КЫТӦНКӦ НА ЛЭБАЛАМ

1. Лыдпасъяс, фактъяс.

Неважӧн петіс выль коми нига. Эз ыджыд нига — ичӧтик брошюрочка, кытчӧ пырӧма сӧмын куим кывбура чолӧмбыттьӧ. Быд выль коми нигалысь петӧмсӧ ми лыддям победаторйӧн культура фронтын. Сідзжӧ и тайӧ брошюрочка петӧм вылас, дерт, лоӧ мыйкӧ мында нимкодясьыштны, — кӧть нин сы вӧсна, мый коми нига лэдзанінлӧн издательскӧй планыс чутік мында содыштіс: 325–400 печатн. лист пыдди ковмас лэдзны 1931 воын сӧмын нин 324–399 печ. лист... Тайӧ брошюрочкаыслӧн турасыс буретш 1 печатн. лист (16 лист бок).

Кӧть тай эськӧ ичӧтик брошюрочкаыс, да вель уна на со лоӧ и сы йылысь сёрнитны, гижны.

Брошюраыслӧн нимыс — «Пролетарскӧй коми гижысьяс — Сӧветъяс ІХ съездлы». Тайӧ — коми гижысьяссянь ІХ съездлы рапорт. Дерт, кӧзяин водзӧ он пет лёкиник прозаӧн (абу лӧсьыд!), колӧ рапортуйтны да чолӧмбыттьӧавны кок йылысь уськӧдан поэзияӧн, юрӧ жӧвган кывбуръясӧн (мед оз ло асьтӧ увтыртӧма!). Выль Паш сідзи и «висьталӧ»:

«Ми ӧзтан кыв

Съезд вылад

Вайим,

Мед яр биӧн

Ӧзйӧдны сьӧлӧм!»

Пармазон да Иливапыс (ӧтвылысь гижӧмаӧсь чолӧм, водзӧ кута шуны найӧс ӧти нимӧн — «Парма-Пыс»: Пармазон (Иливапыс) сідзи жӧ «кыв видзӧны»:

«Ыджыдӧс, кыпыдӧс,

Ӧгыр кодь биаӧс,

Сынӧдыс вӧлі мед сӧстӧм —

Съездлы ми сиам

Пӧсь чолӧм!»

Найӧ моз жӧ «биа пӧсь чолӧмӧн» и Степан Полярнӧй «шыасьӧ».

Та мында и эм став авторыс брошюраас. Ӧтик «висьталӧ», мӧд «кыв видзӧ», коймӧдыс «шыасьӧ». Нӧшта сэні «сёрнитӧ» Шыладорса Миш — гижӧ передовица, сетӧ программа. Сы йылысь сёрнитны, дерт, оз ков уна: 100 визя статтяын петкӧдлӧма медколанторъяссӧ. Сӧмын вывті кузьӧсь сёрникузяясыс (предложения)— 30–40–50 кывъясаӧсь. Сэсся зэв уна роч кывъяс («уклонъяс, загибъяс, разгромитӧм»).

Сідзкӧ, позьӧ чайтны, — тайӧ ичӧтик брошюрочкаас пырисны коми гижысьяслӧн збыльысь медбур, медмича да медджуджыд художествоа произведенньӧяс. Гижӧма ӧд кӧзяинлы, сідзи и воссьӧ чолӧмыс:

«Чолӧм, обласьтса кӧзяин!

— Кывзы,

Обласьтса кӧзяин!»

Сӧмын, ме ногӧн, абу дзик сідзи артмӧма.

Критикъяс эськӧ босьтлывлӧны нигатӧ донъявны пытшкӧссяньыс, а ме первой босьта ортсысяньыс: войдӧр ӧд син вылад усьӧ пыр кышаныс, эжыс, сэсся вӧлисти тӧдмасян пытшкӧснас.

Коркаыс (обложка) бура мича, серпасалӧма художник В. Поляков. Брошюраын 4 автор, 4 гижӧд (передовица да 3 чолӧм), 9 портрет. Тиражыс — 2500, доныс — 15 ур. Менам лыдпасъяс да фактъяс вылӧ позьӧ эскыны (наросьнӧ ставсӧ лыдди, арталі, часі серти прӧвериті!).

Куим чолӧмас мунӧма 9 лист бок (ставыс эськӧ 11, да кыксӧ шыбитам портретъяс улӧ), сэтчӧ шварскӧма 752 визь «кывбур». Визьясыс татшӧмӧсь («а ля-Маяковский»):

«Камгы!

Зымгы!

Дор!» (Выль Паш).

«Сьӧд

Поездъяс

Юргасны

Кузя,

Самолёт

Журӧбтас

Сюся.

Дорысьяс!

Камнитӧй

Вынӧн!» («Парма-Пыс»).

«Шудсӧ,

Озырлунсӧ

Видлалысь,

Корсьысь

Геолог инженер

Шуліс» (Ст. Полярнӧй)

Мый сетӧ татшӧм ышмӧдӧмыс, ӧблезянничайтӧмыс, принциптӧм тэчас-формаӧн ышнясьӧмыс? Ёна нин ме тышкасьлі сы понда (видзӧд кӧть «Ордым», № 1 — 1930), дай ӧні на бара шуа: лёк, омӧль! Выль Паш этша велалыштіс да тӧдӧ мера, а мукӧдыслӧн — прӧстӧй дурӧм. Тадзи вермасны печласьны сэтшӧм поэтъяс, кодъяс нинӧмӧн оз лыддьысьны да оз кӧсйыны гӧгӧрвоны поэзиялысь стильяссӧ, тэчас-формаяссӧ: медтыкӧ кыдзкӧ-мыйкӧ нырны-а. Мый нӧ, усьӧ али мый кывбурыслӧн юр доныс, татшӧм тэчас-формаӧн пыдди кӧ —

«Поездъяс

Юргасны

Кузя,

Самолёт

Журӧбтас

Сюся»,

— гижӧма вӧлі этадзи:

«Поездъяс юргасны кузя,

Самолёт журӧбтас сюся»?

Ме чайта, оз усь, а кыптас. Кор ме Пармазонлысь юалі: кыдзи, мися, тэ видзӧдан татшӧм тэчас-форма вылас? — сійӧ шуис: «Сьӧда, букышӧн жӧ видзӧда и ме». Видзӧдӧ букышӧн, а гижӧ любӧӧн (петкӧдлан примерыс — буретш сылӧн гижӧд).

Сэсся со мый сетӧ татшӧм тэчас-формаыд. Посни гижӧда (кутшӧм тайӧ брошюраас) печатнӧй лист лыддьыны тырмӧ шӧркодь ӧдӧн 55–60 минут гӧгӧр. 9 лист бок вылӧ колӧ пуктыны 35 минут, а меным тырмис став «поэзиясӧ» лыддьыны 14 минут, муніс кад нормаыслӧн сӧмын 40%, а 60% — куш места визьяс бокас. Тайӧ петкӧдлӧ, кутшӧм лёк ногӧн на ми видзам кабала (судзсьытӧм кабала!): 16 лист бокысь кольӧма тыртӧм 9,6 лист бок, а став тиражсьыс (2500) миян коми поэтъяс нетшыштӧмаӧсь 23.000 лист бок! Позис эськӧ ещӧ на лэдзны татшӧм брошюра ыдждатӧ 1438 нига да выручитны 215 ш. 70 ур... Со кутшӧм куш материала убытка вӧчӧма принциптӧм тэчас-формаад ворсӧмыд. Оправдайтӧ кӧ эськӧ вӧлі татшӧм тэчасногыс поэзиясӧ — мед, сійӧ бур, да ӧд оз, некыдзи оз.

А лыддьыныс, чайтанныд, кокньыд? Ок, сьӧкыд! Ме эськӧ буракодь нин кужа лыддьысьныд, да и сэн на ёна джӧмдавны лои первойяссӧ: лыддя да ружта (збыль шуа!), ружта да водзӧ лыддя. Куим пӧв лыддьӧм мысти вӧлисти этша вевъявны понді. Торъя нин ёна матайтіс Ст. Полярнӧйлӧн «поэзияыс»: тэчасыс эськӧ некытчӧ нин оз туй да ещӧ лёк ногсӧн сюялӧма сувталан пасъяс (точкаяс, запятаяяс, медуна — горӧданъяс «!») — кытчӧ колӧ и оз ков шурсйӧдлӧма. Торкӧ, падмӧдӧ. А кутшӧм лыддьысьысьяслы лэдзӧма тайӧ брошюрасӧ? Ме чайта, унаӧн (уна сюрс морт!) кутасны лыддьыны непӧштӧ ружтӧмӧн, а гашкӧ, и сьӧласьӧмӧн.

Татшӧма ме донъяла принциптӧм, безалабернӧй тэчас-форматӧ.

Но та йылысь тырмас. Видзӧдлам пытшкӧсас.

2. Жунган поэзия.

Идеология боксянь брошюрасӧ кулитны оз позь — став гижӧдыс 100 (либӧ 99) прӧчент пролетарскӧй идеологияа.

Нёльнан авторыс гижӧны ӧти пӧлӧс могъяс йылысь: донъялӧны социал. быдмӧм, партия веськӧдлӧм улын кыпӧдӧм, водзӧ мунӧм, стрӧитчӧм; висьталӧны классӧвӧй тыш йылысь, веськыдвыв да «шуйгавыв» кежысьяскӧд вермасьӧм йылысь, капитализм вуж нетшкӧм йылысь.

Босьтам быд гижысьӧс торйӧн.

Выль Паш чолӧмын 154 визь. Став чолӧмас сійӧ «пасьйӧ, пазйӧ, зэвтӧ, гымгӧ, зырӧ, камгӧ». Джынсӧ кымын лыддян да юрыд жунгыны кутас, сэсся жӧвгыны, бӧрти дзикӧдз кольмас — кӧчамач кодь лоас, ставыс ӧтгудырйӧ кутас бергавны, кыдз шуласны — полнӧй сумбур артмас. Нолтӧ зэвтчыламӧй.

«Талун (?) ми лолалам

Планӧн (сӧмын ӧмӧй на талун?).

Нетшкам нин капитал вуж.

Вит вося план вылӧ

Олӧмсӧ зэвтім.

Завод трубаясӧн

Енэжсӧ пыкам,

Рельс вӧньӧн пасьтӧдам мусӧ.

Ӧтувъя муяс (Коми обласьтысь, дерт)

Миллён тракторӧн кышам.

Чужӧ колхоз!

Совхоз!

Завод!

Нюжалӧ уклад туй.

Ми пырим нин

Социализмӧ! (Правильнӧ, «пырим нин».)

Капитал вуж бертам

(водзынджык «нетшкам нин» вӧлі).

Зумыда тувччалам водзӧ

Збой ӧдъясӧн,

Уклада вынӧн

Социализмӧ ми пырам (водзынджык «пырим нин» да?).

Камгы!

Зымгы!

Дор!»

Ставыс кыдзкӧ быттьӧ кумыльгаӧн мунӧ. Ӧтикторсӧ кык-куим вевсьӧн «зымгӧма» да «камгӧма», сэсся рифмаалӧма дай «чолӧм» артмӧма.

Ме ог тӧд, сетас оз тайӧ чолӧмбыттьӧыс кутшӧмкӧ уджлы кыпӧд, содтас-ӧ уджалан ӧд? Техника боксянь (форманас) эськӧ абу зэв омӧль, сӧмын пытшкӧсыс — куш лэбалан «пафос», жунган сумбур.

«Став уджсӧ гижысьяслы бергӧдны партиялысь генеральнӧй визьсӧ олӧмӧ пӧртӧмӧ — вӧр лэдзан, вӧр кылӧдан программа пыртӧмлань, выль фабрик-заводъяс стрӧитӧмлань, колхозъяс тэчӧмлань».

Тадзи шуӧма КАПП ІІІ конференцияса резолюцияын. Тайӧ тшӧктӧ гижысьясӧс бергӧдчыны уджлань (производстволань) банӧн. Сӧмын куш кывйӧн («вообще») казьтыштӧмӧн — «нетшкам нин капитал вуж», «завод трубаясӧн пыкам енэжсӧ», «чужӧ колхоз» — оз на позь лыддьыны уджлань бергӧдчӧмӧн.

Колі эськӧ Выль Пашлы ассьыс кывбур тэчан сямсӧ тшукӧдны ӧнія миян конкретнӧй (практическӧй) удж могъясӧ, найӧс художество формаӧн кышӧдны. Сэки эськӧ вӧлі добра! А тайӧ «чолӧмыд», другӧ, — прӧщай! — оз йидж сьӧлӧмад, кӧть нӧшта ёнджыка горзы:

«Ми ӧзтан кыв

Вайим,

Мед яр биӧн

Ӧзйӧдны сьӧлӧм!»

Татшӧм «пафоса» гижан кадыд кольӧма нин ёна бӧрӧ — во дас — дас кык сайӧ кымын.

«Парма-Пыс», воддза автор моз жӧ, чолӧмалӧ, сӧмын дженьыдджыка — 98 визь (позьӧ на вӧлі нӧшта дженьдӧдны). Визьясыс: ӧти кывъя 47 визь, сэсся унджыкыс 2 кывъя, этшаджык 3 кывъя, а 4 кывъя сӧмын 1 визь —

«Удж вылысь шпал помӧн.»

Техниканас жеб. Стильыс абу художествоа, сідз быттьӧ мунігмоз шыблалыштӧма мог пасъяс:

«Стрӧитны... тышкасьны...

Ордйысьны... вермасьны...»

Ӧтилаын эм татшӧм сиӧм:

«Шуйгавыв сетчысьӧс,

Ланьтӧмӧн олысьӧс,

Ва кывтчӧс кывтысьӧс —

Весышт!»

Ме ногӧн, тайӧ абу дзик веськыд: «шуйгавыв» кежысьяс оз ланьтӧмӧн овны (а вӧчӧны вывті чорыд кусыньяс), оз ва кывтчӧс кывтны ни (а вывті ӧдйӧ кӧсйӧны катны) — тайӧ определенньӧыс буретш мунӧ оппортунистъяслы, веськыдвыв кежысьяслы.

Сэсся, Выль Паш моз жӧ, оз йит «Парма-Пыс» чолӧмсӧ практическӧй уджъяскӧд. Сідзи жӧ куш кывъясӧн жунгӧ.

3. Полярнӧй — медвылын.

Брошюрасӧ лыддигӧн кӧть ёна матайтліс Степан Полярнӧйлӧн «поэзияыс», сӧмын помалӧм бӧрас ме мӧвпышті тадзи: «Эз кӧ вӧв сюйӧма тайӧ брошюраас Полярнӧйлысь гижӧдсӧ, эз эськӧ ков и брошюрасӧ лэдзныс».

Полярнӧй няркӧдӧма 400 визь. Темаыс, дерт, воддзаясыскӧд ӧткодь. Сӧмын Полярнӧй сюйӧма аслас гижӧдӧ став гырысь практическӧй могъяссӧ коми уджалысь йӧзлысь, пасйӧма лыдпасъяс да фактъяс Коми обласьтлысь (визьяссӧ ме ас ногӧн вӧча):

«Слӧбӧдаса нёль рамаа выль завод!

Сыктывкарса кирпич завод!

Изьваса замшӧвӧй!

Печӧраса консервнӧй.

Сереговса, Нювчимса...

Визинӧ, Изьваӧ — электрическӧй станцияяс.

Сыктывкар — Пинюг кост — кӧрт туй пос.

Сыктывкар Ухтакӧд лоӧ йитӧма шоссеӧн!

Лэбалӧ сынӧдті Сыктывкар — Кардор кост

«Юнкарс» кык самолёт!

Выль вит техникум!

Семилетка, Фе-Зе-У, Фе-Зе-Су!

Нӧшта восьтам: рабфак! ПедВУЗ!..

Дас квайт прӧчент овмӧссӧ

Уджалысь крестяналысь котыртӧма

Колхозӧ, ТОЗ-ӧ!

Сизим сюрс сизимсё сизимдас кык овмӧс

Вуджӧдӧма выль олӧм под вылӧ.

Колян воын, пятилетка мӧд воын,

Кык миллён кубометр

Вӧрлэдзан программа

Ӧкмысдас кӧкъямыс прӧчентсӧ

Тыртім: кылӧдім, лэдзим!..»

Став гырысьторсӧ мортыд пасйӧма, дай водзӧ кежлӧ сетӧма уджторъяс — программа:

«Тайӧ воын уджъяс

Нӧшта на гырысь!

Гыясыс ёна на скӧрӧсь!

Вӧр лэдзӧм!

Заводӧдз, портӧдз вӧр кылӧдӧм!

Яй, вый, чери, шабді —

Олӧмӧ пӧртана могъяс!

Йӧла мӧскӧн!

Яя порсьӧн!

Шабді нӧбйӧн!

Колхозъяс, ТОЗ-яс, совхозъяс

Кулаклысь таляласны вынсӧ!»

Позьӧ веськыда шуны, Полярнӧй сетӧма чорыд сюрӧса лы (костяк), кытчӧ колӧ кутчысьны коми гижысьяслы (ставнымлы) асланыс уджӧн. Тайӧн Ст. Полярнӧйлӧн гижӧдыс мукӧдсьыс медвылын. Сійӧ — медводдза гижысь, коді вуджӧма практическӧй уджъяс бердӧ гижӧднас.

Сӧмын техника боксянь, художество боксянь Полярнӧйлӧн гижӧдыс оз выдерживайт некутшӧм критика (медбур местаыс: «Йӧла мӧскӧн, яя порсьӧн, шабді нӧбйӧн, колхозъяс, ТОЗ-яс, совхозъяс кулаклысь тальны вынсӧ» — таті зэв мича), — вывті слаб. Визьястӧ куш столбикӧн (кывбур ногӧн) сувтӧдлӧмнад ӧд оз на артмы поэзияыд. Босьтам кӧ Коми Обисполкомлысь ІХ съезд кежлӧ отчётсӧ да торйӧдам Полярнӧй моз, оз на сійӧ ло поэзия, кӧть нюжӧдам не 400, а 40.000 визь кузя. А коді кывзіс Тараканов ёртлысь докладсӧ, тӧдас: Тараканов сёрниын художествоа элементыс (образъяс, метафораяс) вӧлі унджык Полярнӧй гижӧдын дорысь. Кутшӧм нӧ, сё морӧ, поэзия, кор 400 визьысь аддзан сӧмын 17 рифма да некутшӧм художестволун ни, муртас ни, ритм ни абу? Кӧні, шуам, поэзияыс этатшӧм кывъясас:

«Со — бӧръя вояса во йылысь чужӧмсӧ вежан сюрӧсас бурӧсь лыдпасъяс, фактъяс»?

Либӧ этані:

«Кызь сизимӧд воын, войвыв му гырклысь шудсӧ, озырлунсӧ видлалысь-корсьысь геолог-инженер газетӧ гижліс»?

Дерт, поэзия дукыс весиг тані абу. А Полярнӧй торйӧдлӧма кывъяссӧ, тэчӧма кывбур визьяс моз да артмӧма «поэзия». Шогӧдӧ сыысь!

Ми тӧдам Ст. Полярнӧйӧс кыдз бур очеркистӧс, а поэт сыысь абу на артмӧма.

Ошка кӧ ме Полярнӧйӧс гижӧд пытшкӧсыс вӧсна, локмоттьӧӧн сійӧс кышӧдӧмсьыс дивитны лоӧ.

4. Донтӧм брошюра.

Ӧні став брошюра йывсьыс дзоляник итог вӧчышта да помала (гижӧдӧй брошюрасьыс нин тураснӧ кутіс лоны).

Брошюра жеб, жунган гора, лэбалан кывъя. Не Полярнӧйлӧн кӧ «лыдпасъясыс да фактъясыс», босьт да кӧть кытчӧкӧ пыдӧджык идрав, мед некод оз аддзыв (кыдзкӧ быттьӧ и меным абу весиг лӧсьыд: портретӧй тшӧтш сэні «красуйтчӧ» да).

А брошюрасӧ, тӧда, лэдзӧма вӧлі «сверхударнӧя» — съезд помасян луннас. Иливапыс февраль 2-д лунӧ шуӧ вӧлі:

— Татшӧм сверхударнӧй уджтӧ шоча аддзан: талун гижӧдыс на весиг абу, а мед вӧлі аскомысь брошюраыс петӧма нин!

Со и ставыс. Брошюра петіс срок кежлӧ. Сӧмын доныс сылӧн абу зэв ыджыд. Сы вылӧ жӧ, тыдалӧ, медпомас и сералӧ художник В. Поляков.

Кад нин, ёртъяс, вылын лэбалӧмысь дугдыны, колӧ муӧ лэччыны да колана конкрета удж-могъяс бердӧ сюрӧсасьны.

Миян ӧнӧдз на пыр кывйӧн камгӧм тыртӧм местаӧ («вообще»).

Да энӧ вунӧдӧй кабаланытӧ жалитӧмӧнджык тратитны кывбертъяснаныд!

Редакциясянь: Нёбдінса Витторлӧн брошюра «Сӧветъяс IX съездлы» нима вылӧ критика зэв колана и зэв веськыд сы боксянь, мый сійӧ нуӧдӧ тыш поэзияын «выліті лэбалӧмкӧд», «жуньган поэзиякӧд». Редакция оз вермы ошкыны критикалысь сійӧ боксӧ, мый сэні зэв этша воспитательнӧй элементыс, а зэв уна ирония, коді пыксьӧ посньыдик, ковтӧм фактъяс вылӧ. Критика тыш нуӧдӧмкӧд оз ӧттшӧтш велӧд том поэтъясӧс, кыдзи жӧ гижны колана да туяна поэзиясӧ. Нёбдінса Виттор миян ыджыд пролетарскӧй поэт да сійӧ могнас, дерт, вермис эськӧ бура справитчыны.