УГДЫМ
(Пуръясян нелючкияслӧн серпасторъяс)
Угдым — зэв аслыссяма ю, кыдз шуласны, «карактернӧй». Нюглясян змей кодь чукыльӧсь: пыжӧн кывтан-катан, километр-мӧд водзӧ мунан, кватитчан да — гашкӧ, 100 метр лоӧ берегӧдыс. Сылысь кузьтасӧ, дерт, некод эз муртавлы — гашкӧ, 200, гашкӧ, и 300 километр. Коркӧ, важӧн нин, Угдым йывланяс овмӧдчылӧма Важкуаысь ӧти морт — Митипер, да сійӧ шусьыліс «Угдым Митипер». Сійӧ оланінӧдз Шойнатысянь веськыда лыддьӧны 30 километр, а ю кузяыс 150 да сэтісянь на нӧшта... «гашкӧ, мӧд сы ылнаын», — шуасны Угдымӧд ветлывлысьяс.
Угдым абу ыджыд ю, визувтӧ ягъяс пӧлӧн, нюръяс дінті, видзьяс вомӧн. Плёсаясӧд — зэв визув, йиръясӧд — ты кодь лӧнь. Сэтшӧм лӧнинӧ жӧ и усьӧ ачыс — Важ Эжваӧ, Ӧника весьтӧ (Нёбдінса с. с.), а сэсянь сэсся Эжваӧ, шуйгавылас. Важ Эжва, 2,5 километр кузьта кымын, бура паськыд да джуджыд, пукалӧ мегырӧн моз, кытшовтӧ Еджыд лыасянь Угдым вом дорӧдзыс видзьяс пӧлӧн да Косты яг увті.
Уна вӧр петлывліс войдӧр Угдымӧд. Уна сьӧм нажӧвитлісны пӧдрадчикъяс-кулакъяс, Сьӧд Лука коддьӧмъяс, уджалысь йӧз вынӧн да пӧсьӧн, найӧс нартитӧмӧн.
Ӧні Угдымысь лэдзӧны экспортнӧй вӧр социалистическӧй стрӧительство вылӧ. Таво сэтысь вӧлі лэдзӧма 22 сюрс кубометр. Уджалісны важкуаса да пезмӧгса колхозникъяс да ӧтка олысьяс. Эз омӧля уджавны: вӧр лэдзан план тыртісны содтӧдӧн.
* * *
Ӧртем йир — тулысын зэв лӧсьыд пуръясянін: лӧнь, паськыд, веськыд. Джын вӧрсӧ Угдымысь сэні и пуръялісны, сэсся плиткаясӧн лэдзалісны Важ Эжваӧ да тані лӧсьӧдалісны кывтӧм вылӧ поромъяс. Пуръясисны унджыкыс пезмӧгса «Кыа» да «Ордым» колхозникъяс. Кор ваыс Угдымысь кутіс усьны, юнь 1-ӧд лунъясӧ Ӧртем йирысь запаньсӧ лэдзисны Важ Эжваӧ.
Тасянь и заводитчӧны нелючкияс.
Нӧшта первоначальнӧй кылӧдчигӧн на уна вӧр разаліс видзьяс вылӧ, дзонь плиткаясӧн косьмыліс да жугласьліс. Тайӧ аварийнӧй вӧрсӧ чукӧртігӧн Оноп сикт весьтысь 3 километр ва катчӧс паракодӧн пыртісны Важ Эжваӧ механическӧй пуръясян станок. Тайӧ станоксӧ сплавинструктор Рогушин сувтӧдӧма зэв улӧ, кытчӧ сӧмын нин плиткаясыс (пуръялӧмыс) воӧны, да сэтчӧ и косьтӧмаӧсь. Рогушиныс пышйӧма.
Кӧть эськӧ Важ Эжва и ты кодь лӧнь, но дзик запаньтӧг оз жӧ позь, — ичӧтик визулӧн да тӧлӧн новлӧдлӧ вӧрсӧ: лӧнь дырйи либӧ лун тӧлӧн — увлань кывтӧ, вой тӧлӧн — вывлань катӧ, сідзи и ветлӧны керъясыс юрсигуысьяс моз. Прамӧй запань эз ло вӧчӧма, сэсся молльыс плиткаясыскӧд ӧтув и гуляйтӧ, мешайтӧ поромъяс лӧсьӧдавны.
— Мыйла нӧ запаньсӧ абу лӧсьӧдӧма? — юалі ме парторг Панюковлысь.
— Снасьтыс абу да, нинӧмӧн крепитныс.
— Ӧні миян тӧв запань, — содтіс сэтчӧ десятник Савельев.— Со тай талун вой тӧла да, став вӧрсӧ йӧткӧма Угдым вом дорӧдзыс, гашкӧ, 2 километр сайӧ вывлань.
А снасьттӧ, дерт, позис корсьны. Бӧрынджык тай нӧ сюри. Нёбдінсьыс и сюри.
* * *
Юнь 3-ӧд лунӧ Угдымсянь кылӧдчысьяс — важкуаса да пезмӧгса колхозникъяс да ӧтка олысьяс — шыӧдчисны Шойнаты районувса да Коми обласьтувса кылӧдчысьяс дінӧ восьса письмӧӧн: Вл. Иванов ёрт призыв вылӧ воча кӧсйысисны кылӧдны поромъяс Котласӧдз, босьтісны морт вылӧ 150 кубометрӧн, кывтны 60 километрысь не этша суткиӧн да воны Котласӧдз 14 суткиӧн. Чукӧстісны став кылӧдчысьясӧс ордйысьны.
Важ Эжваысь вочасӧн пондісны петкӧдны поромъяс. Мӧдӧдісны ӧти волокуша, куим буксир, дас кымын пур самосплавӧн. Делӧ быттьӧ сувтіс лад вылӧ. Сӧмын пуръясян ӧдъяс чинісны — йӧз оз тырмы дай уна пӧлӧс «мелочьяс» пондісны уджсӧ падмӧдны. Юнь 6-ӧд лун кежлӧ вӧлі лӧсьӧдӧма кывтӧм вылӧ 6 пором. Но найӧ эз кывтны сійӧ луннас, эз вӧрзьӧдчыны и мӧд луннас.
— Мыйла нӧ сулалӧны? — юала.
— Нянь виччысьӧны кык лун нин,— висьталӧ парторг Мишарин,— абу пӧжалӧмаӧсь.
— Мыйла?
— Пекарыс пӧ, Пезмӧгысь кутшӧмкӧ Киселёв, юӧма да...
Рытнас нин вӧлисти вайисны нянь, да сизим пором кывтіс.
Парторг Панюковкӧд мунам ва дор пӧлӧн. Молльыс разалӧма кузяла. Пуръясьӧм мунӧ ньӧжйӧник: 18–20 кубометрӧн морт вылӧ. Ӧти пуръясьысь берег дорсянь тойыштчис плитка вылын да зэв надзӧник мӧдіс плиткасӧ кылӧдны, багырнас керйысь-керйӧ йӧткасьӧмӧн.
— Гезйыс абу, эськӧ кыскыны позис плиткасӧ-а, — шуӧ Панюков. — Тадзи зэв уна кад вошӧ, дзик лӧнь да.
А гезсӧ эськӧ, дерт, позис корсьны. Сюри эськӧ и...
Мӧдлаын кык морт пуръясьӧны: чукӧртӧмаӧсь радӧн-радӧн кер дас кымын, нюжӧдӧмаӧсь кык шывина да пуктӧмаӧсь нин морт кык ньӧрйӧн. Медым берегсьыс плиткаыс эз мун, домалӧмаӧсь ньӧръясӧн.
— Ті, другъяс, вывті дженьыда кер помнытӧ кольӧмныд, — шуӧ Панюков. — Тадзтӧ муртса кӧ кытчӧкӧ люкасяс, плитканыд и разсяс.
— Оз, пыр тадзи пуръявлам.
— Кысь нӧ оз, со эсійӧ керйыс абу нин сюрӧма шывина улас да. Вай разьлӧй да выль пӧв кӧрталӧй, тіян абу на уна — кык ньӧрйӧн на толькӧ пуктӧмныд да. Всёровно ӧд десятникъясыд оз жӧ примитны татшӧмтӧ.
Пуръясьысьяс разьлісны да кер помъяссӧ кузьджыка лӧсьӧдісны.
— Омӧля пуръявлӧмаӧсь да, зэв уна авария татчӧ кылӧдігӧн артмис, — висьталӧ Панюков. — Сідзсӧ эськӧ лыднас коли пуръявныс кубометр 1200 кымын, но аварийнӧйнас лоӧ на, гашкӧ, 2000.
А мӧд парторг, Мишарин ёрт, висьталӧ весиг 3000 гӧгӧр на.
Кык кер вылын кык морт вуджӧны мӧдлапӧлас. Ӧтикыс сідз пукалӧ, мӧдыс сынӧ багырӧн.
— Ті нӧ мый сідзи йӧйталанныд? — юаліс налысь Панюков.
— Таладорсьыс керъясыс мӧдарас вуджисны да, ми сэтчӧ вуджам пуръясьны.
— Пыжныд ӧмӧй абу?
— Абу, дерт.
* * *
Контора стенын, ортсыладорас, ӧшалӧ гӧрд да сьӧд пӧв, ӧтиас мелӧн гижӧма «ошкам», мӧдас — «янӧдам». Сӧмын некодӧс пӧвъясыс оз ошкыны ни оз янӧдны — кушӧсь.
— Некод тай нӧ некодар пӧв вылас абу сюрӧма? — юала Мишаринлысь.
— Талун тай пасйытӧм на...
Пырим контораас да Мишарин пӧчин вӧчис кыкнан пӧв вылас: гӧрдас ляскис Пӧтапов Петырӧс, коді лун джын поромъяс кывтны лӧсьӧдлӧма да рытнас кывтӧ куим судта пором вылын; сьӧдас клеитіс Нёбдінса бригадаӧс Николай Макаровлысь, коді (6 мортӧн) вит лунӧн абу на пуктӧма ни ӧти ромщина, — пором жӧ лӧсьӧдӧ кывтӧм вылӧ! Ме волі сэтчӧ кык лун мысти, да тайӧ бригадаыс абу на вӧлі кывтӧма.
Комсорг Климушева лӧсьӧдӧ стенгазет. Передӧвӧй стаття гижӧмаӧсь зэв кузьӧс Октябрса революция йылысь да мый сійӧ сетіс уджалысь йӧзлы. Асланыс угдымса удж йывсьыс зэв этша. Передӧвӧйсӧ шыбитім да сы местаӧ содтім асланыс уджъяс кузя гижӧдъяс. Медводдзаысь стенгазет «Ва вылын веськӧдлысь» петіс юнь 8-ӧд лунӧ.
Сэні жӧ, контораас, Савельев сеталӧ кывтысьяслы накладнӧйяс да авансъяс. Унаӧн корӧны лёгосьтъяс (гезъяс) да пыжъяс пором вылӧ, но абуӧсь.
...Угдымысь став вӧрыс петас юнь 15-ӧд лунъясӧ.
Бур туй Котласӧдз!
Нёбдін, юнь 12-ӧд лун.
