МАКСИМ ГОРКӦЙӦС АДДЗЫЛӦМ
Ставроссияса крестьянскӧй гижысьяс съезд вылӧ ветлігӧн меным удайтчис аддзывны ыджыд гижысьӧс — Ӧльӧксей Максимович Пешковӧс (Максим Горкӧйӧс). Мунтӧдз на ме лыдди газетысь, Горкӧй пӧ воас Мӧскуаӧ юнь 2-ӧд лунӧ (миян съезд воссьӧ юнь 3-ӧд лунӧ), да мӧвпышті: мися, дерт, сійӧ волас съезд вылад, удайтчас аддзывны ловъя Максим Горкӧйӧс. Мунігӧн (Вяткаын) газетысь тӧдмалі — Горкӧйыд воӧма Мӧскуаӧ водзджык, май 31-ӧд лунӧ.
Съезд воссян лунӧ висьталісны: Горкӧйыд пӧ оз зэв радейт торжественносьтъястӧ да, съезд вылас волас аски. Аскинас (юнь 4-ӧд лунӧ) бара эз волы — ветлӧма мӧд съезд вылӧ (охрана материнства и младенчества). Миян съезд вылӧ Горкӧй воліс юнь 5-ӧд лунӧ, асывводзса заседанньӧ дырйи.
Локтіс кыдзкӧ тӧдлытӧг, виччысьтӧг. Буретш вӧлі мунӧ ӧти доклад кузя (массӧвӧй удж йылысь) вензьӧм. Сёрнитӧ вӧлі Ленинградса делегат — Васильев ёрт. Друг мыйкӧ шызис съездыс. Сэсся президиумӧ пырис Горкӧйыд. Став съездыс вӧчис сылы бура дыр овация (кияснаныс делегатъяс клопӧдісны ёна). Мыйӧн этша лӧньыштісны, председательствующӧй — Дорогойченко ёрт — висьталіс чолӧмбыттьӧ Максим Горкӧйлы, кыдзи медводдза ыджыд пролетарскӧй гижысьлы да СССР-са ЦИК шленлы. Бара бура дыр киясӧн клопӧдісны делегатъяс. Сы бӧрын Васильев ещӧ на регыдик висьталіс — помаліс ассьыс сёрнисӧ. Горкӧй сы кості мыйкӧ пасйышталіс карандашӧн ас водзас кабала вылӧ. А фотографъяс снимайтӧны Горкӧйӧс ӧтарсянь и мӧдарсянь. Лӧсьӧдасны аппаратъяснысӧ да магний (порошок, ӧзйигас зэв ёна югзьӧдӧ) клопнитасны. Горкӧй видзӧдлас на вылӧ, неуна шпыньмуныштас да шуас: «Коркӧ вот тадзи менӧ и лыясны дзикӧдз, сідзи и чайтан пыр». Серӧй костюма, вӧсньыдик кузь тушаа, чукырӧсь чужӧма, еджгов кузькодь юрсиа да увлань кусыня усъяса. Чужӧм вылас быттьӧ абу на сэтшӧм пӧрысь — позьӧ сетны сідзсӧ ар 45 (эськӧ 62-ӧд вылын нин). Толькӧ омӧлик, косньӧдіник — быттьӧ неважӧн на мортыд висьӧма мыйӧнкӧ.
МЫЙ ВИСЬТАЛІС ГОРКӦЙ
Васильев бӧрын пырысь-пыр жӧ кыв сетісны Ӧльӧксей Максимовичлы. Сёрнитӧ сійӧ небыдик кыз гӧлӧсӧн, оз тэрмась, — тӧдчӧ, абу оратор. Сёрнитігас пыр веськыд кинас шенасьӧ неуна. Миянлы Горкӧй со мый висьталіс:
«Дона ёртъяс! Ті ставныд служитанныд литература уджлы. Кыдзи важ мастерӧвӧй сійӧ удж вылас, ме понда сёрнитны сы йылысь жӧ — миян гижан мастерство йылысь. Тані Васильев ёрт веськыда индіс, колӧ пӧ миянлы бурджыка уджавны асланым литература кыв вылын. Колӧ. Ми омӧля на уджалам кыв выланым, миян гижысьяслӧн абу на быдӧнлӧн аслыссяма (характерный) кыв, мый серти эськӧ позис мед торйӧдны ӧти гижысьӧс мӧд гижысьысь. А тайӧ зэв колантор. Рочьяслӧн эм ыджыд запас йӧзкостса сёрни кыв, кытысь некор бырлытӧг позьӧ босьтны да лӧсьӧдны быд гижысьлы аслыссяма литература кыв. Сӧмын унаысь ми вывті ёна ылӧдчам меставывса сёрни кывнас да вӧчам гӧгӧрвотӧм гижӧд. Унаысь лоӧ кывсӧ сэсся торйӧн висьтавны (тӧдмӧдны торъя выноскаӧн нига лист бок уліас). Коді нӧ, шуам, тӧдас, кутшӧм кыв лоӧ — сійӧ пасьталіс «куртамыш». Мый пӧ и эм сійӧ «куртамышыс», — чӧртыс тӧдӧ!.. (Кодкӧ места вывсяньыс шуис: «Куртамыш» нима сикт эм). Ме тӧда, эм сикт «Куртамыш», да ӧд сикттӧ ас вылад он пасьтав... (Делегатъяс сералӧны). Гижигӧн пыр колӧ босьтны материалтӧ йӧзкостса сьыланкывъясысь, мойдъясысь, сёрниясысь — мый ми шуам фольклорӧн. Ёна озырмӧдны верманныд сэсся литература кывтӧ роч йӧзкостса литература лыддьӧмӧн. Босьтам кӧть мойдкыв чукӧр Афанасьевлысь; тайӧ важ нига, идеология боксянь нинӧм оз сулав, а уна мича йӧзкостса кыв вермас сетны.
Литература кыв колӧ видзны ёгӧссьӧмысь, колӧ весавны: тайӧ кывйыд ӧд и эм медколанторйыс, мыйӧн ми уджалам выль олӧмӧ пыригӧн, мыйӧн ми вермасям важыскӧд.
Ме чайта, йӧз олӧм историяас некор на эз вӧвлы татшӧм кадыс, кор ичӧтик пӧраӧн, дас воӧн, вермис кыптыны друг та ыджда вын нигаяс гижысьяслӧн. Ӧд со, ме видзӧда да, тані тіян 200 морт кымын гижысьяс пукалӧны, да ӧд тайӧ сӧмын на делегатъяс, гижысьяс массаыслӧн представительяс! Кор нӧ вӧвлі важ Россияын та мында гижысьыс! Унаӧн, дерт, тіян пиысь тӧрыт на вӧліны гӧрысьяс, батракъяс, пастукъяс, а талун — гижысьяс нин. Эмӧсь, дерт, став пытшкад и грамотатӧм йӧз, сӧмын эмӧсь и таланта гижысьяс. Эмӧсь сэтшӧм роч произведенньӧяс, кодъясӧс вуджӧдӧма мукӧд государствоса кыв вылӧ, а ме весиг авторсӧ (гижысьсӧ) ог тӧд, эг кывлыв войдӧр. Гижысьлы колӧ лоны ёна велӧдчӧм мортӧн, тӧдны тшӧтш колӧ марксизм и ленинизм, тӧдны ӧнія олӧмыслысь мунӧмсӧ, туйнырсӧ.
Мукӧд гижысьыс кӧть оз на куж гижныс, да тӧдӧ мый йылысь колӧ гижныс. Сэтшӧмыслы, ёртъяс, колӧ отсавны велӧдчыны — сійӧ миян мог. Ме ногӧн, колӧ лӧсьӧдны литература техника велӧдан курсъяс. Гашкӧ эськӧ тіянлы сэтшӧм курсъясыс и оз нин ковны, да колӧ зільны да корны тшӧтш восьтны сэтшӧм курсъяссӧ малограмотнӧй гижысьяс кузяыс, кодъяс кыпӧдчӧны увсянь. Татшӧм курсъяссӧ лӧсьӧдны ковмас сьӧм. Унджыксӧ, дерт, правительство сетас. Сэсся, ме чайта, гырысьджык гижысьяс тшӧтш отсаласны, асланыс гонорарысь этшаник торйӧдӧмӧн, ме тшӧтш сетышта и. Мед этша велӧдчасны морт 200–300 быд во. Тайӧ лоӧ зэв бур, ыджыд отсӧг сетас.
Сьӧлӧмсянь сиа тіянлы, ёртъяс, быд бурсӧ. Уджалӧй зіля, ыръяна, велӧдчӧмӧн, унатор тӧдмалӧмӧн!»
Тадзи ылӧссӧ висьталіс миянлы Максим Горкӧй. Сэсся делегатъяскӧд ӧтилаын снимайтчис. Петігас унаӧн уськӧдчисны сы дінӧ чолӧмбыттьӧяс висьтавлыны асланыс организация нимсянь. Ме тшӧтш киаси Горкӧйкӧд да коми гижысьяссянь шуи привет. Горкӧй толькӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ видзӧдлӧ да тэрмасьӧ петны, кӧнкӧ, мӧвпалӧ: «Кор нин и мына татшӧм зіяссьыс»... Кӧсъям на вӧлі ещӧ ывлаын снимитчыны, да буретш зэв ёна зэрмӧма вӧлі да эз ло. Горкӧй сэсся пуксис автомобильӧ да муніс.
Миянлы, ылын провинцияын олысьяслы, зэв нимкодь быттьӧ вӧлі ловъя синмӧн аддзывны Максим Горкӧйӧс, кывлыны сылысь ловъя сёрнисӧ.
