СИМ ВАНЬЛӦН ГИЖӦМЫС
«Ичӧтысянь коми гижӧд
Сьӧлӧмсянь ме радейтлі...»
Тадзи гижлӧма Сим Вань аслас тетрадьӧ (гижӧд чукӧрӧ) май тӧлысьын 1925 воӧ. Сим Вань радейтлӧма не куш гижӧдсӧ — сійӧ ёна зільлӧма и ачыс гижны коминас, — зэв окота мортыдлы вӧлӧма гижныс:
«Зэв ӧд ёна тайӧ уджысь
Висьліс менам сьӧлӧмӧй.
Кор нӧ лоа гижны кужысь?
Сё майбырӧй, олӧмӧй!»
Сим Вань (Симаков Микол Иван) — гӧль крестянин пи Лӧзымысь. Гижны кутчысьӧма пӧшти «малограмотнӧй» дырсяньыс на. Велӧдчыны эськӧ пыралӧма жӧ школаӧ да, кончитныс абу вермӧма.
Октябрса революция бӧрын (Сим Ваньлы сэки вӧлӧма дас куим арӧс), няньныс оз вӧлӧм тырмы гортас да, батьыскӧд уджавлӧма бокын — Нювчим заводын да, Давйын да, кӧн да. Сэки Ваньӧ ёна кынмавлӧма и тшыгъявлӧма.
1919-ӧд воын Сим Ваньлӧн батьыс кулӧма, — кольӧмаӧсь 7 чоя-вока, кӧзяин пыддиыс кольӧма Ваньӧ. Аслыс сэсся лоӧма нажӧтка корсьны. Быдсяма пиксӧ, нуждасӧ тайӧ кадъясӧ бара аддзылӧма сійӧ. 1923-ӧд воын заводитлӧма сапӧгъяс вурны (сапожничайтны) — первой мастер кипод улын, сэсся 1925-ӧд воӧ ачыс нин вурсьылӧма. Лёка, сьӧкыда олӧмсьыс Ваньӧ сійӧ воас висьмӧма ревматизмӧн да дзикӧдз кок йывсьыс усьӧма. Кыдзи сійӧс абу «лечитлӧмаӧсь»! — быдсяма зеллянад юктавлӧмаӧсь и, пачын унаысь пӧжлӧмаӧсь и, пывсянъясын сотлӧмаӧсь и. Абу бурдӧма гортас да, Ваньӧӧс лэччӧдӧмаӧсь Сыктывдін карса больничаӧ. Сэтісянь мӧдӧдласны курортӧ — Совдор карӧ. Сэні этша справитчас да пырас велӧдчыны совпартшколаӧ. Во мысти бара ревматизм уськӧдас сійӧс кок йывсьыс, бара мӧдӧдласны Совдорӧ. Сы бӧрын вӧлисти сувтӧма бурджыка кок йылас да ӧні велӧдчӧ (3-ӧд во нин) совпартшколаын.
Со кутшӧм омӧль вӧлӧма Сим Ваньлӧн быдмӧмыс да олӧм-вылӧмыс. Мукӧдӧс кӧ эськӧ татшӧм олӧмыд дзикӧдз песовтіс, Сим Вань абу вӧлӧма сэтшӧм мортыд: абу сетчӧма синны, пыр вермасьӧма олӧмыскӧд, писькӧдчӧма водзӧ мунны. Абу эновтлӧма сійӧ гортас олігӧн и мӧд пӧлӧс удж — югдӧдчан мог. 1923-ӧд воын судзӧдны кутӧма газет «Югыд туй», тӧдмасьӧма выль олӧмнас, газет вылысь велӧдчӧма бурджыка грамотаӧ (вунлӧма нин воддза велӧдчӧмыс) да сэсся и:
«Гижи коркӧ ӧти лунӧ
«Югыд туйӧ» статтятор...»
1924-ӧд воын Симаков водзмӧстчӧмӧн Лӧзымса том йӧз лӧсьӧдӧмаӧсь комсомол ячейка, Сим Ваньӧс бӧръясны сэні селькорӧ:
«Регыд лои ме селькорӧн —
Гижны понді частӧджык.
Сувті сійӧ лунъяс бӧрын
Газет бердӧ матӧджык.
Недыр мысти «Югыд туйысь»
Аддзи ассьым гижӧдӧс, —
Тан тай, мися, меным туйыс —
Вӧлись сюрис воропыс».
Сэксянь сэсся (1924-ӧд восянь) Сим Вань эз нин дугдыв гижӧмысь, — пыр шочиника мыйкӧ да мыйкӧ гижліс, ӧні на гижӧ — газетӧ и, «Ордым» журналӧ и, асланыс совпартшколаса стенгазетӧ да журналӧ и. Пыр зільӧ бурмӧдны ассьыс гижӧдсӧ, гижан техникасӧ.
Мый йылысь нӧ Сим Вань гижӧ, кутшӧм сылӧн гижан сямыс, гижан туйыс?
Став выль гижысьяс моз жӧ сійӧ чуксалӧ аслас гижӧдъяснас выль югыд олӧмлань быдӧнӧс, медся ёна том йӧзӧс, торйӧн — селькоръясӧс.
Ме тані петкӧдла Сим Ваньлысь сӧмын стикӧн гижӧмъяссӧ, — висьтъяс сылысь ме ог на тӧд.
Уна поэзия Сим Ваньлысь стикотворенньӧяссьыс он аддзы, — сылӧн стикъясыс — кокньыдик коми кывйӧн чуксасьӧм. Позьӧ шуны сылысь стикотворенньӧяссӧ «рифмуйтӧм хроникаӧн». Пӧшти быд «событтьӧ» вылӧ Сим Ваньлӧн сюрас стикотворенньӧ, быд праздник кежлӧ эм сылӧн гижӧд, календарын кодь. Гижӧ веськыда, оз мудруйт кыдзсюрӧ. Унджыкыс стикыс сылӧн, дерт, воддза гижысьяслы подражайтӧм, — на вылысь ӧд гижныс велӧдчис сійӧ. Март 8-ӧд лунӧ овлӧ нывбабаяслӧн праздник. Сэк кежлӧ Сим Вань гижӧ бурсиӧм:
«Тайӧ праздник, аньӧй, вайӧ
Шуда лунъяс тэныд,
Долыд дум мед юрад кайӧ,
Курыд шог мед вунӧ!»
Май 1-я лун кежлӧ чукӧстчӧ тадзи:
«1-ой Майыд бара воӧ,
Сійӧ миян эз на вун.
Уджалысьлы сійӧ лоӧ
Бара вын петкӧдлан лун.»
Май 5-ӧд лунӧ Коми автономия воссис. Оз вунӧд Сим Вань и тайӧ лунсӧ:
«Квайтӧд во нин, вокъяс, тырӧ,
Кор сетісны Коми мулы
Автономия.
Воддза кадсӧ мӧвпыштламӧ,
Кыдзи рочьяс увтыртлӧмась
Коньӧр комиӧс.
Регыд гажмас шуштӧм парма
Нӧшта зіля пондам вӧрны
Сынны водзилань.»
Тӧдчӧ: кӧть и слабиник артмӧма гижӧдыс-а, сьӧлӧмсяньыс гижӧма. Став гижӧдыс сылӧн татшӧм сяма — прӧстӧй, кокньыдик коми кывъя. Медуна гижлӧма сійӧ том йӧзлы да селькоръяслы.
Эмӧсь Сим Ваньлӧн и тешкодь гижӧдъяс — лёк олӧмсӧ серавлан гижӧдъяс (сатира), босьтам кӧть «Аслас абу»:
«Кучик вӧчысь ку век вуштӧ,
Лолыс петтӧдз толькӧ ружтӧ;
Коран кӧ тэ сапӧг дӧмас —
Аслас абу керка помас».
Сим Вань оз на кольччы куш гижӧднас — сійӧ гижас да нӧшта лӧсьӧдлас, медым эськӧ гижӧдсӧ сьывны да висьтавлыны (декламируйтны) позис.
Аслас тетрадьын Сим Ваньлӧн эм бура уна гижӧд некытчӧ на лэдзлывтӧм (печатайтлытӧм) — стикъяс, частушкаяс, «шмонитӧмъяс». На пиын эмӧсь и роч стикъяс. Сійӧ Сим Ваньлӧн оз артмы, дай оз и ков гижныс. Босьтам кӧть «Весеннее» (лирика):
«Поздравляю вас «мадам-с»
Весенним летним днем-с,
Скоро на берег пойдем-с,
Мы и отдых там найдем-с.
Поем песню про землю-волю,
Про курсантскую долю...
Не все же относится к нулю,
Зато я убедительно велю...»
Мӧд роч стикотворенньӧ эм «Прощание». Сэні Сим Вань гижӧма, кыдзи сійӧ прӧщайтчӧма Совдор курорткӧд август тӧлысьын 1926 воӧ:
«Прощай курорт!
Пришло время помчатся
Обратно мне домой.
Последний раз купался
Соленою водой.
Прощайте матрац, простыни, койки,
Прощайте все: наступил час.
Прощайте кухни, экономки,
Пойду на пристань я сейчас.
Прощайте Вера, Нина, Клаша,
Прощайте суп и рисовая каша,
Прощай кипяток, стакан, чай,
Меня ты больше не встречай!..
Прощай болезнь:
Прощай ревматизм,
На меня больше не лезь —
Никогда ты!..»
Уна на «прощай» сылӧн сэтчӧ шулӧма!.. Тайӧс гижӧма Совдор карас, рочинын, — сійӧн, буракӧ, рочнас и гижлӧма мортыд, медым «болезьыс» тӧдіс да «никогда эз лезьыт!»...
Рочӧн Сим Ваньлӧн лёка артмӧ, кӧть эськӧ кытсюрӧ и рифмуйтӧма да, оз лючки тӧд роч кывсӧ, роч оборотъяссӧ. Комиыс сылӧн пыр вочасӧн бурмӧ. «Ордым» журналын, медбӧръя нумерас (тавося октябрса нумерын) прамӧй бур кык стикотворенньӧ сылӧн эм: 1) «Колӧ тӧдны», 2) «Роман пу».
«Озырлӧн бара нин легйысьӧ бӧжныс,
Бара нин вывланьӧ сувтӧма гӧн».
Кыдз шуласны, зэв «образнӧ» шуӧма буржуйяслысь миян Сӧвет Союз вылӧ кавшасьӧмсӧ. Помасьӧ тадзи:
«Сӧвет власьт та вылӧ кыввидзӧ воча:
Колӧкӧ гыжъясьӧй, уна кӧ вын.
Асьнымтӧ некор ми ог пырӧй косьӧ,
Кыскад кӧ, ки-кокным абу жӧ кын».
Ме чайта, Сим Вань велӧдчас совпартшколаас да бурджыка на кутас гижны коминад. Войдӧр кӧ лёк олӧмыс абу личкӧма сійӧс, ӧні, майбыр, паськыд нин туйыс выль олӧмлань да, позяс водзилань пыр кыпӧдчыны!
