ГЫРЫСЬДЖЫК ТЕМАЯСӦ КУТЧЫСЬНЫ
Быд формаа художествоа литература — висьт кӧть, очерк кӧть, кывбур кӧть, пьеса кӧть, — колӧ гартны ӧнія кадӧ ыджыд выльногса олӧм тэчӧмысь босьтӧм сюрӧс гӧгӧр. Литература оз вермы лоны олӧмысь бокын да классысь ортсыын, торйӧн. Ми уджалам ӧні сӧвет системаын, олам социализм нога овмӧс лӧсьӧдігӧн. Сідзкӧ и литературасӧ колӧ вӧчны сы ногсаӧн жӧ, сэтчӧ кысканаӧн.
Коми художествоа литература йылысь унаысь нин вӧлі пасйӧма — быдмӧмсӧ, бурмӧмсӧ да жебинъяссӧ. Коми гижысьяс содӧны, велалӧны гижны, вочасӧн бурмӧдӧны гижӧд подувсӧ и тэчассӧ, сӧмын «социальнӧй темаяс да формаяс лӧсьӧдӧмын коми художествоа литература зэв на улын».
Тадзи шуис ВКП(б) Обкомлӧн бюроыс коми художествоа литература кузя резолюцияын (видзӧд «Ордым», 8–9 №). Дерт, тайӧ шуӧмыс веськыд. Ми омӧля на кужам корсявны-босьтавны асланым гижӧдъяслы гырысьджык да социаля темаяс. Либӧ ньӧти огӧ инмӧдӧ гижӧднымӧс ыджыд олӧм тэчӧмас, либӧ босьтчим кӧ ӧти тема вылӧ гижны — огӧ вермӧ сыысь эновтчыны: гижам, позьӧ шуны, чунь помъяс гаддявтӧдз ставным ӧтитор йылысь, ӧти тема вылӧ, весиг ӧти ногӧн. Артмӧ штамп, — бӧртинас аслыным оз ло лӧсьыд, дай йӧзсӧ (лыддьысьяссӧ) дӧзмӧдам. Шуам кӧть, кодкӧ гижис колхоз йылысь; сы бӧрся ставным заводитам кульны сы йылысь. Зэв эськӧ бур вӧлі, дерт, гижан сямыс кӧ да сюжетыс вӧлі быд гижысьлӧн торъялӧ, сӧмын сэні и шогыс — ӧтмоза ставыс тэчӧ. Штампыс да трафаретыс (пыр ӧткодя, ӧтмоза гижӧмыс) миян литератураын вывті на уна. Ӧти сайын татчӧ позьӧ мыччӧдлыны кымынкӧ сэтшӧм «шляпкӧмсӧ»: гижам «дзирдалӧ югыд шонді»; бурджыка кӧ мӧвпыштан, тані артмӧ прӧстӧй кыв гудралӧм: дзирдалӧ кӧ, дерт нин югыд (пемыд оз дзирдав), шонді кӧ — бара жӧ югыд (пемыд шонді миян абу). Кодкӧ ӧтчыд вӧлі гижӧма: «жонькай морӧс кодь гӧрд тоша морт». Ӧні татшӧм «образсӧ» кыскалӧны пӧшти став гижысьыс. Сӧмын таысь мездысьны абу на сэтшӧм сьӧкыд. Сьӧкыдджык миянлы литературанымӧс сувтӧдны гырысьджык утъяс вылӧ. Уна гижӧд на миян оз кӧртассьы ӧнія олӧмыскӧд, оз йитчы гырысь уджъясыскӧд да классӧвӧй могъяскӧд. ВКП(б) Обкомлӧн бюро шуис (поэзия йылысь):
«Зэв на уна гижӧны куш коми парма йылысь, шонді йылысь, радейтӧм йылысь.» Обкомлӧн бюро нӧшта пасйис ӧти ыджыд мог:
«ВКП(б) Обкомлӧн бюро сідзжӧ индӧ сиктса театръяслы репертуар тырмытӧм вылӧ. Сэсся миян абуӧсь сэтшӧм репертуаръяс, кодъяс чуксалӧны коми уджалысь йӧзӧс нуӧдны индустриализация, лӧсьӧдны колхозъяс да бурджык ногӧн лӧсьӧдны-паськӧдны вӧр овмӧс. Колан пьесаяс сиктъяслы лӧсьӧдӧм — талунъя мог КАПП-лӧн. ВКП(б) ОК-лӧн бюро ошкӧ медбур пьесаяс вылӧ конкурс нуӧдӧм».
Зэв ыджыд надея вӧлі пуктӧма тайӧ конкурсыс вылӧ. Сӧмын сійӧ эз сет виччысьӧм мында бурсӧ, эз зэв озырмӧд коми репертуар. Тайӧ конкурсыс бара жӧ петкӧдліс: коми гижысьяс оз на кужны корсявны ыджыд олӧм туй вывсьыс гырысьджык темаяссӧ. Сійӧс (кужтӧмсӧ) позьӧ аддзыны со мыйысь: конкурс вылӧ воӧма вӧлі 25 пьеса, да на пиысь этша бурджыкыс (абу ёна бур) да шогманаыс сюрис сӧмын нёль пьеса, сэсся ставыс туйтӧм, «брак». Унджык пьесасӧ лӧсьӧдӧмаӧсь ньӧтчыд гижлывтӧм йӧз, ёнджыкасӧ семилеткаын велӧдчысьяс. Сійӧ эськӧ, ӧти ногӧн, и бур — конкурсыс вӧрзьӧдіс выль гижысьясӧс крестьяна пӧвстысь, сӧмын пьеса гижан сямныс налӧн абу на, медся нин оз кужны темаяссӧ босьтавныс — медтыкӧ мыйкӧ гижны-а. Весиг идеология боксяньыс жебиникӧсь, либӧ некутшӧм идея абу. КАПП-лӧн правленньӧ шуис: 1) конкурс эз сет сысянь виччысян результатсӧ: ӧти пьеса весиг оз петкӧдлы гырысьджык могъяс (индустриализация, вӧр промышленносьт, колхозъяс лӧсьӧдӧм), 2) КАПП-са шленъяс омӧля (недостаточно) участвуйтісны конкурс вылын; 3) таво нуӧдны мӧд конкурс быд формаа коми художествоа гижӧдъяс вылӧ (не толькӧ пьесаяс вылӧ), конкурссӧ урчитны Коми автономиялы 9 во тыригкежлӧ. Корны Обисполкомлысь тайӧ конкурс нуӧдӧм вылас сьӧм; 4) корны, медым КАПП-са шленъясӧс конкурс нуӧдан кад кежлӧ мездісны партияса, профсоюзса да мукӧд общественнӧй удж нагрузкаясысь.
Ӧтув кӧ ставсӧ артыштны, — коми гижысьяслысь ӧнія уджсӧ, ВКП(б) ОК бюролысь шуӧмсӧ, конкурслысь результатсӧ, — ставыс мытшасьӧ ӧти судзсьытӧмторйӧ: оз тӧдчы коми художествоа литератураын паськыд олан туйӧд ыджыдджыка водзӧ воськовтӧмыс, литератураыс бӧрӧ кольӧ олӧмсьыс (колӧ эськӧ буретш мӧдарӧ!). Тайӧ артмӧ сы понда, огӧ олӧмыс вылӧ джуджыдджыка да ылісяньджык видзӧдлӧй да. Ӧні колӧ нин босьтавны произведенньӧяслы темаяссӧ не толькӧ мый эм ӧнія олӧмас, а колӧ весиг петкӧдлыны, кытчӧ сійӧ олӧмыс воас, гижны не толькӧ реальнӧй олӧмысь, колӧ тшӧтш и перспективаа (проблемаа) олӧмысь. Коми муын индустриализация, промышленносьт кыптӧм — абу нин вӧт либӧ мойд, сійӧ — збыль. Коми гижысьяслы колӧ лоны олӧмас водзмӧстчысьясӧн, культура революция паськӧдысьясӧн, ыджыд выль овмӧс тэчан уджын туй ордымалысьясӧн.
Быд лунъя уджын коми гижысьяслы колӧ кутны тӧд выланыс ӧтитор: ми вӧчам художествоа литература коми йӧзӧс социализм нога олӧмӧ кыскӧм могысь. Коді ордйӧдӧ да бокӧ кольӧ тайӧ могсӧ — сійӧ вунӧдӧ пролетариат нога гижысьяслысь туйвизьсӧ.
