ПРӦЩАЙ

1

Ӧкмысдас витӧд вося тӧлыс вӧлі кодзӧм мегӧ кодь: керка пельӧсъясын эз лыйсьы скӧр пашляк, эз гыӧртлы нывъяслысь кузь синлысъяссӧ, эз кынтав йӧзлысь чужӧмбанныссӧ. Мукӧд воясӧ серти этшаджык лымъяліс и. Ӧтарӧ пӧльтіс лун тӧв, кытчӧкӧ дзебсьӧмӧн и оліс войпельыс. Эз турдавны керка лӧсъясӧ поздысьӧм гулюяс, пыстаяс ни пышкайяс. Но частӧ петавліс гартчан тӧв ныр, гумыльгаӧн кыпӧдліс лымсӧ, вӧчавліс туй бокъясӧ толаяс. Бур водзӧ али лёк водзӧ татшӧм тӧлыс-а? Гашкӧ, муыслӧн нэмыс нин помасьӧ да?

Красуйтчисны карса базарын вузасьысьяс. Шойччан лунъясӧ базарыд кодзувкоткар кодь: жуӧмӧн жуӧ йӧзыс. А мыйсӧ сӧмын оз вузавны — аканьсянь автомобильӧдз. Майбыр, воссис тай олан гажыд. Сӧмын мед деньга мошняыд тыр вӧлі-а. Видзӧдӧмпӧръяысь, тайӧ войвыв карыс кызвыннас оліс эз гӧля. И нывбабаяс, и мужичӧйяс дона куа шапкааӧсь, бур кӧм-пасяӧсь. Тӧргӧвечьяс унджыкыс гӧрба ныраӧсь да смоль сьӧд юрсиаӧсь, ӧта-мӧд костас ас ногыс варовитӧны. Тӧв шӧрын со асланыс шоныд лунвылысь яблоктӧ и апельсинтӧ, гранаттӧ и лимонтӧ, кучик пинжактӧ и дона куястӧ вайӧмаӧсь. Картупельӧн, турипувйӧн да роскысь вӧчӧм гӧликӧн вузасьӧны комияс. Рочьяс быдторнас тӧргуйтӧны: табак-водкаӧн и машина частьясӧн, дӧрӧм-гачӧн и книгаясӧн. Сэн жӧ шежлӧны аршин пасьта пельпома мужичӧйяс, кодъяслӧн морӧс вылас лётъялӧ гижӧд: ньӧба пӧ зарни, зарниысь вӧчӧмторъяс.

Татшӧмӧн лоис тайӧ базарыс бӧръя гоз-мӧд воӧн. Сэк, кор ичӧтик да мичаник карӧ шоныда поздысисны власть кутысьяс, быд сикас чиновникъяс, банкиръяс, коммерсантъяс, тшӧтш и став пӧлӧс шпанаыс. Кӧть мый эн шу, но карсаяс радейтӧны ассьыныс базарсӧ: оз кӧ ньӧбасьны, кӧть нин видзӧдласны сэтчӧс озырлун вылас.

Бӧръя кадӧ чӧстіс базар вылӧ и Максим Петрович — ар ветымын сизима, ӧтрӧвнӧ тшӧтшӧдӧм дженьыд дзор тошка, пелька пасьтасьӧм пенсионер. Папушаыс кӧть и абу пӧльтчӧма, но сьӧмыд сылӧн век эм. Уджалігас на чӧжис да пуктіс коммерческӧй банкӧ кык миллион и быд тӧлысь сійӧ сетӧ содтӧдсӧ пенсиясьыс на унджык. Сэсся, воас кӧ пӧгибӧ, пиыс дінӧ шыӧдчылас, купечалӧ сійӧ гӧтырыскӧд. Базар вылас жӧ весиг асланыс неыджыд ларёк эм, Иранысь да Турцияысь вайӧм кӧлуйӧн вузасьӧны. Но оз на дінӧ кыскы Максим Петровичӧс. Оз весиг пырав пи гозъяыслӧн ларёкас, веськыда мунас эсійӧ еджыд юрсиа, сьӧд синъяса том нывбаба дінас, коді вузасьӧ ывлаас лэбулын. Любитчис-ӧ эз-ӧ — код тӧдас, но кыскӧ да и ставыс. Коркӧ матыстчас да шмонитыштас, нимсӧ юалас и. Оз на ӧд тӧд весиг, роч али коми нывбабаыс.

— Кытчӧ нин бара водза-водз? — юалас жӧ гӧтырыс, Павлинаыс, кор Максим Петрович заводитас тшапитчыны зеркалӧ водзын, ӧтарсянь и мӧдарсянь малавны лӧсьыдик тошсӧ.

— Базар вылӧ ветла, запчастьяс видзӧдла.

— Тӧрыт на ветлін да.

— Мелӧн кодь «Запорожецыслы» эз вӧв коланаыс. Гашкӧ, талун лэптасны?

— Шӧйт, кырсась, эн на кӧ пӧт.

Максим Петрович во-мӧд сайын ньӧбліс машинасӧ, киысь нин. Прамӧясӧ эз и ветлы, кыткӧ да кыткӧ век ӧтарӧ жугалӧма. Ачыс эськӧ мастер да ӧдйӧ и вӧчас, но запчастьыс дона лоис. Гашкӧ, сюрас стрӧка да, вузалас машинасӧ, гаражсӧ и. Мӧвпаліс «Жигули» ньӧбны, но эз вевъяв, донтӧммис деньгаыд.

Выль во бӧрас, январь помланьыс, Павлина муніс деревняӧ, мамӧс пӧ колӧ видлыны, ныв семьяӧс да. Максим Петровичлы ас кежас кольӧмыс Ыджыд лун праздник кодь: некод сійӧс сэк оз пилит ни уджавтӧмысь, ни кольӧм кадся грекъяссьыс. А грекыс, лыддьыны кӧ, ларечын пызь мында.

Томӧн гӧтрасьліс Максим Петрович, асланыс сиктысь дас кӧкъямыс арӧса почтальоншаӧс вайліс, Павлинаӧс, коді кагаа нин вӧлі. Ветымын квайтӧд воын Павлиналысь жӧниксӧ Максимъяскӧд ӧтлаын босьтісны армияӧ. Но Княжпогостсянь Максимӧс бергӧдісны, а жӧниксӧ, Ильяӧс, нуисны водзӧ. Германиясянь медводдза письмӧыс воліс. Ильясянь и чужтіс кагасӧ, нывкасӧ, кӧть и торйӧн олісны. «Тэ сэн видзӧдышт менам Павлина бӧрся. Кырсасьны кӧ кутас, юӧрт мен...» — прӧщайтчиганыс Максимлы шуис Илья. Колис недыр кад, и ачыс Максим медводз чӧвтіс синъяссӧ кагаа том нывбаба вылӧ. Сэсся и гожӧмнас, турун пуктігӧн, зорӧд бокын весьӧпӧрмӧныс окаліс Павлинаӧс. Мыйла сійӧ эз пыксьы, мыйла эз косьӧбты зонлы пель дінас, кӧсйис кӧ честнӧя виччысьны Ильясӧ? Сійӧ жӧ зорӧд бокас, коді зымвидзис видз помас, дзик нин вӧр бердас, первойысьсӧ и мошкоритчисны, кос туруннас шебрасьӧмӧн. Вель дыр гусьӧн аддзысьлісны, сэсся и йӧзасисны.

Сиктын кывсис Павлиналӧн друг видзӧмыс. Кань кодь пакӧсьта, пиньтӧм вома Агнисянь молваыс паськаліс. Аддзылі пӧ, гумласа рынышӧ вӧлі пырӧны. Мый сэн найӧ вӧчисны, пемыдінас? Эз ӧд книга лыддьыны пыравны сэтчӧ. Юр яндзимысла инсӧ воштіс Павлиналӧн мамыс, кунсук пельса моз пузис: «Господьӧй-Енмӧй, кутшӧм срам!» Ӧтиторйын аддзис спасеньесӧ: нылыслӧн верӧс сайӧ петӧмын. Павлина эз вӧв дзирнясьысь-тшапитчысь ни вылӧ пуксьысьӧн, синмӧ шыбитчанаӧн ни. Сэтшӧмъяс йывсьыс шулӧны: лӧсьыдик ныв пӧ да и ставыс. Максим и ачыс эз чайт, мый гӧтрасьӧмӧдз делӧыс воас. Дивитіс на думсьыс Павлинаӧс, мый та ӧдйӧ сетчис, гӧтрасьны кӧсйытӧг. Но кыкнанныслӧн мамъясныс гӧлӧссӧ кыпӧдісны: ӧтувтчыны тшӧктісны. Тэрмасьӧмӧн и лои гӧтрасьӧмныс, любовь-сӧветтӧг.

Ильялӧн армияысь воигкежлӧ Максим гозъя Затонын нин вӧліны: гӧтырыс связьын уджаліс, ачыс суднояс дзоньталан заводын. Кар бердас Максимӧс вайӧдліс ыджыд вокыс, коді коркӧ помавлӧма Печораса речнӧй училище и вӧлі ӧти пароход вылын капитанӧн. Максим велӧдчис курсъяс вылын и регыд ачыс лоис судомеханикӧн, кутіс ветлыны катер вылын. Тӧвнас нӧшта и шофёрскӧй курсъяс на помаліс, рытъяӧс.

Сійӧ кадсяньыс уна ва визувтіс. Уна берег кырис лӧнь Эжваным, выль лыа кӧсаяс вольсаліс аслас кузь туй вылын. А ставыс быттьӧ тӧрыт на и вӧлі. Тадзи кажитчӧ Максим Петровичлы. Кымынысь мунліс сійӧ да бӧр ӧтувтчыліс Павлинакӧд тайӧ каднас! Куимысь? Нёльысь? Медсьӧкыд здукъясас сійӧ воліс аслас медводдза гӧтыр дінас, кодӧс, збыльысь кӧ, эз радейтлы, но пыдди пуктыліс зэв ёна. Эз радейтлы и выль бабаяссӧ, эз аддзы наын сьӧлӧм гажӧдысьсӧ. Руаджык вӧвлі бӧръя дінас, Анна дінӧ, кодкӧд олігӧн и ньӧбліс машинасӧ да гаражсӧ, сыкӧд жӧ олігӧн стрӧитліс и дачасӧ. Анна вӧлі зэв зіль да кыла-вора, йӧз дінӧ сибалысь. Гашкӧ, сы вӧсна, мый уджаліс ыджыд предприятиеын кассирӧн и велаліс донъявны йӧзӧс.

Тӧдӧмысь, Анна збыльысь радейтліс Максим Петровичӧс. Ӧтлаын олісны найӧ во вит, но орис ставыс ӧти здукӧн. Вӧлі субӧта, кор на ордӧ пырис Анналӧн пиыс, воддза мужиксяньыс на. Поводнӧ гажа, конӧд пожӧм кодь ыджыд да ён, шашаритчис Максим Петровичлӧн дӧрӧм морӧсӧ и кутіс тракйыны: мыйла пӧ менам батьлысь менсьым мамӧс мырддин?! Весась пӧ татысь! Тайӧ патераыс пӧ батьлӧн!

Виччысьтӧмысла да повзьӧмысла Аннаӧс босьтіс дрӧж, кӧсйис лӧньӧдны писӧ, но кысь бара-й. Эз вӧвлы татшӧмторйыс, да и батьыскӧд юксьӧм бӧрын пиыс некор на эз пырав татчӧ. Максим Петрович эз водзсась, мед помӧдз не воны косьӧ. Пиыс йӧткалігтыр вӧтліс сійӧс квартирасьыс. Мӧдыс тув йылысь судзӧдіс пальтосӧ и ачыс крапкис ӧдзӧссӧ. Волас либӧ рытнас, либӧ аски и нуас став кӧлуйсӧ. А ӧні мунас аслас пи ордӧ, сэсся тыдовтчас, мый вӧчны. Примитас-ӧ Павлина, коді сідз эз и петав сэсся верӧс сайӧ и оліс ӧтнас. Максим Петрович эз тӧд, мый буретш сійӧ здукас дзескӧдіс Анналысь сьӧлӧмсӧ. Пиыслӧн ки вылын другӧн и кувсис. Аннаӧс дзебны волісны кыкнан верӧсыс.

И со, Максим Петрович Павлинаыскӧд бара ӧтлаын. Шыра-каня моз и олӧны, оз гозъя моз. Век жӧ, шань сьӧлӧмыс Павлиналӧн, лэдзӧ на кӧ аслас патераӧ сэтшӧм инасьтӧм лолӧс, кыдзи верӧссӧ. Кӧть эськӧ мода вылас нин и позьӧ шуны верӧснас да.

Гӧтырыс водз муніс автобус вылӧ, мӧдыс порог дорӧдзыс сӧмын матыстчыліс, ӧдзӧссӧ бӧрсяньыс мед каличавны. Сувтіс пӧрччысянінса зеркалӧ водзӧ, лукав синъясӧн кутіс видзӧдны ас вылас: зумыд нырыс, инмӧдчыліс да, кажитчис ёна чорыдӧн — абу гӧчысь, а лыысь быттьӧ ставнас; кымӧсас ни син горулас ӧти чукыр на абу, юр пыдӧсыс вот кушмӧма — биллиарднӧй шар кодь шыльыд да югыд лоӧма. Кӧть кутшӧм, но чужӧм-мыгӧрыс абу на пенсионерлӧн. Гашкӧ, бритны тошсӧ? Оз, оз брит, ӧд тошсӧ быдтӧм бӧрын на сӧмын кутісны вичнас ыдждӧдлыны. Куш юратӧ мичмӧдӧ тошкыд, мудермӧдӧ. Тоштӧгыд эськӧ и Лев Толстой эз вӧв Толстойӧн.

Павлинаыс лун дастӧ, дерт, гӧститас рӧдня ордас, гашкӧ и, дырджык на. Нылыс, Зинаида Ильиничнаыс, школаын сэн велӧдӧ, пединститут карын помавліс. Максим Петровичлы окота жӧ кайлыны чужан сиктас, но эз нуӧд Павлинаыс. Нуӧд кӧть эн! Сылысь и карын муссӧ оз зырт. Со тай тшап ныв моз дзирнясьӧ зеркалӧ водзын. Лӧсьӧдыштіс тошсӧ ножичӧн, бан вывсьыс лишнӧй гӧнсӧ бритыштіс. Вомсӧ жергӧдліс — став водз пиньыс сярвидзӧ, ни ӧти пуктӧм пинь абу. Вомгорулас мургыны-сьывны босьтчис. Мыла-лӧсьыд сылӧн гласыс. Пызан саяд, юигъясӧн, некор лишнӧйтӧ оз босьт вомас. Ӧтияс кӧ юыштасны да ямзьыны и видзӧдӧны, то Максим Петрович ӧтарӧ сьывны и горӧдӧ. Сылӧн гӧлӧс йылысь кыдзкӧ вӧлі кывсьӧма Кӧджпомса поплы, корлӧма вичкоса хорӧ солистӧн, но абу мунӧма. Гашкӧ, оз кӧ вошты гӧлӧссӧ, пӧрысьӧ-нэмӧ сьывны на сэн кутас. Молитваястӧ сьылігӧн, шуӧны, грекъяссьыд мездӧ Енмыс. Унаысь гӧтрасьлӧмсӧ кӧ лыддьыны грекӧн, то Максим Петрович — грека морт. Мукӧд сикас мыж сылӧн абу. Но Енмыс, гашкӧ, небзьӧдыштас грексӧ и вичкоса хорын сьывтӧг. Ӧд мусукъяс лыдас уна ӧтка нывбаба, кодъяс вӧліны арлыдаӧсьджык ас сертиыс. Оз кӧ Максим Петрович, то коді сэтшӧмъяссӧ тошкалас. Дерт жӧ, кодкӧ бурӧн казьтылӧ сійӧс, кодкӧ — лёкӧн, кодкӧ — некыдз оз.

Пырис ичӧтик чуланас, кӧні ӧшаліс дачаас ветлан кӧлуйыс. Сэні сылӧн дзебасыс. Вылыс джаджсьыс судзӧдіс неыджыд дӧра мешӧк, пыркнитіс пызан вылас. Мый куйліс деньгаысь ӧтдор, эз нин и помнит. Письмӧяс, фотокарточкаяс... Лида, Маша, Нина, Анна... Кӧнӧсь ті талун? Кутшӧм судьбаныд? Медся нин майшӧдлӧ Аннаыслӧн друг кувсьӧмыс. Сійӧ эз норасьлы висьӧмӧн, но Максим Петрович тӧдіс, мый Аннаыс корсюрӧ таблеткаяс ньылыштлӧ: то валидол, то нитроглицерин, то сустак. Век жӧ, эз кӧ тотъяв сэк пиыс, гашкӧ, эз на и сувт сьӧлӧмыс. Тотъялӧмнас и матыстіс мамыслысь нэм помсӧ. Абу йӧмкӧ сьӧлӧм вылас Максим Петровичлы, быттьӧ ачыс тшӧтш мыжа Анналӧн кувсьӧмысь. Со сылӧн фотоыс: кудритӧм юрсиа, нюмдыштӧма. Том дырйиыс на снимайтчылӧма. Енмӧй, сет сылы югыдін да шоныдін.

А этійӧ мый? О-о! Еджыд лист вылын нывбаба нимъяс. Куимысь паныдасьлӧ Вера, кыкысь Ӧдя, куимысь жӧ Клава... Во кык сайын пасъяліс, рытывбыд пукаліс юрас кутчысьӧмӧн, тӧд вылас уськӧдаліс нимъяссӧ налысь, кодъяскӧд кутчысьліс олӧм чӧжнас. Ӧткымын мусуклысь нимсӧ вунӧдӧма нин, чужӧмнысӧ помнитӧ, а нимсӧ оз. Та вӧсна и некымын лыдпас весьтӧ пуктӧма юалан пас. Вӧлӧмкӧ, тайӧ неыджыд дӧра мешӧкас Максим Петровичлӧн став олӧмыс. Эм мый казьтывны, кодъясӧс да. Ӧні прӧст кадыс уна, вот пуксяс и кутас гижны роман — аслас олӧм йылысь мемуаръяс. Быд пенсионер пӧ ырыштчылӧ лоны поэтӧн либӧ писательӧн, но пӧшти ставныс пенсионеръясӧн и кольӧны. А Максим Петровичлӧн эм гижан талант. Абу ошйысьмӧн, но эм. Сытӧг эськӧ эз веськавлы уджавны газет-журналӧ. Катеристалігас, Эжва кузя кывтіг-катігӧн, тэчліс кывбуръяс, ичӧтик висьтъяс. Аслыс. Некытчӧ эз ыстыв. Сэсся, кор дзугсис семейнӧй олӧмыс да муніс катер вылысь, гижӧмсьыс эновтчис. Колисны вояс, и бара кутіс кыскыны поэзия. Сочинитіс некымын кывбур, медсясӧ радейтчӧм йылысь, и тайӧ пӧрйӧ мӧдӧдіс газетӧ. Некутшӧм воча кыв эз во. Но ӧтчыд, автобус виччысигӧн, матыстчис газетъяса витрина дорӧ и казяліс ассьыс йӧзӧдӧм гижӧдъяссӧ. Ура-а! — нимкодьысла дась вӧлі нетшыштны ставнас кӧрт кока витринасӧ и нуны гортас, ошйысьны Павлиналы: со пӧ ме кутшӧм! Абу на пӧ ме вошӧм морт! А сэк сійӧ буретш оліс Павлинаыскӧд, уджаліс вӧр пилитан комбинатын шофёрӧн. Сыӧдз некымынысь нин Максим Петрович мунліс гӧтыр дінсьыс, и Павлинаыс нимтіс сійӧс вошӧм мортӧн.

Ыззис да, сійӧ жӧ газетас мӧдӧдіс ичӧтик серпасъяс, висьтъясӧн шуис. Вежон кык мысти и печатайтісны. Сэсся и письмӧ воис редакциясяньыс: пырав пӧ, колӧ пӧ тӧдмасьны. Редакторыс кырымасьӧма. Вӧлӧмкӧ, уджалысьӧс корсьӧны. Ошкис редакторыд: бура пӧ тӧдан коми кывсӧ, олӧмсӧ пӧ тӧдан и, проблемаяс пӧ кыпӧдӧмыд висьтъясад. Удждоннас ёнакодь ворссис, но тӧлысь мысти Максим Петрович лоис корреспондентӧн. Аслас нэмӧ первойысь вӧччӧмӧн кутіс ветлыны удж вылӧ: югыд тюпеньяса, еджыд дӧрӧм вылас синмӧ чеччана галстука, руд костюма. Мыйта кутас нажӧвитны — сійӧ и ладнӧ. Слабог, оз тай ков алимент мынтыны.

Этша места колис Коми муас, кытчӧ эськӧ эз волы Максим Петрович корреспонденталігас. Уна-уна йӧзкӧд мойвиис тӧдмасьны. Тшӧтш и Аннакӧд...

Гожӧм тай вӧлі-а. Локтіс ӧти предприятиеӧ интервьюла. Пукалӧ коридорас, виччысьӧ директорыслысь прӧстмӧмсӧ. Сы кості и вуджӧртіс ныр увтіыс кызіник кок пӧкъяса, пашкыр сьӧд кудриа нывбаба — ӧтчыд дай мӧдысь. Вӧсни ковта улас джуджыд морӧсыс едъялӧ, вожа бӧжа юбка улас бекъясыс сыркмунлӧны. Ар нелямынтӧ позис сетны. Максим Петрович рыньшасьӧ сэн: куньтырасьӧ кань моз, вом доръяссӧ нюлӧ. Ок, эськӧ!.. Мед эськӧ дырджык оз прӧстмы директорыс, гашкӧ, тотшиктылас на нывбабаыс. Эз. Чужӧмыс паметяс колис: зумыш, жугыль синъяса.

Лун-мӧд мысти, пекничаӧ, уличын паныдасисны аслас вӧвлӧм сменщиккӧд, шофёркӧд.

— Талун мен нелямын вит, став сьӧлӧмсянь кора волыны, — висьтасис ёртыс. — Суседкаяс сӧмын лоасны.

— Вола, — эз пыксьы мӧдыс.

Йӧзыс этша и вӧлі. Максим Петрович пырӧмӧн тшӧтш казяліс кодкӧ лунъя нывбабасӧ, кодӧс аддзыліс эсійӧ коридорас пукалігӧн.

— Поля, Люба, Анна... — тӧдмӧдіс ёртыс нывбабаяскӧд. — А тайӧ Максим.

— Тошка нин да, по-батюшкесӧ нӧ кыдз? — шыасьліс медся варовыс.

— Максим Петрович, — ачыс и вочавидзис.

Муртсук и юыштісны, чолӧмалісны кӧзяинсӧ, Серафимӧн шуисны, чужан лунӧн, а Максим Петровичлӧн кыв йылыс гилявны нин кутіс, сьывны окота:

— Ноко, Серафим, вайлы гудӧктӧ.

Кӧзяинлӧн ар дас кыка пиыс мича кӧрӧбысь кыскис уна кизя гудӧк, мыччис гӧстьлы.

Максим Петрович кизьяссӧ личкалігтыр первой назгыштіс гудӧкнас, сэсся и паськӧдіс мексӧ, кыліс тшӧтш и аслас небыдик гӧлӧсыс:

Еджыд тугйӧн паськӧдӧ

Льӧм пу ассьыс сыв.

Эзысь рытӧ гуляйтны

Петіс мича ныв.

Гудӧкӧн ворсӧмыс да сьылӧмыс нормӧдіс и гажмӧдіс пукалысьясӧс. Корсюрӧ отсалыштіс сьывнысӧ сӧмын Поля, видзӧдӧмпӧръяысь, медся олӧмаыс, кодлӧн морӧсыс вӧлі тыр зэв мича сикӧтшӧн. Ачыс сійӧ вӧвлӧма роч, но коми деревняясын уджалігад дзикӧдз коми лоӧма.

— Ой, том дырйи, Висер вожад уджалігӧн, став коми сьыланкывсӧ тӧдлі, частушкаястӧ асьным сочиняйтлім. Ӧні ставыс нин вунӧма. А кымынысь сцена вывсяньыд лыддьывлі «Здравствуй, сваття! Татшӧм водзсӧ куда нӧ нин скодилатӧ?» Став залыс вӧлі семдымӧныс сералас, — казьтыліс Поля.

Варовитісны комиӧн. Сёрнинысӧ эз гӧгӧрво, либӧ гӧгӧрвоис зэв омӧля, сӧмын Серафим гозъялӧн пиыс, коді нуръясьыштіс и котӧрӧн ывлаӧ. Мӧд румка бӧрын ывлаӧ куритчыны петісны и Максим Петрович да Серафим.

— Пашкыр сьӧд юрсиаыс, Аннаыс, мыйсяма морт? — юаліс Максим Петрович.

— Любитчин али мый?

— Код тӧдас? Друг да любитча!

— А Павлинаыд нӧ мый?

— Сійӧ мен зэв бур друг. Ме сійӧс некор эг печиктыв, некор эг кедзовтлы, но мусмыны-мевмыны ӧта-мӧд дінӧ эг вермӧй.

— Ладнӧ, Максим, тіян семья кост олӧмӧ ме ог суитчы. Да и Аннаыдлӧн судьбаыс абу вежалана. Миянлы паныдаыс и эм сылӧн квартираыс. Пиыс, гӧтыра, олӧ со эсійӧ ыджыд керкаас. Верӧсыс, пиыслӧн батьыс сідзнад, сэні жӧ, ӧтлаын олӧны. Мужиксӧ во кымын эг нин аддзыв, оз волывлы татчӧ.

— Мыйла?

— Ме думысь, пӧрысьысла. Ас сертиыс ёна арлыда сайӧ петлӧма Аннаыс. Тыдалӧ, чин радиыс. Ыджыд начальникӧн вӧвлӧма мужикыс. Но начальствоыд тожӧ пӧрысьмӧ. Мужикыдлӧн олӧмыс помасьӧ сэк, кор дугдӧ сылӧн сулавны. А Аннаыс со на кутшӧм сӧзваа нывбаба, сылы ён мужик на колӧ.

— Шензьӧдін тэ менӧ, Серафим. Инысь воштін.

— Век на тэ важкодьыд... Пырам, гудӧкасьышт.

И Максим Петрович сьыліс да гудӧкасис, ассьыс видзӧдлассӧ Анна вылӧ чӧвталігтыр. Быттьӧ тӧрыт на и тӧдмасисны, а Анна абу нин ловъя, да и ачыс нин пенсия вылын. Яндзим эськӧ йӧзсяньыс сы арлыдӧн пенсионеравнысӧ, да мый вӧчан. Виччысьтӧг уджсӧ воштіс. Во-мӧд сайын Максим Петрович газетсьыс мӧдлаӧ вуджис, вӧсньыдик «Югӧр» журналӧ. Ставыс лючкиа муніс сэтчӧдз, кытчӧдз... А делӧыс тадзи вӧлі.

Собрание вылын, кӧні сёрниыс муніс «Югӧрӧ» редактор йылысь, унджыкӧн шуисны нимсӧ Капа Старцевалысь — идзас кодь вӧсньыдик да косіник, зэв шань том нывбабалысь. Литературнӧй талантӧн сійӧ эз нимав, но вӧлі грамотаа и эз ю. А ӧткымын учреждениеын юӧмыс лоис ӧдан висьӧм кодь нин. Вӧляыс воссис обком бырӧдӧм бӧрын, кор кыв кутны лои некод водзын. Пӧттӧдзныс медводз юсисны асьныс вӧвлӧм коммунистъяс — чинтӧмъяс и чинаяс. Дерт, лаклісны винатӧ и водзынджык, но гусьӧн, йӧз син сайын. Ӧні — явӧ. Вӧвлӧм партиецъяслӧн гораммис гӧлӧсныс, а то унаӧн сёрнитлісны шӧпкӧдчӧмӧн, мед эськӧ, мыйкӧ кӧ борӧдасны лишнӧйтор, эз кывсьы обкомлӧн пельӧдз. Ӧти боксянь тайӧ и бур, но, мӧд боксянь кӧ, чинаджыкъяс воштісны ассьыныс згӧвӧрсӧ. Ляпкыдик чиновникъяслы эз кажитчы, мый мортӧс кутісны донъявны эз партбилет серти, а делӧвӧй качествояс серти.

Быдӧн, коді тӧдіс Капа Старцеваӧс, шуис сы йылысь бур кывъяс: помавліс пӧ Ленинградса ВПШ, уджавліс пӧ комсомолын, журналиставліс радиоын, гижӧ пӧ челядьлы висьтъяс.

— Ті некод эн казьтыштӧй, мый ме ещӧ и коммунист. Эг пет ме партияысь и некор ог шыбит ассьым партбилетӧс, — ас йывсьыс содтіс Капа Старцева.

Пукалысьяс пиысь кодсюрӧ гӧрдӧдліс. Яндзим лоис, мый найӧ, тӧрытъя коммунистъяс, дугдісны мынтыны партвзнос и асьнысӧ кутісны шуны демократъясӧн. Сэк, кор нин лӧсьӧдчисны гӧлӧсуйтны, кывсӧ корис Максим Петрович. Быттьӧ бесъясыс тойлісны бокас: сёрнит пӧ, сёрнит. Кыдзи и век, сійӧ ӧкуратнӧй паськӧма: еджыд дӧрӧм вылас гӧрд галстука, руд костюма. Сувтіс, кызӧктіс кулакас:

— Ёртъяс! Журналса коллектив нимсянь ме шуа кыв-мӧд. Тӧрыт ми ас кежын чукӧртчылім, сӧветуйтчим и воим ӧти кывйӧ: редакторӧн вӧзйыны Ардалионӧс...

Ардалион, ас кост сёрниын кӧ — Ардальон, шочатӧ сайкавлігӧн кынмӧм картупель кодь польдӧм чужӧма, синмыс пӧшти оз тыдав, сӧмын потас кольӧма пыкталӧмысла. Рыжӧй кузь юрсисӧ сыналӧма пельяс вылас. Сійӧ пукаліс Максим Петровичсянь кык морт сайын, ӧтарӧ дзӧрӧдыштіс телӧсӧ, быттьӧ пукаліс дон ӧгыр вылын. Ардальон водзвыв тӧдіс собрание йывсьыс и ызйӧдіс тӧдсаяссӧ гӧлӧсуйтны сӧмын сы вӧсна. Медся нин леститчис-веглясис Максим Петрович водзын, вежон чӧж эз петав сылӧн кабинетысь. Дась вӧлі нювны сылысь кушмӧм юр пыдӧссӧ, мед сӧмын шуис бур кывъяс собрание вылын. И Максим Петрович муніс аслас сӧвестьлы паныд: том ёртсӧ ошкис сыметь, мый и аслыс Ардальонлы лоис яндзим ылӧг кывъяссьыс.

— Ми тожӧ Ардальон вӧсна! — намӧдісны нӧшта кыкӧн, кодъяскӧд вӧлі сёрнитчӧма водзвыв жӧ.

Капа Старцева аддзис татшӧмтортӧ и эз кут виччысьны гӧлӧсуйтӧмсӧ, корис киритны асьсӧ редакторӧ кандидатысь, кӧть и гӧлӧсуйтӧмыс вермис помасьны сылы пӧльза вылӧ. Мыйла Капа кутас сюйны нырсӧ коллективӧ, кӧні сійӧс оз виччысьны! Вот тадзи, Максим Петровичлӧн зільӧмӧн, Ардальон лоис «Югӧр» журналын кӧзяинӧн.

Мӧд лунас Максим Петрович редакцияӧ петіс сёрӧнджык. Асывсяньыс ветліс овощи лавкаӧ, ньӧбис кык мешӧк кӧчан. Гортӧдзыс абу ылын, пельпом вылас кыскис тыра мешӧкъяссӧ. Вӧлі ар, сулаліс сайкыд поводдя. Уна йӧза улича кузя восьлаліс вӧляникысь. Нинӧмла тэрмасьнысӧ. Уджыс сэтшӧм: коскад оз сюй ни юртӧ оз ков ёна жуглыны. Абу газетад кодь, кӧні юртӧ лэптывтӧг лоӧ мырсьыны, куритчынытӧ весиг некор. Максим Петрович «Югӧрын» нин вӧлі, кор сэтчӧ Ардальонӧс примитісны. Коланлуныс эськӧ эз и вӧв, нинӧм вӧчнысӧ араванас сэн, но мый морла кӧ тай босьтіс редакторыс. Вина-водкаа пызан сайӧ ӧтлаӧ веськавлӧмаӧсь, сэні и кӧсйысьлӧма. Сэсся и виччысьтӧг кувсис редакторыс. Юсис шемела песӧмысла, винаыд сёйис морттӧ. Сы местаӧ и пуксис Ардальон, пиньнас и гыжнас кыссис сылӧн креслӧӧ.

Оз зырт муссӧ и Максим Петровичлысь, ёна пӧрысьӧдз позьӧ легъявны ӧнія удж вылас. Оз ков вӧтлӧмысь повны, Ардальонлы вежай кодь ӧні сійӧ. Том мортыд кӧ кутас воштыны ӧбликсӧ, вылӧ пуксьыны радейтӧ да, Максим Петрович и чирыштны на вермас... Тадзи кымын думайтіс сэки, сайкыд поводдяа асылӧ, Максим Петрович, кор вӧляникысь руньгис аслас конторалань.

Ӧти улича вуджӧм бӧрын кыськӧ кутю уськӧдчис, тайкӧ кокас оз кутчысь, тявгӧ и тявгӧ. Сэки и усис дум вылас кольӧм войся вӧтыс. Дзикӧдз нин вунӧдліс, а бара на син водзас сувтіс шобрӧдлӧмыс. Тӧрытъя собраниесӧ вӧталіс. Зэв тешкодя. Гӧлӧсуйтӧм бӧрас кабинетас пукалысьясыс ставныс пӧрисны ыжъясӧ, а Ардальон сьӧд гӧна кӧинӧн лоис. Нёль кока и люньгӧдӧм бӧжа, турвидзысь пельяса, а ӧгралысь синъяса чужӧмыс дзик Ардальонлӧн. Эргӧ кӧиныд, водзирсӧ петкӧдлӧ: ыжъяслысь вирсӧ юны лӧсьӧдчӧ. Капа Старцева баляпиӧ пӧрис, бе-е-е-кайтӧ. Баксыны кутісны и ыжъяс, тшӧтш и Максим Петрович. Кӧиныд и шуис сэк Ардальонлӧн гӧлӧсӧн: Максим Петрович, тэ пӧ мен он ков, тэнад сӧнъясын пӧ абу нин вир, а помӧй пӧ...

Мыйӧн эськӧ и помасис тайӧ вӧтыс, эз кӧ садьмӧд верӧссӧ Павлина, коді узьліс торйӧн орчча жыръяс. Кувсьӧм баба дінсьыс воӧм бӧрын ӧти вольпасьӧ эз на водлыны, патерант пыдди и олӧ.

— Максим, мый сэні баксан! Максим, пальӧдчы! — горӧдіс Павлина.

Максим Петрович черӧбтіс, пӧсялӧма лёк вӧтсьыс. Восьтіс синсӧ и казяліс стенсьыс ыджыд календарь, кӧні вӧлі рисуйтӧма гӧгрӧс чужӧма, кузь водзира сьӧд пантераӧс. Чеччис крӧватьсьыс да нетшыштіс календарсӧ, шамраліс.

То ӧттор, то мӧдтор, и вунӧдліс нин мисьтӧм вӧтсӧ, а эсійӧ кутюыс бара тӧд вылас уськӧдіс. Воис редакцияӧ да, кабинет ӧдзӧсыс томантӧм нин вӧлі. Пальтосӧ ӧшӧдіс гардеробӧ, ӧзтіс сигарет. Кутшӧм югыд да кыпыд Максим Петровичлӧн кабинетыс. Ӧтнас пукалӧ. Эм со мӧд пызан, но сэн сӧмын печатайтчан машинка. Корсюрӧ сы вылын тотшкӧдӧ ассьыс гижӧдъяссӧ кабинетса кӧзяин.

Куритчис ӧшинь дорын и пуксис пызан саяс. Син улас пыр жӧ усис бумага, кытчӧ вӧлі печатайтӧма... Максим Петровичӧс удж вылысь мездӧм йылысь приказ. Лыддис ӧтчыд, мӧдысь: «...в связи с уходом на пенсию освобожден...» Уліас Ардальонлӧн кырымпас. Максим Петровичлӧн мольыд юр пыдӧсыс вевттьысис ньылӧмӧн, гӧрддзасис горшыс. Виччысьтӧмысла тайкӧ эз парализуйт, но ӧтарӧ крепитчис. Со тай мыйла вӧталӧма Ардальонлӧн кодь рожаа кӧинтӧ. «Предатель! Зырымбедь! Вина гаг!...» — думсьыс омӧльтіс редакторсӧ Максим Петрович, пызан сайын сычвидзиг. Гашкӧ, кузя юӧмысла биа висьӧм вӧдитӧ Ардальонсӧ? Висьтавтӧг татшӧм приказтӧ гижны эз вермы. Не кӧ ӧд Максим Петрович, тайӧ должностьсӧ Ардальон коддьӧмлы не аддзывны. Гашкӧ, кодкӧ шмонитіс? Дерт жӧ! Думайтіг-гадайтігкостіыс и дзуртыштіс кабинет ӧдзӧсыс, пырис Ардальон, сы бӧрысь ас кодьыс жӧ дулалӧм синма том мужичӧй. Сійӧ вӧлі сэтшӧм кос да вирпастӧм, быттьӧ легис костюмӧдӧм майӧг. На дінысь чангис лёк дук, быттьӧ дутькӧмаӧсь кӧбыла кудз.

— Поздравляйта, Максим Петрович, законнӧй шойччӧг вылӧ петӧмӧн. — Ардальон кӧсйис топӧдлыны кисӧ, но мӧдыс эз сет. — Извенит, Максим Петрович, ми неуна гажаӧсь... Менсьым должностьӧс ёртъяскӧд мыськыштім. А тайӧ, тайӧ Владислав, поэт, талы и сдайтан ассьыд делӧястӧ...

Максим Петрович кыпӧдчис, кӧсйис сьӧлыштны Ардальонлы яндысьтӧм бугыляс, но жалитіс дульсӧ. Ӧвтыштіс кинас, шуис:

— Да ӧвсьӧй, кутшӧм ті поэтъяс!.. А тэ, Ардальон, лёка помалан ассьыд олӧмтӧ. Тэ усин сэтчӧдз, кысянь усьны некытчӧ нин. Тэ, Ардальон, таладор югыдас, навернӧ, медся сӧвестьтӧм мортыс... Вӧлі кӧ обком, тэ коддьӧмсӧ эськӧ татчӧ эз сибӧдны матіберегӧ! Пӧдлиннӧ, кутшӧм бара-й тэ садь юрнад-а? Садьнад сідз эг и аддзыв ни ӧтиысь...

Муніс Максим Петрович «Югӧр» журналысь. Эз ас окотанас. Но, кӧсъяс кӧ, аддзас уджтӧ. Слабог, киа и кока, синма и пеля. Шыӧдчас кӧ, газетас на бӧр босьтасны. Ок эськӧ, томдырся мозыс кӧ катер вылӧ! Либӧ шоперавны кутшӧмкӧ начальниклӧн лайкыд машина вылын! Абу ӧд ставыс Ардальонъяс, эмӧсь и прамӧй йӧз, примитасны. Ардальон! Нимыс весиг абу прамӧй мортлӧн кодь. Ачыс Максим Петровичыс абу пинькырӧса, быдӧнкӧд вермӧ ладмыны. Сӧмын, гашкӧ, томмӧдчыштны — тошсӧ бритны? Нӧрӧвитлас. Лӧсялӧ сылы тошкыс. Да и ветымын сизимыд ӧмӧй арлыд мужик мортлы — тьпу! Газетъясысь лыддьыліс: кымын ёнджыка пӧ мужичӧйыд нывъясасьӧ, сымын сійӧ здоровджык да кузь нэма. Тайӧ шуӧмыс кӧ збыль, то Максим Петровичлы повны нинӧмысь, этша вылӧ сё арӧсӧдз олас. Нэмнас на больничнӧй вылӧ эз петав, насмукаыд пӧв-мӧдысь босьтліс-а. Ӧнӧдз оз тӧд, кодарын мускыс либӧ вӧркыс. Оз тӧд и вина юӧм бӧрын юр висьӧм. Эз юсьыв сыметьыс. Нывбабаыдкӧд кутчысьлігӧн на эз янавлы ни. Эк эськӧ, тӧдіс кӧ та йылысь базарвывса эсійӧ еджыд юрсиа, сьӧд синъяса том нывбабаыс. Мыйла и кыскӧ сы дінӧ олӧма мортӧс? Ӧд, тӧдӧмысь, верӧса, челядя. Код тӧдас? Колӧкӧ, верӧстӧм? Колӧкӧ, кутшӧм кырсасьысь? Ыджыд сьӧд синъясыс тай сӧмын и кодзлалӧны, сӧмын и кодзлалӧны...

Аддзыліс татшӧм синъяссӧ, татшӧм юрсисӧ Максим Петрович том дырйиыс, аддзыліс ӧти нывлысь. Ӧні сійӧ видзӧдіс дӧра мешӧкысь кыскӧм фотояс вылӧ, а син водзас сулаліс базарвывса лэбулын вузасьысь том нывбаба — еджыд юрсиа, сьӧд синъяса кӧлдунья.

2

И сынӧдыс, и енэжыс мыськавтӧм вурун кодь: гӧгӧр руд. Солӧн коялӧм туйяс сьӧдӧсь да багыльӧсь. Мунасны кӧлесаа тракторъяс, кольквиж цистернаа автомашинаяс и ныръяласны лымсӧ бокӧ, сэсся новласны Сыктыв ю берегӧ. Ытваыс ньылыштас став няйтсӧ ас пытшкас, пежӧсьтас Коми мулысь вир сӧнсӧ. Максим Петрович син пырыс нуӧдіс свежӧй газетъяс: Усва гӧгӧрса нюръясысь чукӧртӧны киссьӧм нефть, бара на виӧмаӧсь мортӧс, мырдӧналӧмаӧсь ичӧт арлыдаӧс, гаражысь гусялӧмаӧсь автомашина, учительяслы да медикъяслы оз мынтыны удждон, Койгортын вот-вот вальдас школаыс... Тьпу! Бурыс тай нинӧм нин абу кольӧма. А-а! Бара заслуженнӧйяслысь ним сетӧмаӧсь. Видзӧдлам, гашкӧ, тӧдса эм. Администрацияӧн веськӧдлысьлы, генеральнӧй директорлы, директорлы, министрлы, министрӧс вежысьлы, управляющӧйлы... Ставныс тӧдтӧмӧсь. Тіянлы эськӧ, господа, пипу медальяс!

Ноко, мый сӧветуйтӧ этійӧ сексопатологыс? «Мен кызь сизим арӧс, — гижӧ нывбаба, — кык во нин ола верӧскӧд, а вольпасьын ни ӧтиысь на эз бурмӧдлы сьӧлӧмӧс... Лӧсьӧді другӧс, сылӧн морӧс бердын ме веськыда сывла... Мый мен вӧчны?» Максим Петрович эз лыддьы статьясӧ помӧдзыс, броткыштіс: «Нюню, сідзнад, тэнад верӧсыд, а абу мужик!» Кык лист бокын вӧліны быд сикас объявлениеяс. Мед эськӧ оз жӧ рӧзӧритчы коммерческӧй банкыс, кӧні куйлӧ аслас кык миллионыс. Кывзіс радио пыр Чечняын бордйысьӧм йылысь юӧръяс, матькыштіс, мый оз вермыны овны йӧзыс мирӧн-сӧветӧн, и босьтчис пасьтасьны. Кышаліс кучик эжӧда пасьсӧ, гӧрд руч ку шапкасӧ, сюйис зептас комын сюрс шайт и томналіс ӧдзӧссӧ.

Февраль, а сынӧдыс тувсовъя кодь: улис, керка вевтъяс вылысь исковтӧны йизьӧм лым глызаяс. Ботмӧма туйыс, весавтӧм на. Майкыд лымйыс кокад сибдӧ. Базарӧ пыранінас, газет-журналӧн вузасян киоск дорын, син улас усис важиник пальтоа, ас кыӧм еджыд шапкаа нывбаба. Нюжӧдӧм киас кутіс югъялысь чепъяс, кулонъяс, нӧшта кутшӧмкӧ шылльӧ-мылльӧ, вӧзйис ньӧбны сы дорті мунысьясӧс. Максим Петрович пыр и тӧдіс вӧвлӧм суседкасӧ, Затонын овлісны ӧти керкаын, орчча кильчӧын.

— Даша! — водзынджык шыӧдчис Максим Петрович, чолӧмасис.

Нывбабаыдлӧн ылькмунлі вирпасыс чужӧмас, тыдалӧ, виччысьтӧг нимнас шуӧмысь, кутіс видзӧдны мужичӧйлӧн синъясӧ:

— Быттьӧкӧ и Максим, быттьӧкӧ и абу?

— Ме, Даша, ме.

— Тош лэдзӧмыд да пырсӧ эг и тӧд.

— А ме тӧді. Кысь татшӧм мича чепъясыс?

— Ог и тӧд, дась вайӧмсӧ вузавла, мынтыштӧны да. Пенсияыд этша, удж оз сюр. Быдлаӧ компьютертӧ пыртісны да машинисткаыд эз кут ковны. Урӧсмис олӧмыс, дзикӧдз урӧсмис, кӧть рельӧ кай. Ачыд кӧні мый?

— Куим тӧлысь жӧ нин ог уджав, колӧ вот инасьны кытчӧкӧ.

— Тэсся нӧсь, гӧтыра али, абу али? Павлинатӧ аддзылі во-мӧд сайын, висьтавліс, бара пӧ муніс мӧд баба дінӧ, — шуис Даша, и аслыс нелӧсьыд лои, зэв ӧдйӧ мӧдарӧ бергӧдіс сёрнисӧ: — Яндзим эськӧ китӧ нюжӧдӧмӧн тані сулавны да, мый вӧчан.

— Дона-ӧ этійӧ чепыс? — быттьӧ эз и кыв нывбабалысь юалӧмсӧ.

— Дас тысяча, абу ӧд зӧлӧтӧй.

— Ме ньӧба сійӧс, сӧмын пукты мичаджык кӧрӧбӧ, — Максим Петрович перйис деньгасӧ. Деньгаыс вӧлі гырысь и эз ков лыддьыны.

— На. Пасибӧ ньӧбӧмсьыд, — мыччис кӧрӧбсӧ Максим Петровичлы. — Тайӧ чепсӧ и ньӧбӧны медсясӧ.

Мӧдыс нинӧм эз вочавидз. Кӧрӧбсӧ босьтліс киас и бӧр вӧзйис Дашалы:

— Тайӧ тэн, месянь пӧдарок. Досвиданньӧ, Даша.

Нывбабалӧн нормис сьӧлӧмыс, пычмуні синваыс. Гашкӧ, сы олӧмын тайӧ вӧлі медводдза пӧдарок. Мед кӧть и абу дона, но медводдза.

Лэптӧм тӧваръяс вылӧ дзӧръяліг, а лэптӧмаӧсь став кунды-мундысӧ, Максим Петрович лашиктіс водзӧ. Магазин пос помас сулаліс пӧрысь тьӧтӧ: кусыньтчӧма, омӧлик паськӧма, дзӧрысь кисӧ чургӧдӧмӧн корис милӧстыня. Максим Петрович лукйысьыштіс зептас, кыскис тысяча шайт. Думыштіс: мый позьӧ ньӧбны сы вылӧ? Весиг чӧвпан еджыд нянь оз шед. Содтіс нӧшта кык тысяча и пуктіс деньгасӧ тьӧтӧлӧн кос тшак кодь косіник да дзоляник ки пыдӧсӧ. Мамӧлысь пайсӧ пӧ, — шӧпкӧдіс аслыс. Кутшӧм сӧмын бурсиӧмъяс эз шуав тьӧтӧыд и ас нимсяньыс, и Ен нимсянь, пернапасаліс весиг.

Максим Петрович пыраліс магазинӧ, дӧра сумкаӧ ньӧбис шонді рӧма вит ыджыд апельсин — ӧкмыс тысяча ӧкмыссё шайт сувтіс. Вот матыстчас еджыд юрсиа, сьӧд синъяса нывбаба дінас и гӧститӧдас медся мичанас. Кок улыс волькмӧма, но кӧть и вильснитан, он усь, некытчӧ усьнысӧ — сы мында йӧзыс. Веськӧдчис лэбувланьыс. Дзӧръялігтыр помсянь помӧдз муніс, еджыд юрсиаӧс корсис синнас, но сы местаын сулаліс мӧд нывбаба — тожӧ зэв сьӧд синъяса, мугӧминик, пухӧвӧй шалля, ас сертиыс ыджыд пася. Вузасис сійӧ нывбаба дӧрӧмъясӧн, трусикъясӧн, липъясӧн. Максим Петрович матыстчис сы дінӧ, чолӧмасигтыр юаліс рочӧн: кӧн пӧ татысь тӧрытъя кӧзяйкаыс?

— Маша? За товаром поехал, — ыджыд акцентӧн рочыштіс нывбаба.

— Кытчӧ?

— Турцияӧ. Автобусӧн. Сы местаын локтӧдзыс ме лоа.

— Сыктывкарсянь Турцияӧдз автобусӧн? — чуймис Максим Петрович, сюркняліс пель саяс: «Машаӧн, сідзкӧ, шуӧны».

— Да, Сыктык-варсянь.

— А Машаыс тіянлы бур тӧдса?

— Ӧта-мӧдсӧ тан бура некод оз тӧд.

— Коми али роч кӧть Машаыс? — пычкискодь Максим Петрович.

— Кыдз верма тӧдны, роч али коми? Тані жӧ ставыс сёрнитӧны рочӧн. Сӧмын ми ас костын сёрнитам ас ног. Комиыс тані карыслӧн нимыс сӧмын — Сыктык-вар. Оз радейтны тані чужан кывсӧ, а миян Азербайджанын радейтӧны.

— Абу Сыктыквар, а Сык-тыв-кар! — нюмъялігтыр веськӧдіс Максим Петрович, малыштіс тошсӧ, быттьӧ тӧдчӧдіс: «Со пӧ кутшӧм мича менам тошкӧй».

— Да, да, ык-тык-вар, — сідз эз и артмы варов нывбабаыдлӧн. — Ньӧб гӧтырыдлы, со кутшӧм мича липъяс. — Мыччис сэтшӧм ыджыд размераӧс, коді лӧсялас, гашкӧ, сӧмын мӧс вӧраӧ.

— Пасибӧ, ог ньӧб. А вот тіянӧс ме гӧститӧда. — Перйис ӧти апельсин, вӧзйис нывбабалы.

— Аслыд пасибӧ. Менам мужикӧй со эстӧні, буретш да апельсинӧн вузасьӧ.

Прӧщайтчис нин Максим Петрович, кор нывбабаыд выльысь шыӧдчис:

— А тайӧ оз ков тіянлы? Кореяысь, усикъяса...

Зэв мича тӧбӧдысь, кодӧс киас кутіс нывбаба, Максим Петрович казяліс... презервативъяс. Ыззьыліс нин, вот-вот ньӧбас, но деньгасӧ жалитіс: дона. Ӧвтыштіс кинас: мен пӧ карса аптекаысь усиктӧмыс ныма. Досвиданньӧ пӧ. Жалитіс, код дінӧ локтіс эз аддзы да. Ковмас виччысьны Турциясьыс воӧмсӧ.

Веськӧдчис сыланьӧ, кӧні вузасьӧны машиналы запчастьясӧн. «Запорожецас» ӧти подшипник колӧ. Пуктас сійӧс, и машинанас кутас «котравны» дачаас. Корӧсьӧн пывсьыны тӧвбыд сэтчӧ ветлывлӧ. Эсійӧ киоск пельӧсас нывбаба вузасис картупельӧн. Матыстчис сы дінӧ, юаліс, дона-ӧ ведраыс.

— Тэныд, кыдзи важ тӧдсалы, ӧти ведратӧ бесплатнӧ сета, — кыліс воча кыв. — Помнитан менӧ?

— Поля! Кыдз ме тэнӧ ог помнит? Аннаӧс дзебигӧн бӧръяысьсӧ аддзылі.

— Жалитан, кӧнкӧ, Аннатӧ?

— Да. Эз на вӧв кулысь.

— Ӧтнад олан али гӧтрасьлін?

— Код дінысь мунлі, бӧр сы дінын.

— Пушкинлӧн мойдын моз: бӧр аслад потӧм вор дінын.

— Патерантала сы ордын. Деревняын сійӧ, тулысӧдзыс, гашкӧ, оз и лок.

— Ме вед ӧтнам жӧ, — вомсьыс петіс Полялӧн. — Верӧсӧй комын арӧсӧн кувсьыліс, Висер вожын на уджалігӧн.

— Кыдз сідз?

— Ой, тайӧ кузь история. Зэв шань пиӧс ӧтнам быдті. Аслас семьяӧн нин олӧ, сійӧ и вайис татчӧ аслас машинаӧн мешӧк картупельсӧ. Бӧръя ведра колис, ӧдйӧ ньӧбисны. Кӧсъян кӧ, босьт.

— Эм менам картупельыд, дачаын быдта.

— Пилӧн эм жӧ дачаыс, менам куш му участокыс, сэні и быдта картупельтӧ. Кӧсъян шонтысьны?

— Ог кынмы, — вочавидзис Максим Петрович, кӧть эськӧ и эз гӧгӧрво юалӧмсӧ. Аддзӧ ӧд: шоныд пася и руч ку шапкаа со.

— Нимтӧ вунӧді... Да, да, Максим. Мися, гашкӧ, морӧс пытшкӧстӧ шонтыштан? Эм менам сумкаын. Литра самогон вайлі, ӧти дозсӧ вузалі, мӧдыс эм на, тӧдтӧмыдлы ог лысьт вӧзйынысӧ. Менам чӧскыд самогоныд, нырсӧ век вая, ӧзъянасӧ. Кӧсъян кӧ, стӧканыс эм и, гӧститӧда.

— Ме радейта пызан сайын пукавны. А тані, йӧз син водзад, ог. Пасибӧ.

— Помнита, кыдзи ми тэкӧд сьылім Серафим другыдлӧн нимлун вылын. Сэксянь эг нин кывлы гудӧк шысӧ, а сэтшӧма гаж бырӧма. Кыдзи нӧ кӧть нимыс кӧзяйкаыдлӧн?

— Павлина. Тэлӧн кодь жӧ пӧшти.

— Тыр нимӧй менам Аполлинария. Деревняад уджалігӧн Аполлинария Дмитриевнаӧн ыдждӧдлісны. Ме уна во сэні агрономавлі. Сійӧ воясыс менам паметьӧ медбур казьтылӧмъяс колисны.

— Гашкӧ, коркӧ аддзысьлам, Аполлинария Дмитриевна? Аслад олӧм йылысь висьталыштан, ме ӧд гижасьӧмӧн ноксьышта да интереснӧ мен.

— Ме ордын али мый? — кыпмуніс Поля, руд синъясыс вильыша ыпнитлісны. Шоныд курткаа, пимиа, шыльыд бандзибъяса, баситчытӧм — сылы вӧлі ар ветымын либӧ ар-мӧдӧн унджык.

— Кыдз шуан. Позьӧ и тэ ордын. — Максим Петрович кыскис сумкасьыс ӧти ыджыд апельсин, мыччис Полялы.

— Волы нӧсь, кӧть талун. Гортын и гӧститӧда вина нырнад. Кӧн ола? Серафимъясыдкӧд орчча керкаын, улыс судтаас, веськыдвыв ӧдзӧсас... — Поля ставсӧ висьталіс спути-спуть, мед эз ков корсьны патерасӧ.

— Пиыд кӧ локтас, оз лёктор чайт? — майышмуні Максим Петрович, поліс, мед эськӧ Анналӧн пи моз эз тодмышкав.

— Некор сылы: удж бӧрас машинаӧн «извозчикалӧ», деньга нажӧвитӧ, и коркӧ вой шӧрын гортас локтӧ. Пола вот, мед эськӧ лёк йӧз шӧрӧ эз веськав. Волан кӧ быттьӧ, час кӧкъямыс кежлӧ лок.

— Ладнӧ. Рытӧдзыс.

Сюръяяс йылын югыда ӧзйисны электролампаяс. Абу кар шӧр, и ывлаын шӧйтысьяс вӧліны этшаӧн. Коді петӧма ыркӧдчыны, сійӧ и дом йылын понйӧн. Улич помас сулалӧ кӧртӧн эжӧм киоск, кӧні вой шӧрӧдз вузасьӧны быд сикас вина-водкаӧн, сигаретӧн. Киоск дорсьыс векджык позьӧ аддзыны том нывъясӧс. Мыйла? Максим Петрович гӧгӧрвоис сёрӧнджык нин. Вӧлӧмкӧ, кыйӧдӧны деньгаа мужичӧйясӧс, оз-ӧ нуӧдлыны найӧс кӧть нин донтӧм донысь кутшӧмкӧ пемыд пельӧсӧ. Озырджык мужикулов волывліс ньӧбасьны дона машинаясӧн. Мойвиліс сэтшӧм нывъяслы, кодъяс веськавлісны шоныд да лайкыд пуклӧса кабинаясӧ.

Максим Петрович водзджык нин казяліс и мӧдтор: проспектпӧлӧнса ӧти пу керкаын эм кырсасян поз. Вой шӧрланьыс керка дорас пансьылӧны збыльысь спектакъяс. Ӧтчыд аддзыліс, кыдзи ывлаӧ, лым пиас, гызьӧбтісны улыс мыг кежсьыс гын сапӧга нывъяс, на бӧрысь трусик кежсьыс зонъяс. Гигзигтыр мыйкӧ дыра туплясисны пушыд лым пиас и бӧр котӧрӧн керкаӧ. Тыдалӧ, пузьымӧныс доналӧма вирныс и татшӧм ног окотитісны кӧдзӧдчыны. Максим Петровичлы сэк кажитчис, быттьӧкӧ сыкӧд тшӧтш шензис татшӧм дивӧ вылас и ачыс ыджыд, гӧгрӧс тӧлысьыс.

Час мысти, кӧкъямысын, сылы колӧ лоны Аполлинария Дмитриевна ордын. И ни ӧти оз каитчы кӧсйысьӧмсьыс. Мыйла сійӧ кутас дудвидзны гортас и ӧтарӧ видзӧдны эсійӧ американскӧй пеж кинояссӧ. Павлинаыс, кӧнкӧ, красуйтчӧ нылыс ордын, медомӧль кывъяснас казьтылӧ сійӧс, Максимӧс. Но и мед! Некод асьсӧ, Павлинасӧ, эз кут верӧс сайӧ выльысь петӧмысь. Вӧлі нин кадыс, мед аддзыны Максим серти прамӧйджык мужикӧс. Эз эськӧ дивит ни кӧрит Максимыс. Гӧгӧрвоисны эськӧ мамсӧ и нылыс да пиыс, кодъяслӧн важӧн нин асшӧр олӧм. Но кысь на и сюрас прамӧйыс да шаньыс. Юысьтӧ да патератӧмтӧ кокниа аддзан-а.

Ывлаас лым чир весиг оз усь. Лӧнь. Шоныд. Ноль кымын градус. Коляс кад, и сыркмунасны-садьмасны туйпӧлӧнса кыдзьяс, топольяс. Ӧні найӧ чӧлӧсь, корысьяс моз нюжӧдӧмаӧсь кос кияссӧ. Максим Петрович вуджис туй мӧдарас, кӧні эз тыдав ни ӧти морт. Кӧть и лӧсьыд ывлаас, век жӧ дільквартӧма сьӧлӧмсӧ, уджтӧг пукалӧ да сы вӧсна. Весь олігад кадысь водз пӧрысьман. Гашкӧ, аски ёртыс ордӧ, Серафим ордӧ, ветлыны? Гашкӧ, тӧдӧ сійӧ, кытчӧ колӧ шофёрыс легкӧвӧй машина вылӧ. Аскисяньыс удж корсьны кутас. Стихнас и, висьтнас и, мемуарнас и ставнас — матере! Сыӧдз кӧ воан, кыстӧ нюжӧдан.

— Дядя, дяденька, поцелуй нас! Ну, дяденька!.. — Максим Петрович ас водзсьыс друг аддзис кык нылӧс, шӧйӧвошис. Каститчӧ али мый? Кыкнанныслы ар дас вит-дас квайт, гашкӧ и, унджык, код тӧдас. Пасьтасьӧмаӧсь абу лёка, мичаник чужӧмаӧсь. Да и татшӧм томиникъясыс вермасны мӧй лоны мисьтӧмӧн.

— Тіян жӧ киняувныд на гӧнтӧм, а поцелуй пӧ, — артмис дяденькаыдлӧн.

— Ми ог и тшӧктӧй киняувнымӧс окавны, а таті, — вом дорас индіс ыджыдджык тушааыс.

— И дона-ӧ сувтӧ тіянӧс окыштӧмыс? — юаліс дяденька, матӧджык матыстчис нывъяс дінӧ и кыліс, кыдзи паркйӧ на дінсянь водкаӧн. Сэк жӧ думыштіс: мунӧны, надейнӧ, эсійӧ кырсасян позъяс. Гашкӧ и, кӧртӧн эжӧм эсійӧ киоск дорас.

— Дас тысячаӧн морт, — нюмрӧдліс кызіник вом доръяссӧ ичӧтджыкыс.

— Но, татшӧм донтӧм.

— А тэ, дяденька, тыдалӧ, деньгаа, — дзӧрлӧдлыштіс векни бекъяссӧ ыджыдджыкыс. — Кӧсъян кӧ: миянкӧд ворсӧмысь... ветымын тысяча. Кыкыдкӧд, дяденька, тэ он нин справитчы, сідзкӧ, кызь вит тысячаыс тырмас.

— Справитча на и куимкӧд, — падъявтӧг шуис дяденькаыд и заводитіс разьны пась вӧньсӧ.

— Мый тэ, дяденька, сэтшӧм сексуальнӧй али мый? Со ӧд веськыда улич вылас кӧсйӧ... — чуймис ляпкыдджыкыс.

— Ой, кутшӧм тэ интереснӧй, дяденька. Вай эстчӧ мунам, сійӧ пӧдвалыс тавой миян, — содтіс мӧдыс.

— Ог. Тані. — Дяденькаыд босьтчис разьны гач тасмасӧ. — Студентъяс, да? Училищеысь?

Нывъяс видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас, килькъялӧны, виччысьӧны, мый кутас вӧчны тайӧ лӧсьыд туша-мыгаа, озыра пасьтасьӧм тошка мужичӧйыс. Кыскис сійӧ гач пӧдпушкасьыс тасмасӧ, помсӧ гартовтіс ки гӧгӧрыс и первой швачкӧбтіс рейтуза кузь кокчӧръяс ӧтиыслы, сэсся мӧдыслы. Ырыштчис нӧшта кучкыны, но усйысисны, эльтыштісны рочӧн:

— Тошка дрянь! Вот тэ коді!

Максим Петрович колис шензян да сьӧласян. Кывліс карса шлявущӧй нывъяс йылысь, но эз эскыв. Дыр видзӧдіс ылысмысь кык рудӧблань, кодъяс саялісны кытчӧкӧ кырсасян поз керка дорас. Гач тасмасӧ сюйис пась зептас, руньгис водзӧ. Гортас оз нин пырав, мунас рытсӧ лотны Аполлинария Дмитриевна ордӧ. Та бӧрти эськӧ и окотаыс вошис да. Абу колӧма кӧсйысьны. Куритчис и пырис эськӧ гортас.

Туйвежсяньыс сыланьӧ котӧртіс, пыскыля ватолитігтыр, ичӧтик зонка. Нуӧдӧ мамыс гортас, а кагаыс оз мун, бӧрддзылас весиг.

— Эн кратайтчы! Аддзан тошка дядьӧсӧ?! Кутан кӧ дрӧчитчыны, сета тайӧ тошка бубыляыслы, вот сыкӧд и ов сэсся, — шуис, кылӧ, мамыс.

Максим Петрович дӧзмискодь, кӧсйис нин шуны: тэ пӧ ачыд бубыля, но терпитіс. Водзӧ муніс. Автобус сувтланінын киоскъясыс уджалісны на. Часлы, гӧснеч ньӧбас Аполлинария Дмитриевналы, куш киӧн абу лӧсьыд первойысьтӧ явитчыны. Кык «твикс» корис. Водка вед оз ну, ас вӧчӧм вина юны ачыс корис да. Ӧзтіс сигарет, вӧляникысь руньгис пӧшти дзик на тӧдтӧм нывбаба ордӧ.

3

Аполлинария Дмитриевна рытгорувнас ветліс моньыс ордӧ, ичӧтик внукыслы гӧснеч нуис, базарысь ньӧбӧмторсӧ. Час витын гортас воис. Ӧткӧнтӧ олігӧн патераас гӧгӧр пельк. Максим Петровичлӧн локтігкежлӧ торъясӧ эз дасьтысь, ваннаас ӧшалысь песлалӧм кӧлуйсӧ сӧмын идраліс. Паськӧдӧм дивансӧ, кӧні узьліс, уна рӧма ковёрӧн вевттис. Сэсся кухняас ёнджыкасӧ ноксис. Ичӧтик газ вылӧ пуктіс вит литра тыра кастрюля. Сакара кизьӧр рокӧссӧ дас лун нин сэні сулӧдіс, артмас нин аскурыд. Рокӧса кастрюля пытшкас сувтӧдіс паськыд вома банка и топыда вевттис кастрюлясӧ. Ведраӧн пыртіс лым и пусян доз вылас пуктіс лым тыра тасьті. Кӧдзыда-шоныдсьыс кастрюля пытшкас кутас артмыны пар. Паськыд вома банкаас и кутас тёпкыны аскурыс. Пиыслы дачасӧ стрӧитігӧн вель уна тадзисӧ вийӧдліс, а бӧръя кадас сӧмын корсюрӧ вӧчлывлӧ.

Кык поллитрӧвӧй сулея тыр лоис. Воддзасӧ, нырсӧ, крепыда пробкааліс да кӧдзыд ваӧ сувтӧдіс. Сыӧн и гӧститӧдас Максим Петровичӧс, локтас кӧ быттьӧ. Киоскса водка сертиыд ёна крепыдджык да чистӧйджык, дукаджык тай вот сӧмын. Шоныд эськӧ патераас, но гырысь синъясӧн кыӧм ковта пасьталіс. Мед, турвидзӧ кӧ морӧсыс. Сы вылӧ и нывбабаыс. Кынӧм госсӧ юбка дорӧснас топӧдыштіс. Зэв на и лӧсьыд гӧгӧр лоис, некыт на абу ропмунӧма. Некор лэдзчысьӧмӧн эз овлы, век ас бӧрсяыс видзӧдіс. Лэдзчысяс кӧ, нывбабаыд ӧдйӧ воштӧ ассьыс мичсӧ. Регыд во лоӧ удж вывсьыс мунӧмсянь. Дзоридзьяс быдтанінын карас век уджаліс, агрономӧн. Сокращение улӧ веськаліс, дзоридз быдтӧмыд этша кутіс сетны прибыльсӧ да. Слабог, пенсияыд медыджыдыс воӧ.

Да и мӧдтор вӧсна тшӧтш эз позь лэдзчысьнысӧ. Бӧръя мужикыс, Кузьмаыс, том да мича вӧлі — ар дас витӧн томджык. Рам и, гутӧс оз вӧрзьӧд. Коммунальнӧй овмӧсын туй весалан «Беларусь» вылын тракториставліс. Поля ставсӧ вӧчис сы могысь, медым любӧй ног кутны мужиксӧ. Дачаас керка стрӧитӧм пыдди, деньгасӧ машина вылӧ чӧжисны. Став жалӧванньӧсӧ Поля сы вылӧ видзис. Во куим ӧтлаын олісны, а мыйӧн ньӧбисны мичаник гӧрд «Москвич», машинанас и утёвтіс Кузьмаыд. Тэ пӧ мен вольпасьын сӧмын туян, сэсся некӧн он. Помӧдз ӧбидитіс тайӧ кывъяснас Поляӧс. Нывбаба эз прӧстит тадзи омӧльтӧмсьыд ассьыс радейтана тшап другсӧ.

Арнас, сувтсӧн шливгӧ-зэрӧ вӧлі, Поля босьтіс ёсь шыла, чер и вой шӧрнас муніс керка дорас, кӧні оліс Кузьмаыс выль гӧтырыскӧд. Вель уна машина сулаліс ӧшинь улас, но ловъя лов эз тыдав. Гӧрд «Москвичсӧ» пыр и тӧдіс. Видзӧдліс номер вылас — сійӧ! Первой бытшйӧдліс шыланас став кӧлесасӧ. Сэсся шыа зэр улын чернад кераліс воддза и бӧр капотсӧ, кабина вывсӧ, жуллис став стеклӧсӧ. Ырыштчыліс керавны кабина пытшкӧссӧ, но эз вевъяв. Кылісны гӧлӧсъяс, и ковмис пышйыны. Пырис гортас сулик ва, черсӧ чӧвтіс ванна улас. Мыйӧн дугдіс сырмӧмсьыс, пӧрччысис да пырис шебрас улас, вӧлисти босьтіс вӧчӧмторсьыс каета.

Некод эз невӧлит, ачыс Кузьмасӧ кӧвъявліс. Аслас нывбаба мелілунӧн том мортсӧ тӧлк вывсьыс воштіс. Мӧд делӧ, кага на кӧ вермис вайны, а то сійӧ пӧраыс кольӧма нин. Аполлинария нинӧм нин эз вермы сетны Кузьмалы аслас пӧсьлунысь ӧприч. А нывбаба пӧсьлуныс сыын пуӧмӧн пуис да и ӧні на эз чин. Бурмӧдліс сьӧлӧмсӧ Кузьмаыс Полялӧн лайкыд морӧс вылын. Сӧмын тай ставыс ӧтпертаса кутіс лоны. Яндысисны ӧтлаын ветлыны театръясӧ, кино вылӧ: олӧны гозъя моз, а видзӧднысӧ мама-пиа кодьӧсь. Поля медся нин родіс аслас пи водзын, сэсся тай кыдзкӧ веніс жӧ яндысьӧмсӧ.

Кӧть кыдз, но куим воыс Аполлинариялы вӧлі куим лун кодьӧн. И гашкӧ, та вӧсна эз и ков керавны Кузьмаыслысь машинасӧ, кӧть и ньӧблісны ӧтувъя сьӧм вылӧ. Ӧд ыджыд пакӧсть вӧчис мортлы, коді куим во чӧж куткыртчӧмӧн узьліс сылӧн нёньяс бердӧ ляскысьӧмӧн. Водзӧсӧ, ӧткӧн кольӧм бӧрас, войяснас унйывсьыс дыр на топӧдліс Кузьмаӧс. Садьмас да — мӧд юрлӧсыс тыртӧм, дрӧгмунлас весиг. Жаль кӧть абу, но Кузьма пыр кежлӧ муніс сылӧн олӧмысь. Ӧні со виччысьӧ гӧстьӧс — Максим Петровичӧс. Гажтӧм, шуштӧм ӧтка олӧмыд. Первой мужикнад кӧ оз везит, сэсся, тыдалӧ, некор нин оз. Ас сертиыс тайӧс тӧдӧ Аполлинария. Абу весь шулӧмаӧсь: первой верӧсыд пӧ — Енсянь, мӧдыс — йӧзсянь, а коймӧдыс — бессянь. Мӧд да коймӧдсӧ кӧ, кодъяскӧд ӧтувтчыліс Аполлинария, верӧс туйӧ пуктыны, то Кузьмаӧс сетліс сылы ачыс бесыс.

Оз кӧть и гусясьны лок, ёпкӧ сьӧлӧмыс Максим Петровичлӧн. Личкыштас кор звӧнок кнопкасӧ, друг да восьтас ӧдзӧссӧ сыысь на ыджыд да ён мужичӧй. Мый сэки юалас: олӧ-ӧ тані Серафим? Быттьӧкӧ сорсис керканас и квартиранас? Любӧй арлыдӧн, вӧлӧмкӧ, полыштӧ сьӧлӧмыд, кор тэ локтан ӧтка нывбаба дінӧ гортас. И он луннас, а рытсёрӧн. Восьтіс подъезд ӧдзӧссӧ, вӧчис воськов-мӧд и ныр на ныр зурасис ас кодьыс кымын жӧ мужичӧйкӧд, коді лыйыштӧмӧн петіс Аполлинариялӧн квартираысь. «Прӧститутка!» — кучкис юрас Максим Петровичлы, и мыйлакӧ кайис мӧд судтаас. Видзӧдліс часі вылас: дас минут мысти кӧкъямыс. Площадкавывса ӧшинь пырыс тыдаліс петысь мортлӧн мыгӧрыс. Синйис, кодарӧ мунас. Орчча подъездас кежис. Кутшӧм эськӧ и делӧ Максим Петровичлы, коді волывлӧ да оз тӧдтӧм нывбаба ордӧ. Позис на майшасьны, ачыс кӧ, шуам, локтіс корасьны. Ӧдвакӧ мыйкӧ кутас юасьны и газетӧ гижӧм ради. Аполлинария Дмитриевна кодь уджтӧмалысьыд ӧні тысячаяс. Мыйла эськӧ локтӧ? Ачыс аслыс эз вермы вочавидзны. Сідз жӧ, кыдз он вермы вочавидзны: мыйла олам му вылас? Кынӧмпӧт перйӧм ради? Ӧтарӧ мырсям-тӧрасям, и некутшӧм радлун. Воысь-во, воысь-во! Коми сӧветскӧй пенсионерлы некор не аддзывны Египет ни Греция, Арабскӧй Эмират ни Турция, Мальвинскӧй ни Канарскӧй діяс, кытчӧ нем яндысьтӧг чуксалӧны волыны радио да телевидение. Максим Петрович корсис сьӧлӧмсӧ гажӧдантор. Вӧлі кӧ сійӧ ыджыд деньгаа бизнесменӧн либӧ купечӧн, кытшовтіс эськӧ став мирсӧ. Но Максим Петрович прӧстӧй сӧветскӧй пенсионер, и Аполлинария Дмитриевна ордӧ локтӧмыс нин сылы кажитчис мӧд государствоӧ локтӧм кодь. Тайӧ и эм сы олӧмын радлуныс, мед кӧть и ичӧтик, но радлун.

Личкыштіс звӧнок кнопкасӧ ӧтчыд дай мӧдысь. Кӧзяйкаыс восьтыштіс чеп йыв ӧдзӧссӧ:

— Максим!

— Гашкӧ, непӧру локті?

— Пӧру, пӧру. Сусед воліс орчча подъездысь, доз вылӧ деньга аскиӧдз удждіс.

— Сетін? — юаліс мӧдыс, кӧть и нинӧмла вӧлі юавнысӧ. — Грешным делом, ме паныдаси сыкӧд, кавалернад чайті, скӧрмылі весиг...

— Тӧдсаясыдлы удждывла. Личӧдчы вай. Кавалертӧм ме, кавалер кӧ вед вӧлі, эг эськӧ тэнӧ кор. Кузьӧсь менам рытъясыс, телевизор ог и кусӧдлы. Монь ордӧ рытпукны ветлывла.

— Зэв на мича да лӧсьыд да, мыйла он верӧс сайӧ пет? — аслас сюсь синъясӧн мерайтіс нывбабаӧс Максим Петрович. Сійӧ тӧдіс: бур кывъястӧ и кань кывзӧ, а нывбабатӧ ошкӧмыд нёньсӧ гильӧдӧм кодь жӧ.

— Нылалігӧн ёна вежавлісны зонъясыд, колис тай сійӧ пӧраыс. Лок, сибӧдчы пызан дорас. Кынӧмыд, кӧнкӧ, сюмалӧ, ужинӧн верда. — Аполлинария Дмитриевна эз кут висьтавны, мый Кузьмаыс эз на важӧн шыбит сійӧс. Оз и гарышт весиг сы йылысь, нинӧмла асьсӧ омӧльтны. Друг вӧвлі — друг и быри Кузьмаыс. Сыӧн вед эз на помась олӧмыс.

— Тайӧ тэн, — кыкнан «твикссӧ» гӧстьыд мыччис кӧзяйкаыслы. — Пӧт ме, пӧт.

— Пасибӧ, Максим. Мед пӧт кӧ, пуксьы. Видлы менсьым винасӧ, — Аполлинария Дмитриевна кӧдзӧдӧм аскурсӧ кисьтіс стӧкан чукйыс, аслыс стопкаӧ.

Пызан вылас вӧлі чӧлалӧма сола ӧгуреч, руаліс весалӧм картупель. Пиыслӧн дачаын эм стеклӧа ыджыд теплица, сэні ӧгуреч да помидор быдтӧны. Аполлинария Дмитриевна гожӧмбыд сэні, дӧзьӧритӧ пуктасъяссӧ. Аслас му участокыс орччӧн моз жӧ. Куш картупель сэтчӧ пуктылӧны.

— Но, мый вӧсна юам, Аполлинария Дмитриевна? — киас босьтіс чукъя стӧкансӧ гӧстьыд. — Ме тэ вӧсна юа, Поля. Мед тэнад олӧмыд шань да мича вӧлі, ас кодьыд жӧ мича да шань.

— Татшӧм тост вӧснаыд, Максим, вай юам помӧдзыс! — тотшнитчис кӧзяйка.

— Вай! — Пыдӧсӧдзыс ӧдӧлитны Максим Петрович эз вермы. Вукнитӧдіс. Вомсӧ сотіс биа ваыс. — Чорыд, трустыд, чорыд.

Вильышмисны синъясыс кӧзяйкалӧн. Ӧтарӧ гӧсть вылӧ видзӧдлассӧ чӧвтлӧ. Шуис сэсся:

— Эн кӧть гиж ме йылысь некытчӧ, гижасьӧмӧн шуан да. Том дырйи уна гижлісны, сиктад агрономалігӧн. Кӧрткерӧсса газетад фотоӧс печатайтлісны, да эз ӧтиысь. Висер вожад зумыд овмӧсъяс вӧліны. Зільӧсь сэн йӧзыс, радейтлісны менӧ висерсаыд. Почётнӧй грамотаыд менам быдса чоботан. Медаль весиг эм, картупель быдтӧмысь сетлісны. Мый кӧть эн шу, но коммунистъяс дырйиыд уджалысь морттӧ пыдди пуктылісны. Ачым ме во кызь вӧлі партияад, тонӧ чоботанын билетыс. Ӧні, выль властьясыдлы, ковтӧм лои. Ветымын арӧсӧн пенсия вылӧ ковмис петны.

— Да, бумагатӧ да медальтӧ коммунистъясыд эз жалитлыны. А тэ тӧдан, кутшӧм эськӧ вӧлі олӧмным, Россияӧн кӧ ӧнӧдз веськӧдлісны царьяс, а эз генсекъяс? Думайта да, Америкаад серти эськӧ эз вӧв омӧльджык.

— Мый нӧ тайӧ ми? Политика йылысь тай нӧ кутім сёрнитны. Ӧні ме ог и тӧд, кодкӧ веськӧдлӧ-ӧ государствонас. Видзӧдан да гӧгӧр бардак. Коми мутӧ тай помӧдз грабитны кутісны-а, лун шӧра лунӧ, став йӧзыслӧн син водзын грабитӧны и нинӧм вӧчны он вермы.

— Подожди, Поля, подожди. Тӧдан, коді грабитӧ? Грабитӧны буретш найӧ, кодъяслӧн тӧрыт на гӧлӧсныс вӧлі медся гора партконференцияяс да партпленумъяс вылын, сэсся пасьталісны выль рӧма костюмъяс и асьнысӧ шуисны демократъясӧн. Медыджыд вӧръяснас буретш да лоисны тӧрытъя партсӧветскӧй чиновникъяс. Воас кад, и мырддясны налысь властьсӧ, и оз сӧмын властьсӧ, но и джуджыд коттеджъяссӧ, кодъясӧс стрӧитісны вӧруйтӧм деньга вылӧ. Но та могысь колӧ выль вождь...

— Вай ещӧ юыштам. Ставныс чӧртуаныс! Царьясыс и генсекъясыс, коммунистъясыс и демократъясыс — ставныс чӧртуаныс! — тыртіс юан дозъяссӧ кӧзяйка.

— Коддза кӧ?

— Но и мый? Кокнидасьны, чайта, он кут.

— Эн серам петкӧдлы. — Аскурыс лӧсьыда визлалӧ Максим Петровичлӧн сӧнъясӧд, ачыс кутіс нёджъявны варовмӧм Аполлинария вылӧ.

— Ю, Максим, на здоровье. Мед прӧститас менӧ шонъян верӧсӧй, Африканушкоӧй, ола кӧ омӧль мывкыдӧн. Аскӧдыс нуис сійӧ менсьым и томлунӧс, и шудӧс.

— Тешкодь тай морт олӧмыд: мыйкӧ ӧтарӧ виччысян, мыйкӧ вылӧ надейтчан, а видзӧдлан да — олӧмыд и кольӧма нин. Кымын во нин корся ассьым жар-птицаӧс, а сідз эг и аддзы, — шуис Максим Петрович, и син водзас быттьӧкӧ мыччысьліс эсійӧ еджыд юрсиа, сьӧд синъяса том нывбабаыс, коді век уськӧдӧ сылы ассьыс бӧрӧ кольӧм томлунсӧ. Юыштіс аскурсӧ, чорыда кӧрліс плешсӧ.

— Аннаыд ӧмӧй эз вӧв жар-птицанас? — тыртӧммӧдіс стопкасӧ и Аполлинария Дмитриевна.

— Сійӧ вӧлі тэ кодь жӧ шань нывбаба. Пӧдлиннӧ, мый лоис Африканыдкӧд? Сідз, буракӧ, шулӧмаӧсь верӧстӧ.

— Налӧн сиктӧ ме веськалі том нывкаӧн, техникум бӧрын. Овны индісны семьяӧ, кӧні вӧліны гозъя да налӧн пиыс — Африканӧн шуисны. Служитӧма армияын, трактористаліс. Сійӧ воясас сиктад олӧмыс вӧлі зэв гажа. Том йӧзыд Висер вожсьыд эз пышъявны, семйитчалісны, ёна стрӧитчисны. Мен гажа сэн вӧлі, радейті ассьым уджӧс. Ме вӧлі дзик ӧти роч морт, но ӧдйӧ велалі сёрнитны комиӧн. А местаясыс кутшӧм гажаӧсь! Гожӧмнад Висер юыс сэтшӧм ляпкыд, машинаясыд келӧмӧн вуджӧны.

— Вӧвлі ме сэн, газетын уджалігӧн командировкаын вӧвлі. Ӧнӧдз помнита совхозса директорсӧ, интервью ме сылысь босьтлі. Зэв варов морт, веськыда ӧзйӧмӧн ӧзйӧ удж вӧснаыс.

— Поповыслысь али мый?

— Да, сылысь. Анатолий Егоровичӧн шуӧны.

— Но вот, кывзы, водзӧ висьтала. Кӧзяинлы да кӧзяйкалы ме, дас кӧкъямыс арӧса агроном, ныв пыдди лои, а Африканлы, кыдз гӧгӧрвоан, чой пыдди. Мен тадзи чайтсьыліс. Сӧмын регыд удайтчис чоявнысӧ. Африкан невеста туйӧ кутіс пуктыны. А мен, веськыда кӧ висьтавны, мӧд зон глянитчис — кузиник, стройнӧй, читкыля сьӧд юрсиа. Ӧти кывйӧн кӧ, красавец. Сэтшӧм весиг прӧзвищеыс вӧлі. Казялі, мый и ме сылы тожӧ глянитча. Пӧв-мӧдысь колльӧдчыны на удайтчис, висьтасис: радейта пӧ, лун и вой пӧ тэ йылысь думайта. Кӧні уджаліс? Школаын велӧдіс, начальнӧй классъясӧс. Миян самодеятельностьын худрук пыдди вӧвлі. Эз кажитчы Африканлы, мый сы ныр улысь красавецыд нылӧс гусялӧ. Кӧзяйкалӧн пиыс зэв яндысьысь, кутшӧмкӧ вывті вежавидзысь вӧлі. Ӧтлаын сёям, ӧти пызан сайын пукалам, а сёйигчӧж синмӧ видзӧдлыны оз лысьт. Кӧсйӧ, а оз лысьт. Шань сідзсӧ, кӧть и эз вӧв красавец кодь мича да статнӧй. Ичӧт тушаа, паськыд пельпома, мышкыртчӧма. Мыш вылас кӧть пывсян тшуп, сэтшӧм ён. Муош кодь зіль, гӧриг-кӧдзигад кӧть му вывсьыс оз волы, трактористаліс да. Армияас танкистӧн вӧлӧма... Кывзан али он, Максим?

— Кывза, Поля, кывза. Ме та ради и локті, сёрни ради.

— Юыштам ещӧ?

— Ог, шабаш. Ме и сідз нин код, — дӧрӧм кӧлыссӧ личӧдіс Максим Петрович. — Оз винаыс, а тэ менӧ коддзӧдан.

— Нимкодь кывны татшӧмтор. Кытчӧ и сувті? — шай-паймуніс кӧзяйка. — Да, зіль да киподтуя Африкан вӧлі. Гожӧмнас, кор батьыс да мамыс мунісны войколӧн турун пуктыны, ми кыкӧн колим. Ужнайтігӧн и шуис Африкан: ме пӧ тэнӧ красавецыдлы ог сет. Тайӧ керкаас пӧ тэнӧ ачыс Енмыс мен вайис. Мыйла, мися, тадзсӧ водзджык эн шу? Полі пӧ.

Луннас, вӧлӧмкӧ, Африканыд аддзысьлӧма красавецкӧд, ыджыд кулаксӧ ныр дорӧдзыс вайлӧма: эн пӧ понды Поля дінас, а то сюралас. Рытнас, мичаа вӧччим да, клубӧ мунім. Клуб ӧшинь улас йӧктім, луд вылас. Тулыс-гожӧмнад, оз кӧ зэр, век сідзи. Африкан менӧ син увсьыс эз воштыв, кӧть и нинӧмла вӧлі повнысӧ. Красавец первойысь эз вӧв рытпукигӧн. Сійӧ томиник на жӧ вӧлі, педучилище помавлӧма. Ёна, тыдалӧ, Африканыд коньӧрӧс стращайтӧма... Тэн, Максим, абу эськӧ интереснӧ кывзыны менсьым висьтасьӧмӧс да. Вай юышт ещӧ.

— Ог, Аполлинария Дмитриевна. Коддза кӧ, вильшасьны кута... Лёк менам карактерӧй код юрнад.

— Кывзы нӧсь, — гӧстьлӧн кывъясыс ньӧти эз повзьӧдны кӧзяйкаӧс, но, надейнӧ, «вильшасьны кутасӧ» сюркняліс пель саяс. Нимкодьысла ли мый ли ышловзис весиг, джуджыд морӧсыс тӧдчымӧнъя кыптыліс.

— Вот кывза, и тэнад томлун йылысь висьт коркӧ гижа. Быдтор мен колӧ тӧдны.

— Быдтортӧ ог висьтав, унатор вед яндзим висьтавнысӧ. Гижигад веж нимӧс, мӧд ним пукты.

— Кӧнешнӧ, кӧнешнӧ, мед сӧмын артмис висьтыс-а.

— Мый эськӧ колӧ, мед артмис?

— Ме думысь, сьӧлӧмтӧ мед мен восьтін.

— Ну, вот... Гожӧмнад номйӧсь, кӧзяйкалӧн сараяс куим вон зэвтӧма. Ӧтиын ме узьла, мӧдын — Африкан, коймӧдас — асьныс гозъя. Йӧктанінсьыд вой шӧрнас воим. Вылльӧв по стӧкану юим, сэсся и водны пӧра. Чайті, ме дінӧ кутас вӧзйысьны Африкан. Полыштікодь. Эз. Аслас вонйӧ пырис. Ме асламӧ жӧ. Сэки и висьталіс красавецтӧ чиршӧдлӧм йылысь. Час нин куйлам, а унмовсьны ог вермӧй. Вонъяссянь сёрнитам. Картупель да овощи кыдзи быдмӧ — сы йылысь. Сэсся и шуис: арнас пӧ, картупель керсьӧм бӧрын, свадьбуйтам. Мамӧлы да батьӧлы пӧ внук-внучкаяс колӧны. Ачым думайта: эн на весиг окышт, а свадьба йылысь гаралан. Збоймӧдчи да ачым кори: лок, мися, бан бокӧс чупнит! Ог пӧ, нахалӧн пӧ, нем яндысьтӧмӧн шуан. Батьӧ да мамӧ кӧ пӧ вӧліны, чупниті эськӧ.

Вот тадзи и коли гожӧмыс. Ме то муяс вылын, то контораын, то силосуйтчанінын. Лунтырнад быдлаӧ вевъяла волыны. Африканлӧн бать-мамыс зэв шаньӧсь да няня-солаӧсь вӧліны. Водз найӧ кутісны менӧ монь туйӧ пуктыны, кӧть и пиныскӧд чоя-вока моз на олім. Свадьбуйтан вояс вӧлисти воді сылӧн сой вылӧ. Ёна майшасим, вель дыр эг сьӧкты да. Нёльӧд воас пиӧс чужті. Сійӧ жӧ воыс и медся шудтӧмӧн лоис. Быттьӧ вомдзаліс кодкӧ, этатшӧм ускӧттьӧ суис, казьтывнысӧ страшнӧ... Максим Петрович, вай юыштам, ог вермы лӧнясӧ висьтавны. — Сьӧкыд гадайтны: нарошнӧ-ӧ, эз-ӧ юсьӧд гӧстьсӧ Аполлинария Дмитриевна, но аслас томлун йылысь тадзсӧ висьтавліс сійӧ медводдзаысь на.

— Вугырта кӧ?

— Видзӧдӧмпӧръяысь ён мужик тэ, он вугырт. Эз на весиг кывворыд воссьы. А ме вот гажми.

— Ладнӧ, юам инӧсь вом тырӧн.

Уна юӧмыс эз на и ло. Поллитраыс на эз быр. Оз вошты этшсӧ Максим Петрович, кӧть и асьсӧ кокни киаӧн шуӧ. Гажа сылы тані гӧгрӧсіник Поляыскӧд. Гӧтырыд ӧд мый — пывсьӧм корӧсь кодь нин; дук ни пак; а выль нывбабаыд — нач свежӧй корӧсь: окота сы бердӧ жмитчыштны да пӧттӧдзыд баба дуксӧ нюшкыны. И эм со, мый йылысь варовитны. Коді кыдз, а Максим Петрович, наперво, сідз думайтӧ.

— Водз тулыс вӧлі. Гӧрны лӧсьӧдчим петны. Африкан сійӧ лунас мастерскӧйын ноксис, «Беларусьсӧ» дасьтіс, — водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ Аполлинария Дмитриевна. — Пажнайтны гортӧ локтігӧн ывлавывса нужникӧ пырас. Сэні и смертьыд, коньӧрушкоӧс, суас. Воча керкаас посни челядь вӧлӧм пищальӧн дурӧны, патрона пищальыс вӧлӧма. Восьса ӧшинь пырыс и лыяс ӧти зонка пасӧ пыдди нужник ӧдзӧсад. Абу казявлӧмаӧсь зонпосниыд Африканлысь сэтчӧ пырӧмсӧ. Картечыд веськыда сьӧлӧмас инмӧма пӧв ӧдзӧс пырыд. Гачсӧ помӧдз лэптытӧг и пӧрӧма ывлаладорас Африканыд... Насмерть пӧрӧма... Дзоля кагаӧн дӧваӧн ме коли, ой на томиникӧн...

— Сы бӧрын и локтін карас?

— Эг. Дыр на эг лок. Энька-айка дыр эз лэдзны. Но сійӧ нин мӧд история... У-у! Варовитігад и «Санта-Барбаратӧ» прӧзевайтім. Лок, пуксьы диван вылас, телевизор дінас матӧджык. Али тэрмасян?

— Ог. — Максим Петрович сувтіс, крепитчис, мед эськӧ эз баръёвтны кокъясыс.

Кӧзяйка личкыштіс телевизор кнопкасӧ, экран вылын тыдовтчис вевсясьӧм пара: нылыс вожасьӧма зон вылас, экран пасьтанас петкӧдлӧны мусукасьӧмнысӧ.

— Тьпу! Бара кутшӧмкӧ срам кино. Ноко, мӧд канал вылас мый? Енмӧй-енмӧй, мый нӧ тайӧ? И тані сэтшӧм жӧ срам! Ӧдтӧ, ӧдтӧ, со ӧд мый вӧчӧны, кыкнанныс вач пасьтӧмӧсь... Аддзан? Ми том дырйи йӧз син водзын окыштчыны эг лысьтлӧй, а тані став мирыслы со мый петкӧдлӧны... Тьпу!

— Эн кусӧд. Став мирыс кӧ видзӧдӧ, мыйла тэа-меа синнымӧс кутам куньны, — гӧсть матыстчис кӧзяйка дінӧ, бӧрсяньыс меліа тошкаліс сылысь дженьыд, шыльыд голясӧ. Кыв йылас нин воліс, мед висьтавны эсійӧ кык ныв йывсьыс, кодъяс деньга вылӧ вӧзйисны асьнысӧ, но кутчысис.

— М-м-м! — ымӧстіс нывбаба. — И тэ сэтшӧм жӧ... Ой, Кузьма, ме зэв гилялысь... М-м-м!..

— Эн нимтысь... Ме Максим, а абу Кузьма... Гашкӧ, кольчча?

— Слӧй вылысь воштін... М-м-м! Ковтаӧс пӧрччӧд, дзескыд мен... Быд пӧлӧс шпанаыс войнад ветлӧ, пасьтӧ и шапкатӧ мырддясны. Кольччы, тӧран ӧд... М-м-м! Лок, эстчӧ мунам... Кусӧд бисӧ...

Тайӧ кывъяссӧ и виччысис Максим Петрович.

4

Мӧд луннас, асывводзнас, Аполлинария Дмитриевна дінысь петӧм бӧрын, Максим Петрович кежаліс Серафим ордӧ. Дерт, эз висьтась, кӧні войколаліс. Другыс эштыліс пуксьӧдны ӧтлаын чай юны, но мӧдыс ыръянитчис: сӧмын пӧ пызан сайысь. Эз ылӧд, сідзи и вӧлі: Аполлинария Дмитриевна юктӧдіс мусуксӧ крепыд кофеӧн. Рытнас кӧ пӧ локтан, пушыд аладдя ли чӧскыд блин ли пӧжала, шыд пӧ пуа. Максим Петрович эз торъясӧ кӧсйысь, гӧтыр вылас ыстысис: воас кӧ пӧ деревнясьыс, мед эськӧ гортын жӧ вӧлі. Кӧть и тӧдіс: рӧднӧй мам дінсьыд да рӧднӧй ныв дінсьыд ӧдвакӧ другӧн локтас. Гашкӧ и, Ильяыслысь чужӧмсӧ окота аддзывны. Кувсьылӧма гӧтырыс да, ӧтнас на, колӧкӧ. Мый сылы, Павлинаыслы, пенсионералігад карас вӧчны? Максимыд сылы кольӧм вося пӧдӧм турун кодь, нинӧмӧн нин оз кыскы, сыметь кӧдзаліс. Гашкӧ, мед синнас эз аддзы Максимсӧ, сы вӧсна и утёвтіс тӧв шӧрнас. Мӧд делӧ, картупель пуктыны ли страда кежлӧ кӧ муніс. Татшӧм кымын думъяс волісны юрас Максим Петровичлы.

— Кӧсъя шофёрӧн уджалыштны... Кывлан кӧ, места пӧ эм легкӧвӧй вылӧ, юӧрт мен. Грузӧвӧй вылад абу нин окота сӧвны, — сёрнитіс Максим Петрович.

— Кузь кокыд, Максим, ой, кузь! — орччӧн пуксис Серафим. — Гӧтырлӧн чойыс, ӧти организацияын начальникалӧ сійӧ, коралӧ менӧ. Веськыда коралӧ.

— Кыдзи коралӧ?

— Ну, шофёрӧн менӧ корӧ, выль «козлик» вылӧ, правда, ньӧбтӧм на пӧ. Рынок вылад тай эм ангар, вот сы пыр ньӧбӧны.

— Но и мый вочавидзин? Кӧсйысин?

— Эг. Семьяӧс мен колӧ вердны, челядьӧс велӧдны. Грузӧвӧйыд, ачыд тӧдан, нажӧткааджык. Рытнас ме пырала свестя ордӧ гортас, тэнӧ вӧзйыны пырала.

— Тэ, Серафим, эн кӧть кулит менӧ свестяыдлы.

— Ме жӧ тэнад ученик, кутшӧм ме кулитысь. Тэ менӧ босьтлін сменщикнад курсъяс помалӧм бӧрын. Помнитан?

— Кыдз жӧ? Помнита, дерт. Ладнӧ, кыдз мый гынмас сёрниныд, звӧнитлы мен. Рытбыд гортын лоа.

Максим Петрович вӧлі нин порог дорас, кор юаліс Серафим:

— Гортад ставыс лючки?

— Абу. Бокӧвӧй йӧз ми Павлинакӧд.

— Гӧгӧрвоа, извинит.

Пуста патераас воӧм бӧрын Максим Петрович мыссис ваннаын. Кыскис холодильниксьыс восьтлытӧм на кефир доз, юис пыдӧсӧдзыс. Татшӧм сылӧн юр веськӧдан модаыс. Серафим другыс сетіс надея, и сьӧлӧм вылас вӧлі кокни. Пыраліс чуланас, дӧра мешӧксьыс корсис нывбаба нимъяса бумагасӧ. Медбӧрӧ пасйис нимсӧ Аполлинария Дмитриевналысь. Нёрыньтчис диван вылас, босьтчис шурӧдчыны газетъясӧн. Журналисталігад велаліс уна лыддьысьны, и сытӧг быттьӧ мыйкӧ эз тырмы. Со и бара на тӧдмаліс выльтор: Комиын кольӧм во гӧтрасьӧмаӧсь кӧкъямыс тысяча морт, квайт тысяча юксьӧма... Чечняын водзӧ мунӧ война... Кӧсйӧны бастуйтны Воркутаса шахтёръяс... Окма дай окма, пуксьылас-ӧ коркӧ лад вылас миян олӧмным?

Ойбыртлыны эськӧ, ныровмунны кӧть нин час-мӧд кежлӧ. Эз ӧд ло прамӧй узьӧмыс свежӧй нывбабакӧд кутчысьлігӧн. Кӧть и некоднанныс абу нин томӧсь, но выль бабакӧд либӧ выль мужиккӧд первойысь узьӧмыд выль патераӧ овмӧдчӧм кодь жӧ: гӧгӧр кажитчӧ мичаӧн да лӧсьыдӧн. И Аполлинария Дмитриевналӧн, и Максим Петровичлӧн олӧмныс рытыввывлань нёрысь шонді кодь нин. Но рытъя кыаыд асъя кыа кодь жӧ мича да ловъя, ӧзйӧны найӧ ӧткодь рӧмӧн. Шонді саялӧм бӧрад кыаыд дыр на ворсӧ-востымасьӧ енэж помас, алӧймӧдӧ кымӧр чиръяссӧ. Гашкӧ, рытъя кыаыс на и коялӧ ассьыс ӧзъялысь киньяссӧ асъяыслы. Шулӧны тай: рытъя кыаыс кӧ мича — и аскиыс лоӧ мича.

Кутшӧм лоӧ аскиыс Аполлинария Дмитриевналӧн да Максим Петровичлӧн? Петкӧдлас олӧмыс. Налы лӧсьыд да гажа вӧлі ӧтлаын, быттьӧ сӧльнитчылісны кык рытъя кыа. И, тӧдӧмысь, некоднанныс оз кутны каитчыны сьӧлӧм ышӧдана здукъяссьыс, кодъясӧс козьналіс налы ачыс Олӧмыс. Эз кӧ вӧв тӧрытъя аддзысьлӧмыс, найӧ эськӧ кыкнанныс вӧліны мыйӧнкӧ да гӧльджыкӧсь. Олӧмсьыс став мичсӧ колӧ босьтны сэтчӧдз, кытчӧдз тэ ловъя. А мичыс уна пӧлӧс да уна шыа. Кодсюрӧлӧн — ӧти нылӧс нэм чӧжыс радейтӧмын, мӧдъяслӧн — бур семьяын, коймӧдъяслӧн — уна деньгаын да дона мебельын... Ӧти классик шулӧма: став нывсӧ пӧ пӧкӧритны он вермы, но сыӧ зільны колӧ.

Томиникӧн на, асъя кыа кодьӧн, воштіс ассьыс муслунсӧ Аполлинария Дмитриевна. Паныдасяс-ӧ сы олӧмын мӧд Африкан — Енмыс тӧдӧ. Корсьӧ тай-а, надея на кутӧ и. Мыйлакӧ тошка Максимыс вот эз сет некутшӧм лача, кӧть и пӧсь блинӧн да аладдяӧн кӧсйис примитны. Ладнӧ, нӧрӧвитлас.

Аполлинария Дмитриевналӧн кӧ жар-птицаыс киас нин вӧлі да водз лэбзис мӧдар югыдас, то Максим Петрович, быттьӧ иссӧ воштӧм кыр пон, некыдз оз веськав мусаыслӧн кок туй вылӧ. Кыдзи оз веськав? Аннаыс нӧ? Абу лӧсьыд лёка казьтывны покончаӧс, но сійӧ вӧлі Максим Петровичлы еджыд бока пув кодьӧн: лунладорыс сьӧдӧдз кисьмӧма, а мӧдарыс кын кодь. А кӧні да коді тырвыйӧ кисьмӧмыс? Мыйла сэки, том дырйиыс, кӧвъявліс Павлинасӧ — Илья другыслысь гӧтырпусӧ? Гашкӧ, эсійӧ пиньтӧм вома Агниыс тайӧ грексьыс ёрис да?

Матысмӧ со выль тулыс. Ваяс-ӧ сійӧ югыдлунсӧ Максим Петровичлӧн олӧмӧ? Эз, эз личкы сійӧс ойбырыс. Быд сикас думъясыс жуӧны юрас. Ветлыны мӧй базар вылӧ? Нинӧмла. Еджыд юрсиа Машаыс пӧ Турцияын. Аслас паметь вылӧ Максим Петрович эз норасьлы, но некыдз оз усь тӧд вылас, кысь аддзыліс Машалӧн кодь чужӧма нывсӧ.

Мед кӧть ӧдйӧджык коли луныс. Мый юӧртас Серафимыс-а? Инасяс кӧ удж вылӧ, бара на лоас кодлыкӧ колана мортӧн. Видзӧдліс часі вылас: гашкӧ, лун шӧрланьыс ветлыны Аполлинария Дмитриевна ордӧ? Оз, оз мун. А то велалас, и сьӧкыд лоӧ мынтӧдчыны. Петіс балкон вылас, ӧзтіс куритчыны. Табак тшынсьыс горшыс нин курзьӧма, а ӧтарӧ ӧзтӧ и ӧзтӧ. Сапкис уль лым. Орчча балкон вылас тшӧг нывбаба ӧшліс песлалӧм кӧлуй. Кинысӧ лэптыштлӧмӧн чолӧмасисны. Улич кузя оръявлытӧг тювъялісны машинаяс. Гажыс нин бырӧма, окота пуксьывны руль сайӧ. Арсяньыс дачаас пывсьыны ветлӧ автобусӧн. Инасяс кор удж вылӧ, корсяс запчастьсӧ и кок йылӧ сувтӧдас ассьыс «Запорожецсӧ». Дачаса керкасӧ, пывсянсӧ да ассьыс важиник машинасӧ кӧзяиныс, пӧжалуй, радейтӧ ёнджыка Павлинасӧ серти.

Лун шӧр лунӧ, этатшӧм пӧрнӧй мужичӧй, пӧкаживайтӧ жырйысь жырйӧ. Ачыс аслыс мустӧммыны кутіс. Арсяньыс ӧд шемела песӧ. Кыз тетрадьӧ кывбуръяс гижышталӧ, верстьӧлы и челядьлы. Коркӧ пыртас кутшӧмкӧ газетӧ ли, журналӧ ли. Сы вӧсна, мый олӧмыс вежыньтчӧм потшӧс прасла кодь, сатираысь ӧтдор эськӧ нинӧм оз и сулав гижнысӧ да. Оз мынтысьны прамӧясӧ ни. Коммунистъясыд шаньӧсь вӧліны сы кузя, мынтысьӧм кузяыд. Куим куплета стих вылад позис дас кык пачка песок ньӧбны. Демократъясыд скупӧсь, ӧта-мӧд костас власть вӧсна ёнджыкасӧ пурсьӧны. Ӧні, мед ньӧбны дас кило песоктӧ, колӧ гижны быдса повесть. Но и мед! Кодлы окота, сійӧ сёровно кутас тільны-гижны.

Аски пенсияла ветлас, банкӧ пыралас и: тӧлысьнас содӧм сьӧмсӧ босьтас. Нёльсё тысяча вылад, дерт, позьӧ на сёйны-юны. Картупель да лук аслас град вылын быдтӧ, во гӧгӧр тырмӧ. Код тӧдас, мый сӧмын лоӧ водзӧ. А талун Максим Петрович явӧсӧ оз норась, властьясӧс оз кӧрит ни, кӧть и некодладор оз сулав. Оз эскы, мый Россияын коркӧ кутасны овны сідз жӧ дӧвӧля, кыдзи Америкаын либӧ Англияын, Германияын либӧ Францияын. Уна кӧлена йӧзлы на озыр да мича Россияыд коляс муса, но тшыг рӧдинаӧн. Татшӧм, тыдалӧ, сылӧн рӧкыс: дӧбельки дыр веськӧдлӧны Россиялӧн судьбаӧн пернатӧм сьыліяс. Пернаасясны кӧ, гашкӧ, яндзим кутасны тӧдны и мывкыдджыка веськӧдлыны странаӧн. Збыльысь кӧ нин, Максим Петрович пуктіс Ен туйӧ дзик ӧти мортӧс, Ельцинӧс. Сӧмын тай кымын водзӧ, сымын ёнджыка воштіс кызьӧд нэм помся тайӧ Енмыслы эскӧмсӧ. Ӧні оз и тӧд, кодлы позьӧ веритны: ӧд мыйта нин Россияад посни ен-самозванецыс! Ставныс ассьыныс яй щӧкаа шыльыд рожасӧ сюйӧны телеэкранъяс вылӧ, мыйсӧ сӧмын оз кӧсйысьны войтырыслы. Тьпу! Ставныд кӧть мунӧй му пырыс! Максим Петровичлы оз ков унджыкыс, медтыкӧ шофёравны-а.

Шофёравны босьтчис Максим Петрович квайтымынӧд вояс помын. Гӧтырыслӧн чуркаыс, Зинаыс, буракӧ, квайтӧд классӧ ветліс, а аслас пилы дас арӧсыс на эз вӧв. Зинаыс батьыслысь, Ильялысь, овнасӧ новлӧдліс. Катеристалігад Максимыс шоча тыдовтчыліс гортас, ва воссьӧмсянь йи сувттӧдз ю вылад навигацияыд. Нывбабаасьтӧг том мужикыд, дерт, эз ов. Гашкӧ, сэк на и велаліс пӧдругасӧ видзны. Правда, йи сувтӧм бӧрад гортас Максимыс, суднояс сэк дзоньталӧны. Кык кагаысь унджыксӧ эз вай Павлинаыс, дасысь кымын на эськӧ рушкуасьліс, да вӧтліс кынӧмсьыс.

Ӧтчыд, чорыда пинясьӧм бӧрын, и торксисны Павлинаыскӧд. Кык вой сэк эз волы гортас Максимыс, сыысь и кыптіс зыкыс. Гашкӧ, верӧсыс нарошнӧ тадзсӧ вӧчис, мед вӧтлас Павлинаыс гортсьыс. Сідз кымын и артмис. Пинясьӧм бӧрас бара на вой-мӧд кежлӧ вошліс. Сэки дзик нин ку письыс петіс гӧтырыс, тайкӧ жаритчан чугун рачӧн юрас эз кучкы. Муніс гортсьыс Максим, кӧть и куим жыръя лӧсьыд патераын олісны. Во сайын на и сетісны, ӧчередьыс воис да.

Мусукыс, Гликерияӧн шуисны, уджаліс ОРС-ын. Ачыс сэтчӧ жӧ и инасис шофёрнас. Эжва да Сыктыв вожъясӧ брезент вевта ЗИЛ-ӧн грузъяс новліс. Партияын эз вӧвлы, но коммунистическӧя уджалысь ударникӧдз воліс. Машина ӧдзӧсас гырысь букваясӧн пасйӧма, мый сійӧ ударник. Павлина эз судитлы алиментсӧ. Максим и сідз почта пыр переводъяс мӧдӧдліс, быд тӧлысь удждоныслысь нёльӧд, а то и коймӧд пайсӧ. Гликерия сизим арӧса пиыскӧд оліс мамыс ордын, кык судтаа керкаын. Суседъясыскӧд, кык семья вылӧ ӧтиӧс, мӧс на видзисны. Гликериялӧн мамыс — пелькиник да косньӧд, ар ветымына нывбаба — эз сӧмын пыдди пукты, но и мам ногӧн радейтліс Максимӧс. Шуліс нимнас, зятявтӧг. Гликерия вӧлі ляпкыдик, кызіник и зэв вежӧгтысь. Туйысь воӧм бӧрын коскӧдзыс пӧрччӧдліс Максимӧс, видзӧдавліс: эз-ӧ кодкӧ коль сылӧн телӧ вылӧ ассьыс пинь туйсӧ. Ӧлӧдліс, мед этшаджык кыйяліс мамыс вылӧ.

Татшӧмтор весиг вӧлі. Ӧтчыд, кор мамыс картаас Сюруксӧ сёӧдіс, Гликерия сэтысь жӧ суис и Максимӧс. Сулалӧны мамыскӧд воча да мыйкӧ ёна варовитӧны. Но и гораліс сэки Гликерия, тайкӧ мамыслӧн юрсиӧ эз кутчысь, быд омӧль кывнас видіс, друг видзысьнас и. Ачыс быттьӧ этша другсӧ видзліс. Чурка пи со быдтӧ.

Гликериякӧд олӧмыс регыд лоис, во кык. Гожӧм шӧр вӧлі, июнь. Нэм чӧжыс оз вунӧд сійӧ лунсӧ Максим Петрович. Эжва катыдса ОРС-ӧ груз коліс катӧдны — вӧр лэдзысьяслы уджалан паськӧм, спецодеждаӧн шуӧны. Рытсяньыс сӧвтчис брезент вевта машинаӧ. Ӧшинь улас и узьтӧдіс груз тыра ЗИЛ-сӧ. Асывсяньыс югыд шонді читкырасис. Мича лун пуксьӧ. Туйкостыс кузь, тэчис сумкаӧ сёян-юан, термосӧ мырд чай кисьтіс. Посёлокса столӧвӧйясад эськӧ чӧскыда вердӧны, но кор кӧсъян он на и веськав.

Машинаыс выль, уна техникаыс маетатӧг котралӧ. Карса вуджӧдчанінын дыр манитчис, уна техникаыс чукӧрмӧма да. Коймӧд пӧръясьыс сӧмын веськаліс карбас вылас. Некод оз невӧлит, тэрмасьнысӧ некытчӧ. Грузсӧ мед вевъявліс талун сдайтны-а. Бӧрсӧ и аски на вермас локны, кутшӧмкӧ посёлокын узьӧм-шойччӧм бӧрын. Гликериясьыс кӧть мынлас. Трасса вылас шоча паныдасьлісны машинаясыс, медсясӧ баржаясӧн на катлісны грузтӧ. Восьтіс боки ӧшиньяссӧ, ыркнитіс сынӧд, коді нӧгыльмӧма туйпӧлӧнса пуяслӧн чӧскыд дукӧн. Оз-оз да и жалитлӧ на катер вылысь мунӧмсӧ. Сэк сьӧрсьыс век новлӧдліс тульскӧй гудӧксӧ и шойччигъясӧн пуксьыліс палуба вылӧ, ворсліс да сьывліс ассьыс радейтана сьыланкывъяссӧ. Узигас, каютаын, нямравліс юрлӧссӧ, каитчыліс Павлинакӧд водз гӧтрасьӧмысь. Павлинаыс Максимлӧн вӧлі медводдза нылӧн, гашкӧ, сы вӧсна и чӧстӧмыс лоис. Эз кӧ йӧзась, эз кӧ паськӧд молвасӧ пиньтӧм Агни, сэк эськӧ Павлинаыс Ильялы на и мойвиис. Но киссьӧм ватӧ он курав.

Руль саяд Максим эз и казявлы, кодарсянь сьӧд кымӧрыс кыпӧдчис, шондісӧ быттьӧ сьӧд саа юшкаӧн вевттисны. Лун-мӧд нин таті абу зэрлӧма, туйбокса гуранъясыс косӧсь. И друг шлявмуні зэрыс, кабина вевтас быттьӧ бедь помӧн котшкӧдӧны. Мунан ӧдсӧ надзмӧдіс, водзсьыс омӧля кутіс тыдавны да. Гашкӧ, сувтлыны туй бокшаас, зэрыслысь лӧньыштӧмсӧ виччысьны? Веськыдладорас мир туйыс вожалӧ, вӧр лэдзан посёлокӧ кежӧ. Туй вожаланінас, кӧні эз вӧв некутшӧм сайник, киас ичӧтик сумкаа, сулаліс ӧтпӧлӧса нывбаба.

— Э! Э! Э! — кисӧ лэптыштлӧмӧн горӧдіс нывбаба. Эз кӧ горӧд, Максим и сідз эськӧ сувтӧдіс машинасӧ.

— Кытчӧдз, красавица?

— Райцентрӧдз! Босьтан? — рочӧн юаліс нывбаба.

— Сӧв.

— Пасибӧ. Ме кӧтӧда тэнсьыд пуклӧстӧ, ог кӧ пыдзырт юбкаӧс да ковтаӧс.

— Пыдзрав. Коліс ӧд плащасьны. — Шофёр кусӧдіс машинасӧ.

— Жар вӧлі петігӧн, шондіа. — Нывбабаыд, кодлы позис сетны ар кызь вит, Максимлы кажитчис зэв мичаӧн. И лайкола ичӧтик нырыс, и вом доръясыс, и синъясыс збыльысь вӧліны манитанаӧсь. Пӧрччис ойим ва юбкасӧ, машина ӧдзӧссӧ восьтлӧмӧн пыдзыртіс ывлаас. — Извинит, шофёр, вот мый тадзи... Мен сайӧдчыны некытчӧ, эн видзӧд меланьӧ дай.

— Косӧдчы вай, косӧдчы. — Максим син бӧжнас век жӧ кыйяліс нывбабалань, кодлӧн гожъялыштӧм лядьвейясыс да яя морӧсыс ӧзйӧдісны мужик мортыдлысь сьӧлӧмсӧ.

— Енмыс тэнӧ вайӧдіс. Мый эськӧ ме вӧчи тэтӧг татшӧм зэр улас?

— На, пасьтав, дӧрӧмыс кузь, ныма тэн ковта и юбка пыдди, — Максим пӧрччис дӧрӧмсӧ, ачыс кольччис майка кежысь.

— Пасибӧ, шань морт. Но ме ог кынмы... Зэртӧдзыс сэтшӧма пӧжис, ывлаас кӧть чипан кольк вӧлі пу.

— Ӧні ыркалыштас. Лёкысь зэрӧ, сідзкӧ, регыд кобас.

— А мен веськодь, кӧть оз и коблы. — Красавицаыд пӧрччис кӧтасьӧм липсӧ, вӧлисти дӧрӧмасис.

— Ті тані, посёлокас, семьянад?

— Кутшӧм али семья? Ме ӧтка пӧтка. Да, да, пӧтка... Кыдз кӧсъян, сідз и гӧгӧрво. Пӧдругаяскӧд кирпич вӧчам, со кутшӧмӧсь чуньясӧй...

— Бура, кӧнкӧ, нажӧвитанныд?

— Ой, бура пӧ. Коркӧ, правда, бура нажӧвитлі, гортын, Ленинградын олігӧн... Всё! Сэсся нинӧм эн юась. — Красавица сёрни чӧжыс видзӧдіс кытчӧкӧ водзӧ, кысь пемыд вӧрысь ӧтдор нинӧм эз тыдав. Ачыс Максимыс тшӧтш жӧ зілис петкӧдлыны тӧдтӧм нывбаба дінӧ ассьыс веськодьлунсӧ, но сьӧлӧмыс ёпкис ӧтарӧ ёнджыка.

— Вай чаюйтам. Термосын менам крепыд чай эм, — вӧзйис сійӧ.

— Кыдз кӧсъян, — лэптыштліс нюз пельпомсӧ красавица, став телӧнас бергӧдчыштіс шофёрлань. — Уна-ӧ кадыс?

— Матысмӧ дас ӧтилань.

— Позьӧ кежавны посёлокса столовӧйӧ, ӧні буретш восьса. Верст кык и эм сэтчӧдз.

— Тэ и ме пасьтӧмӧсь... Кутам тані чаюйтны, зэр шы улас. Али вежсьыны кӧсъян?

— Ог. Ме ог йӧктыны мун, петас шондіыс и ӧдйӧ косьтас.

Юисны чай. Ырскӧмӧн да пӧлясьӧмӧн юисны, сэтшӧм пӧсь вӧлі. Кызвыннас чӧв олісны, сэсся юаліс красавица:

— Мыйӧн ме кута мынтысьны?

— Окыштчӧмӧн, — шмонитана шуис Максим.

— Кужан? Окасьнытӧ, мися, кужан?

— Мый-мый, а сэтчӧ ыджыд грамота оз ков.

— Ӧшибайтчан. Окасьӧмыд быдса искусство. Но тіян, коми мужикъяслӧн, удачаныд абу.

— А тэнад уна вӧвлі коми мужикыс?

— Кӧвъявлі ӧти алкашӧс, эновті...

— Мыйла?

— Шогмытӧм, сійӧн и эновті.

— Эг гӧгӧрво.

— Эн мудерав, гӧгӧрвоин. Ӧні мынтысьны али бӧрыннас?

— Ӧні. Тайӧ пемыд вӧлӧкас, — шуис Максим и заведитіс машинасӧ. Колӧ кежыштны, мед эз зургыны код юрӧн ветлысь, этш тӧдтӧм шофёръяс.

Максим нуӧдліс машинасӧ водзӧ, рулитіс веськыдвыв пырысь туйвежӧ. Мый лоны — ло: пока зэрӧ, шмонитыштас. Гликерияыс, кор оз скӧрав, быттьӧ вурыштӧм вома, этша сёрниа, гажыс нин бырӧма варов нывбабасьыс.

— Мыйла он пов тэ меысь? — кыліс гӧлӧсыс шофёрлӧн.

— Тэ абу ош. Весиг со морӧсыд гӧнтӧм, — мужичӧйлӧн морӧсӧ чунь помнас инмӧдчыліс красавица.

Том уж моз ярмис Максим, но киыслы вӧлясӧ эз сет, мырдӧн моз асьсӧ кутӧ. Став сертиыс, нывбабаыс сэтшӧм-татшӧм, шуласны тай, гуляйтысь пӧ. Оз кӧ дурышт сыкӧд, каитчыны кутас. Красавицалӧн мыш вылас лёзьмунӧм ва юрсиыс пратьӧссьӧма. Юрсисӧ и малыштіс Максим.

— Эн пов, смелджыка, — красавица матыстіс чужӧмсӧ шофёрлӧн чужӧмлань, тайкӧ ныр на ныр эз зурасьны. — Полысьӧсь ті, коми мужикъяс.

— Абу полысьӧсь, а вежавидзысьӧсь, — шуис Максим, збоймӧдчис и сывйыштіс нывбабаӧс голя гӧгӧрыс. Мӧдыс лясмуні мужичӧйлӧн телӧ бердӧ, кутіс окавны. Кӧсйисны нёрны пуклӧс вылас, но некыдз оз артмы: озджык меститчыны кабинаас. Красавица веглясис шофёрлӧн водзын, курччаліс голясӧ, пельпомсӧ, морӧссӧ. Максим вом дорнас жмитчис нывбабалӧн шоныд нёнь бердӧ, и пемдіс син водзас. Зэрыс личалыштіс, кабинаӧдз кыліс кузь туганъяса вӧрлӧн шувгӧмыс. Шофёр вештіс аслас водзысь красавицаӧс, восьтіс машина ӧдзӧссӧ: каям пӧ кузолас, дзескыд пӧ тані. Мӧдыс эз шу кыв ни джын, кузь дӧрӧм кежсьыс тринксьӧдіс машина бӧжлань. Максим кавшасис водзджык, мыччис кисӧ нывбабалы. Тані вӧля — позьӧ туплясьны кузов пасьтанас, да и грузыс вӧлі небыд вольпась кодь...

Сэк, кор нин этшмунӧм Максим пукаліс руль сайын, ачыс аслыс кажитчис красавицалӧн пыдзралӧм юбка кодь. Ни ӧти нывбаба на сыметьсӧ эз мучитлы асьсӧ Максимӧс. Нылыдкӧд мусукасьӧмыд, збыльысь тай, тожӧ вӧлӧма искусство. Парма весьтын ӧзйис югыд шонді. Зэрӧн пожъялӧм енэжыс пасьталаыс лӧзӧдіс, бара лоис помтӧм-дортӧмӧн. Райцентрӧ верст-мӧд вотӧдз нывбаба пасьтасис, сыналіс юрсисӧ, сэсся юаліс:

— Кор лэччан бӧрсӧ?

— Вот ректыся и бӧр туйӧ. А тэ?

— Ме больничаысь видла пӧдругаӧс и лоа прӧст. Босьтан кӧ, тэкӧд и лэчча. Босьтан?

— Аддзысям столовӧй дорас, машинаӧй сэн кутас сулавны, — вочавидзис шофёрыд.

Максим ӧдйӧ и ректысис, некӧні манитчытӧг. ОРС-ын кырымалісны накладнӧйяс, и нӧшта выль заявка киас сетісны: мый пӧ тані пасйӧма, аски пӧ и кутам виччысьны.

Столовӧяс этша вӧлі йӧзыс. Ӧшиньдорса пызан сайын пукаліс красавица, сёйсьӧма нин. Сэтчӧ жӧ и пуксис Максим. Сылӧн нуръясигкості нывбабаыд магазинӧ шуис пыравны. Этша мый юасисны ӧта-мӧдыслысь. Да и нинӧмла: виччысьтӧг аддзысисны, сідз жӧ и янсаласны, некутшӧм шог-печальтӧг. Мусукасьӧмыс, дерт, кольӧ паметяныс. Максимлӧн, наперво, кольӧ-а. Гашкӧ, нэм кежлас весиг.

Ывлаыс жар. Сиктысь петӧм бӧрын шофёр восьтіс кабинасьыс боки ӧшиньяссӧ. Шочиника вочаасьлісны автомашинаяс, но сынӧдыс бустӧм, кос мусӧ топӧдӧма зэрыс. Вӧлӧкыс чукыльӧсь-мукыльӧсь, гуранӧсь. Коркӧ тані, грунтӧвӧй туй пыдди, нюжалас асфальта шоссе, бур туйясӧн йитасны нэмӧвӧйся сиктъяс, грездъяс, посёлокъяс.

— Ӧзты, пӧжалуйста, мен папирос, со сэні пачкаыс, — корис Максим.

Красавица кыскис кык папирос, ӧзтіс шофёрлы и аслыс, юаліс:

— Тэ гӧтыра?

— Кыдз тэн шуны? И да, и абу.

— Он радейт тэ ассьыд гӧтыртӧ.

— Мыйла?

— Радейтін кӧ, мекӧд эськӧ тадзи эн ышмы.

— Пӧкӧритін тэ менӧ.

— Мыйӧн?

— Быдторнас. Мен глянитчӧны мичаяс.

— Пасибӧ бур кывсьыд. Менӧ чеччӧд сэтчӧ, кысь и асывнас босьтін. Ладнӧ?

— Пырта посёлокӧдзыд, ӧшинь улӧдзыд вайӧда. Позис кӧ, узи эськӧ ме тэ ордын.

— Ой, мый тэ? Тэнӧ и менӧ кераласны... Да, да, эн шензьы, кераласны. Том йӧзыс зэв ӧтчаяннӧйӧсь, юсясны да. Быд рыт бордйысьӧны, нывъяс вӧсна косясьӧны.

Максим надзмӧдіс машинасӧ. Водзынджык туйсӧ вомӧналіс вӧр кыскалан эновтӧм туй. Он сибды, позьӧ кежавны. Вель пыдӧ пырис, нырнас весиг эз бергӧдчы.

— Вошин тай, — шуис нывбаба, гӧгӧрвоис, мыйла кежӧдіс машинасӧ шофёрыс.

Максим сывйыштіс красавицаӧс, ковта кизьяссӧ разьны кутіс, тыдалӧ, думыштіс: видзӧдлам пӧ, полысьӧсь али абу коми мужикъясыд.

— Бара али мый кӧсъян? — паськыд синкымсӧ кыпӧдліс красавица.

— Кӧсъя... — ӧтарӧ пыдӧджык писькӧдчис шофёр.

— Энлы, юбкаӧс пӧрчча, чукрасяс... Ызйӧдышт, а то окотаӧй абу.

— Кыдзи?

— Окасям первой.

— Вай окасям.

Бара на вель уна содтӧд пинь туй колис Максимлӧн телӧ вылӧ. Дзескыдінад ёна пӧсялісны. Кыкнан ӧдзӧссӧ кабинасьыс восьтісны. Номъяс зільгӧны, курччасьӧны. Веськодь: он на ном вомӧ тӧр.

— Коль менӧ ӧтнамӧс, пӧрадокӧ ачымӧс колӧ вайӧдны, — бӧрыннас шуис красавица. — Кажитчин тэ мен, тэ аслад машина кодь жӧ: кор кӧсъян, сэк и заводитан ассьыд мотортӧ.

Максим чеччыштіс кабинасьыс, ӧзтіс куритчыны и пырис кыдз пуа раскас. Майбырӧй, том олӧмӧй, том гажӧй! Майбырӧй, мича нывъяскӧд мусукасьӧмӧй! А кутшӧм стройнӧйӧсь да джуджыдӧсь кыдзьясыс. Эн дивитӧй ті, еджыд кыдзьяс, Максимӧс. Сылы ӧні долыд да гажа, сійӧ ӧні му выв райын. Шоча овлӧны морт олӧмын татшӧм кыпыд здукъясыс.

Пока кутчысьлісны красавицакӧд, дзикӧдз мустӧммис кыз госа Гликерияыс. Тыдалӧ, гӧгӧрвоӧ Гликерияыс, мый оз сьӧлӧмсяньыс радейт сійӧс Максим, та вӧсна и вежӧгтӧ, весиг мамыс дінӧ. Али нӧшта эм кутшӧмкӧ помка? Оз-ӧ ачыс Гликерияыс шляйтчы бокӧвӧй мужикъясыскӧд? Насеруас! Гликерияыс Максимлӧн олӧмын пристаньса дебаркадер кодь, кытчӧ кывтіг-катігас тай пароходыд нырсӧ и зургыштлӧ сӧмын, сэсся ю чукыльӧ бара саялӧ. Максим тадзи жӧ коркӧ саялас Гликериялӧн син водзысь.

— Сэсся эн кежӧд некытчӧ, меным регыд нин чеччыны, — ӧлӧдіс красавица, кор шофёр пуксис руль сайӧ.

— Кежӧда кӧ?

— Ог сетчы, кута водзсасьны.

Машина вӧчис чукыль и тыдовтчис вель кузь веськыд туй. Ылын, шуйгаладорас, тӧдчис морт мыгӧр. Сэтчӧ и колӧ чеччӧдны красавицаӧс.

— Воин?

— Да, вои. Менӧ нин виччысьӧны со... Извинит ставсьыс... А тэ меным кажитчин, ей-богу... Прӧщай... — нывбаба петіс кабинаысь, крапкис ӧдзӧссӧ. Туйсӧ вуджигӧн, шофёрладорсяньыс горӧдіс: — Пасибӧ! Привет гӧтырыдлы!

Бӧръя шуӧмыс Максимлы быттьӧ горшас сир пинь сатшис. Вермас лоны, нарошнӧ тадзисӧ горӧдіс, мед виччысьысь мортсӧ тӧлк вывсьыс воштыны: быттьӧкӧ ми менам гӧтыр йылысь сёрнитім. А туй бокшаас сулаліс ӧтпӧлӧса, латшкӧсіник мужичӧй. Гашкӧ, аслас мусукыс? Гашкӧ, пӧдругаыслӧн верӧсыс? Код тӧдас. Кузиник, вӧсньыдик, кыз кокъяса, мыш вылас павъялысь руд юрсиа красавица матыстчис мужичӧй дінӧ, нӧшта ӧтчыд кинас ӧвтыштіс шофёрлань и тэрмасьтӧг восьлалісны посёлоклань.

— Прӧщай, красавица! — думсьыс шуис Максим, кор нин ылысмисны пуяс сайӧ.

Гликерия шкоргӧмӧн узис, эз чеччыв крӧватьсьыс, кор Максим воис гортас. Коскӧдзыс мыссис юкмӧсса кӧдзыд ваӧн, сёйыштіс и лӧсьӧдчис водны. Окота нюжӧдчыны диван вылас, но мый шуас Гликерияыс, садьмас да. Кок чунь йылас матыстчис, ӧдва и тӧрис, сэтшӧм паськыда шевкнитчӧма гӧтырыс, позьӧ кӧ гӧтырнас шуны. Ёнджыкасӧ эськӧ мусук туйӧ лӧсялӧ да, гижсьытӧгыд. Жар комнатаас, но шебрасис, ном, кылӧ, дзизгӧ, да сыысь дзебсис. Кунис синсӧ, ӧдйӧджык унмовсьны колӧ, аски ӧд бара туйӧ. Сэтшӧм шофёрыдлӧн уджыс: ӧти и сійӧ жӧ туйсӧ унаысь ковмывлӧ мерайтны. Муртса на ойбыртіс, а вӧтӧн ли вемӧсӧн моз красавица сувтіс син водзас: ойим ва юбкаа да ковтаа, кисӧ лэптӧмӧн э-э-кайтӧ, машинасӧ сувтӧдӧ. Унйывсьыс ымзыны кутіс, сэки и садьмис гӧтырыс. Гырддзанас зургыштіс мужикыслы, коді сылань мышкӧн куйліс, шӧпкӧдіс:

— Мый нӧ лоин, ымзан тай. Бергӧдчы, ворсыштам... — Эз и восьтлы синсӧ Гликерия, бӧр унмовсис.

Час витын, кор нин вӧлі лун югыд, Гликерия бара гырддзанас вӧрӧдыштіс мужиксӧ:

— Тэ тай нӧ талун кодзӧм мерин кодь. Лешакӧ морт, китӧ весиг вылам эн пуктыв. Ноко, пальӧдчы.

— Эн дӧсадит, унпӧтӧй на эз шед. Тӧрыт мудзи ёна.

— Добранад ӧд эн рулит, кинад рулитін, — дӧжныштіс Гликерия, нёдзовтчис и восьтіс синъяссӧ. Матісяньыд пыр и казяліс Максимлӧн телӧ вылысь сьӧдлӧз чутъяссӧ, быттьӧ кодкӧ чунь туйяссӧ кольӧма. Джоджас чилгис вӧсни шебрассӧ, пидзӧсчанясис крӧватяс и ку письыс петмӧн горӧдіс:

— Ог весиг юав, коді тэнӧ курччаліс! Ӧні жӧ весась менам крӧватьысь, ушымгайтчы менам керкаысь!.. Кылан?! Друг вӧлін — друг и быран. Сроду эг кужлы думыштны, мый коркӧ кута узьлыны няклялӧм мужиккӧд. Прамӧй деньга он вайлы ни...

Гликерия збыльысь очмуніс. Шувки-павки кутіс жӧдзны то посводзас, то чуланас. Чукӧртіс да джодж шӧрас шыбитіс Максимлысь став кӧлуйсӧ. Посниторсӧ сюяліс то чоботанӧ, то паськыд мешӧкӧ; мый эз тӧр — ӧтлаӧ кӧрталіс гез помӧн. Вештіс ӧшинь занавессӧ, машинаыс сулаліс ӧшинь улас. Тшайподасис и ачыс петкӧдіс да шыблаліс кузолас чукӧртӧм кӧлуйсӧ.

Тшӧк ланьтӧм Максим матыстчис зеркалӧа гардероб дінӧ, аддзис ачыс асьсӧ и шай-паймуніс: мыччысьӧма красавицалӧн став пинь туйыс. Мед эз вунӧд, кыскис гардеробсьыс гудӧксӧ. Пасьтасис. Гликериялӧн пиыс да мамыс узьлісны вылыс судтаас, гӧлӧссӧ эз сетлыны. Дерт жӧ, эз узьны, кӧнкӧ. Ӧд Гликериялӧн гора гӧлӧсыс вермас садьмӧдны весиг мортлысь вуджӧрсӧ.

— Весьшӧрӧ дурмин, Гликерия. Машинаӧй жугавліс, вӧчигас и дойдалі ачымӧс, — правдайтчис Максим ылӧг кывъясӧн, мед ас йывсьыс эз коль лёк казьтылӧм. — Прӧщай, Гликерия!

Максим сӧліс кабинаас, эз весиг видзӧдлы, кыдзи куйлӧ кузолӧ чилйӧдлӧм кӧлуйыс. Гликерия занавес сайсянь синъяліс вӧтлӧм мужиксӧ: «Ме велӧда дорын узьлыны... Локтан. Кытчӧ тэ воштысян...».

Инасис Максим Тентюковоса ыліса рӧдня ордӧ, уна пельӧса ас керкаӧ. Торъя жыр вичмӧдісны. Гозъя и олӧны, пӧрысьӧсь нин. Ӧкмыс час кежлӧ удж вылӧ муніс Максим, ассьыс кӧлуйсӧ меститӧм бӧрын. Гудӧксӧ кабинаас колис. Тӧрытъяинас жӧ путёвкасӧ сетісны, сӧмын грузыс мӧд сикас.

Бара асывсяньыс сотӧ шондіыс. Вӧлӧкас дӧрӧмсӧ пӧрччис, восьса ӧшиня кабина пырыс тӧлыс котралӧ, ыркӧдыштӧ. Мыйлакӧ красавица йылысь думайтсьӧ, а оз Гликерия йылысь. Регыд воас сэтчӧдз, кӧні тӧрыт пуксьӧдіс машинаас тӧдтӧм нывбабаӧс, код вӧсна и сюраліс Максимлы: тодмышкаліс со Гликерияыс. Бур вылӧ ли, лёк вылӧ ли. Гликерия, тӧдӧмысь, тадзи кӧсйис сӧмын повзьӧдны мужиксӧ, но вывтіасис. Оз кут юрбитны Максим Гликерия водзын, оз кут корны сысянь некутшӧм прӧща. Оз лок сійӧ Гликерия ордӧ ни аски, ни аскомысь.

Воис красавицакӧд аддзысян местаыс. Кежӧдіс машинасӧ туй бокас, кусӧдіс. Посёлокыс вӧр ді саяс, понъяслӧн увтӧмыс кылӧ, тракторъяслӧн эргӧмыс и. Гожйӧдчан лун. Карса лыа вылын, надейнӧ, некытчӧ тувччыны, сы мында сэн йӧзыс. А Максим туйын, вӧр лэдзысьяслы коланаторъяс нуӧ. Сувтіс ӧти пу бокӧ, пӧрччис гачсӧ, трусик кежсьыс пукыштас, а то пӧсялӧмысла ли мый ли, кок вож костыс, кымӧсыс, зӧлитӧкодь. Видзӧдліс, а сэні... Некор на нинӧм пежыс эз кӧвъясьлы, а со тай... пакӧсьт. Повзис, бледӧдіс, котӧртіс машина дорас. Пуклӧс увсьыс литрӧвӧй банка судзӧдіс, шланг пыр нёньыштіс баксьыс бензинсӧ. Важӧн нин кывліс, татшӧм лешаксьыс пӧ сӧмын карасинӧн либӧ бензинӧн позьӧ спаситчыны. Пыдӧджык вӧрас саймовтчис, пожъяліс кымӧссӧ — ӧтчыд, мӧдысь, коймӧдысь. Жӧдзыштіс ӧтарӧ-мӧдарӧ гачтӧгыс, тӧлӧдіс бензинӧсь телӧсӧ. Мед эськӧ некод оз аддзыв татшӧм позорсӧ: вӧрӧд гачтӧг котралӧмсӧ.

Бур, мый ас кадӧ казяліс, а то эськӧ рӧдмис татшӧм жарнад. Дугдіс, кылӧ, зӧлитӧмсьыд. Пракмуніны, тыдалӧ, пежъясыд. Со кутшӧм нинкӧмӧн кӧмӧдіс красавицаыд. А код сэсся? А гашкӧ, Гликерия друг видзӧ, сысянь кӧвъясис? Гашкӧ, ачыс Максимыс заразитіс красавицаӧс? Пуксис кер пом вылӧ, ачыс аслыс мустӧм кутіс лоны. Но аслад ку пытшкысь некытчӧ он пышйы. Колӧ лӧньӧдчыны, миритчыны аслад судьбаӧн. Эз дӧзмы, эз матькы красавица вылӧ. Мӧдарӧ, жалитіс сійӧс. Друг кӧ ӧні, пуяс костас, мыччысяс тайӧ нывбабаыс, Максим эськӧ кутлас да окалас тӧрытъя моз жӧ. Но медводз, юрсяньыс кокӧдзыс, пожъяліс эськӧ бензинӧн.

Кабинасьыс босьтіс гудӧксӧ, ворсіс нориник вальс, а сы водзын быттьӧкӧ ньӧжйӧник гӧграліс еджыд ковтаа, сьӧд юбкаа красавица. Топӧдіс гудӧк мексӧ, веськӧдчис, кӧсйис мый вынсьыс горӧдны нывбабалысь нимсӧ, но тшӧкмуні: «Кыдз тэнад нимыд, красавица?» Пуксис руль сайӧ, машина бӧрысь кыптіс тшын-бус.

Дыр мысти, весиг вояс кольӧм бӧрын, Максим пыр частӧджык воліс мӧвпӧ, быттьӧкӧ тайӧ нывбабаыс дзирдыштліс сы олӧмын медъюгыд кодзувнас. Кӧть и шуис красавицаӧн, эз чужӧм мичнас пӧкӧрит сійӧ Максимӧс. Мыйкӧ мӧдторйӧн, но ачыс эз тӧд. Быттьӧ пыраліс сьӧлӧмас и бӧрсӧ эз пет. Каитчис, мый ветліг-мунігас ни ӧтиысь эз кежав посёлокас и эз корсь. Гашкӧ, тайӧ рочакань вӧснаыс и ӧнӧдз эз аддзы ассьыс муслунсӧ Максим Петрович? О-о, — шуас кодкӧ, ӧд сійӧ шлявущӧй, уйла нывбаба! Позьӧ мӧй сэтшӧмсӧ радейтны? Вӧлӧмкӧ, позьӧ. Любӧй нывбабалӧн эм право, мед сійӧс радейтісны.

— Бур рыт, Максим Петрович, — кыліс телефон трубкаын.

— Бур рыт, Серафим.

— Вӧлі свестя ордын, сӧмын вот пыри. Ставсӧ ладиті. Локтан выльлунсянь тэнӧ примитӧны шофёрӧн.

— Мыйла выльлунсянь? Талун, по-моему, воторник на...

— Начальникыс, менам свестяӧй сідзнад, аски лэбӧ командировкаӧ, Москваӧ лэбӧ. Пасйы адрессӧ, кытчӧ тэн шыӧдчыны.

— Гӧгӧрвои. А кыдз величайтӧны свестятӧ?

— Капитолина Витальевнаӧн.

— А овыс?

— Турышева.

— Ог тӧд, эг кывлы.

— Гӧтырлӧн ичӧтджык чойыс. Зэв шань. Менам гӧтыр кодь жӧ лӧсьыдик.

— Ар нелямын вита, сідзнад.

— Висьтавны стӧча? Нелямын куим сылы, но видзӧднысӧ ар дасӧн томджык.

— Мужика?

— Вӧвлі, кыкысь кӧ-а. Ӧні абу. Со, гӧтырӧй пырис, привет тэн мӧдӧдӧ, Максим Петрович.

— Аслыс висьтав жӧ. Пасибӧ, Серафим. Аддзысьлытӧдз!

5

Югдан веркыдӧдз на кык нывбаба — колошиа гын сапӧгаӧсь, купайкааӧсь, шалляӧсь — варовитігтыр восьлалісны сиктса воглӧм туй кузя. Моньыскӧд, Елисакӧд, Павлина муніс фермаӧ. И тадзи некымын асыв нин.

...А сэки, кор Павлина лайкыд да шоныд автобусӧн лун югыднас на воис чужан сиктас, падмыштліс: водзджык мамсӧ видлыны мунны али нылыс ордӧ веськӧдчыны? Кокъясыс нуисны мамыс ордӧ. Мир туйсяньыс вылыс уличалань кежис, вӧла туй сылань мунӧ. Тыдалӧ, мӧдлапӧвсянь кӧрым кыскалӧмаӧсь таті, турун сіяссӧ лымйыс на абу тыртӧма. Кар бӧрад сиктыд рудіник, енэжыс быттьӧ улынджык. Со, лымйӧн толтӧм, ёна нин ляпмунӧм крестьянскӧй керка: кильчӧтӧм, ӧшиньяссӧ падвежа пӧвъясӧн тупкӧма, стыныс вальдӧма. Тайӧ керкаас чужліс да быдмис Максим. Воча вокъяссьыс ӧтдор, Максимлӧн тайӧ сиктас некод нин абу. Татшӧм эновтӧм керкаыс синмад шыбитчӧ оз этша. Шогмас на кӧ, мед кӧть пес вылӧ разисны, а оз тай. Абу и сійӧ керкаыс, кӧні чужліс ачыс Павлина. Станислав вокыс кор кыпӧдіс выль коромина, важсӧ пилитісны. Мамсӧ ас дінас босьтіс Станислав.

Но унджыкыс век жӧ зумыд керкаяс зымвидзӧны, квайтымынӧд воясӧ ёна стрӧитчисны. Со и клуб, кильчӧланьыс мунысь пон кок туй сӧмын тӧдчӧ. Павлиналӧн том дырйи сиктыс вӧлі тыр дӧваясӧн, нывъясӧн да зонъясӧн. Телевизорыд сэки эз вӧв, и клубӧ туйыс эз багыльмыв весиг медся турӧба рытъясӧ. Эстӧні, чой йылас, кылӧны исласьысь челядьлӧн гӧлӧсъяс. Павлина, гашкӧ, оз нин и куж карнаннас ведра гозсӧ нуны. Пес ни ва оз ков сылы карад пыртлыны, скӧттӧ сёӧдны оз ков ни. Не кӧ Максим, Павлина эськӧ нэм чӧжыс эз вӧрзьӧдчыв чужан сиктсьыс, Ильяыскӧд эськӧ керка тыр челядь быдтісны. Ассьыс каетасӧ Павлина некор некодлы эз петкӧдлы, век видзис ас пытшкас. Изменитіс кӧ аслас йӧй томлунла Ильялы, сідзкӧ, Енмыс сідз шулӧма.

Воис вокыслӧн керка дорӧ, восьтіс дзиръясӧ. Пос помсӧ ылӧдз да паськыда весалӧма лымйысь. Кильчӧ дорсяньыс векньыдик ордымъяс мунӧны пывсянлань да пӧтшвеннӧй ва трубалань. Ӧшинь ув йӧрыс нюжӧдчӧма вель кузя. Йӧр саяс орчча керкаыс Ильялӧн.

Павлина казяліс: мамыс ӧшинь дорас пукалӧ, сідзкӧ, кыӧ ли печкӧ ли. Топӧдчылісны эня-ныла.

— Сиралісны мӧй сэтчӧ карас, та дыра он волы. Ставнымӧс вунӧдін: мамтӧ-й, нывтӧ-й, нучкатӧ-й, воктӧ-й... Бара нин пӧ Максимтӧ примитӧмыд. Збыль али мый? — скӧраліскодь мамыс.

— Примиті, но эг верӧс пыдди... — мамыслы веськыда пеляс гораа висьталіс Павлина. — Мед олӧ, абу ош сія.

— Зинуштӧ аддзылін нин?

— Эг, мамӧ, эг. Толькӧ на чеччи автобуссьыс.

Мамыслы, Матренлы, кӧкъямысдас арӧс, а век на зэв тэрыб, кӧть кольӧма нин сӧмын лыыс да кучикыс. Горт гӧгӧрсӧ бергӧдӧ. Мӧстӧ лысьтыны картаад оз пет, но гӧгӧр чышкӧ-мыськӧ да пелькӧдӧ. Век кокньыдик мича платтьӧа, водздӧраа, кокошничаа, пидзӧсӧдзыс ас кыӧм сера шоныд чулкиа. Вурунтӧ ачыс нистӧ и печкӧ, путшкӧ и. Чулки-кепысьтӧ став рӧдняыслы кыӧ. Вӧсни чунь помъясыс гудӧкасьысьлӧн моз ворсӧны. Нюмдас да, вомас еджыд пинь сярвидзӧ, пуктӧм, дерт. Сӧмын вот пельтӧм. Сёрнитӧ кывзігӧн пель бердас пыдӧстӧм поллитрӧвӧй банка кутӧ. Станиславыс кутшӧмкӧ ног стеклӧ банкасьыс пыдӧссӧ уськӧдӧма. Шӧрт йылын морӧс вылас и лётъялӧ банкаыс. Некымынӧс нин нечаяннӧ жугӧдіс, но Станислав выльӧс вӧчас, да бара.

Матренъяс скӧтсьыд некор эз лэдзчысьлыны. Мӧскӧн-ыжӧн олісны, чипантӧ видзисны, порсьтӧ да. Кутшӧм нӧ тэ сиктса олысь, пустӧй кӧ гид-картаыд. Станислав армия бӧрсяньыс совхозын трактористаліс, а гӧтырыс, Елизаветаыс, дояркааліс. Орден-медальяс кыкнанныс нажӧвитлісны, партиецъясӧн вӧвліны. Перестройка да реформаясыд вальдӧдісны овмӧссӧ — совхозлысь отделениесӧ, коді водзті бурӧн век нимавліс. Унаӧн усисны сьӧлӧмнас, юсисны, а Станислав гозъя кутчысисны, нёльӧд во со фермералӧны: скӧт видзӧны, картупель да кӧрым быдтӧны. Техникасӧ совхозлысь ньӧблісны, рутласны-дӧмласны да сідз вот и уджалӧны.

Ас выннас эськӧ эз справитчыны, эз кӧ корны ӧтувтчыны суседсӧ — Ильяӧс, коді некор эз кутлы лӧг Станислав вылӧ Павлина чойыслӧн изменаысь. Ачыс Ильяыс механизатор жӧ. Во сайын гӧтырыс кувсис, ракыд зэв ӧдйӧ сёйис. Кык пиӧс быдтісны, кыкнанныс карӧ сетчисны, кор мамныс ловъя на вӧлі. Вот и колис Илья аслас ыджыд короминаӧ ӧтнасӧн. Гӧтыр кувмыстиыс тайкӧ эз помӧдз юсьы. Станислав гозъяыд и спаситісны, Матрен на пайсӧ пуктіс и.

— Ассьыд вир тусьтӧ янӧдан, Зинуштӧ, — Илья бокӧ вӧлі пуксяс Матрен да брунгыны кутас кыз гӧлӧснас. — Ущительнича вед сія, став челядьыс тӧдӧ, мый тэ бать сылӧн. Тэнад сылӧн овнаыс, кӧть и эз тэ дінын быдмы.

Сьӧд юрсиыс Ильялӧн воӧн дзормис. Пияныс шоча жӧ мыччысьлӧны. Эштыліс кӧть ӧти писӧ кольӧдны ас дінас, но коді югыд карсьыд пемыд деревняад локтас. Правда, ичӧтджык пиыс сьӧлӧм сетіс батьыслы: верма кӧ пӧ эскӧдны гӧтырӧс, локта пӧ гортӧ коркӧ, эн пӧ вошты надеятӧ. Гожӧмнас внукъясыс воасны, сэки гажаджык лоӧ. Эм на, мый ради позьӧ мырсьыны Ильялы. Выль карта ӧні стрӧитӧны Станиславкӧд. Гожӧмнад и сідз уна уджыс: пуктысьны колӧ, кӧрым заптыны. Елизаветалы, Елисаӧн шуӧны, оз этша коскас сюй. Лысьтан мӧскыс дас вит, да вель уна кукань яй вылӧ тшӧгӧдӧны. Ильялӧн гӧтыр кувсьӧм бӧрас ӧтнас и ноксьӧ фермаас. Нылыс тані, сиктас, фельдшералӧ, а пиыс райцентрын ӧти строительнӧй организацияын начальникалӧ. Кыкнанныслӧн асланыс семья.

Водзті Елисалы отсасьны волывліс пиньтӧм Агниӧс ыджыд мамӧн шуысьыс, прӧзвище сертиыс Катша Васса. Отделениеас дояркаӧн вӧвлі, юӧмысла вӧтлісны фермасьыс. Ыджыд мамыс моз жӧ уна сёрниа, сы вӧсна и Катша прӧзвищеыс кӧвъясьӧма. Кольӧм ар Вассаыд пакӧститчис, сы бӧрын Елиса ӧткажитчис сылӧн отсӧгысь. Эз сӧмын Катша Васса юсьы сиктад, унаӧн юсисны. Бырис йӧзыслӧн олӧмас радлуныс. Ӧтарӧ то воюйтам, то ныр вылӧ усьтӧдз мырсям, а озырмӧны да тшӧгӧны сӧмын чиновникъяс. Вот и юсьӧ сьӧд йӧзыс, из сёртысьыс. Мыйӧн на и Станиславлӧн да Ильялӧн фермералӧмныс помасяс? Гашкӧ, и рӧзӧритчасны на, государствоыд кӧ отсӧг сетӧм пыдди вирсӧ кутас юны крестьяниныдлысь. Кӧсйӧны эськӧ зумыда сувтны кок йылас да. Лёксӧ вӧчысьыс, вежалысьыс на сиктад эм и, наысь тшӧтш лоӧ повны.

Со тай кольӧм ар фермеръяслӧн стадаысь ӧти кукань вошис. Йӧрын йирсисны, сідзкӧ, пышйыны эз вермы. Рытбыд корсисны Станислав да Илья, чайтісны, нарошнӧ кодкӧ вӧтліс йӧрсьыс, но весьшӧрӧ. Асывнас Станиславъясӧ катыдысь тӧдса нывбаба локтіс: Катша Васса ордын пӧ войбыд юисны, миянӧдз пӧ жаритӧм яй дукыс паркйӧ, надейнӧ пӧ, найӧ пакӧститчисны.

Станислав чукӧстіс Ильяӧс, мӧдісны Катша Вассаясӧ. Эз весиг кильчӧ вылас кайны, картаас пырисны. Гурйыв восьтісны ӧдзӧссӧ, а сэні... вирӧсь идзас вылын кукань кокъяс да кукань юр — ыджыд восьса синма, плешкас еджыд печатя, голяас кӧртӧдыс. Пыр и тӧдісны ассьыныс пемӧссӧ, мисьтӧма матькыштісны. Бокынджык куйліс ёсь дорыша чер. Станислав босьтіс черсӧ и пырисны керкаас. Пызан сайын пукалісны Катша Васса, другыс сылӧн да нӧшта тӧдтӧм мужичӧй, бара койташ панӧмаӧсь.

— Паразитъяс! Вӧръяс! — пузьӧмвывсьыс Станислав кӧсйис ӧвтыштны чернас, но Илья удитіс кутны киӧдыс, а то кодлӧнкӧ вермис лэбовтны юрыс эсійӧ кукань юрыс моз жӧ.

Катша Васса уськӧдчис пидзӧс вылас, прӧща кутіс корны. Тӧдтӧм мужичӧй, тыдалӧ, нинӧм эз гӧгӧрво, ӧтарӧ корис скӧралысь мужичӧйясӧс пызан саяс, корис лӧньӧдчыны. Аслас морӧсӧ тапкӧдігтыр да быгйӧсь вома чужӧмсӧ чеврӧдлігтыр шуис:

— Ме честнӧй коммерсант, ме абу вӧр. Ме волі тіян сиктӧ тӧргуйтны водкаӧн... Тайӧ шань йӧзыскӧд ме вӧчи обмен: ме налы водка, а найӧ мен — яй. Поняли? Рынок, ёртъяс, рынок. Поняли?

— Поняли! — кыдъя рочӧн сёрнитысь честнӧй коммерсантлы чужӧмас сьӧлыштіс Илья, сэсся сьӧкыд кулакнас сетӧбтіс ёсь щӧка улас.

Сюраліс и Катша Вассалӧн друглы: сылы пель дінас швачкӧбтіс Станислав. Сэсся пинь пырыс сӧдзӧдіс:

— Судӧ сетам!

— Став яйыс на тан, со посводзын, босьтӧй... Сӧмын судад эн сетӧй, — кывъясыс ӧдва артмалісны Катша Вассалӧн, коді бара нин поводнӧ гажа вӧлі. — Куканьыдлӧн чӧскыд яйыс, со, босьтӧй...

— Мед горшаныд тасасяс яйыс! — чӧвтіс Илья и петісны.

— Ме асьнытӧ судита! Кинад воӧмысь асьнытӧ судита! — горӧдіс коммерсант.

Кералӧм яйыс збыльысь куйліс посводзас песласян ыджыд ваннаын. Станислав да Илья ваннасӧ босьтісны ӧтмӧдар вугйӧдыс и нуисны гортас.

Судӧдз эз во делӧыс. Елиса жалитіс, прӧститіс Катша Вассаӧс, кодкӧд уна во орччӧн уджавлісны дояркаясӧн.

Рыт на эз кольлы, мед Павлиналӧн воӧм бӧрын Илья эз петав Станислав ордӧ. Бан бок лӧзӧдмӧныс бритчас, мичаджык гачасяс, уна сера свитерасяс, киас бумагаӧн да карандашӧн и локтас. Артасьтӧг некыдз: колӧны запчастьяс, кӧйдыс, ӧтруб. Ставыс донасьыс-дона. Фермерыдлы колӧ лоны и экономистӧн, и агрономӧн, и механикӧн, и ветеринарӧн. Но абу тайӧ сӧмын помкаыс. Ильялы окота тшӧтш аддзывны и Павлинаӧс. Елиса ошйысис верӧсыслы: сэтшӧм лӧсьыд да кокни пӧ кыкӧннад скӧт дорад. Сэсся войнас, водӧм бӧраныс, Елиса и юаліс шӧпкӧдӧмӧн:

— Ильяыд казьтылӧ оз Павлинаӧс?

— Быдтор нин юасис.

— А тэ?

— Мый ме? Мый тӧда, сійӧс и висьтала. Ильяысь гусяторйыс менам нинӧм абу.

— Смотри, лишнӧйсӧ эн сӧр.

— Мый кутан тӧд вылад?

— Максимыс пӧ бӧр локтӧма Павлина дінас, ачыс висьтасис, но ог пӧ гозъя моз олӧй. Примиті пӧ, деньганад пӧ век отсаліс да. Ӧнӧдз радейтӧ, тыдалӧ, трасичаыд, Максимсӧ...

— Мен веськодь, кыдз найӧ олӧны, а Максимыд дзолясяньыс эз скупӧн вӧвлы, сідзсӧ шань мортыс. Мед не янӧдны Павлинаӧс, сійӧн и гӧтрасьліс... Сідзи гӧтрасьӧмнад тай эз на и артмы олӧмныс.

— Тэнтӧ веськодь, а Ильяыслы вед абу веськодь.

— Ме сідзи и шуи: дӧвуйтӧ, мися. Нэм чӧжыс, мися, коньӧр, дӧвуйтӧ. Мен вед рӧднӧй чойыд тэнлы дорысь на жаль.

— Зӧлӧта тэ менам, узь.

— Павлинаыс Илья йывсьыс юасьлӧ жӧ?

— Узь. Сія миян бабскӧй делӧ.

Мӧд луннас Станислав казяліс: Ильялӧн уджыс оз путьмы, кисьыс ставыс усьӧ. «Беларусь» тракторлысь ӧти агрегат кыкысь разьліс, сідз эз и артмы. Пуксисны куритчыны, сэки и шуис Илья:

— Гашкӧ-й, дивитан эськӧ да, сӧветуйтчыны кӧсъя тэкӧд. Гажтӧм мен, Станислав. Вот тані, сьӧлӧмам, быттьӧ из пукалӧ, радлун абу некутшӧм. Вода да, то гӧтырӧй син водзӧ сувтӧ, то Павлина... Кулӧмтӧ он нин ловзьӧд, а Павлинатӧ кӧ корала?.. Миян сыкӧд и Зинуш эм, и нучка миян выйим. Петас оз эськӧ, а?

— Вай ассьыс юалам, рытнас и юалам.

— Кыдзи?

— Ветлы да Зинушыдкӧд сёрнитчы. Рытнас, шу, Станислав чожыд ордӧ корасьны мунам. Мамтӧ, шу, коравны кутам...

— Зинушыд радейтӧ менӧ, сія, навернӧ, ме дор сувтас.

— А ме Елисаӧс ызйӧдышта, мед дзик виччысьтӧг эз ло корасьӧмыс.

— Полакодь. Том дырйи збойджык вӧвлі...

Фермеръяс ассьыныс ноксӧ водзджык помалісны. Елиса чӧскыд сёян-юан ужин кежлӧ дасьтіс. Майбыр, быдтор чукӧрмис пызан вылас: йӧла и яя сёяныс, пуӧм кӧчаныс и варенньӧыс. Югыд самӧвар пузьӧдісны.

— Лисук, свадьба вылӧ моз тай нӧ лӧсьӧдчан, — эз терпит да шыӧдчис Матрен. — Кодӧскӧ гӧстьӧс али мый виччысянныд?

— Виччысям!

— Енмӧй, кодӧс нӧ?

— Ильяӧс!

Энькаыс пель дінас топыдджыка пуктіс пыдӧстӧм стеклӧ банкасӧ, выльысь юаліс:

— Кодӧс?

— Ильяӧс, мися!

Матрен веськодьпырысь ӧвтыштіс косіник кинас, нинӧм гӧгӧрвотӧг бӧр пуксис ӧшинь дорас кысьыны. Сійӧ эз куж и думыштны, мый Илья локтӧ талун вӧзйыны Павлиналы ассьыс сьӧлӧмсӧ.

6

Вабергачьяса ковтысӧд руньгис олӧмыс Максим Петровичлӧн. Воас рытыс да ырыштчылас нин ветлыны Аполлинария Дмитриевна ордӧ, но бара на аскиӧдз нюжӧдас. Пенсионералӧмыд пӧрнӧй мортыдлы абу шойччӧм, а веськыд мат, торъя нин карад. Дум вылас частӧ усьлӧны ӧти тӧдса полковниклӧн кывъясыс: «Эн тэрмась, Максим, пенсия вылад. Пенсияыд кадысь водз пӧрысьтӧ морттӧ...» Полковникыс, военнӧйыд, Максим Петровичысь на томджыкӧн муніс служба вывсьыс, кӧть и зэв на шыльыд чужӧма да тувкыд вӧлі. Ӧтиысь дачасяньыс полковникыслӧн «Жигулиӧн» тшӧтш локтісны, сэки и варовитісны. А со тай, газетысь неважӧн лыддис полковниклӧн кадысь водз кувсьӧм йылысь юӧр.

Терпенньӧыс абу, кор нин воас аскиыс — выльлуныс. Инасяс удж вылӧ, и бара на кыптас сьӧлӧмнас. А талун шӧйтыштас карӧдыс, кытшовтас базарті, и кадсӧ лоӧ сёйӧма. Видзӧдліс ӧшиньсайса градусник вылӧ, мед тӧдны, шоныда-ӧ пасьтасьны. Асыв, а кӧдзыдыс сӧмын вит градус. Лун сьӧмӧснас, кутас кӧ пӧльтны лун тӧв, ёна и небзяс лымйыс.

Шыльӧдчис-мольӧдчис, ӧпаснӧй бритваӧн бритіс бан бокъяссӧ, уссӧ, вель дыр малаліс тошсӧ и заводитіс пасьтасьны. Быдтіс эськӧ и уссӧ, но панясигад то лякӧссьӧ, то мыйкӧ век сэтчӧ ӧшйӧма, и Максим Петрович сы вӧсна устӧм. Голя гӧгӧрыс кашнесӧ шыркнитіс сідз, мед кучик пальто улас лӧсьыда тыдалісны и еджыд дӧрӧмыс, и сьӧд галстукыс. Ӧкуратнӧя пасьтасьӧм мужичӧйыд видзӧдсьӧджык. Сідз жӧ, кыдзи кыскӧ видзӧдластӧ баскӧ паськӧма нывбаба.

Базар вылын йӧзыс шуксьӧмӧн шуксис. Хозмагланьӧ матыстчигӧн кодкӧ тапнитіс мышкас, шуис лӧсьыдтӧм акцентӧн:

— Дорогой, я вас узнал. Слушай, дорогой, твой Маша приехал...

Максим Петрович тӧдіс кодкӧ лунъя мугӧм нывбабасӧ, кодӧс велӧдіс правильнӧ шуны Сыктывкар. Довкнитіс юрнас: пасибӧ пӧ. Вель на ылісянь казяліс лэбулын сулалысь сьӧд руч ку воротника пальтоа, лэптӧм пеля шапкаа Машаӧс. Сылы воча сулаліс мӧд нывбаба: ӧтар кинас мыджсьӧма крукыля бедь вылӧ, мӧдас кутіс неыджыд сумка. Максим Петрович матыстчис матӧджык, мед тыр синмӧн аддзыны Машаӧс. Сы здукӧ беддяыс видзӧдліс таланьӧ, кодлӧн чужӧмыс кажитчис дзик жӧ Машалӧн кодь. Ӧні Максим Петрович аддзис еджыд юрсиа, сьӧд синъяса кык нывбабаӧс — ва войтъяс кодь ӧткодьӧсь. Ӧтиыс, Машаыс, том; мӧдыс — олӧмаджык. Либӧ чойяс, либӧ эня-ныла. Беддяыс став тушанас бергӧдчис Максим Петровичлань, и лоисны син на син. Видзӧдӧны ӧта-мӧд вылас и оз вермыны вештыны синъяссӧ.

— Мам, мый тэкӧд? Мам, тэн лёк лоис? — шыасис Маша, кор казяліс мамыслысь шӧйӧвошӧмсӧ.

— Вилена? — ӧдва усис тӧд вылас нывбабалӧн нимыс. — Вилена, здравствуй!

— Оз веритсьы, мый тайӧ тэ... Максим! — нывбаба нюжӧдіс кисӧ. — Здравствуй, Максим!

Максим Петрович топӧдліс да шыльӧдіс Виленалысь ичӧтик кисӧ, сэсся чупнитіс. Медводдзаысь аслас олӧмын окыштіс нывбабалысь кисӧ. Видзӧдлассӧ чӧвтіс Машалань, мыйкӧ кӧсйис шуны, но гӧрддзасис горшыс.

— Тайӧ ныв менам: Максим Машӧ, официальнӧя кӧ, Мария Максимовна. Тэ нинӧм он тӧд, утёвтін сэки аслад катерӧн, сэсся эн и тыдовтчыв. Вис кыр йылад ме тэнӧ виччыси сизим тулыс... Виччыси, мед юӧртны тэн, мый ныв быдмӧ тэнад. А Машук тӧдӧ, ичӧтсяньыс тӧдӧ, мый бать кӧнкӧ сылӧн эм, а кӧні — эг тӧдӧй. Кор Машук муніс первой классӧ, сэк сӧмын петі верӧс сайӧ. Машук, тайӧ мортыс и эм тэнад рӧднӧй батьыд... Помнитан, Машук, кымынысь ме висьтавлі тэн гудӧкасьысь катерист йывсьыд?

Вӧлі, буракӧ, квайтымын кыкӧд вося тулыс. Максим аслас катерӧн отсасис кылӧдчан участокса пуръясьысьяслы. Пуръясисны мегыр кодь кусыня вискын — ёна важӧн, гашкӧ и, сё во сайын, сэті мунлӧма Эжвалӧн нюкӧсыс. Пуръяссӧ сэсь позис петкӧдны сӧмын ытваӧн. Гожӧмнас вискыс ляпкалӧ, лоӧ, позьӧ кӧ сідз шуны, чери дзуӧн. Еджыд сьӧма быд сикас чериыс сэтчӧ пырӧ. Ямӧм бӧрас сы кузя шлывъялӧны пыжъясӧн, а катерӧн он лыб: кӧнкӧ — коськ, кӧнкӧ — йир. Кыйӧны черисӧ и ботанӧн, и вугырӧн.

Катер вылас Максимлӧн век вӧлі кык-куим вугыр шатин, продольник, да...гудӧк. Тулыссянь арӧдзыс катерыс сылы лоліс и оланінӧн. Кылӧдчысьясыс олісны ю берегӧ пуксьӧм посёлокын, виссяньыс сэтчӧдз верст куим. А вис берегас ичӧтик важ деревня, керка кызь, гашкӧ и, эм. Ӧтчыд, рытгорувнас, деревнявесьтса берегӧ и зургис катер нырсӧ Максим. Катерыс сылы вӧлі ас шӧръя государство кодь, кӧні джуджыд шолга йылын дӧлалӧ аслас флаг, кӧні став олысьыс кык морта команда: ачыс да сылы отсасьысь. Смена помасьӧм бӧрын помощникыс мунліс посёлокӧ, сэні и оліс рӧдня ордас. Максим сёйис-юис да узьліс каютаас. Тайӧ пӧрйӧ деревнясьыс сійӧ кӧсйис ньӧбны картупель, киас тыртӧм ведраӧн чеччыштіс берегӧ. Вильснитіс нюйтас, и шлёпмуні. Кодкӧ, кылӧ, гигзьӧмӧн серӧктіс. Водзынджык, кымыньтӧм пипу пыж вылын, пукаліс ныв.

— Ой, моряк, мича тельняшкатӧ няйтчӧдін, — шуис сійӧ.

— Ва вылын ола, песлала. Картупель корны локті, сюрас?

— Эм сійӧ бурыд любӧй гӧбӧчын. Со, пыр медводдза керкаас — и сетасны.

Максим сувтіс нывлы воча, кутіс видзӧдны веськыда синмас и дыр эз вермы вештыны видзӧдлассӧ: синъясыс збыльысь сьӧд катшасинъяс, а юрсиыс вежъеджыд — кыз кӧса помыс инмалӧ пыж пыдӧсас.

— Тэ ловъя ангел! — артмис Максимлӧн. — Мыйла тэ тані ӧтнад?

— Абу, ме абу ангел. Ме — Вилена. Том йӧз мунісны йӧктыны, а ме татчӧ. Ме велалі видзӧдны рытъя лӧнь ва вылас.

— Эг кыв, нимтӧ эг кыв.

— Вилена.

— Мыйся ним? Первойысь кыла татшӧм нимсӧ. Вилена, тэ он радейт али мый йӧктынысӧ?

— Калека ме. Беддьӧн ветла. Миян деревняын клубыс абу, посёлокӧ ветлӧны. Сэтчӧдз ылын муннысӧ, а сэтшӧм окота видзӧдны гажсӧ.

Максим думыштчис, ылькмуні ныв дінӧ жальлун:

— Кӧсъян, минут дас мысти ми лоам клубын. Кӧсъян?

— Кыдз? — мичаник чужӧмсӧ ныв чатӧртліс зонлань.

— Зэв прӧстӧ: сӧлам менам караб вылӧ и айда. Клубыс сэн дзик кыр йылас.

— А бӧрсӧ? — ӧтарӧ ӧзйис Вилена.

— Аслам карабӧн и вая.

— Шутитан вед.

— Пернапас чӧвтны али мый?

— Ладнӧ. Лок, ветлам картупельыдла. — Вилена лэччис пыж вылысь, веськыд кокнас сьӧкыда тувччаліг, бедь вылӧ мыджсьӧмӧн, восьлаліс водзынджык — ичӧтик, вӧсньыдик. Максим вӧтчис сы бӧрысь, аддзис сӧмын ӧтитор: кыдзи кузь кӧсаыс лётъяліс ёна вежнясьысь бекъяс вылас. — Тайӧ первой керкаас и ола ме. Ведраыд ичӧт, дас картупель и тӧрас татчӧ. Ме пырала, тэ нӧрӧвитлы.

— Эн дыр, а то клубад сёрмам.

Здук-мӧд мысти Вилена петіс кильчӧ вылас киас тыра ведраӧн. Потшӧс праслаяс пӧлӧн лэччисны береглань. Максим зургис трап помсӧ муӧ, и Вилена вӧлисти шай-паймуніс:

— Поскыд зэв крут, ӧдвакӧ ме кая тат.

Ныв эз и тӧдлы, кыдзи Максим босьтіс сійӧс моздорас и катӧдіс веськӧдлан рубкаӧдзыс. Сэк, кор катерыс поткӧдіс нин ытвалысь гыястӧм отсӧ, Вилена юаліс:

— Нимыд нӧ кыдз?

— Максим.

— Мича нимыд. Коркӧ кӧ лоас менам пи, Максимӧн шуа.

— Мыйла?

— Тэнад ним кузя. Тэ медводдза мужичӧй, коді босьтліс менӧ моздорас.

— Лӧсьӧдан кавалерӧс да, колӧкӧ, мыйта на кутас новлӧдлыны ки вылас.

— Миян деревняын нылыс уна, а зонмыс этша. Ӧдвакӧ сюрас сэтшӧм кавалерыс. Сиктса мужикыдлы ён баба колӧ, а ме, ачыд аддзан... Ыджыдджык чойяс, Революция да Октябрина, мужикаӧсь нин. Тьпу, тьпу, тьпу! — найӧ абу ме кодьӧсь, найӧ дзоньвидзаӧсь.

— Мыйся нимъяс тіян? Некыдз ог гӧгӧрво.

— Пӧльӧ миян сэтшӧмыс: томсяньыс большевик, сійӧ и пуктавлӧма революционнӧй нимъяссӧ. Правда, Революцияӧс шуӧны Люцияӧн, Октябринаӧс — Ринаӧн. Ме пыдди кӧ чужис зонка, нимыс эськӧ вӧлі Вилен. Тӧдан, мый сійӧ Виленыс?

— Ог.

— Он дӧгадайтчы?

— Ог.

— Он кӧ кут серавны, висьтала. Виленыс — сійӧ Владимир Ильич Ленин.

— Збыльысь, тэ чудесаяс висьталан.

— Тэ толькӧ эн йӧйӧн менӧ чайт. Ме грамотнӧй. Помавлі семилетка, сэсся техникум, тані колхозас бухгалтерияын уджала.

— А ме тэнӧ школьницаӧн чайті.

— Ой, мен дас ӧкмыс нин. Мамӧ вӧлӧм нӧбасьӧ меӧн, кор батьӧс нуӧмаӧсь война вылас. Пӧгибнитіс.

— Ме тожӧ батьтӧг быдми, тожӧ война вылӧ усис. Со и воим.

— Абу и окота кайны клубас. Чуймасны деревняса, аддзасны менӧ да. Быдӧн кутас юасьны, кыдзи локті.

— Эн и кай. Пусьыныд кужан?

— Кужа, эм кӧ мыйысь пунысӧ.

— Яя консерв, картупель, чай...

— Кӧн нӧ пусян?

— Каютаын. Сэні дзоля кӧрт пач сулалӧ.

— Эн пусьы, ну менӧ деревняӧ, Люция чой ордӧ ме тэнӧ инала. Керканыс орчча, зэв ыджыд. Сэні и узян, ужнайтан и.

— Нунытӧ нуа, но катер вылысь ме некытчӧ ог мун.

— Тэнад делӧ.

— Сідзкӧ, бӧр мӧдім?

— Мӧдім.

Катерыс ӧні шлывгис лэччысь шонді паныдсӧ. Ва веркӧсыс быттьӧ ыпъяліс кельыд биӧн. Вилена пукаліс джуджыд пуклӧс вылын, чуньяснас ворсіс морӧс вылас ӧшалысь кӧса помнас. Сылы вӧлі прӧстӧ лӧсьыд да гажа. Орччӧн, пуксьӧмӧн жӧ, рулитіс Максим. Кажитчис сылы нывкаыс аслас варовлунӧн, восьсалунӧн да мелілунӧн. И, медся нин: катер вылын кӧть и кыкӧнӧсь, эз пов Максимысь. Ичӧт деревняса олысьясыд сэтшӧмӧсь жӧ, кутшӧмӧсь, шуам, вӧрзьӧдлытӧм вӧрын зверь-пӧткаыс: нинӧмысь повтӧмӧсь. Максим жалитіс Виленаӧс, мый Енмыс кедзовтӧма сійӧс дзоньвидзалуннас, и кӧсйис кутшӧмкӧ ног чужтыны сы сьӧлӧмын кӧть ичӧтик да радлун. И Вилена радліс, нимкодясис ывла мичлуннас.

Водзын, кыр йылас, тыдаліс шондіӧн кӧчасьысь ӧшиньяса деревняыс. Вис шӧрас, голяӧдзыс ваын, келалісны бадьяс, ыжман да лежнӧг кустъяс. Мыйӧн Эжва пуксяс аслас меженьӧ, деревня весьттіыс вискыс ляпкалӧ. Сы вомӧн сэк позьӧ кевны гач коктӧ пуджӧмӧн либӧ платтьӧ бӧжтӧ павтыртӧмӧн. Но тӧкӧтьӧ лэччан горувджык, и заводитчӧны йиръяс. Сэні Вилена пӧльлӧн чери кыян местаясыс. Кор внучкаыс вӧлі дзоля на, пӧльыс босьтлывліс сійӧс пыжӧ. Шоныда кӧмӧдас-пасьтӧдас, юрсӧ тупкас номдӧраӧн, и ботайтчигчӧжыс Вилена валъялӧ пыж нырын, лыддьӧ, кымын чери мездас пӧльыс ботан синъяссьыс.

Пӧльыс воюйтлӧма на германскӧйын, ёна ранитчылӧма — шуйга кокыс пидзӧсӧдзыс мегыр моз боквыв кусыня, но ветліс бедьтӧг. Гражданскӧй дырйи деревня пырыс мунлӧмаӧсь и краснӧйяс, и белӧйяс. Кельчи Як, сэтшӧм сылӧн прӧзвищеыс, кок вӧснаыс оз вермы сетчыны ни ӧтарладорас, ни мӧдарладорас. Мед кыдзкӧ кольны ловйӧн, няньӧн-солӧн да самогонӧн примитлӧма и еджыдъяссӧ, и гӧрдъяссӧ, кӧть эськӧ и сулаліс Ленин дор. Комынӧд вояс помын большевик Яковӧс корлісны районса НКВД-ӧ, но петіс сэсь косӧн. Тыдалӧ, кодкӧ, век жӧ, гижлӧма донос. Сӧмын збыльторсӧ ӧдвакӧ позис шуны доносӧн. Арлыдаджыкъяс бура помнитісны, кыдзи Кельчи Як белӧйяс воӧм водзвылын керка весьтас лэптылӧма еджыд флаг, а краснӧйяс воигкежлӧ — гӧрдӧс. Сэк, кор Яков пукаліс НКВД-лӧн Ленин да Сталин портретъяса кабинетын, сылӧн вӧлі нин кык внучка: Революция да Октябрина. Тайӧ нимъяснас сійӧ тӧдчӧдіс большевизмлы ассьыс преданностьсӧ.

Война сувтан воын дзик ӧти писӧ, мукӧдыс нывъяс вӧліны, босьтісны фронт вылӧ. Моньыс колис ыджыд кынӧмаӧн — Виленаӧн. Асьсӧ Яковӧс райкомлӧн тшӧктӧм серти бӧрйисны колхозса юралысьӧн и предаліс во дас — ветымынӧд воясӧдз. Деревняса эз норасьлыны асланыс пред вылӧ. Весиг медсьӧкыд воясас, война дырйиыд, эз кыпӧдлы гӧлӧссӧ, кывнас эскӧдны да ышӧдны кужліс колхозницаястӧ. Гӧтырыс водз кувсис, пиыслӧн усьӧм йылысь юӧрыс воӧм бӧрын сьӧлӧмыс сувтіс. Ветымын арӧсӧн, нелямын кыкӧд воын, Кельчи Як колис дӧвечӧн. Эз вӧв кокни уджавны кызь вит – комын арӧса дӧваяскӧд, кодъяс, ыззьылісны да, весиг тешитчылісны асланыс дӧвеч-пред вылын. Гожӧмнас, турун куртігӧн, татшӧмтор вӧвлі.

Пажын кадӧ нывбабаяс, морт сизим кымын, купайтчисны. Сёрнитчисны да, эз пасьтасьны, шуисны дурыштны Яковкӧд. Вач пасьтӧм бабаясыд бӧрсяньыс уськӧдчисны турун юр бокын вугралысь пред вылӧ: давай гачсӧ лэдзны. Нёльӧн кисӧ кутӧны, куимӧн гачсӧ кыскӧны. Яков матькӧ, чужъясьӧ ӧтар кокнас, чегӧм кокнас оз вермы.

— Вунны нин кутіс, кутшӧм и мужик пасыс. Часлы, видзӧдлам...

— Видзӧдлам, видзӧдлам...

— Тьпу! Е... мать! Пӧдтанныд! Коді сэн, вешты срамтӧ, ныр вылӧ пуксин... Трасичаяс, орӧданныд!

Коді кыдз веськалӧ, сідзи и туплясьӧ Яков вылын, ветымын арӧса добрасӧ то ӧти нетшыштас, то мӧд... Гигзьӧм-сералӧмныс видз пасьтаыс разалӧ, наысь ӧтдор некод абу матіберегын.

— Сувтіс ӧд, бабаяс, сувтіс!

— Ой, збыльысь тай!

— Ӧвсьӧй, грекӧ вӧйтысьяс! — ёрччӧ Яков.

— Пышъям?

— Пышъямӧй!

И ставныс ризйисны береглань, еджыд да гӧгрӧс бекъяснаныс вечмасигтыр. Пасьтӧм Яков пуксис кос турун вылӧ, кимӧдзнас чышкаліс синвасӧ. Жальӧсь вӧліны тайӧ том да мича нывбабаясыс, кодъяс мужиктӧмнысла косьмисны кок йывсьыс уськӧдӧм туруныс моз жӧ.

Рытнас нин тӧдісны та йылысь деревня пасьтаын, сӧмын содталӧмӧн: бабаяс пӧ мырдӧналӧмаӧсь Кельчи Якӧс. Асьныс и брольӧдісны бабаясыс. Яковлы ни ӧти эз вӧв яндзим. Мӧдарӧ на, гордитчис, эз янӧд кӧзяинсӧ дзоля яколейыс да. Война кусӧм бӧрын, деревнясьыс неылын, воссис вӧр лэдзысьяслӧн посёлок. Воисны сэтчӧ том йӧз, унджыкыс рочьяс. Председатель ас деревняса бабаяслы корсис шань мужичӧйясӧс, унаӧн лӧсьӧдісны бур семьяяс. Эз корсь выль мужикӧс сӧмын аслас моньлы — усьӧм пиыслӧн паметь кузя.

Кор нин Вилена быдмис, кутіс быдтор вежӧртны, юаліс пӧльыслысь: тэ йылысь пӧ быд пӧлӧс анекдотыс ветлӧ. Збыль али абу пӧ? Збыль пӧ, ныланӧ, збыль...

— Видасны гортад, тӧдмаласны кӧ, мый катерӧн гуляйтан, — шуис Максим, кор карабыс нырнас зурасис берегӧ.

— Налы веськодь, кӧні ме вӧлі. Пӧльӧ Хрущевлысь доклад лыддьӧ, «Правда» газетысь. Картупельыдла пыралігӧн эз весиг юав, кодлы петкӧда картупельсӧ. Зі кӧ чушкас и то оз кыв пӧльӧ, кор сійӧ политическӧй статья лыддьӧ. А мамӧ Люция ордӧ петӧма, эз вӧв. Найӧ оз тӧдны, кӧні ме.

— Идейнӧй, сідзнад, тэнад пӧльыд.

— Эн нин шу. Деревняын медпӧрысь коммунистыс сійӧ. Абу на эськӧ пӧрысь да, сизимдас арӧса. Ва ямӧм виччысьӧ, эстӧні, ді саяс, ботайтчылӧ.

— Збой ныв тэ, Вилена. Ас кежад лысьтін сӧвны менам катер вылӧ.

— Тэнад шаньӧсь синъясыд, сійӧн эг и повзьы. Роч кӧ вӧлін, эг эськӧ сӧв. Сёрни сертиыд тэ миянладорысь жӧ.

— Да, Эжва вожысь. Кӧсъян видзӧдлыны менсьым каютаӧс?

— Давай, петкӧдлы.

Каюта нырас сулаліс чача кодь ичӧтик, гӧгрӧс кӧрт пач. Пу нар вылын куйліс тубыртӧм ватнӧй перина, сэні жӧ югыд кизьяса гудӧк.

— Абу-ӧ гармонист тэ?

— Гармонист.

— Аски волан?

— Кытчӧ?

— Ну, татчӧ жӧ. Тэ кутан гудӧкасьны кыр йылас, а миян том йӧз йӧктыны. Кыласны гудӧк шытӧ, и посёлокӧ некод оз мун. Вот аддзылан.

— Коран кӧ, вола.

— Кора, Максим.

— Сёрнитчим, Вилена. Тэ ради вола. А ӧні ме тэнӧ колльӧдышта, пӧльыд да мамыд эз видны мед.

— Ӧтнад пусян?

— Ӧтнам. Менам велалӧма нин. Кӧстрюляын пузьӧда ва, чӧлала сэтчӧ картупель, пукта тушёнка — и шыдыд дась.

Петісны каютаысь. Вилена сувтіс катер нырас, Максим чеччыштіс берегас, босьтіс нылӧс ки вылас и воськов-мӧд нуис моздорас. Бедь вылӧ мыджсьӧмӧн, чотігтыр, Вилена дзурликтіс керкаяслань.

— Вилена! Аски виччысь тайӧ жӧ пыж вылас! — горӧдіс Максим.

— Виччыся! — ӧвтыштіс кинас Вилена.

Аскинас кыр йылын збыльысь вӧлі гаж. Максим гудӧкасис, том йӧз вежӧдысь луд вылын йӧктісны. Гармонистлӧн син водзын нывъяс шпоръялісны мича бобувъяс моз. Верстьӧ зонмыс вӧлі этша, кавалеръяс явӧ эз тырмыны. Максим дінӧ эз понды ни ӧти ныв, найӧ тӧдісны: катерист-гармонистӧс татчӧ вайӧдіс Вилена. И Максим дінӧ пондӧмыс лоис эськӧ Виленаӧс дойдӧм кодь. Виленалы сэтшӧм окота вӧлі инасьны кер вылас Максимкӧд орччӧн, но гармонистӧс гебъяс моз кытшалісны зонпосни, и сійӧ пукаліс бокын.

Рытпукъяс помасьлісны сёрӧн, и Вилена мунліс берегысь пӧдругаясыскӧд ӧтлаын. Сӧмын витӧд ли квайтӧд рытас, збоймӧдчис да, Максим корис кольччывны Виленаӧс. Максимӧс, тыдалӧ, век жӧ майшӧдліс, мый карын эм сылӧн гӧтыр, гӧтырыслӧн квайт арӧса ныв. Та йылысь сійӧ чӧв оліс, да и ачыс Виленаыс эз на юавлы: гӧтыра-ӧ? Вискын Максимлӧн уджыс помасис, мӧдӧдісны татысь став пурсӧ. Аски нин колӧ мунны мӧд сплавучастокӧ, Эжва горувлань.

— Ваыс ямны кутӧма, — шуис Вилена, воча ныр сулаліг, — регыд дугдан волӧмсьыд.

— Мен гажтӧм лоӧ тайӧ крут берегтӧгыс.

— А мен тэтӧг гажтӧм лоӧ. Бара ӧтнам коля тайӧ берегас. Максим, окышт менӧ...

Окасьны заводитісны кыр бокшаас, а помасис окасьӧмныс каютаын, ватнӧй перина вылын пӧся кутчысьлӧмӧн...

Берегӧ петӧм бӧрын Максим ёна на окаліс Виленаӧс, быттьӧ тӧдіс, мый топӧдчылӧны медбӧръяысь.

— Прӧстит, Вилена, вот тадзи лоис тэа-меа костын...

— Ме любитчи тэ вылӧ. И ни ӧти ог каитчы, вӧлі кӧ ме муса мортлӧн сой вылын. Тэ менам медводдза, и ме тэнӧ некор ог вунӧд. Век кута виччысьны тэнӧ тайӧ берегас...

Максим отсаліс Виленалы кайны кыр йылӧдзыс, сэсся котӧрӧн лэччис аслас караб вылӧ. Катер ньӧжйӧник ылысмис берегысь. Вилена сулаліс, видзӧдіс лӧнь да шыльыд ва кузя шлывгысь катерлань. Видзӧдіс сэтчӧдз, кытчӧдз эз саяв шолга йылын дӧлалысь флагыс.

— Прӧщай, Максим! — медбӧрти вомгорулас шӧпкӧдіс том нывбаба.

— Машуклӧн чой да вок на эм. Асланым «Москвичӧн» карад волывлам. Эстӧні ая-пиа кутшӧмкӧ запчастьяс корсьӧны, — водзӧ висьтасис Вилена. — Ачыд кыдз олан?

— Кык кывйӧн он и висьтав. Быд пӧрйӧ, кор вола базар вылӧ, матыстчыла Машалань: мыйла мися, татшӧм муса мен еджыд юрсиа, сьӧд синъяса тайӧ том нывбабаыс? Машаыд вӧлӧма, Вилена, тэнад томдырыд...

— Кольӧ тай пӧраыд. Быттьӧ тӧрыт на и вӧлі ставыс, а комын куим во нин кольӧма. Со менам ая-пиаыд локтӧны... Досвиданньӧ, Максим!

— Досвиданньӧ!

— Мам, тайӧ збыльысь менам бать?

— Батьыд, Машук, рӧднӧй батьыд тэнад. Том кадас, кор ме любитчи, тоштӧм вӧлі, а ӧні тай тош лэдзӧма мыйкӧ мича вылӧ.

Маша кыліс мамыслысь ыджыда ышловзьӧмсӧ.

Максим Петрович бытьӧн на волас Маша дінӧ. Ньӧбас меддона духисӧ и козьналас аслас нывлы. Сэки и висьталас мам йывсьыс медбур кывъяссӧ. Вилена, тыдалӧ, повзис верӧссьыс, сы вӧсна и та ӧдйӧ прӧщайтчис Максимкӧд. Да и кутшӧм нывбаба кутас тӧдмӧдны ассьыс мужиксӧ томдырся мусукыскӧд. Максим Петрович кежис павильонлань, кысь позьӧ ньӧбны и яй, и фрукт. Пос тшупӧд вывсьыс казяліс Аполлинария Дмитриевнаӧс, вузасис картупельӧн. Часлы, матыстчылас, вӧзйысяс волыны сёйны пушыд аладдя. Скӧралӧ, кӧнкӧ, ветлытӧм лоис да.

— Инасьӧ картупельыд? — юаліс Максим Петрович.

— Регыд на локті. Инасяс.

— Рытнас гортад лоан?

— Гортын.

— Вола?

— Эн.

— Мыйла?

— Мужикӧй локтіс.

— Кутшӧм мужик?

— Кузьмаӧй. Том бабаыскӧд юксьӧмаӧсь, пашпортас штамп весиг эм. Пидзӧсчань вылас прӧща корис: тэысь мусаыс да лӧсьыдыс пӧ некод абу.

— Кузьмаыд прав: лӧсьыдик и эм тэ.

— Ті, мужикъяс, ставныд пӧръясянныд. Гашкӧ, эз эськӧ и ков примитны Кузьмасӧ да... Вот тай, йӧй бабаыд, примиті.

7

Чӧскыда узис Максим Петрович. Ёсь водзира сьӧд пантера пыдди стенын важӧн нин ӧшаліс выль календарь. Уна рӧмӧн сэтчӧ вӧлі серпасалӧма мича чужӧма да лӧсьыд мыгӧра пасьтӧм Мадоннаӧс. Мыйла буретш да ӧшӧдіс Мадоннаӧс, а эз мӧдӧс? Мадонналӧн чужӧм-ӧбликыс казьтыліс Максимлы бӧрӧ кольӧмсӧ: красавицаӧс, кодкӧд тӧдмасьліс да кутчысьліс кузь вӧлӧкын. Календарысь талунъя лунсӧ кытшаліс гӧрд карандашӧн: талун праздник — мунӧ инасьны удж вылӧ. Чукӧртіс колана документъяс: паспорт, водительлысь удостоверениесӧ да трудкнижка. Ладнӧ, друг да ковмас, сюйис пытшкӧс зептас и пенсионнӧй книжкасӧ.

Кӧть и кыпыд патераыс, тыртӧм да шуштӧм ӧткӧныдлы сьӧлӧм вылас. Оз кыв гӧлӧсыс Павлиналӧн — мужиксӧ кӧритана, дивитана, гашкӧ и, лӧгалана гӧлӧсыс. Максим ӧнӧдз на эз гӧгӧрво, мыйла нэм чӧжыс сійӧ кыйкъяліс йӧз юбка бӧрся, мыйла ӧнӧдз сійӧс кыскӧны бокӧвӧй бабаяс, кӧть и нинӧмӧн абу бурджыкӧсь Павлинаысь. Корсис ассьыс муслунсӧ? А эм-ӧ му вылас муслуныс? Абу-ӧ сійӧ асьтӧ ылӧдлӧм? Гашкӧ, думыштісны муслунсӧ поэтъяс? Мыйла, шуам, мусульманин вермӧ ӧтпырйӧ тошкавны дас гӧтырӧс, а коми Максимлы быть колӧ пукавны потӧм вор дорын моз ӧти баба дінын? Юалӧм бӧрся юалӧм, а воча кыв абу. Матере, любовнас и ставнас!

Тыдалӧ, воис кад, кор колӧ пидзӧсчанясьны и корны прӧща Павлиналысь. Сідз жӧ, кыдзи Кузьма корӧма прӧща Аполлинария Дмитриевналысь. Павлиналӧн шань да небыд сьӧлӧмыс, и, прӧститас кӧ, пӧрысьӧ-нэмӧ, Максим вермас на лоны бур семьянинӧн. Ветлас Кырувса вичкоӧ, ӧзтас шонъян Аннасӧ казьтылан сись, висьтасяс, и сылӧн сьӧлӧмыс лоӧ аслас ангеллӧн кодь жӧ сӧстӧм. Асьсӧ такӧдана татшӧм думъясӧн пансис Максим Петровичлӧн тайӧ асылыс. Ноксьыштіс кухняын, кокньыдика нуръясис и петіс улич вылӧ.

Контораыс, кытчӧ коліс муннысӧ, вӧлі кык судтаа пу керкаын. Вылі судтаас, коридор помас и инасьӧма организацияыс. Тыдалӧ, котыртчӧма регыд на и паськӧдчынысӧ абу на вермӧмаӧсь. Бӧръя воясас карын воссисны эз сӧмын выль банкъяс, воссисны и уна коммерческӧй да акционируйтӧм предприятиеяс.

— Кытчӧ тіянлы? — юаліс коридорӧд тэрыба восьлалысь нывбаба, казяліс тошка мужичӧйлысь дзӧръялӧмсӧ да.

— Мен колӧ Капитолина Витальевна.

— Со, веськыдвыв ӧдзӧсыс.

Ӧдзӧсъясас некутшӧм гижӧдъяс эз вӧвны, эз тыдавны чиновникъяслӧн овъясыс. Пырис индӧм кабинетас, кӧні машинка сайын тэрыба тотшкӧдчис кузьмӧс исергаа том нывбаба. Тайӧ ичӧтик кабинетсяньыс воссьӧ нӧшта ӧти ӧдзӧс, кӧні бара эз вӧв некутшӧм пас.

— Капитолина Витальевна? Кабинетас. Пӧжалуйста, верманныд пырны.

Максим Петрович воськовтіс порогсӧ и тайкӧ гатш эз усь: сы водзын пукаліс Капа Старцева.

— Здра-здравствуйте! — шуис мытшъялігтыр.

— Здравствуйте! — пызан сайысь петіс мича, моднӧй костюма Капа, мыччис кисӧ.

— Ме, надейнӧ, эг веськав. Ме локті Капа Турышева дінӧ, — курыда нюмдіс Максим Петрович.

— Извинитӧй, вичнытӧ вунӧді... Да, Максим Петрович. Ме и эм Капа Турышеваыс, нывдырся овӧй менам сэтшӧм.

— Ме эськӧ Серафимлӧн сӧвет серти локті да.

— Вернӧ, воліс ме ордӧ Серафим, вӧзйӧ ассьыс ёртсӧ шофёрӧн. Но ме эг чайт, мый тайӧ ті. Ме помнита тіянӧс, «Югӧр» журналад собрание серти помнита... М-да. Менӧ сэк бракуйтінныд, вӧзйинныд редакторӧ эсійӧ тешкодь нимасӧ... Ардальонӧн шуисны, буракӧ. Мыйла мунінныд сэсь, сэн жӧ тіянлысь мустӧ эз зырт?

Капитолина Витальевналӧн тайӧ юалӧмыс вӧлі голя вылас тувччӧм кодь, думыштіс: «Кутшӧм делӧ тэн, кос печкан? Шу: босьтан али он менӧ шофёрнас?» Тайӧ «кос печканыслӧн» кывкӧртӧдысь ӧні тӧдчис Максим Петровичлӧн судьбаыс. Сэки, собрание вылын, Капа кажитчис сылы синмӧ шыбитчытӧм том нывбабаӧн. Ӧні, кор найӧ сулалісны ӧта-мӧдыслы воча, Старцева вӧлі дзик мӧд сикас: мыш вылас пашкыр рыжӧй юрсиа, авъя синъяса, лӧсьыдик статя и абу нин сэтшӧм том.

— Эг лӧсялӧй Ардальонкӧд, — чӧвтіс Максим Петрович. — Да и профессиональнӧй шофёр ме.

— Ладнӧ, Максим Петрович. Кольӧй заявленньӧтӧ. Машинаыс пӧ воас локтан четвергӧ. Четвергӧ асывсяньыс босьтанныд став колана документъяс и мунанныд пӧлучайтны выль машина. Сёрнитчим?

— Пасибӧ, Капитолина Витальевна. Шуны честнӧя?

— Шуӧй.

— Тӧді кӧ, мый тані паныдася тіянкӧд, эг эськӧ лысьт шыӧдчыны.

Мӧдыс нинӧм эз вочавидз, сӧмын зэв мичаа нюмдіс.

Гортас муніс Максим Петрович бордъяс вылын моз, и синъяс водзас ӧтарӧ сулаліс Капалӧн нюммунӧмыс. Пошта ящикысь кыскис газетъяс, сэні жӧ куйліс вель кыз письмӧ. Гӧтырсяньыс. Оз помнит, мед Павлина письмӧ сылы коркӧ гижліс. Вунӧдіс нин, кутшӧм и почеркыс гӧтырыслӧн. Тыдалӧ, век жӧ гажтӧмтчӧма Павлинаыс. Максимӧс, надейнӧ, мӧс вӧра йӧв юны корӧ деревняас. Восьтіс конвертсӧ и чуймис: гырысь почеркӧн гижӧма тетрадьысь нетшыштӧм нёль лист бок. Часлы, син пырыс медводз нуӧдас, сэсся вӧлисти сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн лыддяс. «...Менам тан мам и ныв, став рӧдвужӧй. Илья со дӧвечалӧ, уна пельӧса ён керкаын ӧтнас олӧ, Станислав семьякӧд фермералӧ. Илья менӧ коравны воліс, кӧзяйка пыдди корӧ. Мамӧй ни нылӧй, вокӧй ни, абу паныдӧсь... Аслым окота на жӧ бур ног овны... Нэм чӧж ме вӧлі верӧса дӧваӧн... Ачым ог гӧгӧрво, мыйла ме терпиті та дырасӧ. Илья менам вӧлі медводдза, и медбӧръяӧн коляс... Прӧщай...»

Максим Петровичлӧн некор на эз дзӧрлыны киясыс, ӧні дзӧрисны. Радио ворсіс нор музыка, быттьӧ ворсіс Павлинакӧд прӧщайтчан музыка. Патераыс друг лои кутшӧмкӧ пуста да повзьӧдчана. Кытчӧ ӧні воштысяс Максим, ӧд патерасӧ гижӧдӧма Павлина вылӧ и сійӧс важӧн нин приватизируйтӧма?..

Выльысь восьтіс письмӧсӧ, но сы здукӧ триньӧбтіс телефон.

— Да, ме, — шыасис Максим Петрович.

— Тайӧ ме, Владислав, звӧнита. Ало! Кувсьӧма Ардальон... — трубкаын кыліс гӧлӧс.

— Мый?! — эз эскы шуӧмыслы Максим Петрович.

— Кувсьӧма, мися, Ардальон.

— Кыдзи?

— Лёк вина юӧма, отравитчӧма винанас... Ало! Максим Петрович, гашкӧ, ветлан тшӧтш гусӧ кодйыны?

Максим Петрович нинӧм эз вочавидз, пуктіс трубкасӧ. Дерт жӧ, ветлас, бытьӧн ветлас кодйыны гусӧ. Тӧлыс вӧлі шоныд, и муыс, тӧдӧмысь, кынмис эз пыдӧдз.