй оз тшӧкты. Сійӧ менам зэв шань.

— Менам мамӧй ловъя жӧ на. Сиктын олӧ да, Ванюшӧс ас дорас гожӧм кежлӧ босьтлӧ.

— Ог, ог куж ме пӧръясьлыны, Надя, — бергӧдчис воддза мӧвп дорас Митрей. — И ме веськыда тэныд висьтала: зэв ӧд ёна мусмин тэ меным. Эн сӧмын серам выв лэпты.

— Ог бара. Эг кӧ ӧд мусмы, эн эськӧ ме дорӧ сибав да кытчӧкӧ пелысьяс улӧ пырт, — вочавидзис Надя, быттьӧ водзвыв гӧгӧрбок мӧвпыштлӧма да тӧдӧ, кор да кыдзи панӧмасӧ орӧдны. — Аддза ӧд, абу синтӧм: он сӧмын узьӧм ради дінад матыст. Мыйкӧ и аслам вӧрзис, мед эськӧ мамӧй эз тӧдлы.

Том дырйиыс кӧ эськӧ, Митрей важӧн нин кутіс да оз тӧд мый вӧчис тундраса тайӧ лэбачписӧ, а ӧні сӧмын матыстчыштіс. Да бара на, тыдалӧ, костыс ичӧт лоис: Надя пыкис кияснас сылысь морӧссӧ.

— Эн юртӧ вошты. Окасьтӧг на ӧтчыдтӧ позьӧ. Эн вӧйт менӧ грекас, ог куж сэсся вӧльнӧй светас овны. Коркӧ, гашкӧ, и вола ме тэнад пармаӧ, и ми мунам кутшӧмкӧ вӧр керкаӧ, мед некод миянӧс эз аддзыв. Ме ӧд тӧдышта тэнсьыд чужан мутӧ. Финн да югра кывъя народъясыдлӧн тай фестивальыс воддза воас вӧлі, ме ветлі Сыктывкарӧдз.

Надя тӧдӧмӧн бергӧдіс сёрнисӧ мӧдарӧ, и Митрей гӧгӧрвоис, мый ӧтарӧ дӧжналӧмнас вермас сӧмын дӧзмӧдны муса мортсӧ. Код юра сӧмын юрнас стентӧ писькӧдӧ. Та вӧсна кутіс шуавны гортас воӧм бӧрын висьтавны лӧсьӧдӧмасӧ:

— Ме чайтлі, мый Сибирыд — помтӧм-дортӧм парма, а вӧлӧма сьӧд муа помтӧм-дортӧм эрдӧн. Татшӧм му вывсьыд, майбырӧй, дерт, няньтӧ позьӧ босьтны. Абу йӧйӧсь комиясыд вӧлӧмаӧсь, тӧдӧмаӧсь, кытчӧ локны.

— Мунам жӧ садъяс да узьыштам, дона мортӧй. Аски уджавны ковмас, узьтӧгыд кутшӧм ми сьылысьяс?.. Мӧдтор йылысь ӧд тэ думайтан. Шыбит юрсьыд, — ӧні Надя ачыс нин босьтіс Митрейӧс киӧдыс, а сэсся бӧр лэдзис да шуис: — Вай жӧ чег меным да аслыд ӧти пелысь розйӧн, казьтыланпом кӧть коляс.

Судзӧдчыны эз ковмы. Пелысь розъясыс ӧшалісны пельпом весьтас. Бура на тыдалісны сентябрь шорыслӧн войся рӧмыдас. Митрей сюйис ӧти тусь вомас, няклялыштіс. Курыд вӧлі гӧрд молльыс, но ньылыштіс.

— Сьӧлӧмӧй ӧд потас, — босьтчыліс на эськӧ Митрей няргыны детсадйӧрса яблоняяс улын, но вӧлі весьшӧрӧ.

— А ме йылысь тэ думыштлін? Кутшӧм синъясӧн ме гортын петкӧдча? — эз ас кодьыс вӧв сылӧн муса Надяыс.

Но Енмыс тай вӧлӧма на кӧнкӧ да кылӧма Митрейлысь молитвасӧ. Тувсовъя помлӧм шор моз письтіс Надяыс Сибирас олан бӧръя рытас-вояс да юрсяньыс кок улӧдзыс ойдӧдіс Митрейӧс муслуннас. Сиктсьыс бура ылын найӧ вӧліны. Идзас зорӧдӧ пыралісны. Тырыс сэтшӧмыс му пасьталаыс вӧлі. Асьныс оз тӧдны, шуд ли шог аддзисны.

Тюмень карас эз нин яндысьны, янсӧдчиганыс став йӧз дырйиыс кузя-кузя окыштчисны. Маргарита Егоровна быдсӧн ропкыны босьтчыліс:

— Смотри, миянлысь кӧ нывсӧ янӧдан...

Гортас лэбигчӧж сэсся сьӧлӧмсӧ нюкраліс, кӧть кольччӧма вӧлі да Салехардас жӧ мунӧма.

— Сыктывкарас кӧ кутшӧмкӧ могӧн кутан локны, юӧрт, ме быть вола тэ дінӧ, — велӧдіс Надяӧс Митрей. — Салехардас кӧ мыйкӧ кутасны нуӧдны, вӧзйысьӧмӧн вола. Ме тэныд гижа, кыдзи гортӧ воа, и тэ меным гиж.

— Йӧйӧсь жӧ ми, ок кутшӧм йӧйӧсь! — кыліс на Надялысь бӧръя кывъяссӧ.

Кык тӧлысь эз во Салехардсяньыс воча кывйыс. «Гашкӧ, бура и вӧчӧ тундраса ёльыс, мый оз шыась? Йисӧ со кутіс нин, — мӧвпаліс Митрей. — Гашкӧ, сы мында и вӧлі сьӧлӧм пӧсьыс? Семья йылысь колӧ думайтны, Ванюш йывсьыс. А менам ӧд семья жӧ, да мыйлакӧ тай письмӧсӧ виччыся?»

И со тӧрыт воис дыр виччысянаторйыс. Лыддис да вӧлисти бурмис сьӧлӧмыс, вӧлисти бӧр мортӧн асьсӧ кыліс. Быд кыв сэтысь, письмӧсьыс, помнитӧ: «Мудзин нин, кӧнкӧ, виччысьӧмысла, но ме ачымӧс прӧвериті: верма али ог тэтӧг. Ог, буракӧ. Сы вӧсна и верман лыддьыны менсьым чукыль-мукыльӧс. Гортын ставыс бур. Тэӧн козьналӧм мича туисӧ ме шӧрт тупыльяс чӧвталі. Кор кыся, век синъяс водзын. Йӧйӧсь жӧ эськӧ ми да. Водзӧсӧ нӧ тайӧ жӧ адрес вылас письмӧясӧс мӧдӧдны, али кытчӧ? Гӧтырыд ӧд нывбаба почерктӧ тӧдас да бон-бус тэнӧ вӧчас».

«Гиж сӧмын, небыд гӧлӧса ёльӧй менам. Гӧтырыд менам йӧз письмӧад оз суитчы. Мамыс абу жӧ тшӧктылӧма кытчӧ оз ков нырсӧ сюйны. А тӧдмалас кӧ — и тӧдмалас. Некод оз вермы мырддьыны сійӧс, мый тэа-меалы сюрис», — вотчӧм пыдди мӧвпалӧ Митрей. Ылы-ылын сійӧ тайӧ гажа пожӧма ягсьыс, сы дорышын солькъясьысь юсьыс, гӧтырсьыс и ставсьыс.