ВОТӦСА АВГУСТ

1

Григорий Никифорович, сиктса ног Микипер Гриша, вомсӧ юмыртлӧмӧн лолыштіс чер дорыш вылас, быттьӧ ловзьӧдіс лагыра черсӧ. Сэсся коса сьӧлыштіс паськыд ки пыдӧсъясас, босьтчис ёсьтыны майӧг помъяссӧ. Кӧзяин выльмӧдіс ӧшинь ув йӧрсьыс потшӧс праслӧяссӧ. Микипер Гришалӧн уна пельӧса ыджыд выль короминаыс дзирквидзис Тиман мылькладорсянь визувтысь ю берегын. Буретш сэн, кӧні комынӧд вояс заводитчигӧн сулавліс батьыслӧн на керкаыс. Местаыс пӧ эськӧ абу и шуда, но вывті нин мича да сьӧлӧмтӧ гажӧдана. Берегыс крут да джуджыд, кысянь тыдалӧ деревняыс помсянь помӧдз. Батьыс, Микиперыс, этша и овлӧма сійӧ керкаас: кодкӧ пакӧсть ли мый ли вӧчӧма, кушӧдз сотчылӧма. Ӧзйӧма войнас да сідз абу и вермӧмаӧсь кусӧдны. Ачыс кӧзяиныс вӧрын вӧлӧма, войколӧн кыйсьыны ветлӧма. Збыль-ӧ абу-а, уна во мысти кывсьыліс, быттьӧкӧ ӧзтысьнас вӧлӧма Микиперлӧн эновтӧм мусукыс. Мӧдкӧд гӧтрасьӧма да сыысь пӧ.

Гриша чужис ёна сёрӧнджык, со эсійӧ воча керкаас, батьыс жӧ тшуплӧма да кыпӧдӧма. Ӧні сійӧ ӧтар-мӧдар помъяснас муас сунтовтчӧма, шӧрӧдыс вывлань кусыня лоӧма. Керка джынйыс вӧчтӧг кольлӧма, сідзи и сісьмӧ ӧшиньтӧг. Микипер колхозаныс медводдза юралысьӧн вӧвлі, деревняас медводдза большевикӧн и. Войнаӧдзыс на, нелямынӧд воын, кор медічӧт пиыс, Гришаыс, нёньпом кагаӧн вӧлі, Микиперӧс тюрьмаӧ пуксьӧдісны. Тӧлкӧн некод эз тӧд: кутшӧм мыжысь?

Сідзнад, Гриша оз и помнит батьсӧ. Мый тӧдыштӧ, мамыслӧн да пӧчыслӧн висьтъяс серти и тӧдӧ бать йывсьыс. Нелямын кыкӧд воын, кор деревняын эз нин вӧв ни ӧти пӧрнӧй мужичӧй, мамыс, Людмила, кӧрзинаа пу доддьӧн петіс кузь туйӧ: мездӧм мужикысла Човйӧдз. Медвына меринсӧ конюкыс сетіс, кӧрзина тырыс турунтӧ на вичмӧдіс и. Туй вылас кач сора сӧчӧн, пуӧм капуль да некымын чӧлыш кынтӧм йӧв босьтіс. Пальто вылас местаясӧн ёна нин лысӧм парка кышаліс, Микиперыслы паркасӧ тшӧтш доддяс пуктіс и. Жытникас эськӧ верӧсыслӧн кӧр ку паркаыс ӧшаліс, но ёна жӧ возйыс сёйӧма. Март тӧлысь вӧлі, мозъя кад: лун сьӧмӧсъяснас кӧть и ньӧръёвтліс, эз на сыв лымйыс. Ыджыдджык пиыс эштыліс вӧзйысьны мамыслысь, мед аскӧдыс босьтіс, но кынман пӧ, эз босьт.

— Аддзи батьтӧ да тайкӧ эг весьӧпӧр: шеньӧбыс, коньӧрлӧн, сӧмын и кольӧма. Кыдзкӧ тай купайкаыс кутчысис жӧ вылас-а. А батьыд ӧд ыджыд да ён вӧвлі, сажень пасьта пельпомъяса... — помнитӧ мамыслысь казьтылӧмсӧ Гриша. — Кынӧм висьӧмӧн норасис, висьӧмысла, тыдалӧ, и лэдзисны сроксьыс водзджыксӧ... Туй чӧжыс ачым повозничайті, батьыд куйліс медсясӧ. Ме мый вермӧмысь сёрнитӧда сійӧс, висьтала, кодъяс вылӧ нин усьӧм йылысь юӧр воис, кодъяс нин кувсисны тайӧ кык вонас, а Микипер но да дакайтыштӧ, ӧтарӧ чигарка гартыштӧ. Айка, тэнад пӧльыд, самосадтӧ быдса кӧшель мӧдӧдіс, вӧлі куритчаныс. Шойнатыын да Дереваннӧйын вӧв шойччӧдны-юктӧдны сувтлім, асьным кок шонтыны вӧзйысьлім и. Эта мында бур йӧз пӧ пукалӧны тюрьмаад, ловъявывсьыс пӧ сісьтӧны. Туй чӧжыс батьыд дӧжнасис, воюйтӧм пыдди пӧ тюрьмаын ковмис пукавны. Ёнмыштан да, мися, босьтасны на пронт вылад...

Рытгорувнас деревняад воим. Пос помын тпруниті вӧлӧс да и шуи: чеччы, мися, Микипер. Слабог, мися, ловйӧн воим да. Батьыд кыв ни джын эз сет. Час кымын нин чӧв оліс, да чайті унмовсьӧмӧн. Матыстчи, вештышті парка юрсӧ, а батьыд олан пастӧм нин...

Кӧть и регыд оліс, кык керка вевъяліс кыпӧдны Микипер. Со, эсійӧ воймӧм керкаас и колис Гришалӧн да чой-вокыслӧн челядьдырыс и томдырыс. Аслыс тайӧ выль короминасӧ Гриша тшупис во куим сайын, неважӧн на и овмӧдчисны Ангелина гӧтырыскӧд да Вова внукыскӧд. Кымын пӧрйӧ нин ырыштчыліс разьны-пилитны важсӧ, но киыс оз кыпты. Кытшовтас керка гӧгӧрыс, тапкӧдыштас паськыда щальдалӧм керъяссӧ, и сьӧлӧмыс нормӧ: ӧд пельӧс чашкаяссӧ коркӧ лӧсавліс на батьыс. Пуксяс кильчӧ вылас, куритчас и быть пытшкас пыралас. Ӧдзӧс карнизъясас пасъяс вӧлыштӧма пурт йылӧн: чоя-вокаяслысь быдмӧмсӧ тадз пасъялӧма. Эсійӧ джуджыд бӧръяса пу крӧватяс, во вит сайын, кувсис мамыс. Абу нин ловъяӧсь ыджыдджык вокыс ни чойыс. Царство небеснӧй ставныдлы! Ен ув пельӧсас пу ӧбраз, черань везйӧн тырӧма. Унатор казьтылӧ бать керкаыс Гришалы, вот и жалитӧ разьнысӧ.

— Ён сьӧмӧсасӧ вед он пилит дай, — кодкӧлун кайтыштіс Ангелина. — Зумыд керъяссьыс гид позьӧ стрӧитны.

— Нӧрӧвитла на, Митрей вок карысь кӧсйӧма волыны, чери кыйны да вотчыны пӧ вола.

Ангелина пачводзас буретш ноксис, кисьыс укватсӧ, кылӧ, уськӧдіс:

— Пи-письмӧ али мый вовис?

— Вовис.

— Дыр нін Димаыд эз волы, аддза да, ог и тӧд. — Дзоля дырйиыс Митрейӧс шулісны то Димаӧн, то Митьӧӧн.

— Во комын пӧ тай, ачыс гижӧ.

— Мый тон и локтас, некод нін матысса рӧдняыс тан абу да.

— Меысь ӧтдор, пӧжалуй, некод и абу.

— Пелькӧдчыштны ковмас, пыді жыръяс мед овмӧдчас дай. Кор да мыйӧн нӧ эськӧ локтӧ? Кӧвдум да черинянь кӧть пӧжалышта, мешӧк джын эм на еджыд пызьыс.

— Субӧтаӧ, аслас машинаӧн, «Жигулиӧн» пӧ.

— Ойя, кыдзи нӧ сэтшӧмнас пырас, посёлокса гырысь машинаясыд кежан туйсӧ лойӧмаӧсь да.

— Важ мельнича дортіыд, берег пӧлӧныс шыльыд, нырӧк ни вутш абу, сэті и пырас. Мен толькӧ стретитны ковмас-а, выль туй вылас петӧмӧн.

Бур туйсяньыс деревняӧдзыс верст кымын, весиг кос поводдя дырйи сэті ад гуран вуджӧм кодь. Зэрыштас кӧ, туйвежыс дзикӧдз ньӧдздӧ, вот и майшасьӧ Ангелина.

— Пӧдлиннӧ, семьянас локтӧ али ӧтнас-а? — верӧсыслӧн юӧрыс спокойсӧ эз сет Ангелиналы.

— Ог и тӧд, абу гижӧма.

Митрейыс воча вок Гришалӧн, важӧн нин карын олӧ да уджалӧ, газетчикалӧ. Кык воклӧн челядьяс сідзсӧ, братанъяс. Война бӧрад, сьӧкыд кадас, деревнясьыс уна йӧз разі-пели лои. Армиясьыс воис да, Гришаӧс судьбаыс вабергачын чагйӧс моз жӧ шыблаліс. Бӧръя дас вит восӧ орчча лесопунктын пӧрӧдчис, сэсянь и петіс пенсия вылӧ. Уджалігас на керка вӧрсӧ да тьӧс-плакасӧ дасьтіс, шиферсӧ и тольсӧ ньӧбліс. Ӧнія кадӧ кӧ, эз эськӧ вермы ыджыд короминатӧ та ӧдйӧ лэптыны. Мича верандаа, уна ӧшиня сійӧ, вагонкаӧн стенъяссӧ эжӧма, виж краскаӧн лӧсталӧны.

Мича кӧзяйкаыдлы мича и оланін. А Ангелина збыльысь рочакань кодь: кузиник да вӧсньыдик, чангыль ныра чужӧмыс синтӧ манитана. Мича Лина и прӧзвищеыс ичӧтсяньыс. Гриша сертиыс ар-мӧдӧн томджык. Зільлуннас Енмыс абу ӧбидитӧма сійӧс ни: эта ыджда овмӧс бергӧдӧ, гид-карта тырыс пемӧсъястӧ видзӧ. Вот и озыр век пызан вылыс вӧрзяса гозъяыдлӧн. Со тай, киас кӧрзинаа, волыса мешӧка, шлёнксьӧдӧ сійӧ вӧрӧ. Оз ков тан вошӧмысь повны, вотчанінад чигарка куритігкості и воан.

Аслас, Гришаыслӧн, быдторйӧ жӧ сибалӧ киыс: ӧдзӧс куричтӧ и ӧшинь рамаястӧ вӧчӧ, мастака кыйсьӧ-вӧралӧ и. Но налӧн гозъя кост олӧмыс некор эз вӧвлы шыбӧльтӧм. Посёлокас олігӧн нин пӧв-мӧдысь торйӧдчылісны. Ангелинаыс мамыс ордӧ мунліс, деревняас сійӧ олӧ.

Гриша зутшкӧбтіс медбӧръя майӧгсӧ ӧтчыд дай мӧдысь, но лӧсьыдасӧ некыдз эз пуксьы. Майӧг улас розьсӧ кӧтӧдыштны колӧ, а ва ведраыс тыртӧм. Видзӧдліс гӧгӧрбок: некод некӧн эз тыдав. Да и кысь тыдавнысӧ, деревня помас торйӧн сулалӧ керкаыс да. Ю саяс коркӧ вӧвліны колхозлӧн картупель, мӧс сёркни да анькытш муяс, ӧні — веж луд, мӧсъяслы кывнас гартыштмӧн туруныс абу, сӧмын пӧлӧзничаяс ляпкыдика быдмисны сорті-кості катшасинъяскӧд. Гриша разис гач вожсӧ, майӧг розьсӧ чукйӧдзыс тыртіс быгъя кудзнас. Бара зутшкӧбтіс майӧгсӧ, и сійӧ трон сувтіс местаас. Мый вынсьыс сутшкӧмсьыс ли мый ли, куимысь лыйыштіс морӧсас, шуйгаладорас. Да сэтшӧм ёна, нёльӧдысь кӧ бытшнитіс, лолыс эськӧ петіс.

Югыд шондіыс матысмис лун шӧрлань. Мича вӧлі гожӧмыс, тшака-вотӧса августыс. Водз кисьмисны чӧд да пув. Ю катыдланьыс гулыд ягъяс эмӧсь, сэтчӧ и муніс Ангелинаыс гӧрд гобла. Кӧлач бӧжа Шарикыс тшӧтш вӧтчис, вӧралан пон, том на. Веськалас кӧ пӧ, ас пув тшӧтш вотышта. Турун пуктыссис нин, а картупель идравны водз на. Корӧба небыд турунсӧ Гриша гозъя ӧшинювса йӧрас лэбулӧ меститісны, а эжӧрсӧ, вольӧс пыдди заптӧмасӧ, пинькостӧ зорӧдалісны. Вотчан да чери кыян кад и эм ӧні, август помланьыд. Тӧрыт Гриша Важ Эжва дорын лунтыр ноксис. Керйысь чом сэн сылӧн, кӧні пыж моторсӧ да ботанъяссӧ видзӧ. Тшапӧдъяс вылӧ ӧшӧдліс квайтнан ботансӧ, косьтіс да кыдӧминъяссӧ дзоньталіс. Кык ботан эськӧ шыбитан выйын нин да: абу сӧмын сюрӧсыс, кышайыс весиг сісьмӧма, но жалитӧ на, ыджыд воксяньыс на найӧ кольлісны. Тӧвнас, гашкӧ, выль ботан панас, пиыс некымын трубича капрон сунис вайис. Митрей локтігкежлӧ став кыйсян угоддьӧсӧ лӧсьӧдіс, пыжсӧ и моторсӧ, кӧм-паськӧмсӧ и.

Выльлунӧдз, дерт, кыйсьыны мунӧмыс оз ло. Аски, братан локтан лунӧ, наперво бура пывсясны да винатӧ доз-мӧд юасны. Гашкӧ-й, гӧстьясӧс на ковмас корлыны, рӧдня туйӧ пуктанасӧ. Шойччан лун кежлад и Вера нылыс да Микипер пиыс на воласны. Найӧ посёлокын уджалӧны, асшӧр семьяясӧн олӧны. Вераыс, медыджыдыс, гӧтырыслӧн томдырся корсьӧм грекыс, абу Гришасянь. Шӧркодьыс, Надяыс, мамыс моз жӧ кодкӧ морсянь чурка чужтыліс. Сэсся, кор кагаыслы, Воваӧн шуисны, кык арӧс тырис, Надя ӧтувтчис зэв зіль да шань украинечкӧд. Регыд и олісны тан, посёлокас, гозъя утёвтісны верӧсыслӧн чужан муӧ, а писӧ ыджыд мамыс да ыджыд батьыс эз сетны, ас дінас колисны. Коймӧдыс пи, Микипер, пӧльыслысь нимсӧ сылы сетісны. Ныв кӧ вӧлі, Любаӧн кӧсйылісны шуны.

Гриша сапкӧбтіс черсӧ чурка помӧ, нюжгӧдчис межа вылӧ. Мед тадзи шойччӧ сьӧлӧмыс. Кӧть и абу сьӧкыд удж потшсьӧмыд, дӧрӧм мышкыс суликӧдз кӧтасис пӧсялӧмысла. Часлы, куритчас, сы кості и косьмас дӧрӧмыс. Деливӧ, ӧтитор эз висьтав гӧтырыслы да. Митрейсянь письмӧкӧд тшӧтш и мӧд письмӧ на воис. Карсянь жӧ. Со, письмӧыс морӧс зептас. Табак тшынсӧ апалігмоз выльысь нуӧдіс письмӧсӧ син пырыс: «...тэнад нылыд, Настенькаыд, збыльысь красавица — тэ кодь жӧ кудриа сьӧд юрсиа, лӧз синъяса. Дас лун мысти Настенькалӧн помасьӧ каникулыс, сэсся бӧр мунас Ижевскӧ... Дас вит во чӧж, куим арӧссянь, сылы мынтін алимент, а синнад на эн аддзыв ассьыд вир пастӧ... Кымынысь нин корлі, а сідз эн и волы. Настенька тӧдӧ, мый эм сылӧн бать, сэтшӧм окота аддзысьлыны батьыскӧд... Сылӧн тшӧктӧм серти и гижа тайӧ письмӧсӧ... Эн пов тэ меысь. Том дырйи кӧ эг смилит ас дінӧ, ӧнітӧ ог нин... Ог мырддьы ме тэнӧ гӧтырыдлысь, волы...»

Письмӧас эськӧ и нинӧм абу гусяторйыс, но тӧдлас кӧ Ангелинаыс, вермас на и зык-шум кыптыны. Вокыслӧн воигкежлӧ оз ков дӧзмӧдны гӧтырсӧ. Лыддьӧдас письмӧнас Митрейӧс, гашкӧ, кутшӧмкӧ тӧлкӧвӧй сӧвет сетас. Деньга боксянь кӧ, Ангелиналы эз ёна мойви верӧснас. Вӧрад пӧрӧдчигӧн Гриша вель уна нажӧвитліс, но нёльӧд пайыс алимент вылӧ мунліс. Бура уджалысьястӧ сэки пыдди пуктылісны. Гриша некымынысь вӧвлі лунвыв курортъясын, кыкысь Сереговын. Сэки и пакӧститчыліс медсясӧ, чуркаяссӧ вӧчавліс. Слабог на, эз став нывбабаыс алиментсӧ перйыны да. Ангелинаыс Верасӧ алименттӧг жӧ быдтіс. Збыль батьсӧ сылысь Гриша сідз оз и тӧд. Эскыны кӧ гӧтырыслы: изьвасалӧн пӧ, техникумын пӧ ӧтлаын велӧдчылім. Ангелина сельхозтехникум помавліс, зоотехник сідзсӧ. Матере! — кывкӧртӧд вӧчліс мӧдыс. — Изьвасалӧн кӧ и мед изьвасалӧн! Ме кодь жӧ пӧ тай сьӧд вӧлӧма другыд. Ангелина еджгов юрсиа, а челядьыс, куимнанныс, сьӧд юрсиаӧсь, Надялӧн да Микиперлӧн батьыслӧн моз читкыльтчӧны. Гришалӧн мам кӧленасянь кудриыс вуджӧ.

Лӧсьыда бӧр кусняліс письмӧсӧ, зептас сюйис. Босьтіс ведра гоз да карнан, шуис пывсянӧ ва катлыны юсьыс. Юса ваыд небыдджык трубаад серти. Трубаыс важ керка ӧшинь улас, пӧльыс да батьыс на коркӧ кодйылӧмаӧсь. Гриша кольӧм во весаліс да срубйис сійӧс, бурня пыддиыс бетон кольча сувтӧдіс. Скӧтнад ва трубатӧгыд некыдз, кӧть и орччӧн юыс. Да и берегыс крут, кыр паныдсӧ кайигӧн атшалан. Аски мед этшаджык лоӧ нокыс, пывсянас пыртіс кык моздор пес.

Ангелиналы юрас кӧвъясис эсійӧ Митрейыс, и вотчигчӧжыс думайтсьӧ сы йылысь. Челядьдырсяньыс найӧ дружитлісны. Ӧтлаын велӧдчисны начальнӧй школаын, пукавлісны ӧти парта сайын. Квайтӧд классын велӧдчигӧн, кор Дималӧн мамыс муніс деревнясьыс ылі лесопунктӧ, ныла-зонма торъялісны. Воддза кадсӧ письмӧасисны. Ӧнӧдз помнитӧ Ангелина томиник кавалерыслӧн письмӧысь воддза кывъяссӧ: «Олан-вылан, муса Лина!» Ачыс заводитліс тадзи жӧ: «Олан-вылан, муса Дима!» Бӧрынджык тыдовтчис, мый ставыс тайӧ вӧлӧма челядь ворсӧм на. Сэсся и воштісны ӧта-мӧдыслысь туйпомсӧ. Дыр мысти паныдасисны карын велӧдчиганыс, кор Дима, пединститутса студент, вовсю нин колльӧдчис аслас общежитиеса нывъяскӧд. Коймӧд курссянь Дима вуджис заочнӧйӧ, инасис уджавны районнӧй газетӧ. Зэв колана мортӧн лоис Ангелина, индісны сійӧс чужан деревняса колхозӧ зоотехникӧн. Медводдза квайтымынӧд вояс югыд лист бокӧн колисны сылӧн паметьӧ. Буретш сэк шонділань веськӧдісны чужӧмбаннысӧ коми сиктъяс, тшӧтш и Ангелиналӧн чужан деревняыс. Колхозникъяслы сэки эз нин пасъявны трудоденьяс, а мынтысисны деньгаӧн. Деревня быдмис-паськаліс, югзис-мичаммис, ёнмӧдіс пельпомъяссӧ. Тшупсьӧм шыяс кылісны кывтыдын и катыдын, бура ловзьӧм нянь тупӧсь кодь муяс вылын шептасьлісны ид да сю. А мыйта гажыс-нимкодьлуныс йӧзыслӧн: йӧктӧмсьыс да сьыланкывъяссьыс тіравлісны клуб ӧшиньяс. Ой, кутшӧм нин важӧн ставыс тайӧ вӧлі...

Ангелиналы эз вӧв окота петны югыд пожӧмъяса кыпыд ягсьыс. Пӧрччис гоб тыра мешӧксӧ, гатш пластнитчис кос яла вылас. Ачыс кылӧ: ыджыд сьӧлӧмыс Ангелиналӧн. А ыджыд сьӧлӧмад унджык и тӧрӧ и шог-печальыс, и радлуныс. Лӧз енэжыс, пу туганъяс костӧд писькӧдчысь шонді югӧрыс ёрисны синъяссӧ. Кутшӧм лӧсьыд ӧвадтӧм вӧрас! Сывъяссӧ шевкнитӧмӧн шувгӧны пуяс, дзик орччӧн, кондаӧ гыжнас тшапкысьӧмӧн, сизьдысьӧ сизь. Тонӧ, воськов-мӧд сайын, мырксьӧны кодзувкотъяс. Кодзувкот моз жӧ нэм чӧжыс мырксьӧ-пессьӧ и ачыс Ангелина. Вунӧдіс нин, кор бӧръяысьсӧ мичаа пасьтасьліс. Да и кодлы вӧччынысӧ, код водзын вечмасьнысӧ Енмӧн эновтӧм деревняад? Оз сӧмын мужичӧйяс, но и нывбабаяс юсьӧны гажтӧмысла да пемыдысла.

Гашкӧ и, ачыс на юсяс Ангелина. Челядь быдмисны, семйитчисны, и юсяс кӧ да сотчас, нинӧм оз кут жалитны. Сійӧ сэк кутас куйлыны татшӧм жӧ гажа ягса шойна вылын, тадзи жӧ сылӧн гу весьтын кутасны шувгыны джуджыд пожӧмъяс. Гриша, тӧдӧмысь, бӧрддзылас кӧ, сӧмын мода вылас. Сійӧ некор эз радейтлы Ангелинаӧс, кыдзи и Ангелина эз радейтлы Гришаӧс. Этша ӧмӧй му вылас ӧта-мӧднысӧ радейттӧм гозъяыс? Личкасьныд тай и муслунтӧг позьӧ, сітаннаныс весиг нажӧвитчӧны бабаясыд. Ангелина кӧ оліс ыджыд карын да сетчис сетласян туй вылӧ, эз этша эськӧ нажӧвит аслас мичлунӧн. Но сійӧ оз нин и помнит, кор и гильӧдыштліс верӧсыс. Водзті, кор вомас веськавліс румка-мӧд, сэки-й ышмывліс Гриша, а бӧръя кадас дзикӧдз кидмис. Тыдалӧ, бара выль баба чӧсмӧма. Ӧтарӧ тай райцентрӧ лэччӧ-а, помкаӧн и помкатӧг. Вежонӧдз ветлас, врачьяслы пӧ петкӧдчылі. Тӧдмалас кӧ Ангелина, мый верӧсыс збыльысь пӧдруга видзӧ, тайӧ пӧрйӧ мунас мамыс ордӧ и некор нин оз бергӧдчы Гриша дінӧ. Насеруас! Нинӧм абу жаль Ангелиналы: ыджыд короминаыс ни, скӧтыс ни. Жаль, став олӧмыс вот сьӧдас и кольӧ да.

Ветымын кык арӧса нывбаба гатшвидзис ялаа му вылас аслас мӧвпъясӧ вӧйтчӧмӧн. Бӧжсӧ вегльӧдліг, матыстчис Шарик, нюлыштіс кӧзяйкалысь чужӧмсӧ, тяв-тявкерис и бара саяліс пуяс сайӧ. Шарик абу Гриша, сійӧ радейтӧ кӧзяйкасӧ и некор оз эновт ӧтнассӧ вӧрӧ. А мый ещӧ помнитӧ Дима йылысь? Помнитӧ бӧръя аддзысьлӧмъяссӧ спути-спуть.

... Квайтымын нёльӧд вося жар июнь вӧлі. Райцентрӧ комсомольскӧй пленум вылӧ чукӧртчисны нывъяс да зонъяс район пасьтаысь. Залӧ пыртӧдз на кыліс гӧлӧс:

— Ангелина!

— Дима, и тэ тані? Здравствуй, Дима!

— Здравствуй, Лина. — Зон киас шамраліс небыд коркаа блокнот. — Отчёт кута гижны тіян пленум йылысь.

— Лыддьывла статьяястӧ.

— Но и кыдз?

— Скупа гижан миян деревня йылысь, кӧть и колхозным миллионер. Волін эськӧ, а эн век телефон пыр сёрнит. Тэнад жӧ сэні чужаніныд.

— Сідз, сідз, Лина, колӧ волыны. Кузьмаысь нин гаж бырӧма-й.

— Людмила ичиньыд ордӧ волан и, Микипер дядьыдлӧн гӧтыр ордӧ. Ӧтнас сія олӧ, ныв-пиыс тожӧ кӧнкӧ бокынӧсь.

— Тӧда ме. Кебанын Гриша братанкӧд аддзысьлі, дыр варовитім.

— Гриша вот тожӧ эновтіс гортсӧ, а сэтшӧма колӧны том йӧзыс колхозад.

— Чайта да, коркӧ и бӧр на локтам. Ладнӧ, пырим. Вай ӧтлаӧ пуксям, водзӧджык.

— Эг и юав: дашкӧ, гӧтыра нін да?

— Абу. Ачыд кыдз?

— Кыкӧнӧсь, мамӧкӧд.

— Ме тані кӧзяйка ордын, аслам лӧсьыдик комната.

Найӧ пукалісны орччӧн пленум помасьтӧдз. Ӧтлаын сёйисны столӧвӧйын, рытнас видзӧдісны кино.

— Ветлім эськӧ ме ордӧ, а? — корана шуис Дима, кор воис янсӧдчан кад.

— Сёр нін.

— Крӧвать и диван эм, узян ме ордын дай.

— Мамӧлы кӧ кывсяс, сэки мый? Ог, ог лысьт...

— Помнитан, дзоля дырйи кыдз радейтлім ӧта-мӧднымӧс?

— Помнита, и век кута помнитны. Ачыд тай вунӧдін-а. Кымынысь эг аддзыв, карса кинотеатрад век нывкӧд вӧлін. Меланьӧ пыдди мӧдарӧ вӧлі видзӧдан.

— Аслад некод али мый эз вӧв?

— Эз!

— Этатшӧм мича нывлӧн?! Ог верит.

— А тэ верит. Унаӧн вӧтлысисны, да некод эз ков мен.

— Дӧзмы кӧть эн, но ме тэнӧ окышта.

— Тані?

— Кӧн сэсся?

— Аддзыласны.

— Мед. Ог вед гусясьӧй.

— Ладнӧ, окышт...

«Ой, мый нӧ тайӧ ме: нинӧм абусӧ тай нӧ думайта. Тадзнад и гобйыд номырзяс», — Ангелина нопъясис, сой кусыняс ӧшӧдіс кӧрзинасӧ, восьлаліс шонді паныд. Водзвылас котӧртіс Шарик.

2

Еджыд «Жигули» тӧвзис кокни бордъя чикыш моз, вот нӧшта содтыштны газсӧ и сійӧ збыльысь кыпӧдчас енэжас. Вӧлӧкас нин, автобус сувтланінын, туй шӧрланьыс ырскӧбтіс морт дас, ставныс кинысӧ чургӧдӧмӧн: кодкӧ ыджыд сумкаа, кодкӧ чоботана. Дмитрий сувтӧдіс машинасӧ. Водителькӧд орччӧн пуксис милицейскӧй паськӧма сержант, гӧрба ныра, рыжӧй юрсиа; бӧрладорас — старик да старука, тыдалӧ, гозъя, и нӧшта ӧти том морт. Ставныс комияс. Кабинаын кутіс паркйыны клящӧй дук. Вина дукыс ӧвтіс сержантсянь да том мортсяньыс.

— Коді кытчӧдз? — юаліс водитель.

— Пӧддельнӧйӧдз, — шуисны старик да старука.

— Миянлы матӧджык, висьталам, — ӧти вомысь жӧ вочавидзисны эсійӧ кыкыс.

Сёрнитны вӧлі нинӧм йылысь, и ставӧн чӧв олісны. Водитель гораммӧдіс радио, паськыдджыка восьтіс машина ӧшиньсӧ. Думсьыс каитчис йӧзӧс сӧлӧдӧмысь. А кыдз нӧ он сувт, кор кисӧ лэптӧ сержант!

— Кежӧд миянӧс Приозёрнӧйӧ, — корис милиционер.

Абу эськӧ кивыв, да мый татчӧ шуан. «Ещӧ и командуйтӧ, генерал туйӧ асьсӧ пуктӧ гажа юрнад», — думыштіс водитель. Сувтӧд пӧ со эстчӧ, магазин дорас, — бара командуйтіс сержант. Дмитрий сувтӧдіс «Жигулисӧ» магазин пос помас, кӧні сулаліс некымын мужичӧй кианыс тыра сулеяӧн. Сержант да том морт петісны кабинаысь, крапкисны ӧдзӧссӧ, пасибӧ весиг эз шуны. Водитель бергӧдіс машина нырсӧ, ыджыд ӧдӧн тӧвзис трассалань.

Регыд и воисны Пӧддельнӧй дорса гулыд ягъяс, кытчӧ еджыд гоб вотны волывлӧны матігӧгӧрса сиктъясысь, да весиг Сыктывкарысь, вотчысьяс.

— Паседбог, шань пи. Паседбог вайӧмсьыд, — лыддьӧдліс старука, кутіс вӧзйыны деньга. — Таті сэсся подӧн пырам. Ен мед сетас тэн, шань пи, дзоньвидзалун. Нывным Кӧрткерӧсад уджалӧ, сы дінӧ лэччылім.

— Ме тіянӧс ӧшинь улӧдзныд нуа, — шуис водитель, трасса вывсяньыс кежӧдіс машинасӧ веськыдвыв пырысь туйлань. — А деньгатӧ ме ог босьт.

— Кысь нӧ эськӧ ачыд, коми жӧ тай? — юаліс старука.

— Ме карысь, карын уджала, — эз веськыда вочавидз водитель. — Петі отпускӧ, вок дінӧ шойччыны кая.

— Тшак-вотӧсыд таво уна, пӧру петӧмыд отпускад, — шуис старука. — Мужикӧй сьӧкыд пеля, кык пыдди мен ловӧ сёрнитны.

Субӧтанад трассаыс вӧлі тыртӧм. Сӧмын шочиника паныдасьлісны карлань лэччысь кер тыра машинаяс. Туй бокъясас — то ӧтилаын, то мӧдлаын — сулалісны вотчысьяслӧн ас машинаяс, мотоциклъяс. А найӧ, кодъяс локтӧмаӧсь вӧрӧ водз асывнас, тыра чуманъясӧн да пестеръясӧн пукалісны нин туй мудӧд вылын, виччысисны пӧпутнӧй транспорт. Часӧн сё верст мунӧмыс Дмитрийлы кажитчис ньӧжмыдӧн, нӧшта личкыштіс газ вылас. «Жигулилӧн» сэтшӧм сямыс: кымын ӧдйӧджык мунӧ, сымын сылы кокниджык, кӧть и бензинсӧ «сёйӧ» унджык.

Эжва катыдӧ асфальта трассаыс нюжалӧма сиктъясысь, деревняясысь да посёлокъясысь бокиті. И кор нин Дмитрийлӧн артыштӧм серти чужан деревняӧдзыс колисны бӧръя верстъяс, машина ӧдсӧ надзмӧдіс, кутіс ӧтьведайтны сэтчӧ кежӧдан пас. Выль туйсяньыс керкаясыс эз тыдавны, но некутшӧм пас сідз эз и казяв. Шочмисны пуясыс, и вӧр ді сайын тыдовтчис паськыд му. Дмитрий кӧмаліс резина сапӧг, туй мудӧд бокыс тырӧма ваӧн да няйтӧн да, и шуис видзӧдлыны, мый сэні му саяс и кодарӧ кежан туйыс...

Ичӧтӧн на, ар дас куимӧн, Дима муніс чужан деревнясьыс. Волывліс сэтчӧ сӧмын видлыны пӧчсӧ да воча воксӧ, Кузьмаӧс. Уна ва визувтіс сійӧ кадсяньыс, уна югыд кодзув усис тӧлыся сэзь енэжысь, эзысь гыӧрӧн гыӧрзис аслас коркӧя сьӧд юрсиыс. А дзолядырся воясыс олӧны паметяс, ясыда сулалӧны син водзас. Сэні, кӧні Тимансянь визувтысь Сӧдзью сӧльнитчӧ Важ Эжвакӧд, челядь лунтыръясӧдз келавлісны ваын, кутавлісны нильӧг из увъясӧ саймовтчӧм ланьтан чериясӧс. Купайтчигӧн нывкаяс векджык ӧтдортчылісны зонкаясысь, мед эзджык синъявны ӧта-мӧднысӧ, ӧд купайтчылісны шнич пасьтӧг. Зонкаяслӧн вӧлі мода: ю берегын, кытшӧ чукӧртчӧмӧн, мерайтны истӧг кӧрӧбӧн ассьыныс ичӧтик на чилейсӧ, а сідзжӧ венласьны, коді медылӧ чилснитас ассьыс кудзсӧ. Чемпионаліс Опонась Толик. Сійӧ вӧлі медічӧт тушаа, но тоньялысь чилейыс эз чинлы весиг ваын суналӧм бӧрын. Чилсйысигӧн Толик зэвтчыліс, кузиник добраыс шар моз пӧльтчыліс, и вомсӧ векыштлӧмӧн шамыртліс сійӧс кулакнас — кудзыс резыштліс вӧсни тюрӧбӧн ылӧ-ылӧ. Нывкаяс, дерт жӧ, казявлісны зонкаяслысь тадзи ышмӧмсӧ, пыльсъявлісны.

Дималы син улас векджык усьліс кузиник кокчӧръяса Лина, коді зонкалы кажитчыліс медся мичаӧн. Ӧтиысь, гожӧмнас, Дима казяліс горт кильчӧ вывсяньыс Линаӧс: ведра пӧлӧн сійӧ лэччис ю береглань. Вӧтӧдіс нывкаӧс сэк, кор сійӧ вӧлі келӧма нин ваӧ.

— Тырыс гумовт, — корис Дима.

— Ог, сьӧкыд.

— Кыкӧн нувам, ӧтмӧдарсяньыс вугйӧдыс босьтӧмӧн. Толькӧ первой купайтчам.

— Ог кӧсйы.

— Мыйла, то кутшӧм жар да?

— Платтьӧ кежысь ме.

— Ме вед гачтӧг жӧ кута.

— Кунь синтӧ и лыддьы дасӧдз.

Дасӧдз лыддигкості Лина тювкнитіс ваӧ. Эстісӧ кинас тупкӧмӧн сы бӧрысь суныштіс Дима. Воча ныр лоисны. Кор варччисны кок судзмӧнъяӧдз, Дима шуис:

— Кывлін, ми вед мунам тась?

— Кывлі.

— Ме кӧ письмӧ тэн гижа, вочавидзан?

— Вочавидза.

Дима, матісяньыд да, казяліс: Линалӧн морӧсыс кыптыштӧма, быттьӧ заводитӧма быдмыны сэн кык гӧгрӧс сёркни. Ва гыыс то саймовтлас, то тыдовтлас еджыд гӧгрӧс сёркнияссӧ. Дималы окота инмӧдчывны, шылькнитны шӧрас пемыдлӧз чута сёркнисӧ, но мый сэк шуас Линаыс, вермас на и лӧгасьны.

— Тэ, Лина, зэв мичаник, ме век кута думайтны тэ йылысь. А тэ?

— Эн ювась, ог висьтав... Письмӧад гижа, но?

— Но.

Ӧта-мӧдсӧ резйыштісны ванас и петісны берегӧ...

Дмитрий пырис козъя-пожӧма вӧр діас и синъясыс ӧзйисны гӧрд гобъясысь: та мында тшаксӧ сійӧ эз на аддзыв. Вотчыны, тыдалӧ, татчӧ эз волывлыны. Том гобъясысь ӧтдор вӧліны и паськыд шляпаа пӧрысь тшакъяс, сой кызта кокаӧсь. Вӧр ді саяс муыс пӧката, Дмитрий кыпӧдчис чурк йывланьыс. И со, пӧкат горулас, ки пыдӧс вылын моз, тыдовтчис чужан деревняыс. Тасянь позьӧ лыддьыны весиг керкаяссӧ кывтыдсянь катыдӧдз. Сэн, кӧні сулаліс Дмитрий, сы челядь дырйи шептасьліс нянь. Найӧс, школьникъясӧс, вайӧдлісны татчӧ ӧктыны шеп. Веськыдладорас, му помас, колхоз быдтыліс картупель, татчӧс ног, капуль. Ӧні тайӧ паськыд эрд вылас дӧввидзисны этша пинькоста, ляпмунӧм турун зорӧдъяс. Водзынджык, ӧтава вылас, йирсисны мӧсъяс, кӧзаяс, ыжъяс. Пельтӧ чунӧдана чӧв-лӧнь, кылӧ сӧмын понъяслӧн увтыштлӧм. Эсті, катыдпомӧдыс, визувтӧ Сӧдзью, лунвывладорас — Важ Эжва, войвывладорас — тшем парма да енэжсӧ пыкысь Тиманскӧй кряж.

— Ди-и-ма! Ми-и-тьӧ! — кыліс туйладорсянь горӧдӧм. — Ди-и-ма! Ми-и-тьӧ!

Дмитрий бергӧдчис горӧдӧм шыас, аслас машина дорысь казяліс кинас ӧвтчысь мужичӧйӧс.

— Гри-и-ша! — вом дорас кисӧ пуктылӧмӧн вочавидзис Дмитрий, кӧть и пырсӧ эз тӧд, коді сэн сылӧн машина дорын. Бӧрсӧ веськӧдчис сійӧ жӧ ордымӧдыс, кыті и воліс. Мир туй вылын сулаліс Гриша — небыд кӧзыра картуза, дженьыд гӧленя кучик сапӧга, уджалан дӧрӧм-гача.

— С приездом! — воча восьлаліг шуис сійӧ. Сэсся топӧдчылісны. — Час кымын нін ме тан, туй пӧлӧнсьыс тшак вотышті. Ковмас водзӧджык мунны, дзоля машинанад таті ог письтӧй.

— Гӧгӧр тӧдтӧм лоӧма, — чӧвтіс Дмитрий, сӧлісны кабинаӧ.

— Тані, кыті ӧні ми мунам, пӧльыд на сиасьлӧма. Мутшкӧс вӧр тані шувгыліс, да ставсӧ нін жугӧдісны лесопунктъясыд да туй стрӧитысьясыд. Сувтӧд эстчӧ, аддзан лыа карьерсӧ?

Сэтчӧ и сувтісны. Шуисны водзвыв видзӧдлыны местасӧ, кыті да кыдзи пырны машинанас. Гриша бӧрысь вӧтчис Дмитрий, кок увсьыныс шыблалісны бокӧ став накӧса пу йывъяс, сісь кер помъяс.

— Кыр горулас Сӧдзьюыд али мый? — юаліс Дмитрий.

— Да, Сӧдзьюыд. Ёна нин ляпкаліс да векняммис сія. Коркӧ тані и вугравлім комтӧ. Ӧні мед кыйны тась чери, колӧ верст сизим кайны ю паныдсӧ.

— Кӧнкӧ вед тан скӧт картаяс вӧвліны.

— Аддзан, пу сваяясыс сӧмын колины чурвидзан. Вель ыджыд перма эськӧ вӧвлі да. Асьсӧ стрӧйбасӧ и став оборудованиесӧ кодкӧ морас нуисны... Вот таті и пыран берегӧдыс, ӧшинь улӧдз воан. Эсійӧ, кыр йылас тай уна ӧшиня керкаыс, менам и эм.

Первойысьтӧ да, полӧмпырысь нуӧдіс машинасӧ Дмитрий ю берегӧдыс. Водзвылас, куритчигтыр, восьлаліс Гриша, ылӧджык вешталіс мешайтчысь лӧпсӧ. Мыйла нӧ Митьӧыс та дыра эз вӧв чужан Сӧдздінас? Лёк туйыс вӧсна? Ӧдвакӧ, кӧть эськӧ и кутліс тшӧтш тайӧс тӧд вылас. Медшӧр помкаыс, век жӧ, мӧд. Гришалӧн Ангелинакӧд гӧтрасьӧм йылысь сійӧ тӧдмаліс карын нин олігӧн да уджалігӧн аслас земляксянь, Питиримсянь: братаныд пӧ ӧтлаасис чуркаа том нывбабакӧд, мича Линакӧд. Тӧдан пӧ тэ сійӧс, школаад пӧ ӧтлаын велӧдчылінныд. Питиримыс буретш вӧлі лэччӧдлӧма гӧтырсӧ карса больничаӧ.

Дмитрий тӧдіс мича Линаӧс эз толькӧ школаын велӧдчӧм серти. Сійӧ некор эз вунӧдлы тайӧ нывсӧ, весиг сэк, кор вежлавліс гӧтыръяссӧ ассьыс дӧрӧмӧс моз. И ӧні, тайӧ здукъясас, машина руль сайын пукалігӧн, Дмитрийлӧн эз вӧв йӧмкӧ сьӧлӧм вылас: гашкӧ, эз нин и ков локнысӧ да? Но сёр нин вӧлі каитчыны, завор дорас со матысмӧ машинаыс. Восьса завор дорас и виччысис гӧстьӧс Ангелина: кузь соска чветӧсь ковтаа, сьӧд юбка улас паськыд гача, шароварыӧн тай шуӧны. «Век на кутшӧм мича!» — ёкмуні сьӧлӧмыс Дмитрийлӧн, кор тыр синмӧн аддзис Ангелиналысь гӧгрӧсіник гожъялӧм чужӧмсӧ. Нывбабакӧд орччӧн читкырасис Вова внукыс.

Дмитрий кутыштліс Ангелиналысь ичӧтик, сарӧгӧсь кисӧ, чупнитіс небыд да шоныд чужӧмбансӧ. Сэсся чолӧмасис зонкакӧд.

— Дядь Мить, машинаад позьӧ пуксьывны? — пыр и вӧзйысис Вова. — А рытнас ме тэн петкӧдла ассьым аквариумӧс.

— Часлы, карса гӧснечьяс ме вайи тіянлы, — шуис Дмитрий и восьтіс багажниксӧ. Гӧснечыс, збыльысь, вӧлі уна сикас и тырмымӧн, тшӧтш и Вовалы. Татчӧ мӧдӧдчӧм водзвылын Дмитрий звӧнитліс аслас земляклы, коді олӧ карын жӧ, сысянь и тӧдмаліс Вова йылысь. Зонкалы буретш лӧсяліс школаӧ ветлан костюм, Ангелиналы — югыд резина сапӧг, Гришалы — посни синма финскӧй ботан, кодӧс пырджык шуӧны «невидимкаӧн». Мӧд сумкаын вӧліны мыйсюрӧ сёян-юан и, дерт жӧ, водка.

— Важӧн нин думайта татшӧм ботан йывсьыс, да деньгаӧс век жалиті. Пасибӧ, — нимкодясис Гриша, ботан синъяссӧ йиграліг.

Ывлаас эськӧ зэв и лӧсьыд, но Ангелина чукӧстіс гӧстьӧс пырны керкаас. Гашкӧ и, ошйысьыштӧм могысь на: огӧ пӧ гӧля да дурка олӧй, кӧть и деревняса, видзӧдлы пӧ кӧть. Гриша самӧварӧн кутіс ноксьыны пос помас. Токтӧгыд шомӧн ковмас пузьӧдны. Керка пытшкӧсыс югыд да уна вежӧса, нёль ыджыд жыр. Мича занавесъяс ӧшалӧны. Кӧлуй видзан шкапыс некымын и телевизорыс кык. Ӧти жырйын, Вовалӧн узьланінын, вель уна чериа аквариум, мыйӧн удитіс нин ошйысьны зонкаыд.

— Со, тайӧ комнатаыс тэнлы вылӧ, овмӧдчы гортад моз, — сьӧлӧм сетана шуис Ангелина. Тӧрыт сійӧ пелькӧдчис, джодждӧраяссӧ пыркӧдіс и краскаа джоджсӧ мыськаліс. Зато талун абу яндзим карса гӧсть водзас. Стенас куим ыдждӧдӧм снимок орччӧн, сэтчӧ и чӧвтіс видзӧдлассӧ Дмитрий.

— Куим чоя-вока найӧ. Шуйгаладорас медыджыдыс, Вера, кызь арӧса сэн. Сэсся Надя да Микипер.

— Видзӧда вот Вера вылад, и быттьӧ мамӧлысь кызь арӧса снимоксӧ аддза. Татшӧм жӧ фото мамӧлӧн гортын ӧшалӧ, — шуис Дмитрий, и ылыстчигас бара на видзӧдліс снимокланьыс.

— Кузь туй вуджин, дашкӧ, пызан лӧсьӧдтӧдз, шойччыштан, — быттьӧ эз кыв гӧстьыслысь кывъяссӧ, вӧзйис Ангелина. — Рытгорувнас пывсям сэсся. Тӧдмаласны воӧмтӧ да, керка тыр на йӧз локтас.

— Гашкӧ и, аслым на эськӧ эз ков локнысӧ да, — пӧшти шӧпкӧдіс Дмитрий, кӧть и керкаас, наысь ӧтдор, некод эз вӧв. — Быттьӧ тай абу лӧсьыд ни тэ водзын, ни Гриша водзад.

— Мыйла, Дим? — синкымсӧ кӧрліс Ангелина. — Мый вӧвлі тэа-меа костын, некод оз тӧд. Да и мыйта нін кадыс колис сэксянь... Дим, эн каитчы...

— Уна во коли сэксянь, но ме нинӧм эг вунӧд.

— Думайтан, ме вунӧді? Эн каитчы, Дим... Ми кыкнанным мыжаӧсь ставторсьыс...

— Ме мыжа, Лина. Прӧстит.

— Ог, ме некутшӧм прӧща тэсянь ог примит. А мый вот чужанінтӧ видлыны локтін, буртор тайӧ. Пӧль-пӧчыдлӧн да ыджыд мамыдлӧн гуяс вылӧ кӧть волан. Юрнад, тыдалӧ, ёна уджалан, дзикӧдз тай дзормӧмыд. Али бабаясыд едждӧдісны? — скупа нюммуніс Ангелина.

— Ставыс ӧтлаын...

Пачводзсяньыс первой жыръяс, медъюгыд пельӧсас, пу диван бердын сулаліс кузь пызан. Видзӧдӧмпыръяысь, орччӧдӧмаӧсь кыкӧс. Гӧгӧрыс бӧра улӧсъяс. Пызан вылас и сувтӧдіс Гриша шваркйӧн пуан ыджыд ыргӧн самӧварсӧ.

— Тайӧ самӧварсьыс юлісны на коркӧ пӧльыд да пӧчыд, сэсся батьӧ да мамӧ... — шуис кӧзяин. — Лина, вай нурйӧд миянӧс. Мить, дашкӧ, ювам по румку, для стречи?

— Кӧнешнӧ, Гриша, кӧнешнӧ. Сэсся петам да прӧйдитчам, керка местанымӧс, ӧшинь увнымӧс окота видзӧдлыны.

— Толькӧ по румку, но не унджык, — кыліс сёрнинысӧ Ангелина. — Пывсян бӧрад тэсся кӧть мыйта пукалӧй. — Ачыс и вайис водка дозсӧ, тасьті-паньсӧ и стӧканъяссӧ. — Ми тэнӧ, Дима, чериа-тшака сёянӧн кутам вердны.

Пызан выв регыд тырис чериняньӧн, рӧсола сирпиянӧн, паськыд латкаын йӧв пиын жаритӧм тшакӧн, банйӧм пушыд кӧвдумъясӧн, сьӧдӧдз кенясьӧм пӧжӧм йӧлӧн.

— Медводз пӧсь юквасӧ панялӧй, а то кӧдзалас, — ӧлӧдіс Ангелина.

— Ставыс тан сэтшӧм чӧскыд, он и тӧд, мыйсянь босьтчыны, — кӧзяйкаӧс ошкис Дмитрий.

— Сёй да вӧлисти ошкы, — кыпыдлун тӧдчис Ангелиналӧн гӧлӧсын.

— Ювам. Районсьыд мунӧм бӧрын ми тэкӧд эг нин и юлӧй, — лэптіс водкаа стопкасӧ Гриша.

Куимнанныс тотшнитчисны, вом тыр ньылыштіс курыд васӧ и Ангелина. Окотасьыд уна и сёйис черисӧ Дмитрий: пӧжалӧмсӧ и солалӧмсӧ, пуӧмсӧ и. Йӧла тшай стӧкан сэсся юис. Пасибӧаліс Ангелинаӧс нянь-солысь, и Гришакӧд петісны ывлаӧ. Вова век на пукаліс машина кабинаын, ӧтарӧ-мӧдарӧ бергӧдліс мича эжӧда рульсӧ.

— Пап, ті кытчӧ? — дзолясяньыд быдтӧны да, ыджыд батьсӧ внукыс шуис папӧн, ыджыд мамсӧ — мамӧн.

— Пыр, мамыд сёйны виччысьӧ, — тшӧктіс Гриша.

— Ог. Ме машинаӧн рулита.

Братанъяс ӧзтісны чигаркаяс, дзиръяӧд петісны йӧр сайӧ, деревня мыш вывтіыс довгисны кывтыдлань.

— Киссис деревняным, киссис, Митьӧ, — ышловзис Гриша. — Ӧні колхоз ни совхоз тан абу, единоличникъяс. Бырӧдісны и мӧс перматӧ, и ток сетан станциятӧ, и поштатӧ... Водзті миян ичӧтик овмӧсын вӧвлі кык трактор, кык автомашина. Ӧні нинӧмыс абу, техникасӧ кытчӧкӧ нуис совкозыд мӧд отделениеӧ. Сьӧкыд, кодъяс пензиятӧг олӧны, уджтӧмалӧмсьыд эськӧ мынтыштӧны, но уна-ӧ сія деньга ӧнія кадӧ. Митӧ бура на олам, кыкнаннымлы пензияыд воӧ да.

— Эсійӧ мыйся кӧрт скелет?

— Нянь вартан машиналӧн. Помнитан, сэні гумла вӧвлі.

— Бура помнита сэсь джуджыд нянь сёрӧмъяссӧ. Вартігас кольтаяссӧ ваявлім. Ёна на ворслім идзас зорӧдъяс дорас.

— Маслозавод ни, пекарня ни — нинӧм ӧні абу. Клубным, часовняад тай вӧвлі, сотчис. Посёлоксянь токтӧ сетӧны, но станцияыс век жугалӧма. Хрущев дырйиыд зумыд колхоз тан вӧвлі. Горбачёвсянь заводитчис, а демократъяс помӧдз кисьтісны ставсӧ, — ӧтарӧ норасис Гриша.

— Мыйла эськӧ сетчисны йӧзыс?

— Коми мортыд вед рам да пӧслукман. Сэсся-й, йӧзыдлысь начальствоыд некор эз кывзысьлы. Быд начальник тай морӧсас кучкалӧ: ми пӧ «на правильном пути». Кывтыд помӧ самолёт пуксянін весиг стрӧитлісны. Ӧтчыд и воліс ичӧтик самолётыд, Сидӧр Микайлӧ гозъялӧн шӧркодь пиыс лётчикалӧ да сія пуксьыліс бать-мамсӧ видлігмоз. Ӧні сэн картупель муяс. Му-видзтӧ сельсӧветыд юкліс быд семьялы. Тырмӧ угоддьӧыд, сідзи на уна эндӧ, торъя нін ылі видзьясыд ляк бадьнад тырисны.

Чигарка куритігкості и воисны кывтыд помӧдз. Штакетника йӧр пытшкысь Дмитрий казяліс йылас гӧрд звездаа обелиск. Матыстчылам пӧ.

— Война вылад усьӧмъяслысь нимъяссӧ пасъялӧма. Батьыдлӧн нимыс эм жӧ сэн.

— Ӧти, кык...дас...кызь...комын...нелямын...ветымын морт пӧгибнитӧма весьт кузя деревняысь, — шуис Дмитрий, сэсся гораа лыддис ставныслысь ним-вич-овсӧ, чужан да усян вояссӧ. Воис батьысӧдз и дыр эз вермы вештыны сылӧн ним вылысь синъяссӧ. Оз помнит батьсӧ Дмитрий, чужӧмсӧ тӧдӧ сӧмын снимок серти.

Уна шог тӧдлісны дӧва-деревняын олысьяс, гуӧ нин пырисны усьӧм салдатъяслӧн мам-батьыс да гӧтыръясныс, а деревня век на ружтӧ дойысла. Кыпӧдчыштліс нин кок йылӧ, но быттьӧ кутшӧмкӧ гундыр ытшкыштіс лысваа турун: деревняӧс бара пуксьӧдісны пидзӧсчань вылас. О, Енмӧй-енмӧй, ыпнитлас-ӧ коркӧ югыд шондіыс коми крестьянинлӧн сьӧлӧмын?!

— Тані код олӧ? А этані? — ӧтарӧ юасис Дмитрий. — Ог аддзы ассьыным ӧшинь увнымӧс. Кӧнкӧ шор пос вӧвлі, сэсянь матын и сулаліс керканым.

— Ӧти пӧръя, квайтымынӧд воясӧ, ёна стрӧитчисны. Комын-нелямын вонад и сэкся стрӧйбаясыс нін важмисны. А шор постӧ бульдозёрӧн ныръявлісны, косьмис шорыс.

— А эсійӧ мыйся барак?

— Сэні школа, воддза кык судтаа школатӧ разисны. Зумыдджык керъяссьыс клуб кӧсйисны стрӧитны, да, тыдалӧ, абу артмӧма. Гид судта эстӧні сулалӧ.

— Кымын нӧ школьникыс?

— Нёль классын пӧ ловӧ дас кык велӧдчысь. Миян Вова первой классӧ таво мунас. Витӧд классянь татчӧс челядьыд сэсся Вӧръяг посёлокад велӧдчӧны, рочмӧдӧны сэн коми челядьсӧ.

— Мыйла рочмӧдӧны?

— Коминас Вӧръягад оз велӧдны.

— Гриш, сувтыштлам. Быттьӧкӧ этані вӧвлі челядьдырся ӧшинь улӧй.

— Да, тані. Тӧдін на тай.

— Дзик мир туй бокас вӧвліны вирич да жытник, пыдынджык керканым. Шуйгаладорас джуджыд пӧгреба улыс кум, стын бӧжланьыс пывсян — ставыс на син водзын.

Ӧні на местаын сулалісны мӧд сикас стрӧйбаяс, кодъяс мыйлакӧ кажитчисны мисьтӧмӧн да мустӧмӧн. Братанъяс восьлалісны катыдлань. Туй веськыдладорас тыдовтчис кушин, кӧні коркӧ вӧвлі ыджыд конюшня. Дмитрий ӧнӧдз помнитӧ нимъяссӧ ӧти меринлысь да ӧти кӧбылалысь — Ураллысь да Зарялысь, кодъясӧн ачыс на агсавліс кӧдза муяс. Талун деревняын дзик ӧти вӧв, а коді видзӧ сійӧс, нимтӧны фермерӧн, кӧть и оз видз сэсся некутшӧм пемӧсъясӧс.

Дмитрий казяліс ещӧ ӧти памятник: ляпкыдик сруб, кодлӧн воймӧм стенын ӧшалӧны номера почта ящикъяс.

— Абу-ӧ клубыд тайӧ?

— Да, миян тая культурнӧй центр. Туй бокад да вот ӧшиньяссӧ челядь жулльӧмаӧсь. Кӧсйим вӧчны кӧть нін краснӧй уголок, да эз артмы. Радиорепродукторъясыд быд керкаын вӧлӧмаӧсь весиг война дырйи, а ӧні линиясӧ орйӧдлісны, сюръяяссӧ весиг пилитісны. Мый вӧчсьӧ мирас, нинӧм ог тӧдӧй, районнӧй газеттӧ эськӧ и судзӧдам да, — варовитіс Гриша. — Пӧдлиннӧ, Ельциныд, президентыд, вӧлі висьӧ да, кувліс али эз?

— Телевизорыд оз жӧ петкӧдлы? — бӧръя юалӧмсьыс шемӧсмыліс Дмитрий.

— Токтӧгыд кыдз петкӧдлас? Оз, дерт.

— Ельциныд бурдӧдчӧ на, больничаын.

— Кӧть мый эн шу, Митьӧ, но коммунистъяс дырйиыд бурджыка да югыдджыка олім. Эз вед толькӧ деревняным, но и Вӧръяг лесопунктыд кок йывсьыс усис. Посёлокад ӧні унджыкыс жӧ уджтӧмалӧны.

Братанъяс веськӧдчисны ю послань, кӧні, пӧжалуй, деревняас медмича местаясыс. Катыд помас, Сӧдзью вомӧн нюжӧдӧма тайӧ уна кока пу поссӧ. Сэк, кор Дмитрий вӧлі дзоля на, сэні гажӧдчылісны ныв-зон. Послань мунігмозыс и Дмитрий кутіс юасьны челядьдырся ёртъяс йывсьыс.

— Варган Васьыд нӧ кӧні мый?

— Сія вӧлі бензинтӧ нюкайтӧ. Ӧтчыд, Вӧръяг посёлокад, цистерна вевтсӧ восьтӧмӧн сэтчӧдз исалӧма, мый увлань юрӧн и дзумгысьӧма ыджыд кӧрт бӧчкаад. Лун куим корсисны, ӧдва и аддзисны.

— Рыжӧй Машӧыд?

— Кувліс жӧ. Уксустӧ ювӧма пӧкмелля вылас.

— Дзоля Ёгорыд?

— Сія бать-герой. Дас кымын нылӧс гозъя быдтісны. Дзоля Ёгорыд оз ю, выль керка стрӧитіс.

— А эсійӧ, кыдзи нин, тешкодь нима тай вӧлі, Мӧкей Клавдийыд?

— Сія быдторсӧ жӧ ювис: тормоз жидкостьтӧ-й, пинь весалан порошоктӧ-й. Джагӧдчыліс Клавдийыд.

— Но, дивӧяс тай висьталан. А кывтыдса Питиримыд?

— Менам братаныд?

— Да, ті чоя-вокалӧн челядьяс.

— Медтом пиыскӧд олӧ, висьӧмӧн гӧтырыс кувсис. Ая-пиа скӧтсьыд эз лэдзчысьны, кыйӧны-виӧны, гожӧмнад теплицаын весиг ӧгуреч быдтӧны. Лёкатӧ ная оз юны. Коді оз ю, мужика семьяыд ставыс чериӧн-яйӧн олӧ.

— Ӧньӧ Ӧльӧ Виталейтӧ вунӧді юавны.

— Виталейыд тюрьмаын. Гӧтырыс посёлоксакӧд кырсасьны кутіс, сэсся ӧти войӧ Виталейыд мунӧма Вӧръягад, кыйӧдӧма да вольпасяс и бытшкӧма другыслы пуртӧн. Сыысь и пуксьӧдісны.

— Тонӧ сотчӧм керка али мый?

— Висьтавнысӧ весиг сьӧкыд: челядьыс куим дай бать-мамыс сотчисны. Вит шом ёкмыль пуктісны ӧтувъя гортйӧ да сідзи и дзебисны. Понйыс весиг абу вермӧма петны, сотчӧма жӧ. Ас смертьнас этшаӧн кулӧны, унджыкыс корсьӧм смертьӧн кулӧ, вина помысь.

— Важӧн, кыдз ме помнита, та выйӧдзыс эз юлыны йӧзыс.

— Водзті быдӧн мырсис кӧнкӧ да кӧнкӧ. Клубыд и изба-читальняыд вӧвлі, партийнӧй да комсомольскӧй организацияяс уджалісны. А ӧні мый? Гожӧмнас горт гӧгӧрыд уджалан, а тӧвнас веськыд мат, нинӧм вӧчны. Кодсюрӧ пожӧм кольтӧ гылӧдӧ, лесхозлы сдайтӧны да деньгатӧ сетыштӧны. Мужик удж ӧмӧй коль гылӧдӧмыд? Но, ботан ещӧ кыыштан.

— Уф, пӧсьӧ менӧ шыбитіс. Вай ыркӧдчыштам пос вылас.

Братанъяс ӧзтісны куритчыны, мыджсьыштісны перилӧ бердас. Кутшӧм мича мусерыс тасянь! Уліас сяльгӧ тэрыб да югыд Сӧдзью, берегыс крут да джуджыд нӧрысъяса. Ю нимсяньыс и деревня нимыс артмӧма — Сӧдздін. Тӧвнас тані артмӧны исласян чойяс. Коркӧ важӧн нӧрысыс тырліс даддя да лямпаа челядьлӧн гӧлӧсъясӧн. Тулыс-гожӧмнас ю пос сайӧ колльӧдчыны волывлісны ныла-зонмаяс. Винатӧ юлісны сӧмын Ен праздник да гӧтрасян лунъясӧ. Сьывлісны-йӧктылісны том йӧз гудӧк шы улӧ то клубын, то ю посдорса веж луд вылын.

Тасянь верст нёль сайын, Эжва берегын, Вӧръяг посёлок. Сійӧ первойысь чужис война бӧрас — стрӧитісны кызвыннас мырдӧн вайӧмъяс. Во дас мысти став йӧзсӧ, медбӧръя мортӧдз, вуджӧдісны мӧдлаӧ, а ачыс посёлокыс сідзи-й киссис. Колис некымын во, и Вӧръягӧ бара воисны вӧр лэдзысьяс. Посёлок чужис мӧдысь. Сувтіс кок йылӧ. Йӧз нажӧвитісны эз сӧмын деньга, но и медальяс. И со ӧкмысдасӧд воясӧ вӧръягсаяс, кыдзи и сӧдздінсаяс, лоисны некодлы ковтӧмӧсь. Вӧръягсаяс, кыдзи и сӧдздінсаяс, воисны пикӧ — юсисны.

Пожӧм пуяса шойна вылӧ сувтӧны выль и выль крестъяс. Оз тай ков война, томӧн-такӧн эновтӧны таладор югыдсӧ, вермана йӧз. Быттьӧ став мужикъяссӧ кодзӧма, ни Вӧръягысь, ни Сӧдздінысь он аддзы ыджыд кынӧма, нӧбасьысь нывбабаӧс. Нывбабаяс полӧны сьӧктӧмысь, сы вӧсна мый олӧны талунъя лунӧн, абу аскиӧ эскӧмыс. Семьяяс, кодъяс коркӧ мунлісны деревняысь посёлокӧ, бӧр локтӧны Сӧдздінӧ. Шызьы на, шызьы, коми деревня, челядьлӧн сюльзьысь гӧлӧсъясӧн!

Пос сайын тыдовтчис лэбъя доддя машина, фургонӧн шуӧны. Вӧръягса пекарняысь нянь вайӧны машинанас. Дӧрӧм-гачӧн вузасян магазин Сӧдздінын абу, бырӧдісны во-мӧд сайын, а няньӧн, табакӧн, водкаӧн да тшай-сакарӧн вузасян лавкаыс эм.

Асыв-лун тӧлыс деревнясянь вайис пос вылӧдз тшын дук. Сідзкӧ, ломтісны пывсянъяс. Ломтісны водзджык, мед пывсьыны лун югыднас. Сюрис быттьӧкӧ зэв бур стрӧка, мед петкӧдлыны Митьӧыслы карса нывбабасянь письмӧсӧ, сьӧрас сійӧ, но Гриша родіскодь. Гашкӧ и, некор оз лыддьӧд, новлӧдлас-новлӧдлас зептас и коркӧ косявлас дай. Аслыс Гришалы окота аддзысьлыны абу сӧмын Настенькакӧд, тшӧтш и мамыскӧд, Инесса Лазаревнакӧд — коркӧя мусукыскӧд. Помка колӧ корсьны, мед Линаыс лэдзлас карас. Гашкӧ, пыж моторлы запчастьла шуны? Либӧ ичӧт телевизорсӧ мастерскӧйӧ нулыны? Митьӧыслӧн, отпускын пӧ да, эм кадыс: сійӧ эськӧ лэччӧдіс и катӧдіс. Сёровно колӧ лыддьӧдны письмӧнас Митьӧӧс. Но оз ӧні, оз тайӧ пос вылас. Чери кыйны медводз нулас братансӧ, удитасны на быдтор йылысь сёрнитчыны. Вӧзйысьлас Линалысь, бытьӧн вӧзйысьлас, помка корсяс да.

Орччӧн пон увтыштӧм кыліс. Гриша тӧдіс Шарикыслысь гӧлӧссӧ.

— Шарик! Шарик! Лина, тыдалӧ, воштӧма миянӧс. Шарик со локтӧма миянла. Мӧдім, пывсян ломтам.

Рытгорувъя шондіыс вӧлі ыджыд да югыд. Войвылас, быттьӧ сатшкысьӧмаӧсь вӧр-пу йылас, вӧрзьытӧг ӧшалісны сьӧд кымӧръяс. Пывсьӧм водзвылас Ангелина лысьтіс Серуксӧ, сёӧдіс скӧтсӧ. Ӧні, мыссьӧм-корӧсясьӧм бӧрын, шондіыс кодь жӧ югыд чужӧма, вир-яйсӧ топӧдӧм кокни платтьӧа, сійӧ лӧсьӧдчис примитны гӧстьясӧс. Майшасис, эз локны посёлоксьыс ныв-пиыс да — ни Вераыс, ни Микиперыс. Ёна ломтісны пывсянсӧ, жарыс эськӧ и налы тшӧтш тырмис. Ангелина чукӧстліс пывсьыны суседкасӧ, ӧтка нывбабаӧс, Матвеевнаӧн шуисны. Туша-мыга сертиыс он и тӧд, кымын ар тайӧ смоль сьӧд юрсиа, серамбана нывбабаыслы. Сідзсӧ, квайтымынлань матысмӧ. Муна пӧ вежся, вола пӧ тшайтӧ юны, — шуис Матвеевна пӧварняын пасьтасигӧн.

Гриша ветлӧмӧн корис пукалыштны гортас ещё ӧти братанӧс да воча чойсӧ, кыкнанныс мамсяньыс рӧдняяс. Первойӧн воис Питирим, чожыслӧн пиыс — ёсиник веськыд ныра, косіник чужӧма, Гришалӧн моз читкыля юрсиа. Сьӧрас водка доз вайӧма. Ылісянь кылісны гӧлӧсъясныс Сидӧр Микайлӧ гозъялӧн. Микайлӧыс зять лоӧ Гришалы, Любаыслӧн, воча чойыслӧн, верӧсӧн. Дмитрий ставныскӧд пӧся чолӧмасис. Водка жӧ перйис Микайлӧ пинжак пытшкӧс зепсьыс.

Пызан сайын нин пукалігӧн ставныс дивитісны Митьӧӧс, та дыра пӧ он волы видлыны ассьыд чужанінтӧ. Семья йывсьыс юасисны этша, Люба сӧмын чӧвтіс: мый нӧ пӧ ӧтнад. Сьӧкыд эськӧ вӧлі висьтасьны, Митьӧыс ӧд некымынысь нин гӧтрасьліс. Бӧръяыс чуркаа баба жӧ.

Первой стопка бӧрас и варовмисны. Мужикъяс политика йылысь кутісны сёрнитны, казьтывны, коді кӧн армияас служитлӧма. Питирим Севернӧй флотын морякалӧма. Нёль во чӧжӧн пӧ велалі сӧмын швабраӧн бура вӧдитчыны, винтовкаысь пӧ куимысь лыйи жӧ сынӧдас. Гриша Германияын служитӧма, строительӧн вӧлӧма. Велӧдісны пӧ черӧн да пилаӧн киподтуйӧн уджавны. Сидӧр Микайлӧ асьсӧ шуис военнӧй стӧрӧжӧн: кутшӧмкӧ секретнӧй объект видзӧма. Тыдалӧ, абу сӧмын секретнӧй, но и ӧпаснӧй вӧлӧма. Армияысь воӧм бӧрас и кушмыны кутіс юрыс Микайлӧлӧн. Кушмис зэв тешкодя: важ пальто воротник моз местаясӧн лысӧймис. Дмитрий абу служитлӧма, ковмис чӧв овны.

Пачводзас мыйкӧ жуньӧбтіс, таргыны кутіс. Холодильник тай. Лун дас нин Сӧдздін оліс битӧг, сетісны со. Дыр-ӧ кежлӧ-а? Соляркаа лампаясӧн йӧзыс бергӧдчӧны, карасинтӧ оз вузавны да. Вӧръягсьыд сюрӧ на соляркаыс. Некод эськӧ оз видзӧд ни кывзы, но Гриша ловзьӧдіс телевизорсӧ, мед пӧ сёрнитӧ, «Время» пӧ кутам видзӧдны. Сэтчӧдз уна на кадыс, ставныс на коддзыны удитасны либӧ биыс бӧр кусӧ. Тӧрыт тай час кежлӧ ӧзйыліс, кор на югыд вӧлі, а пемдіс да, бӧр кусӧдісны.

— Коммунистъясыд жӧ мыйкӧ бурсӧ вӧчасны-а, демократъясыдлы ӧні йӧзыд оз нін веритны, ваучернад бӧбйӧдлісны да, — сёрнитіс Питирим. — Ме, Митьӧ братан, партияад во кызь вӧлі. И ӧні ачымӧс лыддя коммунистӧн.

— Тӧдан кӧть, Питирим, коді ӧні Россияса коммунистъяснас веськӧдлӧ? — юаліс Гриша.

— Мый тэ, менӧ йӧйӧн али мый чайтан? Тӧда, дерт. Дзузганов памиллеыс.

— Сідзнад нӧсь, коми морт?

— Мыйла коми? Роч!

— Памиллеыс дзик коми да! — венӧ воисны Гриша да Питирим. — Дзузганыс вед рочнас ловӧ коптилка.

— Но и мый? Вай заклад вартам: Дзузганов!

— Абу, мися! Кыв йылын бергалӧ, но шунысӧ ог вермы.

— Митьӧ, Дзузганов вед?

— Вайӧ, лучшӧ, лэптамӧй тост тані пукалысь нывбабаяс вӧсна, — мед не ӧбидитны ни ӧтисӧ, ни мӧдсӧ, бергӧдіс сёрнисӧ Дмитрий. — Мед найӧ век лоасны ӧнія кодь мичаӧсь да шаньӧсь... А компартиянад веськӧдлӧ Зюганов, Геннадий Андреевич. Воліс Сыктывкарӧ, драмтеатрын ме кывзылі сылысь сёрнисӧ.

— Ме жӧ шуви, мися, Дзузганов, — выльысь тӧдчӧдіс Питирим. — А тэ, Гриша, вензян ещӧ мекӧд.

Гриша веськодя ӧвтыштіс кинас:

— Дзузганов кӧ-й, мед Дзузганов.

— Митьӧлӧн тост вӧсна ковмас пыдӧсӧдзыс юны, — шуис Матвеевна, тотшнитчис ставныскӧд.

Телевизор пыр заводитчис роч сьыланкывъяслӧн концерт. Сьылісны эз чирӧм гӧлӧса, мустӧм чужӧма артистъяс, а мылаа да лабутнӧя, йӧктышталіг, сьыліс Уралса хор. Эз терпит да, чеччис пызан сайысь Матвеевна, музыка улас йӧктыштавны жӧ кутіс.

— Корасьны кольӧм во волі, да эн пет, пӧрысьӧн шусин, а со на тэ кутшӧм вертляв, — казьтыштіс Питирим.

— Мен некод нін оз ков, ӧтнамлы лӧсьыд да гажа, — кызіник бекъяснас лёлляліс Матвеевна. — Ме кӧза йӧв юа, дыр ог пӧрысьмы, кӧсъян кӧ тӧдны.

— Бля буду, пӧръясян, Матвеевна. Тэн колӧ на мужикыд, тэнад со тӧваришыд на сьӧрад, — Сидӧр Микайлӧ тадзсӧ сёрнитӧ. — Тэн, Матвеевна, кыдз нін шусьӧ, телевизор пыр тай мыччӧдлӧны, да тампекс на оз мешайтчы, бля буду. — Ни садьӧн, ни код юрӧн «я» бӧрас Микайлӧ эз шулы «дь»-ӧсӧ, сы вӧсна «бля» кывсӧ гижам куим точкатӧг.

— Во дас нін ме тӧварыштӧм, некутшӧм тампекс мен оз ков, кагалӧн кодь нін менам быдлаті... — эз сетчы Матвеевна.

— Адӧй, збыльысь тай, платтьӧтӧ мыйкӧкертӧмыд, — казяліс ляк пассӧ да шыасис Микайлӧлӧн ас кодьыс жӧ варов гӧтырыс, Любаыс.

Пызан сайын пукалысьяс ставныс синнысӧ чӧвтісны Матвеевналӧн джекъя сітан беклань. Еджыд платтьӧ вылас збыльысь тыдаліс кык пемыд ляк. Ангелина шай-паймуніс: тӧрыт, вӧрысь локтӧм бӧрын, банка пыдӧсын пемыдгӧрд краска вӧлі да, сійӧн краситіс улӧссӧ. Матвеевналы косьмытӧм краскаа улӧсыд и веськалӧма.

— Эн сӧрӧй, улӧсыс лякӧма! — ӧлӧдіс Ангелина.

Матвеевна пыраліс пыдіджык комнатаӧ, кӧні сулаліс зеркалӧа гардероб. Казяліс ляктӧ да мисьтӧма ёрччыштіс:

— Медмича платтьӧӧс тшыкӧді... Пета, Питирим, верӧс саяд, выль платтьӧ кӧ мен ньӧбан.

— Мый? Эг кыв! Выльысь шу! — Питирим кӧть и ён мужик, винасӧ этша лэптӧ, кутчысьӧ горша юӧмысь.

— Пета пӧ, бля буду, тэ сайӧ, платтьӧ кӧ пӧ ньӧбан, — быдлаӧ вевъялӧ суитчывны Микайлӧ.

— Мишӧ, тэ абу гортад, эн блябудуась, — вомалӧ верӧссӧ гӧтырыс. — Сэтшӧм пежа сёрнитан, быттьӧ толькӧ на тюрмаысь петӧмыд.

— Извинитӧй, братанъяс. Ог нін кӧсйы, да ас тӧдлытӧг артмӧ, бля буду.

— Мишӧ зятьлӧн, мелӧн моз, пуктӧм пиньяс жӧ. А пуктӧм пиньясыд, тыдалӧ, оз кутны пеж кывъяссӧ, петӧны вомсьыным, — висьтасис Гриша.

— Мыйла эськӧ кольӧм во ӧткажитін, ӧти арӧсӧн кор томджыкӧсь на вӧлім? — вомсӧ нюмрӧдлӧ Питирим. — Гортӧдзыд волі корасьны, а тэ менӧ муртса эн ӧщӧпекав.

— Тэ, Питиримушко, гажа юрӧн локтін. Веськыда лабичӧ нёрыньтін, бӧж улӧ кутін пырны, тайкӧ трусик кӧвйӧс эн орӧд.

— Пыра, дерт, вит во нин бабатӧг ола да. Менӧ сыысь нинӧмла дивитны. Ладнӧ, кӧть ӧні жӧ ветлам, гӧтырлӧн платтьӧыс сундук тыр, сета ӧтитӧ, а то сідз жӧ воз сёяс. Менам вед гӧтырыд тэ кодь жӧ нёль пельӧса вӧлі, ӧткодь размерныд.

— Питиримыд, Матвеевна, абу лёк жӧник: мӧскӧн олӧ, порсь видзӧ, кыйӧ-виӧ, кывтыд помын керка сруб дасьтӧма вузалӧм вылӧ, — лыддьӧдліс Гриша. — Кыкӧннад, ладмӧдчанныд кӧ, гажаджык ловӧ.

— Корасьтӧм дӧвеч эз нін коль, — эз уськӧд асьсӧ Матвеевна. — Кодкӧлун Опонась Толей воліс, пӧкмелляысла тіралӧ. Доз вылӧ деньга корӧ, да эг сет. Сэсся и шувӧ петігас нин: вай пӧ гӧтрасям, Матвеевна. Чайтіс, та бӧрти, дашкӧ, уджда деньгатӧ. Питиримӧс моз жӧ тодмышкалі.

— Толей саяд вот и эн пет, — ӧлӧдіс Ангелина. — Пыжсӧ-й, моторсӧ-й, став ботансӧ-й сія ювис-сысъяліс. Пенсия лунад посёлокса прӧституткаяс оз и петавны сы ордысь. Лесопунктад мастеравліс да пенсияыс ыджыд, куимсё кымын тысьӧча. А видзӧдан да, лун-мӧд мысти коньӧр кодь, нянь вылӧ удждысьӧ.

— Карандаш судта и эм Толей, а ӧтка бабаяс ма бердӧ гут моз сибдӧны, — шензис Микайлӧ гӧтыр. — Мен кӧ бара-й дарӧм оз ков Толейыд.

— Оз Толей бердас, а сылӧн пенсия бердӧ сибдӧны, бля буду. Оз ӧтка бабаяс, а юсьӧм да гуляйтысь бабаяс, вӧръягсаяс медсясӧ.

— Тэ, Митьӧ братан, эн дивит миянӧс. Вот тадзи и олам. Ас скӧтинаыд да вӧр-ваыд вердӧ-юкталӧ. Со, Ен сыкӧд, кутшӧм озыр пызаныс Гриша братанлӧн. Эгӧ на ставным виналы сетчӧй. Эсійӧ рыжӧй понтшактӧ, лисичкиӧн тай шувӧны, уна вотім да вузалім коммерсантъясыдлы. Ас пув да турипув сэсся кутам сдайтны, бара деньгатор нажӧвитам, — лабутнӧя сёрнитіс Питирим. — Яйтӧ асьным сёям, абу выгӧдаыс сдайтнысӧ. Водзті, куктӧ вӧлі вузалан да, сы вылӧ позис ньӧбны пыжӧ мотор либӧ мотоцикл, а ӧні сы вылӧ нинӧм оз шед. Му пырыс мед мунасны сэтшӧм демократъясыд, кодъяс колисны миянӧс уджтӧг да деньгатӧг!..

Дмитрий кывзіс, нокайтіс да дакайтіс, а сьӧлӧмыс вӧлі тырӧма дзик мӧдторйӧн: ӧд сылы воча, сэтшӧм матын, пукаліс шыльыд чужӧма да шыльыд голяа, чангыль ныра Ангелина — коркӧя муслуныс.

Мужикъяс коддзисны. Нывбабаяс, кӧть и эз вӧтчыны юӧмнас на бӧрся, гажмисны жӧ. Эз и казявлыны, «Время» программаыд помасьӧма да. Слабог, эз ковмы соляркаа лампатӧ ӧзтыны. Гашкӧ, субӧта лун кузя, вой шӧрӧдзыс бисӧ сетасны. Вова, аквариумса чериясӧс ужинӧн вердӧм бӧрын, узис аслас комнатаын.

Питирим ӧтарӧ сывйыштӧ Матвеевнаӧс, шмонитыштӧ: тэ пӧ, Матвеевна, сэтшӧм жӧ небыдик да чӧскыд, кутшӧм и пызанвывса пушыд кӧвдумыс. Лун-мӧд мысти пӧ сійӧ кӧвдумыс лоӧ чорыд и чӧскыдтӧм, вай пӧ ог воштӧй кадсӧ, гӧтрасям пӧ. Вӧлӧмкӧ, Матвеевналы тырӧ сӧмын на... ветымын кӧкъямыс. Сӧмын на! Сідзнад, Питиримысь куим арӧсӧн и ыджыдджык.

— Дивитасны сӧдздінсаясыд, яндзим мен, — пыксьӧ Матвеевна.

— Верӧс сайӧ петӧмысь яндзим? Эн серам петкӧдлы, — воча вок дорыс сувтіс Люба. — Питиримыд кӧзяйственнӧй мужик, оз сыысь юрыд янав.

Пӧтӧлӧксянь ӧшалысь электролампа то кусліс, то ӧзйыліс, сэсся и дзикӧдз кусі. Лои сап пемыд. Ангелина ӧзтіс соляркаа лампа. Гӧсть-гӧстяяс мӧдӧдчисны гортаныс. Гриша кӧсйис на куритчыны, но кокъясыс эз нин кутны, нёрис верандавывса небыд диван вылӧ. Ывлаыс кымӧртчӧма, тӧлысьтӧм. Нинӧм эз тыдав весиг кык воськов сайысь. Дмитрий важӧн нин эз аддзыв татшӧм пемыд войсӧ. Люба корис Линалысь сёӧдчан пӧнарсӧ, а то пӧ йӧз керкаӧ пырсяс. Микайлӧ гозъялӧн гортныс керка куим сайын, а Питиримлӧн кывтыд помас. Микайлӧ часі моз жӧ шатласьӧ, блябудуасьӧ, но Люба зумыда шашаритчӧма сойбордъяс, оз лэдз лажмунны.

— Питирим, тэ ас кокнад он во гортӧдзыд, узь миянын, — корӧ Ангелина.

— Ме ог во? Вова!

— Вовас, вовас, Лина, — эскӧдіс Матвеевна. Питиримлысь ӧтар кисӧ нывбаба шыркнитіс аслас голя гӧгӧр, и найӧ вошисны пемыдас.

Вермис юсьыны и Дмитрий, да вежавидзис, кутчысис: юис сы мында кымын жӧ, мыйта и нывбабаяс. Сійӧ кыскаліс кузь сигаретсӧ, казяліс, кыдзи югзьыштіс Матвеевналӧн керкаысь талань видзӧдысь кӧтшас ӧшиньыс.

— Мыччыв лампатӧ, пырта Гришатӧ крӧватьӧдзыд, — шыӧдчис Дмитрий, кор колисны кыкӧн Ангелинакӧд.

— Сія и сайднас сэн узьлӧ, оз ков вӧрзьӧдны. — Ангелина вевттис верӧссӧ шоныд шебрасӧн.

3

Ангелиналӧн узис сӧмын юрлӧсыс. Эз ӧдӧлит сійӧс ни унмыс, ни винаыс. Асывнас ломтыліс ыджыд пачсӧ, и став жыръяс оняліс шоныдыс. Эз кӧ вӧв Димаыс, позис и шебрастӧг. Но эстчӧ, медпыді комнатаас, гӧстьяслы вольсасис. Колӧма меддор жырсӧ Димаыслы торйӧдны, сэк эськӧ ачыс, Линаыс, пасьтӧг вальмасис крӧватяс. Ӧні сылӧн комната пыр кутас ветлыны гӧстьыс, быть шебрась. Биыс кӧ вӧлі, чеччис да пызан вывсӧ эськӧ идраліс, тасьті-паньсӧ мыськаліс. Соляркаа лампаыд лёк дуксӧ ёна сетӧ, оз ӧзты. Сідз нин табак дукысла да жарысла нинӧмӧн лолавны.

Микайлӧ гозъя, навернӧ, кутчысьӧмӧн водісны, а Лина ӧтнас пессьӧ крӧватяс, чужъялӧ шебрассӧ, нямралӧ небыд юрлӧссӧ. Кытчӧдз воисны Матвеевнаыс да Питиримыс-а? Дашкӧ, Матвеевна ордӧ пырисны да? Мед, пырисны кӧ. Верӧс кувсьӧм бӧрас сія эз видзлы другтӧ, лӧзӧдтӧдзыд сійӧс некод эз вачкавлы ни. Кӧть и кыз Матвеевнаыс, абу лёк кыз, топыд яя. Нёньясыс гӧгрӧс самӧвар кодьӧсь, а абу тыртӧм табак кӧшель кодьӧсь, кӧть и эз нёньӧдчыв. Чужӧмыс мича-й. Талун на Лина небыд корӧсьӧн зыраліс суседкаыслысь мышсӧ, тӧдӧ, кыті кутшӧм Матвеевналӧн. Радейтӧ сэтшӧм нывбабаяссӧ Питирим. Гӧтырыс поводнӧ жӧ госа вӧлі, Матвеевнаысь на кызджык, но ёна радейтліс сійӧс, кувсьӧм бӧрас во кык бӧрдіс, ӧні на синваыс доршасьлӧ.

Уп! Быдторсӧ думайтсьӧ. Вой шӧр нин, дас кыкысь часіыс кӧкыштіс, ойбыртны колӧ. Гришалӧн шкоргӧмыс татчӧдз кылӧ. Холодильникыс, кор уджалӧ, тадзи жӧ таргӧ. Димаыс узьӧ али оз-а? Дашкӧ, Лина моз жӧ бергалӧ ӧтмӧдар бок вылас? Сёрнитыштны эськӧ Димаыскӧд, да некыдз: на костын, шӧр жыръяс, Вова узьӧ. Часлы, комын восайсасӧ тӧд вылас уськӧдлас, югыд войяса июньсӧ. Тӧрытъяыс вунӧма, а сэксяыс абу, ставыс син водзас и паметяс кӧвъясьӧма, Дималысь гӧлӧссӧ весиг кылӧ.

...Окыштіс сэки Димаыс ӧтчыд дай мӧдысь, веськыда вом дорсӧ, йӧз син водзас. И мыйлакӧ эз вӧв яндзим. Сӧдздінын кӧ, тадзтӧ эськӧ эз лысьтны. А тані, ыджыд сиктад, Ангелинаӧс некод эз тӧд. Дай абу нин школьница сійӧ, кызь ӧти арӧса.

— Аски нӧсь гортад? — юаліс Дима, улич кузя орччӧн восьлаліг.

— Ог, сӧсаскомысь. Кык лунъя семинар миян.

— Кутшӧм семинар?

— Комсоргъяслӧн.

— Со, эсійӧ джуджыд кильчӧа керкаас и ола. Пырам, тшай юам.

— Ог, кӧзяйкасьыд пола.

— Кӧзяйкаыд менам зэв шань, тӧдмӧді эськӧ, но ныв ордас, карын гӧститӧ. Аддзан: кильчӧ ӧдзӧсыс томана.

Помнитӧ Ангелина: колӧм и полӧм чужис сы сьӧлӧмын. Пырас кӧ, ӧдвакӧ петас Дима ордысь. Окаліс кӧ улич вылын, ас кежад окалас нин. Дас кык-дас куим арӧсӧн кӧ, письмӧасиганыс, ӧта-мӧднысӧ мусаӧн шулісны, мыйла ӧні, верстьӧӧн, кедзовтчынысӧ? Сэктӧ нӧ мый? Сэки ворсӧм кодь вӧлі, а ӧні Димаыскӧд, окасиганыс, морӧс на морӧс инмылӧны.

— Дим, ог пыр. Колльӧд менӧ гостиницаӧдз, — ачыс аскӧдыс вензис да пыксис Ангелина.

— Некытчӧ он мун, и некытчӧ ог колльӧд, — веськыда крапкис зонмыд. Ӧдзӧс курич сайысь судзӧдіс ключсӧ, восьтіс томансӧ. Сёр рыт, а керкаын лыддьысьмӧнъя югыд.

— Таладорас кӧзяйка олӧ, ме пыдіджыкас.

Кӧзяйкаыслӧн паськыд пу крӧватяс, мича вевттьӧд вылын, вевсьӧн куйлісны джуджыд юрлӧсъяс. Пачводзсӧ торйӧдӧма гырысь чветъяса занавесӧн, коді ӧшаліс сунис трубичаясӧ пысалӧмӧн. Пызансӧ вевттьӧма чеччӧга пызандӧраӧн. Ангелиналы кажитчис, быттьӧкӧ сійӧ веськаліс гортас, а эз йӧзӧ. Ичӧтджык комнатаас и пызаныс, и диваныс тыр газет-журналъясӧн, кӧрт крӧватяс вольпасьыс лӧсьӧдтӧм.

— Менам асланым нинӧм абу, юрлӧс-шебрасысь ӧтдор, ставыс кӧзяйкалӧн, — шуис Дима. — Мый эм сёян-юаныс, ставыс дзоля пач вылас, тэ лӧсьӧд. Ме чайник пузьӧда пос помын, керогаз вылын.

Ангелина вештіс пызан помас бумага гудырсӧ, вайис тшай-сакар, стӧканъяс. Сэні жӧ, дзоля пач вылас, сулаліс водка сулея, восьтлытӧм на.

— Кажитчӧ тэн татшӧм олӧмыс? — юаліс Ангелина, нинӧм эз во сылы сьӧлӧм вылас тайӧ ичӧтик комнатасьыс да.

— Мый озыс? Кажитчӧ, — ӧтар пельпомсӧ лэптыштліс Дима. — Журналистскӧй уджсӧ ме радейта. Радейта кодӧскӧ ошкыны, кодӧскӧ кулитны... Кодкӧлун районӧ воліс обкомса секретарь — Рочев Николай Никитич. Редакцияын нуӧдіс совещание, висьталіс, карын пӧ воссьӧ телевидение, колӧны пӧ журналистъяс. Мен тшӧктіс думыштлыны карӧ вуджӧм йылысь, кӧсйысис весиг квартира...

— А мен гортын лӧсьыд. Сӧдздінын кодь гажа некӧн абу.

— Мый тайӧ тшайыд? Эм менам водка. Юыштам миян Сӧдздін вӧсна.

— Кыдз кӧсъян. Мен оз ков.

— «Олан-вылан, муса Лина...» Помнитан?

— «Олан-вылан, муса Дима...» — вочавидзис Ангелина и кыкнанныс гажаа серӧктісны.

Водка сулеясӧ сідз эз и восьтны, винатӧг кодӧсь и пӧтӧсь вӧліны. Дима матыстчис улӧснас нывлань, топӧдіс морӧс бердас сылысь пелькиник юрсӧ, дзугис еджгов юрсисӧ. Окаліс чангыль нырсӧ, бан бокъяссӧ, вом доръяссӧ...

— Грекӧ вӧйтысь, вай лолыштам, — эз пессьы Ангелина. Вӧлӧмкӧ, зэв и лӧсьыд зонмыдкӧд топӧдчывны. — Дим, позьӧ кӧ, ме кӧзяйка крӧватяд узя.

— А ме?

— Кӧн кӧсъян...

— Тэнад морӧс бердын кӧсъя.

— Ю тшайтӧ, кӧдзалас.

— Ладнӧ, колӧ шойччыны и тэн, и мен. Вод менам крӧватьӧ.

— А ачыд?

— Диван вылӧ.

— Дим, дзик орччӧн лоам.

— Но и мый? Узьны вед кутам куньса синмӧн.

— Сёровно мен яндзим. Таысь ёнджыкасӧ оз пемды?

— Час-мӧд мысти шонді петас.

— Ой, збыльысь тай. Кык час вой нин. Кадыс сэтшӧм ӧдйӧ колис. Кунь синъястӧ, лыддьы...

— Дасӧдз.

— Эн, кызьӧдз! Кор шебрася, сэки и восьт.

— ...вит...дас...дас ӧкмыс...кызь!

— Вевъялі. — Шебрас увсьыс тыдыштіс Ангелиналӧн чужӧмыс.

— Ӧні ачыд кунь. — Челядьдырсясӧ уськӧдісны тӧд вылас ныла-зонма. Дима пӧрччис дӧрӧм-гачсӧ, копыртчис и кутіс окавны Линаӧс. Ныв ӧтарӧ вошис тӧлк вывсьыс, сывйыштіс зонмӧс голя гӧгӧрыс. Тӧлк вывсьыс вошис и Дима, орччӧн нюжгӧдчис вӧсни шебрас улас.

— Лин, тэ юмов преник кодь. Кӧсъян, ме тэнӧ ням-ням...

— Дим, нӧрӧвитлы, дашкӧ, пемдыштас. Яндзим... Збыльысь тай, грекӧ вӧйтан тэ менӧ... Ой, Дим, эн инмӧдчы сэтчӧ, пола...

Димаӧс ӧні эз вермы лӧньӧдны дзик нинӧм. Сылӧн гӧгӧр вӧлі зэлалӧм ньӧввуж кодь. Лина тайӧс кыліс аслас вир-яйӧн и сьӧлӧмӧн, виччысис: вот-вот здук-мӧд и мыйкӧ лоас сы олӧмын дзик на тӧдтӧмтор, ӧнӧдз вӧвлытӧмтор. И кымын водзӧ, сымын ёнджыка чужис Линалӧн стракыс, сымын ӧдйӧджык коліс тӧдмавны тайӧ вӧвлытӧмторсӧ. Дима тошкаліс да окаліс нывлысь нёньяссӧ, кодъяс эз нин вӧвны пемыдлӧз чута быдмысь сёркни кодьӧн, а синтӧ пӧртмӧн мичаӧсь, сьӧлӧмтӧ ӧзйӧдмӧн шоныдӧсь.

— М-м-м! М-м-м!.. — некымынысь ымӧстіс Лина и личлэдзис ки-коксӧ, ставнас вир-яйсӧ...

«М-м-м!..» — вӧтӧн нисьӧ вемӧсӧн ымзіс Ангелина. Ымзӧмысла и садьмис. Пӧсялӧма. Пуксис крӧватяс. Енмӧй, вӧт тай вӧлӧма, збыльӧн чайтіс-а. Дзик тадзи вед и вӧлі. Ой-ой-ой, бергӧдчывны эськӧ сійӧ кадас! Кысь нин бара-й, ставыс тай кольӧма некор волытӧм вылӧ. Разис морӧссьыс липсӧ, саймовтіс юрлӧс улас: сідз нин жар, а шлеясӧ вунӧдӧма пӧрччыны.

— Мам, ме тэ бокӧ вода, — нузӧдчис, кылӧ, пемыдас Вова.

— Мун, исясь первой.

— Ог кӧсйы. А мыйла тэ ымзан, мам? Висьӧ кыткӧ?

— Висьӧ, Вовук, сьӧлӧмӧй висьӧ.

— Ёна?

— Ёна, Вовук. Вод мамыс бокӧ.

Лӧсьыд вӧт бӧрад регыд и унмовсис Ангелина. Мый сэсся водзӧ вӧталіс, оз помнит. Кыдзи и век, водз чеччис асывнас. Войся кымӧрыс разалӧма. Лысваа. Пӧжасьны эз ков, и ломтіс ӧшинювса лэбулысь плитаа пач. Порсь сёян пуктіс пуны, чайник пузьӧдны сувтӧдіс. Шарик кок бердас ниртчыштӧ, сёйны корӧ. Торъя йӧрын, мед картупельсӧ эз перъявны, кокасьӧны чипанъяс.

Гриша эз жӧ нин узь, сигарет-мӧд нин шпуткис. Юрыс висьыштӧ, пытшкӧсыс гудрасьыштӧ. Тӧдӧ, эм юр веськӧданыс, но оз горшась, Линаысь полыштӧ. Митьӧсяньыс абу лӧсьыд ни. Лэччас вот гӧтырыс картаас мӧссӧ лысьтыны, сэки и юас ӧти стӧкан. Аски асывнас братаныскӧд чери кыйны мунасны, ботайтчыны медся ӧдаль тыас, мед сӧмын эз зэрмы-а. Арланьӧ вед шондіыс бергӧдчӧ.

Ӧшинь пырыс Гриша казяліс: таланьӧ Питирим шалсйӧ. Пӧкмелитчыны, тыдалӧ. Гриша воча петіс, мед гӧлӧснаныс эз пальӧдны узьысь Митьӧӧс да Воваӧс.

— Ывла гуӧ выль сруб кӧсъя сюйны. Дашкӧ, отсыштан! — шыӧдчис Питирим.

— Важ срубсӧ шыблалін?

— Эг, весавтӧм на гуыс.

— Сідзнад, быдса лун сэтчӧ мунас.

— Сидӧр Мишӧс ковмас корлыны тшӧтш. Картупель идралан кад вовӧ, а менам шогмытӧм гуыс.

— Лунтырнад эштӧдам, — эскӧдіс Гриша. — Нӧрӧвитлы, ӧти доз босьта да тшӧтш и мунам.

— Митьӧ узьӧ на?

— Мед шойччӧ.

Гриша восьтліс комната ӧдзӧссӧ, кӧні узис гӧстьыс:

— Митьӧ, Мить...

Дмитрий збыльысь узис, эз кыв чукӧстӧмсӧ. Гашкӧ, Ангелина моз жӧ, лӧсьыд вӧтъяс на вӧталӧ. Кывтыдӧ мунігмоз корисны и Микайлӧӧс. Куимнад ӧдйӧ вӧчасны гутӧ, оз кӧ юсьыны. Питиримъяслӧн керкакӧд орччӧн магазиныс, винаыс вот донаджык — дас тысьӧчаа водка сулеяыс. Митьӧ братаныс гӧстинеч пыдди вель уна доз вайӧма, оз пӧгибӧ воны. Кывтыдса ягъясӧ вотчыны мӧдӧдчӧма став Сӧдздіныс — коді чумана-пестера, коді кӧрзинаа да мешӧка. Вотӧны буретш пув да ягсер. Озыр татчӧс пармаыс тшак-вотӧснад. Ставыс таво водз кисьмис, и сӧдздінсаяс нинӧм эз прӧзевайтны. Да и грек эськӧ вӧлі, колян кӧ тӧв кежлас косьтӧм чӧдтӧг либӧ сола тшактӧг, кор вӧр-ваыслӧн озырлуныс дзик ныр улад; кор, садьман да, оз ков тэрмасьны ни фермаӧ, ни гумла вылӧ; кор деревня пасьтаын, кык-куим мортысь ӧприч, ставыс уджтӧмалысь.

Куим друг — Гриша, Питирим да Микайлӧ — медводз юрнысӧ югзьӧдыштісны. Стӧкан джынйӧн морт вылӧ водка юисны, сола чериӧн вом кӧрнысӧ вежисны. Микайлӧлӧн пыр и воссис вомкаличыс:

— Мый нӧ, Питирим, он квастайтчы аслад выль гӧтырпуӧн?

— Забыль, кыдз нӧ тэ мунін? Мунӧмнытӧ ме ог помнит, — шуис Гриша.

— Матвеевна ордын узьсьӧма, — эз ылӧдчы Питирим.

— Кымынысь пуктылін, бля буду?

— Ни ӧтиысь эг.

— Висьтав коз пу йылысь туриӧс.

— Эг, мися, — кыв вежынь муніны Питирим да Микайлӧ.

— Матвеевна вылын, дерт, позьӧ лайкъявны... — кывбертны кыскис и Гришаӧс, весиг акакаӧн серӧктіс ачыс.

— Мый тӧлкыс, тіян вӧсни гӧтыръясныд да? — эз сетчы Питирим. — Зуркыд бабаыдкӧд узьӧмыд ёсь пиня агас вылын йӧктӧм кодь.

— Тэ вот абу видлӧмыд, а Опонась Толей пуктылӧма, — ӧтар синсӧ читкыртліг, видзӧдлассӧ Микайлӧ чӧвтліс Гришалань. — Сідзнад, пӧръясьӧ Микайлӧ зятьыс, кывсӧ кӧсйӧ кыйны Питиримлысь.

— М-мый? — тшӧкмуніс мӧдыс.

— Опонась Толей, мися, пуктылӧма Матвеевнаыдлы. Ачыс Толейыс ошйысис: эстӧніас пӧ, ачыд гӧгӧрвоан кӧн, зэв ыджыд зӧртусь эм Матвеевнаыдлӧн.

— Сӧрӧ Опонась Толейыд. Некутшӧм зӧртусь сылӧн некӧн абу, — дорйысьӧ Питирим.

— Бля буду, мусукасьӧмныд. Эн кӧ видласьӧй, кысь тӧдан, мый сылӧн сэн зӧртусьыс абу?

Питирим пель йылӧдзыс гӧрдӧдіс, шуис:

— Гриша, вай кисьтав сулеясьыс коляссӧ. Кӧть кутшӧм сэт, нывбаба ма...над вед оз ков ва катлыны. Асьныд тшӧктанныд гӧтрасьны, асьныд жӧ-й смекайтчанныд.

— Эн дӧзмы, Питирим. Тӧдан вед Микайлӧыдлысь вомсӧ, — лӧньӧдӧ Гриша, кӧть и ачыс, ӧддзас да, зэв жӧ сылаа сёрнитӧ.

— Тэнсьыд, Микайлӧ зять, пеж кывтӧ песласян порошокӧн колӧ мыськавны, — зӧртусьнад яналӧм бӧрын эз вермы чӧв овны Питирим.

Микайлӧ сералӧ, берегӧ шыбитӧм чери моз вомсӧ паськӧдлӧ. Тӧрыт Гришаясын пукалігӧн пиня вӧлі, талун пиньтӧм: вунӧдӧма ли, нарошнӧ ли абу пуктӧма протезсӧ. Паськӧдас вомсӧ сералігас, да пинь аныс весиг оз тыдав, вом пытшкӧсыс Важ Эжваын медджуджыд йирыс кодь пемыд. Няклялӧ сола чигсӧ, да чушыс ныр йылас инмалӧ.

— Кӧть мый эн шувӧй, а любитлісны менӧ бабаясыд, — ошйысьӧ Микайлӧ. — Эз кӧ радейтлыны, кудриа Любаыд эз эськӧ пет ме сайӧ.

— Тэнӧ ӧтнадтӧ али мый радейтлісны? — дӧзмӧ татчӧ Гриша. — Менам во! вӧліны бабаясыд... — певсӧ сэсся вывлань чургӧдіс.

— Петамӧй уджыштамӧй. Чери латка дорад кывнад изігӧн картупель гутӧг ме коля, — майшасьӧ Питирим.

— Срубйыд кос? — юалӧ Гриша.

— Тулыснас тшуплі да, дерт нін, кос. Сӧмын вот абу ӧшинь улын-а.

— Кӧн нӧ? Вӧрас али мый тшуплін? — тяпкӧдчис Микайлӧ.

— Обелиск саяд, лётчик-пиыд кытчӧ пуксьыліс самолётнас.

— Абу ылын, кыскалам, — шуӧ Гриша.

— Менам кос висьӧ. Пермерлысь кӧбыласӧ корлам, си доддьыс сылӧн эм и, — чуйдӧ Микайлӧ. — Вӧлыс нинӧм оз вӧч, толькӧ мир туйсӧ куйӧдалӧ.

— Вӧвсьыд сылы доз ковмас. Лучшӧ асьным ваялам, сыв кузьта кос керйыд сигарет сьӧкта, — жалитіс деньгасӧ Питирим.

— Ме сідз жӧ думайта, — кыв кӧрталіс Гриша.

Воисны ӧти кывйӧ: кыскавны керсӧ пельпом выланыс, а дозсӧ бӧртиджык асьныс юасны, срубсӧ гуас сюйӧм бӧрын. Петісны ӧшинь ув йӧрсьыс и вочаасисны Дмитрийкӧд.

— Чолӧм-здорово! Мый нӧ менӧ эн нуӧдӧй? Ме абу мужик али мый? — киасьӧмӧн куимнанныскӧд чолӧмасис сійӧ.

— Тэ талун шойччы, Митьӧ братан. Тані нинӧм вӧчны унанас, — ӧти вомысь артмис Гришалӧн да Питиримлӧн.

— Сюрӧса мужик ог жӧ кут довъявны. Лина пувла мӧдӧдчӧ, ме сыкӧд вотчыны ветла.

— Ветлы, Митьӧ, ветлы. Ыркӧдчы чужан вӧр-ваад, — ошкана шуис Гриша. — Аски ми тэкӧд мунам чери гумлавны...

— На, веськӧдӧй юрнытӧ. — Дмитрий мыччис куртка зепсьыс водка доз. — Линасьыд гусьӧн вайи.

— Настӧящӧй мужик тэ, — Микайлӧ нимкодьысла тапнитіс Митьӧлы мышкас. — Пырам керкаас, пӧкмелитчам. Чери закускаыд пызан выв тырыс Питиримлӧн.

— Ог, ме муні пувла...

— Кыдз кӧсъян... — Микайлӧ кисӧ на топӧдліс Митьӧлысь, быд ногыс аттьӧаліс водкасьыд.

— Ӧні ювам, али кыдз? — вешкыраліс вомсӧ Микайлӧ.

— Пока шоныд да кос, вайӧ уджыштамӧй, — надеясӧ кутіс воштыны Питирим.

— Менам веськыд пель пытшкӧсӧй лудӧ, сідзнад, дыр на шоныдалас, — кывбертіс Микайлӧ. — Вот аддзыланныд, бля буду.

— Кыдз гажныд! Ме срубла муні, — медбӧрти чӧвтіс Питирим и довгис кывтыд помлань. Сы бӧрысь вӧтчисны Гриша да Микайлӧ.

Дмитрий сьӧрсьыс вайис сьӧд удж вӧчан кӧлуйсӧ. Багажникас куйлӧ. Сэні жӧ и кутшӧмсюрӧ дозмук, кытчӧ, лоас кӧ, позьӧ и тшак-вотӧс, и чери пуктыны. Мый вӧзйыліс верӧсыслысь Ангелина, Дмитрий нинӧм эз пасьтав. Розя гын шляпаыс и то аслас. Ангелина абу дӧбельки лёка пасьтасьӧма, кыдзи векджык ветлывлӧ вӧрас. Юбкатӧм и шароварытӧм талун. Кузь соска чветӧсь ковтасӧ лэдзӧма гач пӧдпушка вылас, трикоӧн тай шуӧны. Балябӧжас гартовтӧм юрсисӧ вӧсни чышъянӧн тупкӧма. Кык кӧрзина босьтісны. Огӧ пӧ кутӧй тшак бӧрся котравны, нинӧмла пестерсьыс да мешӧксьыс. Сёян эз босьтны ни. Воваӧс ӧлӧдіс ыджыд мамыс, локтасны кӧ пӧ Вера чожиньыд да Микипер чожыд, висьталан, кӧні ми.

Эз кывтыд помӧ мунны вотчысьяс, а Сӧдзью катыдӧ. Кольӧм пекничаӧ сэн жӧ и вӧлі Ангелина. Берегпӧлӧнса ордымӧд медводзын котӧртіс Шарик. Пувъяинӧдзыс верст куим колӧ мунны. Важ керас местаяс сэні. Коркӧ, войнаӧдзыс на, пӧрӧдлӧмаӧсь сэсь вӧрсӧ лагерникъяс. Мыйлакӧ сӧдздінсаяс эз радейтны тан вотчынысӧ. Гашкӧ, полісны вошӧмысь. Шондіа лунӧ кокниа аддзан петан туйтӧ, а кымӧра дырйи, бергӧдчас кӧ юр вежӧрыд, верман и сгинитны. Лун шӧрын кӧ петан шонді паныдсӧ, воан Сӧдздінӧ либӧ зурасян Эжваӧ; асыввылӧ кӧ — мытшасян Сӧдзьюӧ; нырвизьтӧ кӧ кутан войвылӧ либӧ рытыввылӧ — он во некытчӧ, помтӧм-дортӧм мутшкӧс вӧр на сэні.

Вотчысьяс татчӧ эз на вошлыны, а вот кык вӧралысь: ӧтиыс Сӧдздінысь, мӧдыс Вӧръягысь, кодъяслӧн сэні лэч туйясныс, вошисны. Вошисны разнӧй кадӧ, корсисны став деревняӧн и став посёлокӧн, да сідз эз и аддзыны. Кыкнанныс вӧліны сюсь вӧралысьяс, компасаӧсь и пищаляӧсь, а со тай, ӧнӧдз туй ни пом. Мый лои накӧд — код тӧдас? Ядрен мужикъяс эськӧ вӧліны да, быттьӧ му пырыс мунісны. Шойныс ни пищальныс эз сюр. Сӧдздінса кладбище вылын кык крест, на улӧ некодӧс абу дзебӧма. Тайӧ кык крестсӧ сувтӧдӧма вошӧм кыйсьысьяслы.

Важ керасъясӧдзыс местаясыс гажаӧсь да кыпыдӧсь, абу некутшӧм полӧм. Водзӧсӧ Ангелина оз жӧ ветлывлы, дай коланлуныс абу. Позьӧ и матынджык вотчыны, но керасаинъясас, шондіыд ёнджыка инмӧ да, дзуаджыкӧсь чӧдйыд да пувйыд. Ангелина пармаса кӧзяйка моз падъявтӧг восьлаліс тӧдса ордым кузя. Сы бӧрысь вӧтчис Дмитрий, коді, кок улас видзӧдӧм пыдди, ёнджыкасӧ дзӧръяліс нывбабалӧн мыгӧр вылӧ. А мыгӧрыс синтӧ манитана: трико улас тӧдчис быд мускуллӧн сыркмунӧмыс.

— Лина, мыйкӧ тай тэнӧ ёна шобрӧдліс войнас?

— Кывлін али мый?

— Кывлі. Ассьым нимӧс тшӧтш кывлі...

— Тешкодь вӧт вӧталі, Дима. Ассьым томлунӧс. Менам нывдырӧй вед йитчӧма тэкӧд. Кодӧс нӧ мен казьтывны, не кӧ тэнӧ? — Ангелина сувтовкерис, чужӧмбаннас бергӧдчис Дмитрийлань. Олӧма нывбаба шог синъясӧн видзӧдіс олӧма мужичӧйлӧн синъясӧ, видзӧдіс сэтчӧдз, кытчӧдз эз дзулькмун синваыс. — Гажтӧм олӧм ме олі, Дима. Овлӧны здукъяс, кӧть петляӧ юртӧ сюй...

— Метӧ чайті, мый тэ медся шудаыс, — Дмитрий топӧдіс нывбабаӧс аслас морӧс бердӧ, окыштіс плешсӧ. Водзӧсӧ эз лысьт меліавны, найӧс кытшалысь быд пу кажитчис ловъя мортӧн. — Этатшӧм мича керка, асланыд вӧлӧга, чери-яй. Гришаыд морт кӧзяйственнӧй. Мый ещӧ колӧ тіянлы?

— Тэ, Дима, нинӧм он тӧд. Гришаыд век пӧдруга видзис, алимент мынтіс, ювис... А ме коркӧ мечтайтлі овны дзик мӧд пӧлӧс олӧм. Мечтаӧн и коли ставыс. Ог нин помнит, кор бӧръяысьсӧ ме вӧлі Сыктывкарын.

— Тэа-меа, тадзнад, кык шудтӧм морт. — Дмитрийлы окота вӧлі окавны нывбабалысь мичаник чужӧмсӧ, окавны сідз жӧ пӧся, кыдзи коркӧ окавліс аслас ичӧтик комнатаын, но кутіс асьсӧ. Сійӧ кыліс став вир-яйнас, кыдзи сы бердӧ лясмуні Ангелинаыс аслас лӧсьыдик да вӧсньыдик телӧнас. — Радейтлі ме тэнӧ, Ангелина. Тэ дзик ӧти морт, кодӧс ме радейтлі. И кута радейтны нэм помӧдз...

— И менам некод абу тэысь мусаджыкыс. Окав менӧ, Дима, окав, тані ми кыкӧнӧсь. Мыйла тэ он окав менӧ, Дима? Али пӧрысьми?

Дмитрий кутіс нывбабаӧс аслас морӧс бердын, ыджыдджыктор вылӧ сійӧ эз мун. Парма-вӧрыс сылы кажитчис уна синмаӧн да уна пеляӧн. Эсійӧ косьмыштӧм лыска пожӧмыс нач Гриша, водзынджык сулалысь ройсялӧм козйыс мунӧ Микайлӧлань, талань жӧ быттьӧ видзӧдӧ и козйыскӧд орчча гылалӧм коръя пипуыс — Питирим. Тонӧ вижӧдӧм коръя кыдз пу — ляпкыдик да кызіник. Абу-ӧ сійӧ Матвеевна? Дмитрий чунь помъяснас косӧдіс Ангелиналысь син горувъяссӧ, матыстіс вом дорсӧ нывбабалӧн чужӧмлань, и сы здукӧ кыліс Шариклӧн увтыштӧм — унаысь да гораа, и зэв матын.

— Кодкӧ, надейнӧ, эм нин керасас, — Ангелина торйӧдчис мужичӧйлӧн морӧс бердысь.

Воськов-мӧд сайын и вӧлӧма керасыс. Пувйысла яг подйыс гӧрд, некытчӧ тувччыны. Поддін вӧрыс шочиник, вывлань дӧввидзӧны кос лапъяса кондаяс.

— Шарик! Шарик! — чукӧстіс понсӧ кӧзяйкаыс.

— Лина! Тэ али абу?! Понйыд тай тіян-а, — неылын кыліс гӧлӧс. Ангелина тӧдіс гӧлӧссӧ Опонась Толейлысь, коді вотчис пидзӧсчанясьӧмӧн.

— Ме, ме! Чуманыд тыр нін? — воча юаліс Ангелина. Тыр кӧ, бара на эськӧ кыкӧн колясны ягас Димаыскӧд. А сэтшӧм окота кыкӧннас лоны, сэсся, колӧкӧ, татшӧм стрӧкаыс оз нин и сюрлы.

— Эстысь, олькӧсаинсьыс, кизь гырся ягсер ме ӧкті. Пувнас чуман пыдӧсӧй на эз берд, — кыліс Толейлӧн воча кывйыс.

Ангелина пыр и жугыльмис, но зіля босьтчис марсйыны-вотны пувсӧ. Он ӧд вӧтлы мортсӧ, Толейсӧ, ягсьыс. Тадзи и ковмас ӧтлаын вотчыны, кӧть и вель паськыд важ керасыс. Толей веськӧдчис, вӧлисти казяліс Дмитрийӧс, гӧлӧссӧ сетіс:

— Гриша, тэ, кӧнкӧ, куритчан. Дашкӧ, гӧститӧдан ӧти сигаретӧн?

— Кор нӧ тэ Гришасӧ аддзылін, мед сія вотчис? — юалана вочавидзис Ангелина. — Дима тая, карсянь гӧститны воис.

— Кывлі, вовӧма пӧ тай. Часлы, матыстчыла.

Дмитрий чолӧмасис Толейкӧд, орччӧн пуксьӧмӧн куритчисны. Толей быттьӧкӧ абу и вежсьӧма дзолядырсяньыс: косньӧд да ляпкыдик, а сідзсӧ сёрни вылас тӧлка и вежӧра. Ныла-пиаӧс гозъя быдтісны, сэсся-й, кор Толей сетчис виналы, гӧтырыс торйӧдчис, нылыс ордӧ муніс. Во-мӧд сайын нин. Шуӧма гӧтырыс: кор пӧ шыбитан винатӧ, сэк пӧ и локта бӧрсӧ. Но Толей ӧтарӧ на ӧддзӧ юӧмнас, гортыс юан позйӧн лоис. Гӧгӧрвоӧ ачыс, лёка пӧ ставыс тайӧ вермас помасьны, но оз вермы эновтчыны курыдторсьыс.

— Лечитчин эськӧ, — сӧветуйтӧ Дмитрий.

— Эм-ӧ сыысь тӧлкыс? Посёлокысь морт нёльӧс тӧда, кодъяс ветлісны бурдӧдчыны. Воисны да, ёнджыка на юны кутісны.

— Вошан гӧтыртӧгыд. Кор прӧща, колӧкӧ, примитас.

— Оз, Митьӧ. Став пеж бабаыскӧд пӧ кырсасин, весась пӧ син водзысь.

— Тадзи и шуӧ?

— Лёкджыка на.

— Выль бабаӧс корсь.

— Ювысь морт саяд бур бабаыд оз пет. Кудзӧсь бӧжаыд, дашкӧ-й, петас-а. Сэтшӧмыд мен оз жӧ ков, насеруас.

— Винатӧ помавны он вермы. Босьт асьтӧ аслад киӧ. Пидзӧсчанясь гӧтыр водзад, кор прӧща.

— Кыдзи?

— Зэв прӧстӧ. Пенсия лунад бритчы шыльыда, пасьтав медмича костюмтӧ да киад деньгаӧн и мун гӧтыр дінад. Пенсиятӧ ставнас сет гӧтырыдлы: бӧр кӧ, шу, локтан гортад, век тадзи лоӧ, — ичӧтӧс моз велӧдіс Дмитрий, весиг аслыс эз ло лӧсьыд. — А тэ, кӧнкӧ, код юрнад мунан да, дерт, оз прӧстит.

— Менам, Митьӧ, пенсия лунад кильчӧ вылын асывсяньыс ӧчеред, юысь бабаяс удждысьны локтӧны.

— Удждан?

— Удждывла. Бӧрсӧ, правда, этшаӧн коді вайӧ.

— Вошан тадзтӧ, другӧ. Спасенньӧыс, ме думысь, ӧти: корны, сё жӧ, прӧща гӧтырыдлысь. А мый сэсся кутан вӧчны пувнад?

— Вузала, коммерсантлы. Районсянь аслас машинаӧн коммерсант волывлӧ. Тшактӧ-й, вотӧстӧ примитӧ.

— Пенсиятӧ нӧ кор вайӧны?

— Дватцить первое, быд тӧлысь.

— Сідзкӧ, аски?

— Да, аски.

— Ну, вот, Толик, менам сӧвет: чуман тыр пувнад да пенсиянад и мун гӧтыр дінад. Ме вед ог тӧд, кыдзи шуӧны гӧтыртӧ.

— Уля эськӧ да.

— Каитчан кӧ да коран прӧститны, примитас Ульянаыд. Бур кывйыд медъёна имитӧ нывбабаыдлы.

Орччӧн моз и вотчис Толей. Асланыс сьӧлӧм дой йылысь весиг шӧпкӧмӧн эз лысьтны сёрнитны Ангелина да Дмитрий. Кызвыннас чӧв олісны. Толей пӧв-мӧдысь на матыстчыліс на дінӧ, куритчан лыйліс. Сэсся куимнанныс ӧтлаын жӧ и петісны вӧрсьыс. Ангелина вель ылын водзын восьлаліс, думсьыс скӧраліс Опонась Толей вылӧ. Асьсӧ лӧньӧдіс сійӧн, мый топӧдчылӧмнысӧ кӧть Толейыс эз аддзыв да. Не кӧ Шарик, вермисны на и йӧзасьны. Эз кӧ вед увтышт понйыс, воисны эськӧ окасьӧмӧдзыд, сэсся и мыйсӧ на, колӧкӧ, эз вӧчны водзӧсӧ. Шоныд. Ӧвадтӧм. Майбыр татшӧмнад кутчысьлынытӧ. Олӧма йӧзлысь и то ӧзтӧ сьӧлӧмтӧ пармаыс.

Век жӧ, нимкодь Ангелиналы: сійӧ аддзӧ ассьыс томлунсӧ — Димаӧс, лолалӧ сыкӧд ӧти сынӧдӧн.

Дзуа пувтӧ вотігӧн кокыд оз лешсьы, коскыд оз мудз ни. Некутшӧм мудзӧм эз кыв Дмитрий, вежис кӧм-паськӧмсӧ и руньёвтіс кывтыдлань. Окота выльысь видзӧдлыны челядьдырся местаяссӧ, коркӧя ӧшинь увсӧ. Обелиск дорас выльысь матыстчылас и, ещӧ нуӧдас син пырыс батьыслысь нимсӧ. Деревняӧд мунігӧн паныдасьліс йӧзкӧд, кодъясӧс тӧдліс ичӧт дырйиыс на. Сэтшӧмъясыскӧд варовитліс сувтовкерлӧмӧн, унджыкӧныс, дерт, вежавидзӧм ради, корисны пыравны видлыны. Тӧдтӧм землякъясыскӧд чолӧмасьліс юрсӧ довкнитыштлӧмӧн. Тонӧ вадорлань лэччысь улича, кыті коркӧ челядь котравлісны вуграсьны. Со эсійӧ керкаас овліс Дмитрийлӧн воча вокыс, Кузьма, коді кувсьыліс комын ар тыртӧдз на сьӧлӧмыс друг сувтӧмла.

Сэк, кор колхоз ӧдва лолаліс, а йӧзлы уджсьыс пасъявлісны трудоденьяс, Кузьма велӧдчис трактористӧ. Сэсся и Кузьма кодь зіль войтырыс сувтӧдісны овмӧссӧ кок йылӧ, ёна стрӧитчисны. Ичӧт дырйиыс на Митьӧ, кор волывліс чужан деревняас, овліс Кузьма ордын. Буретш да Кузьмалы и колис Митьӧлӧн мамыс олан керкасӧ да сы гӧгӧр посниджык стрӧйбаяссӧ. Некутшӧм дон босьттӧг. Кузьма стрӧитіс выль керка, а Митьӧяслысь важсӧ разис, улыс кумсӧ да жытниксӧ вуджӧдіс выль керка ӧшинь улас. Ӧнӧдз сулалӧны. Карӧ лэччытӧдз бытьӧн матыстчылас, инмӧдчылас кияснас улыс кумыслӧн да жытникыслӧн воймӧм керъяс бердӧ. Код бара-й олӧ ӧні Кузьмалӧн керкаын-а? Ӧд верӧсыслӧн кувсьӧм бӧрын во-мӧд мысти кувсис и гӧтырыс, а челядьыс эз вӧвны. Дмитрий уджаліс районнӧй газетын, кор воис лёк юӧрыс Кузьма йылысь. Райбольничаса хирург кайліс шойсӧ кырлавны, сылӧн машинаӧн и ветліс тшӧтш. Дмитрийлӧн син водзын и мыськалісны, и кырлалісны воча воксӧ. Медводдзаысь аддзис татшӧмторсӧ да нелӧсьыд лоліс, но Кузьма некор эз гажтӧмтлы Дмитрийӧс.

Шойсӧ пасьтӧдӧм да гортъяс пуктӧм бӧрын Дмитрий петіс ыркӧдчыны, кӧсйис аддзӧдчывны Ангелинакӧд. Мыйла сійӧ эз вочавидз Дмитрийлӧн письмӧяс вылӧ, кодъясӧс гижліс нывкӧд мусукасьӧм бӧрын? Колис нин пӧшти кык тӧлысь, а Ангелина чӧв оліс. Мыйла? Эз сӧмын воча вокыслӧн кувсьӧмыс, но и тайӧ тшӧтш эз сет спокойсӧ. Аддзысяс вот син на син и висьталас сьӧлӧм кылӧмсӧ: лэччас карӧ, и кор сетасны патерасӧ, бытьӧн корас ас дінас Ангелинаӧс. Та йылысь жӧ и гижліс письмӧясас.

Дмитрий сэк муніс колхоз правленньӧӧ, сэні и кӧсйис тӧдмавны, кыдзи корсьны Ангелинаӧс. Правленньӧын лӧз табак тшын пиын пукаліс ӧтнас председатель — дзугсьӧм сьӧд юрсиа, паськыд сьӧд синкымъяса, бан бокъясыс сьӧд щӧтьӧн вевттьысьӧма. Вӧвлӧм фронтовик, пинжак морӧсас Краснӧй Звезда ордена. Педӧр Ӧлексеевичӧн шуисны. Предыд чеччис гӧрд пызан сайсьыс, кинаныс чолӧмасисны, сэсся топӧдчылісны. «Батьыд пыдди тшӧтш топӧдла, — шуис Педӧр Ӧлексеевич. — Кузьматӧ дзебны воин?» «Да, прӧститчыны волі. Час мысти бӧр нин мунам, больничаыслӧн машинаӧн... Кӧсйи эськӧ зоотехниккӧд аддзӧдчывны, статья ме сылы тшӧктылі гижны...» «Ная рытӧдзыс оз воны, ылі видзьяс вылӧ мунісны турун примитны. Линаыд сэні жӧ...»

Сійӧ кадсяньыс Дмитрий эз волы чужан деревняас. Дерт, эз кӧ ло карас лэччӧмыс, сылӧн олӧмыс эськӧ муніс мӧд туйвизьӧд. Но кытчӧ нӧ пышъян аслад судьбаысь?

Кузьма керка дорсянь Дмитрий кежис веськыдвыв, кӧні сулавліс коркӧ кык судтаа начальнӧй школа. Кос, мича, югыд коркӧ вӧвлі школа гӧгӧрыс. Ӧні эз тӧд сійӧ местасӧ. Гӧгӧр кажитчис няйт, гудыр да весиг пемыд. Юаліс ӧти зонкалысь: збыль-ӧ тан вӧвлі школа. Збыль пӧ. Сулыштіс сигарет куритігмоз. Пельясас быттьӧ кыліс кӧлӧкӧльчиклӧн триньгӧмыс. Мед помавны дас класс, сылы ковмис велӧдчыны то ӧти сиктын, то мӧдын, но паметяс кольӧма сӧмын Сӧдздінса школаысь тільгунлӧн гӧлӧсыс. Тӧдліс уна-уна нывкаӧс, но син водзас медся югыда вермӧ сувтӧдны сӧмын ичӧтдырся чужӧм-ӧбликсӧ чангыль ныра, кузиник кокчӧръя Линалысь. Таті школа дорті мунысь уличаыс нуӧдліс гумлалань. Важӧн кӧ тайӧ туйыс вӧвлі уна йӧза, ӧні тыртӧм-куш, гӧгӧр падвежалӧма потшӧсӧн. Мир туйланьыс сэсся эз и кеж, вуджис некымын потшӧс вомӧн и веськӧдчис кывтыдпомса кушинӧ, кӧні сулаліс обелискыс. Окота ас кежас, чӧв ланьтӧмӧн копыртчывны тайӧ прӧстӧйиник памятник водзас.

Дмитрий пуксис йӧрпытшкӧсса лабичӧ, думсьыс сёрнитіс ачыс аскӧдыс. Вӧлі мый йылысь тані мӧвпавны. Нэм джын коли Победасянь. Мый ради сетісны олӧмнысӧ тайӧ ветымын мортыс, кодъяслӧн нимъясныс обелисквывса пӧв вылын? Сы ради ӧмӧй, мед киссис да юсис налӧн Сӧдздіныс? Сы ради ӧмӧй, мед ыджыд мамыс ассьыс внуксӧ ли внучкасӧ юмов камӧӧн пыдди гӧститӧдіс кос морковӧн? Мыйла нӧ коми морт ас чужан муас, озырсьыс-озыр пармаас, лоис медся кедзовтӧм да увтыртӧм мортӧн? Мыйла нӧ страна-победительным лоис корысьӧн, а сійӧ странаыс, кодлысь знамяяссӧ сӧветскӧй салдатъяс шыблалісны Сталинлӧн кок улӧ, лоис няня-сола государствоӧн? Мыйла?..

Тӧд вылас усис карса медбур ёртыс, Василий Бауэр, кодлысь дед-бабсӧ да мам-батьсӧ Поволжьеысь ссылкаӧ мӧдӧдлӧмаӧсь Комиӧ. Овыс нин висьталӧ, мый Василий немеч вужйысь петӧма, но немецкӧй кывсӧ эз тӧд, зато бура сёрнитіс комиӧн. Во-мӧд сайын томджык вокъясыс мунісны Германияӧ, ӧні сэтчӧ корӧны семьянас и Василийӧс. Волывлӧ сійӧ Дмитрий ордӧ, лыддьывлӧ Германияысь воӧм письмӧяссӧ. Лок пӧ Комисьыд, гижӧ ӧти вокыс, сьӧрад пӧ лишнӧйсӧ нинӧм эн босьтӧй. Тані пӧ сетӧны ковёръяса и мебеля квартираяс. Медым пӧ эз ков кыскавны ӧти судтасянь мӧдӧ, быд подъездын, быд площадка вылын эм пылесос. Коридорад пӧ тан чигарка помыд оз туплясь. Ая-пиа пӧ кыкнанным ньӧбим морт ӧти машинаӧн. Россияад кӧ пӧ удждонтӧ мынтӧны грӧшъяс, то тані ӧти лунся удждон вылӧ позьӧ сёйны-юны вежон чӧж. Миян коддьӧмсӧ пӧ, немецкӧй кыв тӧдтӧмъяссӧ, велӧдӧны курсъяс вылын...

Василий дась мунны, да гӧтырыс, коми нывбабаыд, пыксьӧ. Гӧльджыка пӧ кута овны, но чужан муын. Гашкӧ, пӧкӧритас на гӧтырсӧ. Ӧти вокыс нарошнӧ кӧсйӧма волыны Германиясьыс, мед ӧтвылысь ышӧдны мунӧм вылас.

— Митьӧ, буракӧ, тані? Здравствуй, — мышсяньыс кыліс нывбаба гӧлӧс.

— Бур лун, Матвеевна, — кыпӧдчыліс лабичсьыс Дмитрий. — Пув вотны ветлім, да шойчча вот.

— Кодкӧд нӧ ветлін, Гришаыд Питиримлӧн гу дорын вӧлі ноксьӧ да?

— Линакӧд.

— Кыкӧн? — шенмуніс нывбаба, пуксис тшӧтш лабич помас.

— Куимӧн, Опонась Толей да.

— Вотӧс тай уна таво, тшакыс и, — кайтыштіс Матвеевна. — Сэні, гу дорас, эн на вӧв?

— Эг. Тасянь мунігӧн кежала.

Дмитрий гӧгӧрвоис, эз весь татчӧ лок Матвеевнаыс; казяліс, кыдз чунь помъяснас пеграліс пидзӧс вывсьыс платтьӧсӧ; быттьӧ мыйкӧ кӧсйӧ шуны, да вомыс оз воссьы. Мед кӧть эз кут юасьны, уна-ӧ пӧ челядьныд да ыджыд-ӧ удждоныд. Дыртӧ журналисталігӧн ёнджыкасӧ ачыс велалӧма юасьны, а абу висьтасьны.

— Митьӧ, мыжа ме тэ водзын... — ньӧжйӧник, лабутнӧя паніс сёрнисӧ Матвеевна.

— Мыйысь? — чуймис мӧдыс.

— Грека морт ме, Митьӧ. Тэ кӧ прӧститан, и Енмыс прӧститас. Ог кӧ висьтась, нэм помӧдз каитчыны кута. — Матвеевна видзӧдліс гӧгӧрбок, мед эськӧ некод эз кыв налысь сёрнисӧ. — Важӧн тайӧ вӧлі, комын во сайын... Ме вед томсянь пошта вылын уджалі, ачым начальникалі и письмӧястӧ ачым разӧдавлі.

— Тӧда ме, Матвеевна.

— Но главнӧйсӧ он тӧд. Кывйӧй вот оз бергӧдчы шунысӧ... Помнитан, тэ Линаыдлы письмӧяс мӧдӧдлін? Эз веськавлыны письмӧясыд сы киӧ... Ачым вӧлі лыддя и косявла... Прӧстит, Митьӧ, верман кӧ...

— Нинӧм ог гӧгӧрво, мыйла тэ вӧчин сідзсӧ?

— Аслам воклы видзи Линатӧ. Ӧньӧ Ӧльӧ Виталейтӧ вед эн на вунӧд, сылы. Да нинӧм эз артмы, ӧткажитіс Линаыд. Сэсся и... Линаыдлӧн кынӧм кутіс тӧдчыны. Сӧдздінад некодкӧд эз кутчысьлы, а кынӧмыс быдмӧ и быдмӧ. Сӧмын ме тӧді кодсянь, тэнад письмӧяс серти дӧгадайтчи.

— Вераыс, сідзнад, месянь... — шай-паймуніс Дмитрий. «Со тай мыйла Вераыс ыдждӧдӧм снимок вылас мунӧ томдырся мамӧлань».

— Тэсянь, Митьӧ.

— Код ещӧ тӧдӧ тэысь ӧтдор?

— Некод оз. Со, Ен нимсянь шуа, — платтьӧ морӧс увсьыс мыччыліс кӧвъя пернасӧ Матвеевна, пернапасасис.

— Линаыс тэн висьталіс та йылысь?

— Эз.

— И письмӧ косявлӧмтӧ оз тӧд?

— Оз. Тӧдіс кӧ, ми эськӧ эг вӧлӧй медбур пӧдругаясӧн.

— Вот вед, Матвеевна, ни мен, ни Виталейыдлы эз мойви Линаыд.

— Тӧді кӧ, мый Линаыд нӧбасьӧ, эг эськӧ вӧч татшӧм пакӧсьттӧ. Нывкасӧ чужтӧм бӧрын ещӧ на коравлім Линатӧ, да нинӧм эз путьмы. Виталей сэсся лёк гӧтыр шӧрӧ и веськаліс, ӧні, коньӧрӧй, тюрьмаын друг видзысь бабаыс вӧсна пукалӧ. Дыр эз пет Линаыд верӧс саяд. Радейтліс тэнӧ Линаыд. Гришатӧ эз радейтлы и ӧні оз радейт, — керыштіс нывбаба.

— Шензьӧдін тэ менӧ, Матвеевна.

— Мыжа ме тэ водзын... Вот и висьтася Ен водзын моз.

— А мыйла эн висьтасьлы аслыс, Линаыслы?

— Он гӧгӧрво?

— Ог.

— Со мыйла: Лина век дзебис, кодсянь кагаыс, кутшӧмкӧ изьвасалысь шуӧ. Явиті кӧ Линалы письмӧяс лыддьӧмтӧ, то сія эськӧ век поліс, мый коркӧ и кодлыкӧ ме верма ябедничайтны тіян мусукасьӧм йылысь. Ӧні сія спокойнӧй, чайтӧ, мый некод нинӧм оз тӧд.

— Интереснӧ, тӧдӧ-ӧ збыльторсӧ Вераыс?

— Оз, дерт. Вера ни, Гриша ни немтор оз тӧдны. Шува тай: меысь ӧприч некод нинӧм оз тӧд! А Гришаыдкӧд олӧмыс ставыс миян син водзын муніс. Вераыслы ар вит вӧлі, кор Линаыд вуджис Гриша ордӧ, моздорас нёнясьысь кагаӧн. Братаныд дыр эз гӧтрась, дашкӧ, эз эськӧ и ӧтласьны, но ме да Людмила ичиньыд гӧтралім. Кыдз эськӧ ӧтка том нывбабаыд быдтіс кык нывкасӧ?

— Мӧд нылыс, Надяыс, сё жӧ Гришасянь?

— Кӧнешнӧ. Ная вель дыр аддзысьлісны, Линаыд да Гришаыд. Тані вед коді кодкӧд кутчысьлӧ — нинӧм он дзеб. Деревняад весиг пемыд войыс синма и пеля. Питиримыд ме ордын узис да, асывнас, кодкӧд ог паныдась, быдӧн нин тӧдӧ.

— Тешкодьторъяс висьталан, Матвеевна. А мыйла Гришаыс эз кӧсйы гӧтрасьны Линаыскӧд?

— Вӧръягыд ыджыд, уна сэн ӧтка нывбабаыд, бурыс и омӧльыс, вот и бӧрйысис Гриша. Мамыскӧд оліс сія тані важ керкаас на, а уджаліс лесопунктад, рыт и асыв вӧлі сэтчӧ ветлӧ. Ӧтчыд, шондіа лун жӧ тай вӧлі-а, Линатӧ и вайим каганас Людмила ордӧ. Гриша локтігкежлӧ потан сувтӧдім, ӧтарӧ-мӧдарӧ качайтанатӧ, самӧвар пузьӧдім, чӧскыд ужин лӧсьӧдім, водка сулея сувтӧдім. Гриша воис да чуймис: мыйся праздник пӧ? Людмилаыд, шонъянӧй, зэв шань вӧвлі, бур суседкаӧн. Сія и шувӧ: пасибӧ пӧ, дона пи, мичаник моньсьыд да мичаник нучкасьыд, и мыччис кагасӧ Гришалы. Вот тадзи и гӧтрасьӧмыс лои... Эз ло шыльыд олӧмныс, мый сэсся вӧчан. Унаысь мунліс Линаыд аслас мам ордӧ. А Людмилаыд ёна радейтліс ассьыс моньсӧ.

Эз ло йӧмкӧ Дмитрийлӧн сьӧлӧм вылын Матвеевнакӧд сёрни бӧрын. Век жӧ, сідз эз и гӧгӧрво, мыйла спути-спуть коліс висьтавны письмӧяс йывсьыс? Сӧмын-ӧ грекысь полӧм вӧсна? Гашкӧ-й, збыльысь жалитіс Линаӧс да каитчис Митьӧкӧд коркӧя дружбасӧ торкӧмысь? А друг да Линаыс тӧдӧ тайӧ историясӧ и ачыс ызйӧдіс висьтасьны Матвеевнасӧ? Сӧмын вот мый ради? Кӧть кыдз, но Дмитрий ӧнӧдз радейтӧ Ангелинаӧс, кӧть эськӧ важӧн нин позис вунӧдны сійӧторсӧ, мый вӧвлі сэк, комын во саяс. Радейтӧ сійӧ кадсяньыс, кысянь помнитӧ ачыс асьсӧ. Муслуныд оз чуж ӧти лунӧн ли, войӧн ли, сійӧс колӧ быдтыны-лелькуйтны нэриник кыддзӧс моз, коді уна вояс мысти лоӧ джуджыд тугана, кӧдзыдъясысь да тӧв ныръясысь повтӧм. Сэтшӧм пусӧ эз вермыны ӧтлаын быдтыны Лина да Дима, лелькуйтісны торйӧн, но ӧти и сійӧ жӧ кыддзӧс, кодлӧн нимыс Муслун. Уна во эз аддзысьлыны ныла-зонма, и тайӧ каднас налӧн муслун-кыддзыс нюжалӧма-пашкыртчӧма, лоӧма синтӧ пӧртмӧн мичаӧн, ас дінас кысканаӧн.

Мыйӧн Матвеевна саяліс туй чукыльӧ, ылыстчис обелиск дорысь и Дмитрий. Видзӧдліс часі вылас: помасьлас-ӧ коркӧ луныс? Вит час, вылын на шондіыс. Мед кӧть эз юсьы Гришаыс, юсяс кӧ — гыжъя-вежъя на лоӧ аски чери кыйны мунӧмыс. Питирим сулаліс ӧшинь улас, киас кӧрт зыръя. Абу тӧв чужъялӧмаӧсь Гриша, Микайлӧ да Питирим: срубйӧмаӧсь ывла гутӧ, йиркалӧмаӧсь и мунас тыртӧмаӧсь. Ӧні гусьыс пуркйис бледіник тшын. Вӧлӧмкӧ, Питирим тусяпу сэні сотӧ, медым некутшӧм тшак висьӧм эз кӧвъясь. Матвеевна, тӧдӧмысь, мунӧма эсійӧ йӧръяс пӧлӧныс, некӧн эз тыдав. Примитас-ӧ тавой Питиримӧс — код тӧдас...

Гриша ныргорӧн узис веранда вылын. Тыдалӧ, унмовсьӧма неважӧн на, сынӧдас мӧвкъяліс разавтӧм, нӧгыль табак тшын. Чигарка помъяса пепельничаыскӧд орччӧн сулаліс тыртӧм стӧкан, вылас пиньтуя кӧвдум. Ю дорын кыліс Шариклӧн увтыштӧм. Дмитрий петіс кыр йылас, видзӧдліс юланьыс: бӧжпомсӧ павтыртӧмӧн Ангелина пожъяліс песлалӧм кӧлуй. Гашкӧ, лэччывны кыр горувсӧ, отсавны катӧдны тыра тазсӧ?

— Митьӧ дядь, — восьса ӧшинь пыр кыліс Вовалӧн гӧлӧсыс, — ме тэн кӧсйи петкӧдлыны ассьым аквариумӧс. Локтан?

— Вот куритча и локта. — Сигаретсӧ сӧмын на ӧзтіс. Помӧдзыс куриттӧдз дыр на удитас синъявны талань пешкыля Ангелинаӧс. Шондіыс ӧшаліс буретш ю ковтыс весьтас, уна рӧмӧн югзьӧдіс ва веркӧссӧ, пожъясьысь нывбабалысь еджыд кок пӧкъяссӧ да лядьвейяссӧ. Гашкӧ, татшӧмнас сэсся оз нин и аддзыв Ангелинаӧс, и эз кӧсйыссьы вештыны сы вылысь синъяссӧ.

— Лок нин, Митьӧ дядь! — бара чукӧстіс Вова.

Аквариумыс сулаліс неыджыд пызан пельӧсын, орччӧн куйлісны «Букварь», тетрадьяс, ставыс, мый колӧ первой классын велӧдчысьлы.

— Микипер чожӧ тайӧс мен пӧдаритіс, карысь вайис, — ошйысис Вова. — Аддзан зарни черияссӧ? Мичаӧсь?

— Мичаӧсь. А мый нӧ нимныс?

— Зонкаыс Санта, нывкаыс Барбара. Век орччӧнӧсь, ӧтлаын весиг узьлӧны.

— А тайӧ кузь ускаыс сомъяс?

— Кык сом. Таяыс, дзоляджыкыс, нывка, Лентяйка нимыс. Весиг гыбавнысӧ сылы дыш, век доз пыдӧсас ныръясьӧ. Зонкаыс гыбалӧ, Торпеда нимыс. А гуппиыс дас кымын, нимтӧмӧсь. Эсія толькӧ нима, медмичаыс. Аддзан, кыдзи пӧртмасьӧ. Ира нимыс.

— Мыйла Ира, а абу Нюра?

Вова читкырасис, яндысис вочавидзны, сэсся юаліс:

— Некодлы он висьтав?

— Ог.

— Честнӧй пионерскӧй?

— Честнӧй пионерскӧй!

— Ираыс то эсія керкаас олӧ. Сӧдздінын сія медся мича. Ми школаӧ сыкӧд мунам, первой классӧ.

— Кажитчӧ Ираыс?

— А-а. Ӧти парта сайын кутам пукавны. Меысь ыджыдджык тушанас, но ме пӧ регыд панъя сійӧс.

— Код шуӧ?

— Ачыс Ираыс.

— Ираыд волывлӧ?

— Волывлӧ, ӧтлаын чериясӧс вердам.

— Тӧдӧ, мый медмича гуппиыд Ира нима?

— Оз.

— Мыйла?

— Сідз, — ӧтарӧ нюмъялӧ Вова. — Мед оз дӧзмы.

— Дӧзмывлӧ?

— А-а. Чушъявлӧ, кор мукӧд нывкаяскӧд ворса.

— Мыйӧ нӧ кӧсъян велӧдчыны?

— А тэ мыйӧн уджалан?

— Журналистала.

— Ме сійӧн жӧ лова.

— Мыйла?

— Мед тэлӧн кодь жӧ машинаӧн ветлыны. То, то, Ира локтӧ... Митьӧ дядь, кабинаад позьӧ ворсны? Ми некыт ог кутӧй вӧрӧдны.

— Ворсӧй.

Дзиръяӧд пырис Ира — кузиник да вӧсньыдик, мыш вылас дженьыдик еджгов кӧсаа.

Дмитрий пӧрччис кӧмсӧ, вылыс дӧрӧм-гачсӧ и нюжӧдчис крӧватьӧ.

4

Асъя шондіыс кӧчасис керка ӧшиньясын. Пач трубаясысь пуритіс тшын. Кӧзяйкаяс лэдзалісны ӧтава вылӧ ассьыныс сюрукъяссӧ да серӧдъяссӧ. Волыса мешӧкӧ Гриша лӧдіс сёян-юан, чери керан лэчтӧм пуртъяс, вель уна сов босьтіс. Ангелина мыччис ӧти доз водка. Верӧсыс ропкӧдчыштіс Лина вылӧ, нинӧм пӧ сэн вӧчны ӧти сулеянад, но регыд миритчис, кор казяліс Митьӧыслысь син пӧвнас ворсыштӧмсӧ. Дмитрий перйис машина багажниксьыс ассьыс кӧлуй новлӧдлан нопсӧ (кытчӧкӧ вед и тшак ковмас инавны), пуктіс сэтчӧ сьӧрысь новлӧдлан радиоприёмник, некымын пачка сигарет, газетӧ тубыртӧм водка доз. Кӧть и шондіа, ва вылад и ыркыд на: кыкнанныс шоныда пасьтасисны, резина сапӧгъяс кӧмалісны. Гришалӧн, запасливӧй мортыдлӧн, кык шлем на вӧлӧма: кокни, пеля шапка, кодӧс новлӧны вӧр лэдзысьяс.

Тӧдчис: Гришалӧн пӧкмелля, пӧсь пычкӧ, сьӧд кудриыс весиг кӧтасьӧма. Оз нин вермы табак тшынсӧ ньылавны, а ӧтарӧ чигарка ӧзтӧ. Дмитрий казяліс и мӧдтор: сьӧлӧмладорсӧ Гриша зырыштавлӧ кинас. Сьӧлӧм висьӧмнад эськӧ ӧвсьыны нин колӧ юӧмсьыд да, Гриша век ӧтитор тӧдӧ: садь воштымӧныс тӧкаритлас. Тӧрыт на Ангелина норасис, кыдзи, Питирим ордысь локтӧм бӧрын, пычкӧма сылысь стӧкан водка. Дмитрий нӧшта ӧтчыд пыраліс машина кабинаас, аптекасьыс босьтіс лекарствояс, кодъяс лӧсялӧны сьӧлӧм висьӧмысь. А сэтшӧмъясыс вӧліны: и валидол, и нитроглицерин, и сустак. Лекарствояссьыд сійӧ абу пӧгибын, ӧнія гӧтырыс аптекаын уджалӧ.

Важ Эжваӧдз, кӧні пыжыс да ботанъясыс, верст кымын лоӧ. Сьӧрсьыныс тыра бензобак колӧ босьтны, сэсся став кыйсян кӧлуйыс берегас кер чомйын. Ангелина петаліс жӧ дзиръя дорӧдзыс, колльӧдіс братанъясӧс. Шарикӧс эз босьтны, оз ӧд вӧравны мӧдны, ёна эськӧ никсіс да. Вадорӧ лэччан уличаыс Дмитрийлы дзик нин тӧдтӧм лоӧма: быттьӧкӧ дженьдаммӧма и векняммӧма. Коркӧ тані ёна и ворслісны ас коддьӧмыскӧд то синсьӧмӧн, то мачӧн, то кикольӧн. Таті жӧ челядь гӧннявлісны купайтчыны. Деревня весьттіыс Важ Эжваыс джуджыд да паськыд вӧвлі, берегыс мыльк-сёнъяса. Дмитрийлысь быттьӧ пӧртісны синъяссӧ: Важ Эжва пыдди сы водзын куйліс ӧні эжӧра увтасін — нюкӧсыс эм, а коркӧя паськыд юыс и абу, мӧдлапӧлыс таладор берегыскӧд ӧтлаасьӧма. Ыджыд кытш вӧчӧм бӧрын татчӧ жӧ воӧ и Сӧдзью, но тані сӧмын нин сыв пасьта кольӧма. Та вӧсна и пыжаясыд оз вермыны катны деревня весьтӧдзыс. Водзті татчӧдз катеръяс письтывлісны, ӧні пелыса пипу пыжӧн он лыб.

— Лесопунктыд вӧр чинталанін да пуръясянін вӧчліс татчӧ, бульдозёръясӧн ставсӧ ныръявлісны, — висьталіс Гриша. — Важ Эжвасӧ да берегсӧ жугӧдісны, а катищеыс сідз эз и ковмыв. Мӧдлапӧвсьыс ластаяссӧ тшӧтш изведитісны. Колхозтӧ бырӧдӧм бӧрын ставыс киссис-эндіс.

Эз чайтлы аддзыны Дмитрий татшӧм шуштӧм серпассӧ. Важ Эжвасӧ жугӧдтӧдз мужикъясыд деревня весьтсьыс и ботайтчылісны. Ветымын квайтӧд ли, сизимӧд ли воас, деревняӧ волігӧн, сійӧс босьтліс ботайтчыны Кузьма братаныс. Митьӧ пукаліс пыжас, а Кузьма кыкысь и чӧвтліс ботансӧ, эз весиг борскышт, пелыс помнас и тольскӧдчыштіс, таз тыр катӧдісны черисӧ. Гожӧмнад лишнӧйсӧ эз и кыйлыны, арнас заптысьлісны косьтӧм и солалӧм черинас. Кос кельчиыд быдса бӧчка сулавліс. Арнад, урожай идравсьӧм бӧрад, кумыс порог дорсяньыс ылі стенӧдзыс тыр вӧвлі нянь мешӧкъясӧн. Вичмыліс, майбыр, пызьыд и скӧтыдлы, и самӧкуртӧ вийӧдны. Эз надейтчыв коми крестьяниныд вайӧм ӧтруб вылад.

Берег пӧлӧныс, метр кыксё сайын, тыдалісны кер чомъяс, кодъяс водзті деревня весьтас сулавлісны. Чомъяс дорсяньыс вӧр нин заводитчӧ, ольӧн шуӧны. Дмитрий нуис бензин тыра канистрасӧ, вель сьӧкыд да, кисӧ вежлалӧмӧн. Гриша кызӧктыштлӧ, весиг вукӧдыштӧ морттӧ. Юр висьӧмыс, пӧкмелляыс, тадзи нюкрӧдлӧ. Чомъяс весьтсяньыс Важ Эжва паськалӧ, кӧть и ляпкыд — тырӧма лапкоръясӧн. Коркӧ таті ӧти лопта пелыснад пыдӧссӧ вӧлі он судз. Ӧні мотора пыжӧн позьӧ на ветлыны, ю шӧрӧдыс чистӧй. Вектӧ ветлігӧн, тыдалӧ, мотор винтыс шырӧ лапкорсӧ.

Чомъяс горулас, берегас нырсӧ зургӧмӧн, гӧвквидзисны пипу и пӧв пыжъяс, «казанкаяс». Некымын пыж бӧжын, винтсӧ лэптӧмӧн, ӧшалісны моторъяс.

— Оз повны моторсӧ гусялӧмысь, — аслыс моз чӧвтіс Дмитрий.

— Век тадзи, йи сувттӧдзыс ог и идравлӧй. Бензобаксӧ саймовтлам-а, бензиныд дона дай судзӧднысӧ сьӧкыд. — Гриша восьтіс чом ӧдзӧссьыс томансӧ. Стенсьыс пу тув йылысь Митьӧыслы ӧтикӧн мыччаліс ботансӧ. — Тырмас витыс? Найӧс вӧйталам. Квайтӧднас, «невидимканас», кутам ботайтчыны. Эсія кӧрт пыжас и сӧвтчы, сія менам.

Медбӧрти лэччӧдісны кык лопта пелыс, борскан, пӧнар, и коса тшӧтш. Вӧр керкаад пӧ вольпась пыдди свежӧй турун ытшкыштам.

— «Ветерокыд» минут сорокӧн миянӧс визув горувтӧ нуас, катнытӧ час кымын лоӧ-а, — шуис Гриша, пӧсьсӧ дӧрӧм соснас чышкаліг.

Но тайӧн эз на помась ва туйӧ петны лӧсьӧдчӧмыс. Тыас пыран вискӧдыс пӧ, дашкӧ, кӧрт пыжнад он лыб, берегсьыс, косінсьыс йӧткыштісны пипу пыж, чеп йылӧ пысалісны «казанка» бӧжӧ. Гриша пӧв-мӧдысь дёрнитіс кӧвъя стартёрсӧ. Эз и ков ёнасӧ тракйыны, эркнитіс моторыс, но берегсьыс эз на йӧткыштчыны и бӧр кусӧдіс.

— Митьӧ, прӧстит менӧ, вай ньылыштам вом тырӧн, дашкӧ, кокньӧдыштас.

— Мен эськӧ абу жаль, да ва вылад?.. Ваыд кӧть и шыльыд, шыбӧльӧсь вед.

— Эн пов, ме ог коддзымӧн, мен коддзымӧныд водкаыд кык сулея колӧ, — вывтіасьыштіс Гриша. — Пыж нырас, ӧдзӧс саяс, стопкаыс.

— Ладнӧ, мый сэсся тэкӧд вӧчан. Сӧмын местананым вежсям, ме кута рулитны.

— Важ Эжваӧдыс ме петкӧда, а Выль Эжва вомас тэ пуксян, вӧр керка весьтӧдз сэсся нуван, окота кӧ.

Стопкатӧ юӧм бӧрын Гриша быдса кӧвдум сёйис, збыльысь ловзьыштіс: синмыс гажмыштіс и ачыс варовмис. Пелысӧн зібъясьӧмӧн Дмитрий пыж нырсӧ веськӧдіс ю горувланьыс, йӧткасис джуджыдінӧдзыс, и Гриша выльысь заведитіс «Ветероксӧ». То ӧтилаын, то мӧдлаын лапкоръяс пӧвстас гыбалісны черияс. Паныдасисны медводдза вӧйтӧм ботанъяс, кышайясыс со качайтчыштӧны ва веркӧсас. Вой кежлас, тыдалӧ, чӧвтӧмаӧсь и абу на кыйӧмаӧсь.

— А ми нӧ мыйла ыліас кывтам, оз ӧмӧй позь татчӧ вӧйтасьны? — юалӧ Дмитрий.

— Ми вед уна черила мунам, гырысьла да. Ты берегсьыс и ельдӧг тшӧтш вотам. Тшака воад ельдӧгыс сы мында, мый ягыс весиг кажитчӧ еджыдӧн. Карад вед тэнад овлӧма нін, вӧр керкаын олыштан.

— Висьыштанкодь да, сы ради шуа.

— Ывла воздук вылас ӧдйӧ прӧйдитас пӧкмелляыс, тайӧ пӧръя эз на ло кузя ювӧмыс. Морӧсӧс вот дзескӧдлӧ, ишемическӧй висьӧмӧн тай шувӧны.

— Уна куритан «Приматӧ», сыысь.

— Код тӧдас мыйысь. Вӧрад уджалігӧн быд пӧлӧс грамотасӧ сетлісны, профкомыд сизимысь мӧдӧдліс курортӧ, а ӧні некодлы ковтӧмӧсь ловим, колхозникъясыд эськӧ ковтӧмӧсь нін да. Коммунистъяс вылад став надея, властьтӧ кӧ босьтасны, дашкӧ, вӧчасны на мыйкӧ бурсӧ.

Братанъяс пукалісны воча ныр, и мотор шыыс эз вермы тупкыны гӧлӧснысӧ. Ваыс лӧнь, пыжсянь разалысь гыясыс сӧмын серлӧдлӧны веркӧссӧ. Дмитрий ньӧти эз дивит Гришаӧс, мый сійӧ сэтшӧма эскӧ коммунистъяслы.

— Татчӧ, Важ Эжваас, тулыс-арнас чериыд уна пырӧ, — кывтан ӧдсӧ то содтыштліс, то ньӧжмӧдліс Гриша. — Выль Эжвасьыд йиыс кылалас, а тані дыр сулалӧ, места вылас сісьмӧ. Районса начальствоыдлӧн абу терпенньӧыс, локтасны катерӧн да жуглӧны йисӧ, мед ӧдйӧджык ботаннысӧ вӧйтавны. Берегсянь берегӧдз вомӧналасны юсӧ посни и гырысь синъяса ботанъяснад, вот и гумлалӧны черитӧ. А Сӧдздінсатӧ штрапуйтӧны, ботанъястӧ мырддялӧны-й. Коми мортыд нэмыс борсканӧн ботайтчыліс, ӧні рыбинспекцияыд оз лэдз: беддьӧн пӧ толькӧ верманныд повзьӧдлыны черитӧ.

— Асьныс беддьӧн жӧ вачкалӧны?

— Оз. Ная борскӧны.

— А ті чӧв оланныд?

— Быть вед, кутан кӧ зычитны, ботантӧ сразу-й мырддясны.

— Коми йӧз сэтшӧмыс али рочьяс?

— Коми. Рочьясыс боле шаньӧсь. Менсьым эськӧ комиыс ни рочыс оз мырддьы да.

— Мыйла?

— Ставныс, кодъяс локтӧны кыйсьыны карысь либӧ районысь, узьлӧны менам вӧр керкаын. Ӧти нар вылын узьлам... Дзоля лыва весьтті мунам, регыд Выль Эжва вом ловас. Помнитан Дзоля лыватӧ?

— Мӧс корсьны татчӧдз волывлім, помнита. Кык киссьӧм барак на сэк сулаліс.

Дзоля лываыс — места ним. Войнаӧдзыс на сэні овлӧмаӧсь лагерникъяс, кер лэдзлӧмаӧсь. Разнӧй кадъясӧ Сӧдздін гӧгӧр татшӧм лагернӧй посёлокыс вӧвлӧма нёль, ӧні эм жӧ Вӧръяг посёлокыд, но сійӧс оз позь шуны лагернӧйӧн, сэн олӧны быд сикас судьбаа йӧзыс, прӧституткаяссянь босьтӧмӧн.

Важ Эжваӧд на кывтігӧн, кыдзи и сёрнитчылісны, братанъяс вежсисны местананыс. Сук баддя берегъясыс помасисны, и Дмитрийлӧн син водзын шевкмуні Эжвалӧн (Выль Эжвалӧн) паськыд отыс. Ыркмуні сьӧлӧмыс сывйыштны вермытӧм мичлунсӧ аддзӧм бӧрын. Веськӧдан пыж ныртӧ шуйгавыв, ва катыдсӧ — воан Вӧръягӧ; веськыдвыв, ва кывтчӧссӧ — Эрдчомъяӧ; сэсся водзӧсӧ, Эжва горувсӧ, кӧть кывт Сыктывкарӧдз.

Коркӧ таті, быттьӧкӧ и неважӧн на, катлісны-кывтлісны груз тыра буксирнӧй пароходъяс, катеръяс, баржаяс. Ӧні ю вылас помсянь помӧдз, мыйта судзис синмыд, кӧчасис сӧмын шонді. Коркӧ таті, гырысь лопта кӧлесаясӧн швачӧдчиг, шлывъялісны йӧзӧс новлӧдлан «Бородино» да «Коми колхозник» пароходъяс, «Виктор Савин» теплоход, бордъя «Ракетаяс». Помнитӧны на найӧс кузя нюжвидзысь лыа кӧсаясыс, берег пӧлӧн шувгысь джуджыд парма-вӧрыс.

Митьӧлы вӧлі ар кӧкъямыс, кор Сӧдздінса гырысьджык зонкаяс, тшӧтш и Гриша, медводдзаысь нуӧдісны сійӧс вуграсьны Выль Эжваӧ. Сэтчӧдзсӧ вуграсьліс сӧмын Важ Эжваысь, кысянь и горт керка ӧшиньыс тыдавліс. Помнитӧ, вожка тыр кельчи да мык сэки шедіс, и кыз чига пӧддяз тшӧтш. Эз сяммы пӧддязсӧ лэптыны да, Гриша братаныс отсаліс, коді орччӧн шатиннас сулаліс. Век жӧ, кыдз помнитӧ Дмитрий, куш вугыр шатиннад уна черитӧ челядьыд эз кыйлыны ни Важ Эжваысь, ни Выль Эжваысь. Кыйдӧсаджыкӧн волісны найӧ, кодъяс продольникасьлісны.

Ю горувсӧ, шуйгаладорас и веськыдладорас, сӧдздінсаяслӧн паськыд видзьяс, быдӧнлӧн аслас нимъяс: Мальвиям, Лёклыва, Висводзбӧж, Лапъявиям, Йӧлакӧдж, Куръя, Печурка, Тылаводз, Сававась, Ӧксинькӧдж... Видзьяссӧ вӧчавлӧмаӧсь, абу этша пӧсь кисьтлӧмаӧсь, Гриша да Дмитрий коддьӧмлӧн прапрапӧльясыс да прапрапӧчьясыс на. Йӧзлӧн уна кӧлена пуктыліс сэн турунтӧ. Йи туй сувтӧм бӧрын тӧвбыд кыскавлісны ӧдаль видзьяс вылысь турунсӧ вӧла додьясӧн. Бӧръя воясӧ унджыкыс эндісны тайӧ видзьясыс, а нимъясыс, тыдалӧ, колисны нэмъяс кежлӧ важ йӧзыслы памятник пыдди.

Братанъяс ӧні кывтісны сэтчӧ, кытчӧ коркӧ кывтлісны пелысӧн сынӧмӧн налӧн батьясныс да пӧльныс — эз сӧмын чери кыйны, но и вӧравны. Эжваыс ютшъястӧм, и Дмитрий нуӧдіс пыжсӧ ыджыд ӧдӧн. Бӧрӧ колины выль и выль лыа кӧсаяс. Кырладорас тыдовтчисны йӧз, кузь да паськыд пӧв пыжӧ кыскалісны турун нӧбъяс. Братанъяс чолӧмасисны накӧд кинысӧ лэптыштлӧмӧн.

— Сӧвтчӧмаӧсь сэтшӧм джуджыда, катныс мӧй вермасны? — шензис Дмитрий.

— Таті став турунсӧ вуджӧдасны гортладор берегӧ, со эстчӧ, лыва юрас, сэсянь тракторӧн нувасны.

— Кысь тракторыс?

— Вӧръяг лесопунктыд отсалӧ.

Водзынджык, лыа кӧса шӧрас, сулаліс еджыд палатка, орччӧн сотчис бипур. Пыжаяслань видзӧдісны нывбаба да мужичӧй, шочиника увтыштліс сьӧд пон.

— Менам важ тӧдсаяс. Гозъя, пенсионеръяс. Асьныс миян районысь, олӧны карын. Быд гожӧм тадзи: гожйӧны тайӧ лыва вылас, кыйсьӧны да вотчӧны. Черисӧ-й тшаксӧ тан солалӧны, косьтӧны и. Тані жӧ дыр кыйсьыліс ӧти кудожник, сой пӧла вӧлі, ме кодь жӧ кудриа юрсиа, памиллесӧ вот вунӧді. Михаил Павловичӧн, буракӧ, шулісны.

— Безносов, гашкӧ?

— Да, да, Безносов.

— Сійӧ важӧн нин кувсис.

— Кывлі, кувсьӧма пӧ тай. Кудожник жӧ мен висьтавліс, тан ӧтлаын кыйсьылім. Бара вот памиллесӧ вунӧді. Ачыс ӧчкиа, сьӧкыд пелякодь, ме кодь кымын пельпомъяса да тушаа. Тэн ме сыкӧд приветъяс мӧдӧдлі, ог тӧд висьтавліс эз-а.

— Тӧда, тӧда. Висьтавліс. Аркадий Васильевич Мошевӧс тэ шуан.

— Точнӧ! Аркадьӧй... Мошев...

Лӧнь. Шондіыс, кӧть и гожӧм пом, лышкыдасьӧ на; абу кӧдзыд ни абу йирмӧг. Шлем пельяссӧ лэптӧмӧн кыкнанныс пукалӧны. Гашкӧ и, коліс на эськӧ Гришалы, да эз сэсся кор юр веськӧданторсӧ, абу лӧсьыд Митьӧсяньыс.

— Тонӧ тай кык ыджыд пожӧм, сэтчӧ и матыст пыж ныртӧ, ректам лишнӧй кӧлуйсӧ, мед вискӧдыс пырны вермим, — корис Гриша, кияснас индіс сувтанінсӧ.

— «Казанканас» али мый пырам?

— Видлам. Ог кӧ лыбӧй, татчӧ и колям сійӧс.

Берегыс абу джуджыд, но крут, лыаа. Юсяньыс воськов дас сайын керкаыс. Вӧлӧмкӧ, Гриша кыпӧдлӧма сійӧс вель нин важӧн, сэк, кор ыліті на визувтлӧма Эжваыс. Во-мӧд мысти, мед эз кыр, ковмас пыдӧджык вештыны керкасӧ, тыланьыс. Шифер вевт улын да некыт на нинӧм абу лоӧма. Керка ӧдзӧсыс ортсысяньыс пу калича вӧлі, пызан вылас сулалісны тыртӧм сулеяяс, кӧрт пач бокас моздор пес.

— Озыр йӧз кодъяскӧ волӧмаӧсь, — казяліс Гриша. — Видзӧдтӧ, дона водка ювӧмаӧсь, «Смирновскӧйӧс», дона сигарет куритӧмаӧсь и. Карса начальство, тыдалӧ.

— Неважӧн на и мунӧмаӧсь, водкаыс на сулея пыдӧссьыс абу косьмӧма.

— Ме сыысь и полі, мися, локтісны кӧ кодъяскӧ, узьнытӧ дзескыд ловӧ. Нарыс эськӧ паськыд да, вит мортыд бура меститчан.

Тураса кӧлуйсӧ, пестер да кӧрзинаяс, пыжсьыс катӧдісны берегас. Ельдӧгысла аски пыраласны, асывнас ботайтчыштӧм бӧрын. Пырнысӧ эськӧ некытчӧ оз и ков, ты берег пӧлӧнсьыс и сюрӧ тшакыс. Керка гӧгӧрыс быдмисны ыжман да лежнӧг, водзӧсӧ вӧр заводитчӧ. Веськыдвылас, воськов кызь сайын и эм Лапъятыыс. Ты юрйылыс оз йитчы Эжваыскӧд, а мӧдар помыс вискӧн йитчӧма.

Гриша чер да коса босьтіс, свежӧй турунла муніс, мед нар вылас вольсавны; ӧттшӧтш и пу пӧрӧдас пес вылӧ. Дмитрий важ, чирссьӧм турунсӧ петкӧдіс ывлаас, рытнас бипурйын сотас. Гӧликӧн керка джоджсӧ чышкис да тыртӧм сулеяяссӧ лӧскас шыблаліс. Мусяньыс кинад судзан йирк вылӧдзыс. Ывлаас бипур местаыскӧд орччӧн сулаліс пызан, тасьті-паньсӧ да чайник-пӧртсӧ сэтчӧ лэптіс; сёянсӧ лӧскас жӧ, шифер вевт улас меститіс, зэрмас кӧ, мед нинӧм эз ньӧдзды.

Гриша, кылӧ, чукӧстіс Митьӧӧс. Ытшкӧм турунысла тай. Куимысь петкӧдіс моздор тырысӧн, керкадорса кушинас разӧдіс, мед шупалӧ шонді водзас. Гриша кыскис пельпом вылас вӧсньыдик, кузь конда, черӧн орйӧдліс чуркаяс вылӧ, сэсся поткӧдліс. Ӧти чурка посниа жуляліс, и пес лои дась вой кежлас. Юшкатӧм кӧрт пачтӧ, мед шоныд вӧлі узьнытӧ, дугдывтӧг колӧ лӧдсавны.

Кыр йылас пуксьӧмӧн куритчисны и бара сӧлісны пыжӧ. Тыӧ пыранінас, вис вомас, Гриша кусӧдіс моторсӧ. Вискыс ляпкыд да векни, чукыльӧсь-мукыльӧсь. Кык пелысӧн зібъясьӧмӧн йӧткасьӧны. Дмитрий водзас, пыж нырсӧ йӧткалӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, вомӧнасьӧм лӧпсӧ вешталӧ, Гриша бӧрсяньыс пипу пыжсӧ тшӧтш сибдӧмысь мездалӧ.

— Дыр нін эз зэрлы. Зэрыштас кӧ, вискыс джудждаммӧ. — Кудри йылӧдзыс бара пӧсялӧма Гриша.

Дмитрий тожӧ упкӧ, некымынысь нин пожйыштіс чужӧмсӧ кӧдзыд ванас. Слабог, тыдовтчис тыыс — вель паськыд, мегыр моз ыджыд кусынь вӧчӧ шуйгавыв, вӧр керка дорсяньыс заводитчӧ, таті писькӧдчӧ Эжваас. Уна-уна во сайын тыыс и вӧлӧма Эжвалӧн нюкӧснас. Пыжыс лайкмуні, воис джуджыдінӧ, кӧть и ты помыс кузь эжӧра.

— Петыр Павел, сет чери! Заводитам вӧйтасьны, — шуис Гриша, сэсся ӧти ботан, видзӧдӧмпырысь гырысь синмаӧс да важысла синчӧжъясаӧс, лэптіс пыж нырас.

Дмитрий надзӧник сыніс да бӧжаліс. Первой ботансӧ чӧвтісны вис вомас вомӧн ног. Кышайясыс (Эжва катыдын шуӧны тшӧтш и парульӧн) кӧть и бура тыдалісны, ботан помсӧ Гриша кӧрталіс берегдорса эжӧрас. Водзӧджык, ты шӧрланьысджык, чӧвтісны мӧд ботан. Гриша индаліс, кодарӧ матыстны пыжсӧ. Митьӧыс то заведитліс, то кусӧдліс моторсӧ, то сыныштліс кык лопта пелысӧн. Кӧрт пыжыд кӧть и сьӧкыд, зато абу дзибрӧс и эз ков повны путкыльтчӧмысь. Витӧд ботансӧ вӧйтісны ты мӧдар помланьыс, керкасяньыс неылӧ. Сэтчӧ жӧ и колисны чеп йылӧ пипу пыжсӧ. Дерт, Гриша кӧ вӧлі ӧтнас, кыйсис эськӧ дзоля пыжсяньыс.

Вӧйтасьӧм бӧрын и шойччыштны позис, нуръясьыштны да. Бипур весьтад ӧдйӧ и пузяс чайникыд. Но шуисны пӧв-мӧдысь чӧвтлыны ботансӧ, шедас кӧ, пыр и юква пуасны. Вӧйтасны сідз, мед судзис сійӧ чорыд эжӧра ты помсӧ берегсянь берегӧдз. Гриша борскис ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс. Дмитрий веськӧдіс пыжсӧ сідз, мед Гришалы вӧлі кивыв лэптавны ботансӧ. Муртса на инмӧдчис сюрӧсас, а Гришалӧн вомыс пельысь пельӧдз:

— Шедӧма!

Ботан синмысь Гриша мездіс ыджыд юра да паськыд вома, ньӧв кодь веськыд, тупльӧс сирӧс. Кыкнан кинас кутӧмӧн, чериыдлысь юрсӧ колснитіс пыж пыдӧсӧ, шыбитіс ведраӧ. Куим сир да мукӧд сикас шольыд чери шедіс ӧтчыд чӧвтлӧмӧн. Братанъяс ӧзйисны сідз, мый окота лои вӧйтлыны ботансӧ выльысь и выльысь. Ведраыс тырис да вӧлисти зургисны пыж нырсӧ берегӧ. Кыкӧннад ботайтчӧмыс кажитчис Гришалы. Сьӧлӧмыс бурмис и Дмитрийлӧн.

— Водзынджык, верст джын кымын лоӧ тасянь, эм мӧд ты — Гычтыӧн шуӧны. Менам сэн тожӧ пыж эм, вевъялам кӧ, ветлам аски ӧти ботанӧн, пӧпутнӧ и ельдӧгтӧ видзӧдлам. Сэтчӧ, чӧвтан ботантӧ да, синмыс оз тыдав, сы мында гычыс пысасяс.

— Дась локтӧм, гашкӧ и, ветлам, — Дмитрий босьтіс тыра ведрасӧ, кайисны ньывкӧс берегӧ.

Керка дорас ордымыс муніс вӧрӧд. Ордым бокыс тыр вӧлі тшакӧн: ягсерӧн, гӧрд гобӧн. Эз вӧв кок йывсьыс пӧрӧдӧм ни ӧти тшак, сідзкӧ, «Смирновскӧй» водка юысьясыд сӧмын жӧ кыйсьӧмаӧсь. Гашкӧ и, эз весиг кыйсьыны, а волісны вӧр-ваас шойччыны. Митьӧыслы окота ӧні жӧ ӧктыны став тшаксӧ, но Гриша быттьӧ ылӧсаліс сылысь думъяссӧ, ӧлӧдіс:

— Ельдӧгысь ӧтдор нинӧм ог кутӧй босьтавны, а талун и ельдӧгсӧ на оз ков вӧрӧдны, номырзясны, нетшкам кӧ.

Дмитрий гумовтіс чайникӧ да пӧртйӧ ва, босьтчис бипур пестыны. Гриша лӧсьӧдчис чери керны: вайис пызан вылӧ керка стенас ӧшалысь паськыд пӧв, пурт да сов. Керӧм черисӧ шыблаліс тыртӧм ведраӧ, быд слӧй пызйыштіс солӧн. Кык шольыд пӧддяз да ӧти сир торйӧдіс юква вылӧ. Гырысь черитӧ ӧдйӧ и керис. Сиръясыслӧн кынӧмас кык кельчиӧдз, сы вӧсна и тупльӧсӧсь вӧліны. Чери весалігкості чайникын и пӧртйын ваыс пузис. Солалӧм чери ведрасӧ саймовтісны керкадорса ыжман куст пиӧ, кытчӧ оз инмы шонді югӧрыс. Пызансӧ чери сітысь идралӧм бӧрын, Дмитрий сёян-юан заводитіс дасьтыны. Чайсӧ эз заваритны, кофе шуисны юны. Ӧнтай восьтлӧм водка дозсӧ вайисны, нянь да лук лэптісны. Юква пӧртйыс руаліс нин бипурсьыс бокынджык, кык вожкакостса тас вылас, орччӧн ӧшаліс пӧртйыс кодь жӧ сьӧд чайник.

— Мить, кисьтав водкасӧ, вом дзикӧдз пакталіс, — стӧканъяссӧ орччӧдіс Гриша.

— Энлы, энлы, миян вед эм приёмник, ӧшӧда эстчӧ пу вож вылас, мед ворсӧ, — тӧд вылас усис Дмитрийлы. — Кык батарейкаа, дыр оз пуксьы.

О, Енмӧй! Кутшӧм паськыд да мича вӧр-ваыс! Ылӧдз-ылӧдз павкнитчӧма лӧз чышъянӧн джуджыд енэжыс, ылӧдз-ылӧдз ӧтарас и мӧдарас нюжӧдчӧма гыястӧм лӧнь Эжваыс, ылӧдз-ылӧдз тыдалӧ сьӧд парма-вӧрыс. Дзик матын, керкадорса пожӧмъяс костын, сильгӧны лэбачьяс, нюркйӧдлӧны ассьыныс сьыланкывъяс. Ваймӧ кырйывса бипур. Братанъяс куйлӧны асъя ытшкӧм турун вылын, читкырасьӧны шонді югӧрсьыс. Пӧтӧсь и кодӧсь. Кодӧсь абу винаысь, а сынӧдсьыс, шондісьыс, вӧр-васьыс. А Чечняын мунӧ война... Радио сӧмын на юӧртіс, кымын морт бара усьӧма кольӧм сутки чӧжӧн. Кутшӧмкӧ мам-батьлӧн пияныс оз нин аддзывны ни шондісӧ, ни вӧр-васӧ. Чечняын мыйлакӧ мунӧ война...

Гриша йигралӧ чунь помъяснас зепсьыс письмӧсӧ. Вот кыскас и мыччас Митьӧлы: «На, лыддьы... Инесса Лазаревна корӧма карӧ, корӧ видлыны Настенькаӧс...» Митьӧ, дерт жӧ, кутас юасьны: коді сійӧ Инесса Лазаревнаыс, кыдзи мый тӧдмасьлісны? Мыйла кызь во чӧжӧн ни ӧтиысь эз вӧв Инесса Лазаревна ордын? Кыдзи эськӧ-й вочавидзис Гриша? Дай вочавидзнысӧ вед нинӧм. Тешкодя тӧдмасьлісны. Мусукасисны. Сэсся торъялісны. Гриша кӧ орччӧн пуксьылас, нывбабаыд сьӧктӧма нин. А Инесса Лазаревна ордын куим-ӧ-нёль вой узис, дерт нин, кынӧмасяс том нывбабаыд.

Сизимдас нёльӧд вося гожӧм, буракӧ, вӧлі. Гриша тай Моршинса курортысь гортас вӧлі локтӧ-а. Львовсянь Москваӧдз манитчытӧг лэбис самолётӧн. Москвасянь Сыктывкарӧ рейссӧ ӧтарӧ сёрджык кежлӧ вуджӧдісны. Ас кадӧ кӧ лэбис, некутшӧм ЧП эськӧ эз и ло Гришалӧн олӧмын. Шереметьево аэропортын пукалігӧн и юсис гажмымӧныс, но ас садяс вӧлі. Коркӧ сэсся-й чукӧстісны сыктывкарсаясӧс сӧлавны самолётӧ. Кӧть и эз зулляв, кокъясыс баръёвтлісны Гришалӧн, сэки и кутіс дежурнӧйыс код пассажиртӧ. Сійӧ вӧзйысьӧ Ен могысьӧн, но ӧтчаяннӧй вӧлӧма дежурнӧйыс, гашкӧ, милицияӧ на кӧсйис сдайтны. Сы здукӧ и тюрӧбтіс Гришаланьӧ ичӧтик тушаа, пемыдлӧз юбкаа да еджыд ковтаа збой нывбаба, кутчысис мужичӧйлӧн сойӧ да тракйыны кутіс: «Кӧні тэ вӧлін? Ноко, жыво лок, кӧн тэ шляйтчан... Верӧс тайӧ менам!..» Комиӧн и рочӧн лёкысь увгис «гӧтырыс», кыскис Гришаӧс сойбордйӧдыс ас бӧрсяыс. Тадзи тӧдтӧм нывбабаыд пуксьӧдіс мужичӧйӧс самолётӧ. Орччӧн и пуксисны. «Верӧсыс» кудриа юрсӧ нёрыньтіс нывбабалӧн водзӧ, сідзи и лэбис Сыктывкарӧдз.

Карӧ вотӧдз нывбабаыд пальӧдіс Гришаӧс, юаліс комиӧн:

— Кытчӧдз?

— Моршинсянь... Сӧдздінӧдз.

— Мыйӧн нӧ каян?

— Позьӧ самолётӧн, позьӧ и теплоходӧн.

— Нимыд нӧ кыдз?

— Гриша. А тэнад?

— Инесса, Лазаревна.

— Пасибӧ, Инесса Лазаревна. Не кӧ тэ, ме эськӧ ӧні на вӧлі Москваын.

— Видзӧда, коми акцентӧн сёрнитан. Мися, спаситны колӧ землякӧс. Вот и петкӧдлі ассьым збойлунӧс: гӧлӧсӧс кыпӧді тэ вылӧ, гӧтыр туйӧ пукси. Эм тані кытчӧ пырнытӧ, сёр рыт нин вед?

— Эмӧсь тӧдсаяс и, рӧдняяс и, но некодлысь адрессӧ ог тӧд, пырмунігмоз и волывла карад да.

— Ладнӧ, спаситі кӧ Москваын, танітӧ мезда нин. Мунам ме ордӧ...

— Абу лӧсьыд, дашкӧ да.

— Кодысь полан?

— Тэысь.

— Эн пов, ог сёй ме тэнӧ. Мыйӧн нӧ уджалан?

— Вӧрын пӧрӧдча, Сӧдздінсянь орчча лесопунктын, посёлокыс Вӧръягӧн шусьӧ.

— Но, кывлі. Ме вед леснӧй отрасльын жӧ уджала. Семьяа?

— Семьяа. А тэ?

— Кувсис верӧсӧй, во-мӧд сайын. Колис менӧ челядьтӧг, бур квартираӧ...

Аэровокзал дорсянь Инесса Лазаревна ордӧдз мунісны подӧн, эз вӧв ылын керкаыс. Гришалӧн, ён мужикыдлӧн, ӧдйӧ и пыркаліс вина жарыс, эз нин баръёласьны кокъясыс. Сійӧ нуис и ассьыс, и Инесса Лазаревналысь ичӧтик чоботанъяссӧ. Нывбаба кутшӧмкӧ семинар вылын вӧлӧма Москваас. Коймӧд судтаӧдз кайисны. Кӧзяйка лукйысьыштіс томан розяс, восьтіс ӧдзӧссӧ. Кык югыд жыр квартираас. Ӧтка нывбабаыдлӧн гӧгӧр сӧстӧм да пельк.

— Ме тэн ванна дасьта. Винаыд менам абу, а чайтӧ пузьӧда.

Кыкнанныс пожъясисны ваннаын. Кухняын преникӧн чай юисны. Инесса Лазаревна мыш вылас лёзьгӧдӧм руд юрсиа, дженьыдик халат кежысь тапъялӧ, кизьясыс разьсьӧны да пӧласӧ ӧтарӧ шыбовтыштӧ.

— Часлы, тэн вольпась лӧсьӧда, — шуӧ кӧзяйка.

— Ог мӧй ӧтлаас тӧрӧй?..

— Тӧрам эськӧ да...

Здук-мӧд мысти найӧ веськалісны ӧта-мӧдыслӧн сывйӧ, эз тай ков пуд сов сёйны ӧтлаын.

«Вӧч ас кодьыд жӧ кудриа нывкаӧс», — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Кудриа зонкаӧс ли», — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Мый Ен сетас, медтыкӧ артмас-а», — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Артмас, ме вед курорт бӧрын», — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Аски эн на мун», — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Мыйла?» — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Мед тыр надея лоӧ», — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Мый вылӧ?» — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Сьӧктӧм вылӧ», — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Алимент кӧ судитан?» — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Судита...» — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Эн судит», — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Кольччан кӧ верӧс пыдди, ог», — шӧпкӧдӧ нывбаба.

«Ог...» — шӧпкӧдӧ мӧдыс.

«Ой, ланьтыштлы, ой...» — шӧпкӧдіс нывбаба.

Сэк, кор Инесса Лазаревналӧн, ӧти мужиккӧд ӧтлаасьлӧм бӧрын, семейнӧй олӧмыс эз артмы, а Гришасянь кагаыслы, Настенькалы, тырис куим арӧс, збыльысь судитіс алимент. И ставсьыс мыжа самолёт, коді эз ас кадӧ лэбзьы Москвасянь Сыктывкарӧ...

Видзӧдӧ Гриша пыдӧстӧм енэжлань, а аддзӧ Инесса Лазаревналысь нюмыд бана чужӧмсӧ, кылӧ ливкйӧдлыштана гӧлӧссӧ. Да, мыйыс оз овлы том дырйиыд. А сэки Гришалы вӧлі сӧмын на комын нёль — мусукасян пӧраыдлӧн дзордзалан кадыс на. Со, чунь помъяснас сійӧ кылӧ Инесса Лазаревнасянь письмӧсӧ, телепит петкӧдлыны Митьӧлы, но кутшӧмкӧ вын кутӧ дай ставыс.

Дмитрийлӧн аслас жӧ думъяс. Син водзас мырдысьӧн локтӧ Ангелина — лӧсьыдик мыгӧрыс, мичаник чужӧмыс. Оз весь шуны: мужичӧй пӧ радейтӧ синнас, а нывбаба — пельнас. Збыльтор-ӧ висьталіс Матвеевна? Кӧть эськӧ и сёрниыс вӧлі скодитана. Мыйла ныв йывсьыс, Вера йывсьыс, чӧв олӧ ачыс Ангелина? Али эз на вевъяв, эз на сюр висьтасьнысӧ лӧсялана стрӧкаыс? Ном ни геб абу, майбыр жуйвидзнытӧ тані, чай дукӧн ӧвтысь турун вылад. Чеччасны, сэсся меститасны турунсӧ керкаса нар вылӧ. Гриша, тыдалӧ, ойбыралӧ, весиг ныргормунлӧ. Мед шойччӧ мортыс, а то ботаннад ноксигӧн сійӧ век кок йылас, Дмитрий, бӧжалігад да, пукалӧ-а.

Шойччӧм бӧрас асывнас вӧйтавлӧм ботанъяссӧ шуисны лэптавлыны. Пелысӧн сынтӧг, моторнас мунлісны ӧти ботан дорсянь мӧдӧ. Витӧдыс ты помас, сынны кӧ пелысӧн, атшалан. Сир и, пӧддяз и, кельчи и, ёкыш и — быд пӧлӧс чериыс пысасьӧма, ёна поснисӧ Гриша ваас бӧр чӧвталіс. Бӧръя ботаныслӧн, кодӧс вӧйтісны вис вомас, ылісянь тыдаліс сюмӧд кышайясыслӧн ва веркӧсын ворсӧмыс: то мыччысьлісны, то вӧйлісны. Тӧдчис: гырысь чери пырӧма, дарӧм эжӧр пиас ботаныс. Збыльысь тай, татысь и мездіс Гриша медыджыд сирсӧ. Мерайтіс да, сойсьыс на кузьджык.

— Сӧдздін весьтсьыд, Важ Эжвасьыд, татшӧм шольыд черитӧ он нин кый. То мый вӧсна и локтім татчӧ, — висьталӧ Гриша. — Пӧльыд да батьясным тан кыйсьылӧмаӧсь и. Эстӧні, пыдынджык, налӧн вӧр керкаыс вӧлӧма. Эм местаыс, бура на тӧдчӧ, ме петкӧдла аски.

— Войнас ботайтчыны жӧ кутам? — юалӧ Митьӧыс.

— Оз кӧ дышӧд — петалам, а дышӧдас кӧ — узьны кутам. Посниыс уна пысасьӧма, дыр ковмас керны. Колӧма бӧчка вайны, сэтчӧ и позис эськӧ солавны.

— Ме та мында черитӧ первойысь аддза.

— Шедан пӧраӧ веськалім. Овлӧ, мый и пумӧн чериӧн ловӧ катны: дасысь чӧвтлӧмӧн дас кельчи шедас.

— Линатӧ вайлывлан жӧ татчӧ?

— Вотчынытӧ вайлывла. Кор пиньӧ вовам, пышъя татчӧ да вой куимӧдз ӧтнам узя. А сідзсӧ Микипер пикӧд волывлам.

Рытыс пансис бипурсянь. Дмитрий пӧвараліс, Гриша чери керис да солаліс. Керкасьыс кӧрт пачсӧ ломтісны. Ворсіс радио. Юква панявтӧдз бара на водка ньылыштісны, стӧканъясас джынйысӧн кисьтавліс Дмитрий. Свежӧй юкваыд и винатӧг эськӧ кылаліс, но мый сэсся вӧчан, юан модаыс олӧмас пыдӧдз пырӧма да. Митьӧыслы дыш нин и видзӧдны водка вылас, а вот тай, вежавидзӧм ради ли мый ли, ачыс на кисьталӧ. Керка пачас пессӧ вочасӧн лӧдсалӧны, асьныс кӧть и бипур дорас джекъяс вылын пукалӧны. Митьӧ бара на казяліс: Гриша оз-оз и зырыштас морӧссӧ. Та мында табак тшыныд да водкаыд, дерт жӧ, инмӧ кытчӧкӧ. Кӧть кыдз, но карса вокыс нинӧмысь оз дивит Гришаӧс. Бур на, абу помӧдз лэдзчысьӧма да, стрӧитчӧ и кыйӧ-виӧ со.

— Горт весьтысь, Сӧдзью мӧдарсьыд, кӧсъя гӧрны мусӧ. Тулыснас ид да сю сэтчӧ кӧдза, — беддьӧн лӧсьӧдышталӧ бипурсьыс ӧгыръяссӧ Гриша. — Изки эм, тӧвбыд изны кута, ас няньӧн овны. Сӧдздінад, кыдз ме помнита, няньыд бура шептасьліс весиг кынталан воясӧ. Гумла вылад вартан машинаыд тӧвбыд эз ланьтлыв. Кӧйдыс видзан амбарыд куим вӧлі, магазея кумыс ӧнӧдз сулалӧ. Видла нянь кӧдзны, Микипер отсасьны кутас. Вӧв ньӧба, том кӧбылаӧс, мед сэсся чанясьӧ. Горыд и агасыд выйим, важ керка сарайын сулалӧны.

— Сё жӧ, бура мӧвпалан, Гриша. Деревняыд няньсянь ловзьӧ. Кор нянь пыддиыд быд пӧлӧс турунсӧ заводитісны кӧдзны, сэксянь и кувны кутісны сиктъясыд.

— Питиримкӧд сёрнитла, морт сія кӧзяйственнӧй, думайта да, миян сыкӧд быдтор артмас.

— Сэсся вед и Линаыд тэнад зіль.

— Ропкӧдчылӧ жӧ, скӧтнад уна ловӧ горт гӧгӧрыд бергавны да. Быть вед бергав, нукъяс со быдмӧны.

Пырисны керкаӧ. Трачкӧдчӧ пескыс кӧрт пачын. Онялӧ шоныдыс. Ӧзтӧм пӧнарсӧ Гриша сувтӧдіс порог дорас, мед этшаджык кыліс соляркаыслӧн лёк дукыс. Ӧдзӧссӧ косталыштісны. Мыйсюрӧ вольсалісны, туруныс мед эзджык чутлась, мыйсюрӧ юр уланыс пуктісны, и Дмитрий нюжӧдчис стенланьыс. Гриша пуксьыліс нар дорышас, петаліс ывлаӧ и пырис киас чайникӧн, пач вылас сувтӧдіс. Кӧть и лунтыр лои ноксьӧмыс, Дмитрийӧс эз босьт унмыс. Куйлӧ куньӧм синъясӧн, а аддзӧ ботанын черияслысь нӧйтчӧмсӧ. Гришалы, тыдалӧ, деливӧ: вом тырӧн чай ньылышталӧ, морӧссӧ зырыштлӧ. Жаль лои Дмитрийлы братаныс, вӧзйис:

— Колӧ кӧ вед, водкаыд сумкаын. Юышт, гашкӧ, унмовсян.

— Ог, Митьӧ. Морӧсӧс юкалӧ, винаыд оз отсав.

— Эз ков войколавны, катны коліс.

— Асылӧдзыс вед личӧдас.

— А оз кӧ?

— Личӧдас. Век на личӧдліс.

5

Шондіыс петтӧм на, а ывлаыс дзир югыд нин. Дмитрий лэччис ю дорӧ, пожъёвтіс чужӧмсӧ кӧдзыд ванас. Берег пӧлӧныс Эжваыс визув да гобльӧг пыдӧса. Ю шӧрланьыс пӧрӧма паськыд вожъяса пожӧм, вужсӧ кырӧма визулыс, песовтӧма бок вылас. Вужля вылас пуксьӧмӧн и куритчис Дмитрий. Мед эськӧ эз на садьмы Гришаыс, а то войбыд жӧдзис керкаысь ывлаӧ, ывлаысь керкаӧ. Братаныслӧн, тыдалӧ, груднӧй жаба. Кутас кӧ норасьны морӧс вылас, ботайтчас ӧтнас. А ӧні пестас бипур да пузьӧдас чайник, шонтас рытъя юквасӧ, сэсся вӧлисти садьмӧдас Гришаӧс.

Дмитрий кайис кыр йылас и чуймис: братаныс пукаліс бипурдорса пызан сайын, киас кутіс ӧзтытӧм чигарка.

— Мить, дашкӧ, нулан менӧ райбольничаӧдз? Сэні важӧнсянь тӧдса врачьяс уджалӧны, ӧдйӧ видзӧдласны.

— Сідзкӧ, муна, лэптала ботанъястӧ.

— Мыйла? Мен кӧ кольччывны ковмас, ӧтнад локтан. Пока мича поводдяыс, кыйсьы. Тшактӧ на воттӧм и. Татчӧ некытчӧ вошнысӧ, кык ты костсьыс и вотчы. Али гажтӧм ӧтнадлы?

— Луннад эськӧ абу гажтӧм да.

— Позьӧ Линаӧс босьтлыны, мед тшӧтш ельдӧгсӧ вотӧ. Рытнас, ёна пемдытӧдз, катанныд. Кӧрт пыжнас эн нин и пыр тыас, дзоля пыжсяньыс ботайтчы дай, сэсся тыас и коль, арнас тон катӧда, — велӧдіс Гриша.

Дмитрий эз весиг песты бипурсӧ, ӧтнас и муніс петкӧдны тысьыс «казанкасӧ». «Гашкӧ-й, збыльысь вайӧдлыны Линаӧс? Ачыс со Гришаыс чуйдӧ, мед эз вӧв гажтӧм мен, — лӧнь ты шӧрті тӧвзиг жугліс юрсӧ Дмитрий. — Локтас-ӧ вот Линаыс? Кывсяс да, мый думыштас Матвеевна? Менымтӧ мый: утёвта карӧ, а Линалы тан колӧ овны. Мыйла нӧ радейтана нывбабасӧ йӧз сёрнинас вӧчны? Оз, оз босьт Ангелинаӧс, ӧтнас ӧдйӧджык на гӧгрӧстас став уджсӧ, зільджыка кыйсяс да вотчас. Дай абу сӧмын Ангелинаын делӧыс, Гришасяньыс абу лӧсьыд!»

Вис вомас сэтшӧма киыс лудіс, мед лэптывны ботансӧ, да кадсӧ жалитіс. Тыртӧм пыжнад ӧдйӧ на и зібъясис, а кор вомӧнасьліс, келӧмӧн кыскис. Вис пыдӧсыс чорыд, лыаа, а бокъясас юсьтурун быдмис, эз позь тувччынысӧ, нюйта подулыс да. Чом весьтас, пӧрӧм пожӧмыслӧн вужля дорӧ и сувтӧдіс Дмитрий пыжсӧ. Мый сьӧрсьыныс босьтны — ставсӧ нин дасьтӧма Гриша, лэччӧдӧма кыр горувсӧ, ӧстаткисӧ рытнас Митьӧыс босьтас. Гришалы, видзӧдӧмпырысь, ёна деливӧ: куритчынысӧ весиг оз лысьт. Абу эськӧ жар, а ньылӧмыс пычкӧ, упкыштӧ лолалігас.

Бӧжаліс Дмитрий, кокниа тювгысь пыжсӧ нуӧдіс лыаысь лыаӧ, кӧні визулыс ньӧжмыдджык. Важ Эжваӧ кежигӧн вӧлисти на мыччысис шонді. Ю веркӧсыс сэтшӧма югзис, быттьӧ сэні сывдісны асьсӧ шондісӧ. И сэк жӧ, быттьӧ войталісны зэр тусьяс: Важ Эжваас сы мында гыбаліс чериыс. Веськыдладор берег пӧлӧныс, ю вомас, кодкӧ чӧвталіс ботанъяс.

— Буретш ботайтчан кад, а ті гортаныд нин! Оз али мый шед? — кыліс мортыдлӧн гӧлӧсыс. Питирим тай.

— Бӧра-водза ми! — мотор жуньгӧм шы улас вевъяліс вочавидзны Дмитрий.

Катісны часысь регыдджык. Берегса кер чомъяс эз весиг саймовтны бензин баксӧ ни пелыссӧ, пыж нырсьыс чепсӧ гартыштісны баддьӧ дай ставыс. Чукъя ведрасӧ босьтіс Дмитрий, а мӧдсӧ, кӧні чериыс вӧлі этшаджык, катӧдіс Гриша.

— Бласлӧ Кристос! Мый нӧ тіянкӧд, водза-водз?! — шай-паймуніс Ангелина, кор ӧшинь улас казяліс кыйсьысьясӧс. — Мыйкӧ лои али мый?

— Ставыс бур. Со кутшӧм озыр кыйдӧсӧн воим, — шуис Дмитрий, сьӧкыд ведрасӧ пуктіс ывла лабич вылӧ. Орччӧн сувтӧдіс чери ведрасӧ и Гриша. Кок гӧгӧрныс никсігтыр гартчис Шарик.

Эз кутны кадсӧ воштыны, Гриша висьталіс гӧтырыслы морӧссӧ юкалӧм йылысь, корис мичаджык дӧрӧм-гач лӧсьӧдны. Митьӧыс машина дорас ноксьыштіс.

— Сэн менам уна тӧдса врачыс, — выльысь тӧдчӧдіс Гриша. — Мекӧд кыйсьыны да вӧравны волывлӧны. А кольӧдасны кӧ, кольччывны ковмас.

— Кольччылан, дерт. Бӧра-водзаӧн он мын сэсь, — кыв ньылыд сёрнитіс гӧтырыс.

— Ӧтнас кӧ Митьӧыс локтас, дашкӧ, ветлан тшӧтш Лапъятыас, ельдӧгсӧ тшӧтш вотыштан, — шуаліс Гриша, дӧрӧм-гачсӧ вежлалігмоз. — Эм таво ельдӧгыс, турун ытшкыштны пыралі да вель уна казявлі.

Ыпмуні, кылӧ, сьӧлӧмыс Ангелиналӧн. Вирыс ылькмуні бандзиб вылас верӧсыслӧн тадзи шуӧмсьыс. Нинӧм эськӧ абу и дивитанаыс да: мый кӧть и вотчасны верӧсыслӧн братанкӧд. Ветлас дай! Пув тай со ӧтлаын вотісны. Эсія тай Опонась Толейыс кӧвъясьліс-а. Тая пӧръя кыкӧн лоасны, ой, кыкӧн Димаыскӧд... Энлы на, эн на лыйтӧм пӧткатӧ кушты! Лина тӧдіс: абу нин первойысь верӧсыслӧн татшӧм висьӧмыс. Морӧссӧ дзескӧдӧмысь жӧ-й курортъясас сійӧс мӧдӧдлісны. Мый ӧні шуасны больничаас-а? Бурджык, дерт, водтӧдласны кӧ. Мед бурдӧдыштасны. Курортъясад ветлӧмтӧ ӧнія пӧраӧ вунӧдны ковмас. Збыль мӧй кыкӧн лоасны Димаыскӧд? Сідз жӧ кыкӧн, кыдзи-й комын во сайын... Ӧдвакӧ на...

— Садьмӧд Воватӧ, мед Митьӧ дядьыскӧд машинанас гуляйтӧ, — корис Гриша. — Мыйкӧ тай дыр узьӧ.

— Тӧрыт Вера чожиньыс воліс, Вӧръягӧ сыкӧд муніс. Коммерсантыдлы уна пув да тшак тӧрыт сдайтісны посёлоксаыд и сӧдздінсаыд.

— Ачыд сдайтін жӧ?

— Ставсӧ нуи, мый вотлі, деньгаыд вед колӧ. Дыр-ӧ нӧ сэсся ті ветланныд?

— Туй вылас ӧтарӧсӧ минут комын, мӧдарӧсӧ бара комын, и больничаас сэсся дыр-ӧ манитасны Гришаӧс, — арталіс Дмитрий.

— Но, бур туй тіянлы. Ме кывтыд ягӧ ягсерла ветла, Матвеевнаӧс нуӧдла тшӧтш.

Час джын и коли туй вылас. «Жигулисӧ» Дмитрий сувтӧдіс неылӧ больнича пос помсяньыс, гӧрд креста машинакӧд орччӧн. Петіс кабинасьыс и ӧшинювса лабичас пуксис куритчыны. Тані и кутас виччысьны братансӧ. Паныда лабичас пукалісны ныла-зонма, тыдалӧ, том гозъя: нылыс вомӧдзыс рушкуа, зонмыс сывйыштӧма сійӧс, корсюрӧ чупнитлӧ бан боксӧ. Лабич вылас ыджыд сумка. Видзӧдӧмпӧръяысь, кыськӧ деревняысь воӧмъяс жӧ: том верӧсыс, надейнӧ, локтӧма аддзӧдчывны кага чужтыны лӧсьӧдчысь гӧтырыскӧд.

— Мить, тэ тані эн манитчы, — шыасис Гриша больничаысь петӧм бӧрын. — Ковмас мен узьны тан: китыр бумага со сетіс врачыс, анализъяс кута сдайтны. Аски бара петкӧдчывны колӧ, мый вед сэсся шуасны. Кутшӧмкӧ таблеткаяс сетісны, ньылышті нин.

— Эм узяніныд?

— Эм. Воча чойяс менам тан олӧны.

— Аски ме вола тэла. Кӧн кутан виччысьны?

— Тані жӧ.

— Ладнӧ, час кыкын ме лоа тан. Тэнӧ катӧдӧм бӧрын, гашкӧ, карӧдз на лэччыла.

— Ставыс кӧ менам бур лоӧ, тшӧтш и лэччылам. Мен колӧ жӧ... — гажмыштіс чужӧмыс Гришалӧн. А мыйла колӧыс — эз висьтав. Инесса Лазаревнасянь сьӧрас письмӧыс, аски и лыддьӧдас. — Черитӧ кыкнан ведрасӧ босьт. Локтам да ми тэкӧд кыям на.

Кабинаас нин сӧлігӧн, Дмитрий дінӧ матыстчис паныда лабичын пукалысь зонмыс, юаліс:

— Тэ кытчӧдз?

— Сӧдздінӧ.

— Менӧ он босьт?

— Босьта. Ачыд нӧ кытчӧдз?

— Юсьбӧжӧдз.

— Сӧдздінсяньыс гортӧдзыд кыдз воан?

— Сэті гырысь машинаыд уна ветлӧ, туй стрӧитысьясыдлӧн.

— Сӧв. Мӧдім.

Зонмыд матыстчыліс больничнӧй халата, ыджыд кынӧма ныв дінас, чупнитіс вом дорсӧ и пуксис машинаӧ. Сикт помын, заправитчанінын, Дмитрий чукйӧн тыртіс баксӧ. Тыртӧм канистраӧ босьтіс ещӧ пыж моторыслы бензин. Зон пукаліс водителькӧд орччӧн, кузь ловгӧна бан бокъясыс, тыдалӧ, бритлытӧмӧсь на. Чужӧмыс вӧлі жугыль, боквыв ӧшинь пырыс ӧтарӧ видзӧдіс бӧрлань котӧртысь вӧр-пуланьыс.

— Сійӧ нывкаыс, гашкӧ, гӧтыр да? — юаліс водитель.

— Гӧтыр.

— Кымын ар нӧ тэн?

— Дас кӧкъямыс. Гӧтырлы? Тожӧ дас кӧкъямыс.

— Регыд тэн армияӧ?

— Ноябрын, навернӧ, босьтасны.

— А кыдз нӧ гӧтырыд да кагаыд?

— Менам бать-мам ордын оласны.

— Мый нин вӧчанныд деревняас?

— Некод нинӧм оз вӧч. Ставӧн горт гӧгӧр и уджалам, сэсся вотчам да кыйсям.

— Сдайтанныд вотӧссӧ?

— Вузалам, сытӧг вед некысь деньгаыд. Сія жӧ коммерсантыс и волывлӧ, коді и Сӧдздінад.

— Ачыс коммерсантыс тожӧ мыйӧнкӧ вузасьӧ?

— Мыйсюрӧнад вузасьӧ: кӧлуйӧн и, сёян-юанӧн и. Толькӧ быдтор зэв дона-а. Мыйкӧ кӧ колӧ, позьӧ весиг закажитны сылы, сэсся ваяс.

— Кӧсъян кӧ, куритчы, — бардачоксьыс дона сигарет кыскис водитель.

— Ме ог куритчы.

— Винатӧ юлывлан?

— Винатӧ код оз ю... — нюммуніс зонмыд.

Сӧдздін весьтӧ воигӧн «Жигули» вӧтӧдіс посни из тыра ыджыд машина. Дмитрий пановтіс сійӧс и некымынысь ӧзтыліс да кусӧдліс бӧрсьыс пӧнаръяссӧ, надзмӧдіс ӧдсӧ. Лапъятыӧдз на колӧ кывтлыны, ботанъяс лэптавны дай тшак на вотны. Быд здук сылы дона, шуркнитӧдіс эськӧ зонмӧс Юсьбӧжӧдзыс. Кабинаса зеркалӧ пыр Дмитрий казяліс: ньӧжмӧдіс жӧ ассьыс «КрАЗсӧ» шофёрыс, сэсся и сувтӧдіс.

— Петім. Шыбитас тэнӧ Юсьбӧжӧдзыс.

Шофёрыд, надейнӧ, чайтіс Дмитрийӧс ыджыд начальникӧн, весиг кинаныс чолӧмасисны. Кабинаас ӧти олӧма нывбаба пукаліс, вӧлі местаыс.

— Кодарысь нӧ изсӧ кыскаланныд? — юаліс Дмитрий.

— Асыввожъёль дорысь, — украинскӧй акцентӧн вочавидзис кузь да паськыд сьӧд уска шофёр.

— А-а, ме вӧвлі сэн командировкаын, во кык сайын. Босьтанныд, гашкӧ, тайӧ том мортсӧ Юсьбӧжӧдз.

— Кутшӧм сёрни? Мед сӧлӧ.

— Сідзкӧ, лолалӧ на сэн тіян посёлокныд.

— Лолалӧ. — Прӧщайтчисны бара на кинысӧ кутлӧмӧн.

Асыввожъёляс, кӧні уджавліс Россияын нималана «Парма» кооператив, Дмитрий веськавліс тӧвнас. Сэк, кор нин куимсё мортысь посёлокас вӧлі кольӧма морт комын дай уджаліс сӧмын из перъян да дрӧбитан фабрика. Донъястӧ вӧля вылӧ лэдзӧм бӧрын туйяс бурмӧдӧмсӧ районын вӧлі ланьтӧдӧма сьӧм абутӧмла. Со и разалісны зіль йӧзыс коді кытчӧ — унджыкӧныс бӧр утёвтісны перйыны зарни. Унатор шензьӧдіс Дмитрийӧс Асыввожъёльӧ волігӧн: посёлокын эз вӧвны ни ӧти нывбаба, ни ӧти коми морт. Примитлӧмаӧсь эськӧ кык коми мужичӧйӧс, но вина шеваныс вежон-мӧд мысти и чуксасьны кутӧма: юсьӧмаӧсь коньӧръяс, вӧтлыны ковмӧма. Посёлокас, вӧлӧмкӧ, олӧны кос закон серти. Джуджыд нӧрыс йылас кӧ эз йиркакыв из посньӧдлан фабрикаыс, позис шуны посёлоксӧ скӧт видзан опытнӧй фермаӧн. Ывлаын вӧлі февраль, а Тиман кряжлӧн гӧра пӧкатъясас лым питі келалісны кубаньса вӧвъяс, краснодарса мӧсъяс, эстонияса порсьяс — вайлӧмаӧсь кӧдзыдысь повтӧмъясӧс. Петкӧдлісны сэк журналистлы кык ай порсьӧс, ӧтиыслӧн нимыс вӧлі Хрущев, мӧдыслӧн Брежнев.

Юавтӧм вот лои: Эстонияас али тані нин пуктӧмаӧсь татшӧм нимъяссӧ? Пӧжалуй, татшӧм дивӧсӧ позьӧ аддзыны сӧмын Россияысь. Кымын партийнӧй енмӧс нин омӧльтӧма да сьӧлалӧма Ленинсянь босьтӧмӧн Горбачевӧдз?! Збыльысь ӧмӧй став вождьясыс вӧліны прохвостъясӧн?!

Гӧра подувті визувтысь, кынмывтӧм Асыввожъёль саяс сярвидзисны терем кодь лӧсьыдик олан керкаяс. Дмитрийлы петкӧдлісны гостиница, пывсян, сауна, бассейн... Пажнайтны нулісны столовӧйӧ. Оз помнит, мед татшӧм чӧскыдасӧ коркӧ сёйліс весиг карса ресторанын, да ещӧ дон босьттӧг. Шыд пиас яйсӧ пеля шапкаыс ыджда вӧлі пуктӧмаӧсь. Став сёянсӧ дасьтӧны ас вӧлӧгаысь. Няньтӧ сӧмын пӧжалӧны вайӧм пызьысь, мужикъяс жӧ пекаръясыс. Мужикъяс, дерт, абу кӧ посёлокас ни ӧти нывбаба. А кӧнӧсь нӧ гӧтыръясныс, челядьныс да? Комисянь ылі муынӧсь. Верӧсъясныс нажӧвитчӧны. Оз гусясьны, оз пӧръясьны, а нажӧвитчӧны из сёртӧмӧн. Олӧны-мырсьӧны пӧт кынӧмӧн: порсьыс сӧмын нёльсё, лысьтан мӧскыс дас. А дас вӧлыс нӧ мыйла? Скӧтыд вӧр пасьталаыс разӧдчӧ гожӧмнад, вот и корсьӧны-чукӧртӧны рытнас верзьӧмаяс. Тӧвнас, абу кӧ ныр йывтӧ чеплялана кӧдзыд, скӧтсӧ гид-картаысь лэдзлывлӧны ывла вылӧ.

Лолалӧ пӧ Асыввожъёльным, — шуис «КрАЗ» вывса шофёр. Лолалӧ кӧ — сідзкӧ, олӧ. Веськыдавны кӧ сьӧд вӧр шӧрті, из перъян посёлоксянь Сӧдздінӧдз — верст квайт.

— Лина! Ангелина! — кыпӧдліс гӧлӧссӧ Дмитрий, но некод эз вочавидз, эз тыдав и Шарик. Кильчӧ ӧдзӧсас, стеклӧа ыджыд верандаыс и вӧлі кильчӧ пыдди, ӧшаліс ключтӧм томан. Сідзкӧ, Ангелина вӧрын на.

Кык чувство ӧні вензис Дмитрийлӧн сьӧлӧмын: мунны али виччысьлыны Ангелинаӧс? Мунас кӧ, сӧстӧм лоӧ сӧвестьыс Гриша водзын. Виччысьлас кӧ — код тӧдас, мыйӧн вермас помасьны вӧр керка дорын вотчӧмыс. Колӧ ӧдӧлитны Лина дінӧ сьӧлӧм кылӧмсӧ, а кыдз? Часлы, вежас дӧрӧм-гачсӧ и ӧдйӧджык Важ Эжва берегӧ. «Ӧдйӧджык, ӧдйӧджык, ӧдйӧджык...» — быттьӧ лыддьӧдліс сьӧлӧмыс. Дмитрий пышйис нывбабаысь, кодӧс радейтіс да помнитіс асьсӧ помнитӧмсянь. Пырис машина кабинаас, блокнотысь нетшыштіс еджыд лист, гырыся гижис: «Лина! Ме муні Лапъятыӧ. Гришаыд райбольничаын сдайтӧ анализъяс, талун оз лок. Ме воа сёр рытын. Д., дас час». Бумагасӧ саймовтіс томан улас.

Киас куш ведраӧн Дмитрий лэччис пыж дорӧ. Сӧдздін вӧлі тыртӧм. Эз увтны весиг понъяс. Ставӧн вӧрынӧсь. Мир туй вылын руксісны порсьяс, рӧмидзтісны ыжъяс, кӧзаяс, куканьяс, лыа пиын пуртікасисны чипанъяс. Кывтыд ягсянь локтысь вотчысьяс эз тыдавны. Тыдовтчис кӧ туй чукыляс Ангелина, мый эськӧ сэк вӧчис Дмитрий? Енмыс кӧ тӧдӧ...

Ӧні сійӧ вылын ныра «казанкаӧн» журӧдіс Эжвалӧн визлач вывті Лапъятылань. «Кутшӧмджык бара-й Вераыс-а? — думайтіс Дмитрий. — Аддзыла-ӧ карӧ лэччытӧдз? Оз-ӧ дӧзмы Ангелина, юавны кӧ сылысь, коді Вераыслӧн збыль батьыс?» Тырмас кӧ смеллуныс, рытнас и юалас, а Матвеевнакӧд сёрни йылысь кутас чӧв овны.

Лӧсьыд кӧть, оз ков кыскыны кӧрт пыжсӧ вискӧдыс. Пипу пыжнас и шуньгис вӧйтӧм ботанъясланьыс. Витнансӧ лэптіс, вель дыр лои ноксьыны, велавтӧгыд оз куж черисӧ ботан синъяссьыс мездавнысӧ да. Тӧрытъя серти этша шедіс, ведра джын кымын, посни дай. Лоас кӧ кадыс, бӧртиджык петалас на ты вылас ӧти ботанӧн. Сэсся сыніс вӧр керкаланьыс, ботанъяссӧ новліс кӧрт пыжас. Кылӧ, кынӧмыс сюмалӧ, но вӧрас водзджык пыралас, сэсся вӧлисти бипур пестас, черисӧ керигкості чайник пузьӧдас.

Керка мышсяньыс и заводитчис ягыс. Гришалӧн висьталӧм серти, Гычты дорӧдзыс кыссьӧ вӧрыс. Кӧть пӧ мыйта гӧграв, некытчӧ вошнысӧ: быд пӧрйӧ тыясас либӧ Эжваӧ люкасян. Ньӧрйысь кыӧм наберушкасӧ сӧмын и босьтіс Дмитрий, татшӧм шоныдӧн оз жӧ кут пестер кыскавны. Воськов-мӧд мысти и паныдасисны гӧрд да еджыд гобъяс, ягсер, но эз кут нетшкыны. Ельдӧгыс кӧ оз кут сюравны, вӧлисти кутас ӧктыны быд пӧлӧс тшаксӧ, тшӧтш и гобъяссӧ, мед Ангелина косьтӧ. Вель паськыд кушин тыдовтчис: видз тай. Дыртӧ ытшкывтӧг тшыкӧма нин, кузь эжӧрӧн тырӧма.

Видз вомӧныс эз веськыда вудж, а кытшовтны шуис, шуйгавыв кежыштіс. Абу пемыд вӧр, пуяс костӧдыс югыдыс ылӧдз тыдалӧ. Сэсся увтасінкодь воис, сюсьджыка видзӧдліс му подланьыс, а сэні ельдӧг чукӧр, пипу коръяс улас польӧпиян кодь еджвидзӧны. Пуктіс наберушкасӧ, эз кут нетшкыны, а пуртӧн вундаліс шляпаяссӧ тӧщӧ кокъяс бердсьыс. Оз ков, майбыр, шалсъявны вӧрӧдыс, воськов вӧчан и бара нин колӧ копыртчывны. Чукйӧн, вугйӧдзыс лӧсьыда тэчис кыз чига ельдӧгсӧ наберушкаас. «Аттӧ пиӧ, мыйла Ангелинасӧ эг виччысь, — каитчис ӧні Дмитрий. — Ме вӧсна ельдӧгтӧг вермасны кольны. Тшӧктіс и быдтор вед Гришаыс: тшӧтш пӧ, Лина, ветлы Лапъятыас». Ладнӧ, ӧтнас вотас кык пыдди дай.

Йӧйыд, мыйла нӧ пестерсӧ эз босьт? Ӧні ковмас петкӧдны тыра наберушкасӧ, кадсӧ весь воштыны. Ӧзтіс куритчыны. Бур мӧвп воис юрас: пӧрччис вывсьыс свитерсӧ, сэтчӧ и ректіс наберушкасьыс став тшаксӧ. Тӧрис вед. Тшак тыра свитерсӧ пӧрӧм пу вылӧ лепитіс, мед син увсьыс эз вош. Югыд сера ковтаыс да ылісянь тыдалӧ. Увтасін помланьыс и сетчис, оз кут ӧтилаын бергавны, мед регыдджык тыртны дозсӧ. Номыр туй кӧ тӧдчӧ, эз нин босьт сэтшӧмсӧ, кӧть и пуртнад чӧлышталӧм бӧрын позьӧ солавнытӧ. Со кутшӧм озыр вӧлӧма воттӧминыд! Карсянь ветлывлӧ жӧ вӧрад, Кӧрткерӧслань либӧ Абъячойлань, но коляс-мыльӧс тшак-вотӧсыс векджык вичмывлӧ. Сэні йӧзыс уна, дай машинасьыд он лысьт ёнасӧ ылыстчыны: кӧлесатӧгыд верман кольны. Туйсяньыд матісянь вотчигӧн мӧй сюрас мыйкӧ.

Тані, чужан вӧр-ваас, дзик мӧд серпасыс. Бара нин наберушкасӧ ельдӧгнас тыртӧ. Эз и казявлы, увтасіныс помасьӧма да; водзын Гычтыыс пласьтвидзис, Лапъяты кодь жӧ ыджыд да мича, Эжва моз жӧ крут берегъяса. Бокысьджык Дмитрий казяліс куштов кодьӧс. Абу-ӧ пӧльыслӧн да батьыслӧн вӧр керка местаыс, код йылысь гаравліс Гриша? Мыйлакӧ сьӧлӧмыс ёвкмуні, кодкӧ быттьӧ киӧдыс кутіс кыскыны куштовланьыс. Джуджыд турун пӧвстас куйлісны пазитӧм керъяс, сы выйӧдз нин ропмунӧмаӧсь, кӧть кабырнад кабрав. Сідзнад, Дмитрий ӧні ветлӧдліс сійӧ местаясӧдыс, кытӧн коркӧ кыйсьывліс да вӧравліс батьыс.

Часлы, куритчас тані. Гашкӧ, волывлӧ татчӧ батьыслӧн лолыс, коляс керка местаас табак дуксӧ. Мамыс на висьтавліс, куритчыліс пӧ батьыд. Пачкасьыс кыскис куим сигарет — пӧльыслы, батьыслы да Микипер дядьыслы — сюйыштіс сісь керъяс костас: вошйӧй-сибӧдчӧй! Джуджыдӧсь-ӧ, бара-й, вӧліны эсійӧ пӧрысь козйыс да пожӧмыс-а, кор найӧ бӧръяысь аддзылісны Дмитрийлысь батьсӧ?

Бӧрсӧ петігӧн паныдасисны сьӧла лэчьяс. Гриша татчӧ сиасьлӧ. Таво ар оз кӧсйы сиасьны, пелысьтӧм вӧлі воыс да самтӧг кольӧма, гӧрд дӧра тор вылад пӧ оз ылав пӧткаыд. Капканасьны пӧ кута. Тонӧ тыдалӧ тшак тыра, югыд сера ковтаыс, ректысяс да выльысь на пыралас. Аски быть ковмас карӧ лэччывны, тшак-вотӧссӧ да кыйдӧссӧ нуны. Кутшӧм лӧсьыд вӧрас, оз ков коктӧ песны, ныр увсьыд некод оз нетшкы ни. Кисьтіс да, пестерыс тырис, лапӧд кӧвйыс ӧдва судзис. Чукъя пестерсӧ вуджӧраинӧ, куст пиӧ сувтӧдіс. Чериыс вот кертӧм, оз жӧ вед небзьы бӧртиӧдз. Бара на бипурсӧ эз песты, бара на наберушкаӧн вӧрас пырис. Гычты дорӧдзыс ӧні эз мун, дозсӧ тыртіс дай бергӧдчис. Сэтшӧм уна мича ельдӧгыс, кӧть ягсӧ ставнас гортад ну. Мӧдысь сэсся, Гришаыскӧд воласны оз кӧ на коль тшак вотан пӧраыс. Сэки-й Ангелинасӧ тшӧтш вайласны.

Дмитрий пуксис кыр йылас, включитіс радио. Абу-ӧ ставыс тайӧ мойд? Эз тырмы сӧмын... Ангелина.

6

Ылісянь на Ангелина казяліс ӧшинь увсьыс еджыд «Жигулитӧ», ӧддзӧдіс восьлассӧ. Ягсер тыра сюмӧд чумансӧ да нопсӧ пос помас чӧвтіс. Сэтчӧ жӧ и Шарик нюжӧдчис, мудзӧма котралӧмсьыс, кывсӧ ӧшӧдӧмӧн кашкӧ. Ключтӧм томансӧ восьтігӧн и казяліс Ангелина бумагатӧ, лыддис гижӧдсӧ. Кадыс лун шӧр вӧлі, сідзкӧ, час кык сайын мунӧма Димаыс. Эбӧстӧммис нывбабалӧн ки-кокыс, слӧй вывсьыс вошис, оз и тӧд, мый вӧчны. Тӧдіс кӧ татшӧмтор, муніс мӧй вӧрӧ, виччысис эськӧ Димасӧ да Лапъяты дорас жӧ лэччыліс. Матвеевнаыдкӧд эськӧ удитіс на вотчынытӧ, оз сыв сія, а Димаыс вед утёвтас карад да сы мында и аддзылан. Тьпу! Кузь юрсиыд, да вежӧрыд этша.

Кизь гырся гӧна ягсерсӧ ыджыд ваннаӧ ректіс, кӧдзыд ва пиӧ. Мед кӧтасьӧ, курыдыс петӧ. Мый сэні Лапъяты дорас вӧчӧ Димаыс-а? Позис на и нӧрӧвитлыны Ангелинаӧс, муса морт туйӧ кӧ пуктӧ. Сӧдздінын некод оз тӧд томдырся мусукасьӧмнысӧ, юраныс весиг некодлы оз во сэтшӧмторйыс. И виччысис кӧ талун да ӧтлаын кыкӧн вотчисны, некод эськӧ эз дивит.

А сэки, квайтымын нёльӧд вося июньнад, Ангелина кык лун на семинарасис, кык вой на колляліс Дималӧн морӧс бердын. Воис Сӧдздінӧ да ӧтарӧ письмӧ виччысис мусуксяньыс, кӧсйыліс вед зонмыс гижнысӧ. Со тай, куш виччысьӧмнас и коли. Мыйтакӧ-й жугліс сэк войяснас юрлӧссӧ Ангелина. Кӧсйис нин райбольничаӧ лэччывны перйыны кагасӧ, да мамыс ӧлӧдіс. Кынӧмыс кор кутіс тӧдчыны, юр яндзим вӧлі йӧз водзас. Мыйкӧ дыра дзебыштіс на кынӧмсӧ, сэсся ӧвтыштіс кинас: нывбабаыд вед кага вайысь и эм. Мамыс век лӧньӧдіс нывсӧ, сьӧлӧм сетана сёрнитліс. Збыль батьсӧ вот некодлы эз явит, весиг мамыслы. Квайтымын витӧд вося мартын Ангелина лоис мамӧн.

Комын во нин мӧй коли сійӧ кадсяньыс? Быдса олӧм олӧма, а быттьӧ тӧрыт на и вӧлі ставыс. Нинӧм эз вунӧд Ангелина. Гашкӧ, сійӧ куим войыс, кодъясӧс ӧтлаын коллялісны Димакӧд, сы олӧмын кольӧны медъюгыд да медшуда здукъяснас. Пуксис пызан саяс, колӧ нуръясьыштны, а кынӧм сюмалӧмыс дубалӧма. Сарайсьыс, медся ыркыдінсьыс, роч кринчаын нӧкъя вылльӧв пыртіс. Тайӧ кринчаясыс энькаыслӧн на, сысянь колисны моньыслы. Черинянь коркаӧн стӧкан-мӧд юис вылльӧвсӧ, лӧсьыд лои морӧспань улас, быттьӧ ловва ньылыштіс. Горт гӧгӧрас сэсся ноксьыштіс, заппес лэбулӧ ӧттор-мӧдтор идраліс.

«Мый нӧ тан ме жӧдза, дашкӧ, ветлыны Дима дорас да? — нӧйтчис нывбабалӧн сьӧлӧмыс. — Друг да пыжа на тшукас, Дзоля лыва бӧжӧдз кӧть...» Эз кут нюжмасьны Ангелина, ветлас дай ставыс, а оз кӧ — нэм помӧдзыс каитчыны кутас. Том дырйиыс кӧ ныв мывкыдлунсӧ Димаыс жугӧдіс, ӧні некыт нин нинӧм Линалӧн оз жугав. Сэки кӧ эз пов, ӧні мыйла повнысӧ. Ветлас дай ставыс! Вӧр керкаас и висьталас Димаыслы Вера йывсьыс. Мый сылӧн збыль батьыс буретш да Дима, а абу изьваса. Некутшӧм изьваса эз вӧвлы Ангелиналӧн олӧмын. Вераӧс чужтӧм бӧрын кагаа манакиня моз оліс, сэсся тай коркӧ-некоркӧ кудриа Гришалӧн вугырӧ пысасис жӧ-а. Код тӧдас, гашкӧ, Димасӧ радейтӧм ради на и братаныскӧд, Гришаыскӧд, кутчысьлӧмыс лои.

Эз лёка пасьтась Ангелина, оз вед сёй талявны мун. Эз сайласьӧмӧн лэччы Важ Эжваланьыс, шӧр уличаӧдыс и шавксьӧдіс. Юалас кӧ кодкӧ, веськыда-й висьталас: Димаыс пӧ ӧтнас Лапъятыын ботайтчӧ, мед эськӧ нинӧм жӧ лёктор эз ло, кӧть пӧ чом дорӧдз воча ветла. Мӧдар берегсьыс гортлапӧлас турунтӧ вуджӧдалӧны, да, колӧкӧ, пӧпутнӧй пыжа сюрас. А оз кӧ, мӧдлапӧлас любӧй пыжӧн вуджас, сэсянь водзӧсӧ трӧпа мунӧ. Сьӧлӧм вылас лов-вирӧн и восьлаліс Важ Эжваланьыс. Сэні нин, кӧні сулалісны деревнясалӧн пыжъясыс, вӧтӧдіс Питиримӧс — пелыснас буретш зібъясьӧ ю шӧрланьыс.

— Ылӧдз-ӧ тэ? — лов тырнас юаліс Ангелина.

— Важ Эжва вомӧдз. Асывнас ботанъяс вӧйтавлі да колӧ видзӧдлыны.

— Матыстчыв, вай босьт менӧ да Шарикӧс.

— Мӧдлапӧлӧ али мый?

— Ог. Лапъяты дорӧдз.

— Менам бензинӧй этша, ог вовӧй сэтчӧдз.

— Дзоля лываӧдз вован?

— Сэтчӧдзтӧ кыскас, сӧмын бӧрсӧ ковмас сынӧмӧн локны.

— Вот сэті и вуджӧдан менӧ Эжва мӧдарас.

— Ладнӧ. А кӧнӧсь нӧ Гришаыд да Митьӧыд? — дзоля пыж нырсӧ зургыштліс берегӧ Питирим. — Тіян пыжныд тай оз тыдав-а.

Ангелина висьталіс и верӧс йывсьыс, и Дималӧн записка йылысь. Сэсся и шуис Питирим:

— Мый нӧ менӧ эз чукӧст Митьӧыс, ме эськӧ тшӧтш ветлі сыкӧд, и тэныд эськӧ эз ков дзуглясьны.

— Вӧрын ми вӧлім Матвеевнакӧд, ягсер вотім, — сёрнисӧ бергӧдіс Ангелина. — Дӧжнасьыштӧ Матвеевнаыд, дашкӧ пӧ, ылӧдлӧ Питиримыс да.

— Абу нин ме челядь, ог жӧ ылӧдлы. Гӧтрася ме сыкӧд, сьӧкыд ӧтнамлы скӧтнад.

— А пиыд нӧ?

— Пиыд Вӧръягысь оз и волы прамӧя, нылӧс жӧ сэсь аддзӧма, ыджыд сумка тыр сёян век нувӧ. Гӧтрасьны тшӧкта да, эн на пӧ тӧрӧпит, шуӧ.

— Тӧдан нывсӧ?

— Вайліс гортӧдз, аддзылі. Тӧлка сідзсӧ, лесопунктас садикын уджалӧ... Лыва нырас сувтӧда, сэсянь веськыд трӧпа мунӧ, верст нёль Гришаыдлӧн вӧр керкаӧдз.

— Тӧда. Этшась мӧй подӧннад видз вылад ветлывлім.

«Бат-бат-бат», «бат-бат-бат» — тшӧкмунліс пыж моторыс, ӧдва воис берегӧдзыс. Бӧрсӧ сынӧмӧн катас Питирим, бырис бензиныс. Нинӧм, абу нин первойысь. Водзті батьясныс да пӧльясныс пыж мотортӧ эз тӧдлыны, Лапъятыӧдз век сынӧмӧн кывтлісны-катлісны. Вот и ёнӧсь вӧліны важ йӧзыд.

Лыаа алькӧс берегӧ Ангелина колис Шариккӧд. Эжваыс веськыдвыв ыджыд кусынь вӧчӧ, оз кут берег пӧлӧныс мунны, вӧрӧдыс видзьяс вомӧныс весьтасалас. Водзті, колхоз дырйи, видзьяс вылас зымвидзлісны уна пинькоста зорӧдъяс. Ачыс Лина татчӧс местаясас ытшкывліс и куртліс. Ок и турунаӧсь вӧвліны Эжва пӧлӧнса ойдлана видзьясыд. Ӧні ю боксьыс матіджыкъяссӧ ытшкӧны на йӧзыс аслыныс, а пыдіджыкъясыс пуктытӧг кольӧны, гашкӧ, нэмъяс кежлӧ нин эндісны да. Ордымыс чорыд подъя, ӧтарас и мӧдарас быд пӧлӧс тшакыс юрсӧ мыччӧма, но нинӧм оз ков Ангелиналы. Кутшӧм али тшак, кор сылӧн сьӧлӧмыс тырӧма Дима йылысь мӧвпъясӧн. Ордымыс петкӧдіс Ангелинаӧс ю берегӧ. Мӧдлапӧвса лыа вылас тыдаліс еджыд палатка — ылісяньыс сійӧ кажитчис бумагаысь вӧчӧм чача кодь. Ва ньылыдсӧ, пелыс лопъяснас тёльскӧдчиг, шуньгис пыжа, тӧдӧмысь, палаткаса кӧзяиныс кыснасис.

Ылысь, гашкӧ, верст сайысь на, Ангелина казяліс енэжӧ пуритысь тшын. Сэні и верӧсыслӧн вӧр керкаыс. Вӧлисти ёвкмуні сьӧлӧмыс, ӧнтая моз жӧ ки-коксьыс быри эбӧсыс: «Мый нӧ ме вӧча? Друг да, яндысьтӧм бугыльӧн шуас Димаыс? Оз, оз! Некор оз! Тӧда: радейтӧ менӧ Димаыс!..» Кытчӧкӧ крукасис кок нырнас, сунтшиктіс. Кодар кокнас нӧ: шуйганас, веськыднас? О Енмӧй, дерт жӧ, веськыднас. Ачыс аслыс Ангелина ӧні кажитчис ю весьтас вирдалысь джыдж кодьӧн. Оз кӧ вевъяв джыджыс паськӧдны ассьыс бордъяссӧ, сунас эськӧ джуджыд Эжваас. Но джыджыс ас кадӧ ӧвтыштлӧ бордъяснас и качлӧ вылӧ енэжас. Кымын матысмӧ бипурыс, сымын ёнджыка чеччӧ нывбабалӧн сьӧлӧмыс, нӧйтчӧ эсійӧ джыдж мозыс.

Ывлаыс ымралӧ шоныдӧн, турунӧн, тӧв бӧрсӧ локтысь тшын дукӧн. Шарик котӧртіс сьӧд нырнас сынӧдсӧ исаліг, кӧзяйкаланьыс дзӧръяліг. Лӧсьыда сьыліс радио, йӧлӧгаыс нуис сьыланкывйыслысь мелі шыяссӧ ылӧ-ылӧ, мӧдлапӧлас.

«Ув-ув! Ув-ув!» — сетіс гӧлӧссӧ Шарик, быттьӧ водзвыв юӧртіс Дималы кортӧм гӧстялӧн воӧм йылысь.

«Ув-ув! Ув-ув! — нерыштіс йӧлӧгаыс.

— Ди-и-ма-а! — вель ылісянь горӧдіс Ангелина, кыр йывсьыс аддзис мужичӧйлысь мыгӧрсӧ да.

Дима видзӧдліс гӧлӧс шыланьыс, тӧдіс Ангелинаӧс, и челядь моз, этшсӧ воштӧмӧн, ырссьӧдіс нывбабалы воча. Ӧтиыс верӧса, мӧдыс гӧтыра — сывйыштісны ӧта-мӧднысӧ и дыр сулалісны чӧв ланьтӧмӧн. Гашкӧ, на олӧмӧ первойысь и медбӧръяысь воис верстяммӧм челядьдырныс, бӧрӧ кольӧм томдырныс?

— Дим, помнитан квайтымын нёльӧд вося гожӧмтӧ?

— Помнита, быд здук помнита.

— А тӧдан, мыйӧн помасис куим войся кутчысьлӧмным?

— Тӧда.

— Кысь?

— Сэк на гӧгӧрвои, кор стенсьыд петкӧдлін фотоястӧ. Кывлін, шуи тай: Вераыд, мися, томдырся мамӧй быттьӧ.

— Да, Вераыд тэа-меалӧн томдырным.

— И та йылысь сэсся некод оз тӧд? — Дмитрийлы дум вылас усис Матвеевналӧн висьтасьӧмыс.

— Оз.

«Ладнӧ, мед тадзи и лоӧ, кыдз думайтӧ Ангелина...» — асьсӧ такӧдіс Дмитрий.

Лаймавны заводитӧм бипур весьтын руалісны тшынасьӧм пӧрт да чайник. Ангелина лэччыліс ю дорас, пожйыштіс сёян дозмуксӧ. Дмитрий лэптіс пызан вылас тӧрытъя босьтлӧм водка сулеясӧ, пызан лӧсьӧдігкості удитіс ошйысьны аслас кыйдӧсӧн да тшакӧн. Пуксисны воча ныр, Ангелина лоис шонді паныдсӧ. Нывбабалӧн сьӧд синъясыс вӧліны быттьӧ кык ва гӧп, кӧні ворсісны шонді югӧръясыс. А чужӧмыс ыпъяліс тома да мичаа, быттьӧ гарйысь мыччысьӧм льӧм дзоридз.

— Дим, сэтшӧм гажа тан.

— Вай юам сы вӧсна, мед тайӧ гажыс дыр кежлӧ кольӧ миян сьӧлӧмӧ.

— Ой, кутшӧм ме шуда талун. Ог помнит, коркӧ вӧвлі-ӧ ме татшӧм шуданас Гришакӧд олігӧн. Юся ме талун, сё ей бог. Сэтшӧм окота мен талун юсьыны... Вай ювам... Сӧмын катігад пыжтӧ эн путкыльт.

Юисны. Ӧтчыд дай мӧдысь.

— Лин, гашкӧ, шойччыштан?

— Кӧн?

— Керкаас. Ӧти гор позьӧ ломтывны, сынӧдсӧ вежны.

— Ломты. Но воймытӧдз колӧ катны. Али тан узям? — лунтыртӧ лешсьӧм бӧрын водкаыс поводнӧ ёна гажмӧдіс Ангелинаӧс.

— Ковмас катны, тэ ради... Пемдытӧдзыд ылын на...

— Мыйла ме ради? — нывбабалӧн видзӧдласыс вӧлі ворсӧдчана, кильмана.

— Мед лишнӧй молва эз ло.

Ыргӧмӧн ломтысис кӧрт пач. Тшынасьӧм йирка вӧр керкаын лоис жар, кӧть гачтӧгыд пӧрччысь. Нар вылын туруныс лапыдкодь на, чӧскыд дука. Керка ӧшиньыс, ӧти пӧвста да ичӧтик, видзӧдіс вӧрланьыс, ӧдзӧсыс — юланьыс. Шарик, нянь пырига юква лакӧм бӧрын, нюжӧдчис берегас, пелькиник юрсӧ лапаяс вылас пуктӧмӧн. Ю вылын абу кывтысь ни катысь. Тӧвруыс ыпйӧдліс чусалысь ӧгыръяссӧ, эз лэдз кусны бипурыслы.

Ангелина воськовтіс керка порог вомӧныс, кияссӧ шевкнитӧмӧн гатшасис нар вылас. Кӧн нӧ Димаыс? Мыйла оз пыр Димаыс? Жар. Вывсьыс пӧрччис лишнӧй кӧлуйсӧ, вольсаліс мыш улас, мед эз чутлавны турун сіясыс.

Дима сулаліс кыр йылас, азыма кыскаліс сигарет. Комын ӧти во торйӧдӧ сійӧ кадсяньыс, кор Дмитрий аслас ичӧтик комнатаын кутліс да окавліс Ангелинаӧс. И ӧні, керкаӧ пырӧм водзвылын, ыркмуні сылӧн сьӧлӧмыс, кӧвъясис кутшӧмкӧ полӧм. Став полӧмыс сы вӧсна, мый Ангелина важӧн нин мӧдлӧн, воча вокыслӧн.

— Уп! Жар мен! Дыр кӧ он лок, ме тан бакшася, — ӧдзӧссӧ восьтыштліс Ангелина.

Дмитрий печиктӧмӧн шыбитіс сигарет помсӧ, пырис керкаас. Ывла бӧрад сэн вӧлі пемыд, бура тӧдчисны сӧмын нывбабалӧн еджвидзысь кокъясыс.

— Гӧгӧрвоа ме тэнӧ, Дима... Абу лӧсьыд, но мый сэсся вӧчан: окота мен тэкӧд, и некыдз ог вермы венласьны аслам кӧсйӧмкӧд. Мый эм менам олӧмын медся вынаыс да сӧстӧмыс — сія тэ дінӧ менам муслунӧй.

Мужичӧй шылькнитіс нывбабаӧс то ӧтилаті, то мӧдлаті, и кияснас кыліс: эсійӧ ломтысьысь кӧрт пачыс кӧдзыдджык Ангелина серти. Вот личӧдчас, водас нывбаба бокӧ и ачыс ӧзъяс ывласа бипурыс моз, и кусӧдны-кӧдзӧдны вермас сӧмын Ангелина аслас пӧсьлунӧн.

Оз помнит Дмитрий, мед сійӧ сырмыліс нывбаба бокӧ водігӧн. Ӧні сырмис. Чуньясыс эз кывзысьны, эз вермы разьны весиг нывбабалысь ковта кизьяссӧ.

— Дим, лӧньӧдчы, ме ачым...

Мӧдыс воштіс кутӧдсӧ, ӧдйӧджык жмитчис чужӧмнас нывбабалӧн пӧсь нёньяс бердӧ.

— Дим, лӧньӧдчы... Ой, гильӧдчӧ туруныс... Дим, вай сідз, кыдзи тай кинояс вылын...

— Кыдз?

— Вот тадз... Тэнӧ мед ёнджыка чутлас туруныс...

Шарик куйліс ывлаас керка ӧдзӧс дорас. Тыдалӧ, аслас сюсь пельясӧн кыліс муса кӧзяйкаыслысь да мустӧм пришлӧй мортлысь ымӧстлӧмсӧ, омлёвтіс ӧтчыд дай мӧдысь. Лапаяснас чашйис ӧдзӧссӧ, но сійӧ эз воссьы. Бара на омлёвтіс пӧв-мӧдысь и ылыстчис ӧдзӧс дорсьыс. Шариклы абу на кык арӧсыс, оз на позь пӧдругасӧ видзны. Гожӧмнас исыштліс ӧти энь понлысь бӧж увсӧ да прамӧя сюраліс: пурис арлыдаджык кыр пон. Быдтор гӧгӧрвоӧ Шарик, дивитӧ ассьыс кӧзяйкасӧ эстӧн, пемыд пельӧсас, ымзӧмсьыс, но шунысӧ вот омлёвтлӧмӧн сӧмын кужӧ. Кор петасны керкасьыс, вот пурас эсія пришлӧй мортсӧ дай. «Татшӧм ды-ы-ыр» — никсігтыр очсаліс Шарик, керка ӧдзӧсланьыс пельяссӧ чошкӧдліг. Чеччис Шарик да чусалысь бипур гӧгӧрыс кытшовтіс, тыдалӧ, думайтіс, кыдзи повзьӧдны кырсасьысь парасӧ. Сувтіс кыр йылас, некутшӧм ловъя лов некӧн эз тыдав, жбыръялысь джыджъясысь ӧтдор.

«Ув-ув-ув! Ув-ув-ув!» — куимысь увтыштіс Шарик. Тадзи скӧравлӧ тӧдтӧм йӧз вылӧ. Ӧні, небось, повзясны, кӧть и кушас увтыштіс. Кутіс видзӧдны ӧдзӧсланьыс: эз, эз петны керкасьыс. Вот пӧтлытӧм рушкуясыд, нинӧмысь оз повны. Киткыльтчӧмӧн Шарик водіс ыжман куст дорӧ, ӧбиднӧысла петіс синваыс...

— Гашкӧ, тадзисӧ аддзысям бара комын во мысти... — шуӧ Дмитрий. — Сэк тэа-меалы лоӧ... кӧкъямысдас кыкӧн.

— Сьӧлӧмӧн кыла: ог аддзысьлӧй ми сэсся тадзитӧ. Эз бур водзӧ омляв Шарикным.

Ӧні найӧ личалӧм вир сӧнӧн гатшвидзисны шоныд турун вылын, кыкнанныс пӧсялӧмаӧсь, быттьӧ сажень пес поткӧдлісны.

— Мый тэ, Лина? Сы вылӧ и понйыс: мед увтны да омлявны. Мӧд делӧ, кань кӧ кутіс омлявны.

— Дим, радейт тэ менӧ, ёна радейт... — мусукыслысь дзор юрсисӧ йиграліс Ангелина. — Мед бӧртинас сэсся нинӧм эг жалитӧй.

— Тэ выльысь пырин менам олӧмӧ. Тэ век кутан гажӧдны менсьым сьӧлӧмӧс и дзормӧдны юрсиӧс. Жаль, эг лоӧй ми тэкӧд ӧта-мӧднымлы. — Дмитрий окыштавліс нывбабалысь то юрсисӧ, то плешсӧ, то синъяссӧ, то ныр йывсӧ, то вом дорсӧ, то нёньяссӧ...

— Меліав, Дим, муса мортӧй тэ менам. Тӧдан кӧ, кутшӧм шуда ме тайӧ здукъясас. О Енмӧй, некор нин мӧдысь оз волы сэсся тайӧ пӧраыс.

— А менам сьӧлӧмын кутшӧмкӧ лача на олӧ.

— Кутшӧм? — пыркмуныштіс Ангелина.

— Тэа-меа, быттьӧкӧ, ӧтлаын кутам коллявны нэм помнымӧс.

— Мойд кӧ тэ мойдан-а?

— Ачыд жӧ шуин: Гришакӧд пӧ некор эг радейтлӧй ӧта-мӧднымӧс.

— Сіятӧ сідз. Сьӧдас ми олім Гришакӧд, ёна пӧдругатӧ видзис, Верочка вӧснаыд блядитліс и, а ме терпиті, кагатӧ век изьвасалысь висьталі. Быть терпит, мен воштысьны вӧлі некытчӧ, кӧть и унаысь мунлі мамӧ ордӧ.

— Вот ещӧ кӧ мунан ӧтчыд, ме и пышйӧда тэнӧ. Воватӧ пи пыдди быдтам.

— А гӧтырыд?

— Гӧтырыд озыр бать-мамлӧн, ӧтка ныв налӧн, эм сылӧн кытчӧ мунны. Воддза мужикыс банкын уджалӧ, сылысь ме мырдди.

— Сэтшӧм на том али мый бабаыд?

— Ме серти том, банкирсяньыс ныв быдмӧ, нёль арӧса. Дарӧм том, эг велав сы дінӧ. Эг аддзы тэ кодь мӧд нывбабасӧ. Талун ме бара аслам челядьдырын, бара аслам муса Линакӧд... Тайӧ и эм менам медыджыд шудыс.

— Сёрӧн аддзысим. Мыйла водзджык эг аддзысьӧй?

— Сідз, тыдалӧ, Енмыс шулӧма.

— Окав, крепыда окав...

Тшынасьӧм йирка, турун вольӧса вӧр керкаыс и Ангелиналы, и Дмитрийлы ӧні кажитчис му вылас медся югыд, медся гажа горничаӧн.

Дзуртыштіс керка ӧдзӧсыс, порог дорас мыччысис Дмитрий. Шарик чеччыштіс местасьыс, ёсь водзиръяссӧ мыччӧдӧмӧн уськӧдчис мустӧм мужичӧйлань, унаысь да лёкысь увтыштіс.

— Шарик! Шарик! Мый тэкӧд? — лӧньӧдіс вежӧг понйӧс Дмитрий.

Со и муса да мича кӧзяйкаыс: долыд чужӧма, дзуг юрсиа. Шарик никсыштіс, люг-легвӧчис кӧлача бӧжнас, сувтіс бӧр лапаяс вылас. Ангелина лажгӧдчис, казяліс: понйыслӧн доршасьӧ синваыс. Кӧзяйкаыс чунь помъяснас чышкис синвасӧ, окыштіс кӧдзыд да улис ныр йывсӧ. Шарик водзӧссӧ нюліс кӧзяйкаыслӧн чужӧм вылысь ньылӧмсӧ.

— Трасичаыд, вежӧгтӧма тэкӧд. Сы вӧсна и увтіс да омляліс, — шыльӧдіс да топӧдліс понсӧ Ангелина.

Дмитрий сӧвтчис пыжӧ, лӧсьӧдчис катігкежлӧ. Гортас сёӧдчыны колӧ Ангелиналы. Позис вед ӧлӧдны Матвеевнаӧс, мӧстӧ эськӧ лысьтіс и порсьястӧ вердіс. Сэк эськӧ асывнас позис катны.

Шарик котраліс керкадорса вӧрӧд. Ангелина пырис керкаас, пушыдмӧдіс тавкаммӧм турунсӧ. Мед эськӧ улыс дӧрӧм-гачнысӧ эз жӧ вунӧдны. Быттьӧкӧ тай гӧгӧр лючки-а. Оз кыскы Ангелинаӧс гортас дай ставыс. Тан окота вальмасьны, дука турун вылас. Дженьыд морт олӧмыд, колӧ гажлунӧн да муслунӧн овны. А кӧн да кор ещӧ паныдасяс татшӧм гажыс да муслуныс Ангелиналы?

Ставыс нин вӧлі дась, колис сӧвны пыжӧ и йӧткыштчыны, кор Дмитрий кыскыштіс киӧдыс Ангелинаӧс:

— Туйӧ петӧм водзвылын колӧ пуксьывны.

— Луд вылас?

— Позьӧ луд вылас.

Ангелина нёрыньтіс юрсӧ Дмитрийлӧн пельпомлань, шуис:

— Лӧсьыда коллялім кадсӧ.

— Да, лӧсьыда.

И бӧръяысь окыштчисны кыр йылас. Первойӧн пыжӧ чеччыштіс Шарик.

Шондіа на вӧлі, кор Дмитрий матыстіс пыжсӧ Важ Эжва берегӧ. Чери ведраӧн, Шарикыскӧд, Ангелина кайис деревнялань. Дмитрий кольччис идравны ботанъяссӧ. Чомйӧ меститіс пыжсьыс став кӧлуйсӧ, ортсӧ колис сьӧрсьыс босьтанасӧ — тшак тыра пестер да кӧрзина. Обелиск дорті деревня мыш вывтіыс муніс Гришаясӧдз.

Дзиръя дорас вочааліс Вова:

— Митьӧ дядь, тӧд, кӧні ме вӧлі.

— Вӧръягын.

— Кыдз тӧдін?

— Мамыд висьталіс.

— Кор?

— Тӧрыт. Кодкӧд нӧ локтін?

— Вера чожиньӧ вайӧдіс. Неважӧн на-й муніс сія. Вера чожинь тэнӧ гӧститны корис. Тэн тшӧктіс висьтавны.

— Пасибӧ висьталӧмсьыд. А кыдз нӧ шуис чожиньыд?

— Мед пӧ Митьӧ дядьыд волас гӧститны. Кор нӧ эськӧ ветлан? Менӧ босьтлан тшӧтш?

— Ставным ветлам. Сӧлам машинаӧ и журкнитлам.

— Аски?

— Аски ог эшты.

Вова гудйыштіс ныр розьсӧ, юаліс яндысигмоз:

— А Ираӧс кӧ босьтам, тӧрас машинаад?

— Тӧрас.

Дмитрий рытсяньыс лӧсьӧдчис туйӧ петігкежлӧ. Мый эськӧ и лӧсьӧдчыныс? Мед эз крӧшитчы, Ангелина пестерас и тшӧктіс лэччӧдны тшаксӧ. Чери ещӧ быдса ведра босьтіс. И кымын ӧдйӧджык матысмис войыс, сымын ёнджыка дзугыльтчис сьӧлӧмыс Ангелиналӧн.

7

Ангелина сулаліс Сӧдзью берегын, ӧвтышталіс кияснас сэтчӧдз, кытчӧдз «Жигули» эз саяв туй чукыльӧ. Воча макайтӧм пыдди, Дмитрий некымынысь тутӧстіс. Чорыд туй вылӧ петан ордымыс вӧлі нин тӧдса, и водитель нуӧдіс машинасӧ падъявтӧг. Помасьӧ кызьӧд нэм, а Эжва катыдса уна сиктӧс да деревняӧс век на йитӧны важ йӧзӧн писькӧдлӧм туйяс — кузь да гажтӧм вӧлӧкъяс. Некыдз оз вермы гӧгӧрвоны Дмитрий, мыйла татшӧм ылӧ пуксьылӧмаӧсь сиктъясыс ӧта-мӧдсяньыс. Муяс да видзьяс вӧсна? Кыйсян-вӧралан угоддьӧяс вӧсна? Гашкӧ, коми войтыр му пуксьӧмсяньыс эз радейтлыны овны ыджыд котыръясӧн?

Кӧть кыдз, но коми сиктлӧн аскиа луныс арся лун кодь жӧ букыд. Кутшӧм лоӧ олӧмыс Вовалӧн, шуам, во кызь мысти? Помӧдз-ӧ киссяс али сувтас на кок йылас Сӧдздін? Гажтӧм думъяс бергалісны Дмитрийлӧн юрын. Эз нимкодьӧд сылысь сьӧлӧмсӧ чужан деревняыс, кӧть и ставыс вӧлі сэтшӧм матысса: тшыкӧдӧм Важ Эжваыс и Сӧдзьюыс, ляк баддя мӧдлапӧлыс и ю поссайса эновтӧм муясыс. Озыр миян парманым абу сӧмын тшак-вотӧсӧн, но и Сӧдздін кодь коньӧр деревняясӧн. Вот помасяс Дмитрийлӧн отпускыс, и ыджыд статья гижас, чужан деревнясяньыс йӧткыштчӧмӧн и гартас сёрнисӧ. Сӧмын вот ыджыд-ӧ тӧлкыс сылӧн статьяысь? Этша ӧмӧй нин гижлісны поэтъяс коммунизмлӧн югыд кыа йылысь, гажа да шуда олӧм йылысь. А кытчӧдз нӧ воим? Оз тӧдны ни Енмыс, ни Бесыс.

Дмитрийлы кажитчӧ, быттьӧкӧ ӧтарӧ нин лолалӧ Сӧдздіныс, лолалӧ сідз жӧ сьӧкыда, кыдзи, шуам, лыжник кузь дистанция котӧртӧм бӧрын финиш дорас воигӧн. Некодарӧ эз во коми деревня: олӧмыс сійӧс швыркйӧдліс вабергачӧ веськалӧм чагйӧс моз. Коми войтыр сьӧлӧмын этша мый кутіс кольны комиыс, том йӧз кутісны кедзовтны пӧль-пӧчыслысь кывсӧ, воштыны ас нога культурасӧ. Да, телеэкран вылын шочиника петкӧдчылӧны на комиӧн варовитысь кузь сарапана нывбабаяс да косканыс тугъя вӧня мужичӧйяс — сьылысь-йӧктысьяс. Не кӧ тайӧ йӧзыс, сьӧкыд нин и шуны, эм-ӧ Коми муаным мыйкӧ коми ногаыс.

Дмитрий бытьӧн гижас статьясӧ, гашкӧ и, отпуск помасьтӧдзыс на. Эстчӧ, бардачокас, газет меститліс, ӧти поэт сэні сӧветъяс сетӧма, кыдзи колӧ спаситны посни деревняястӧ. Поэтыд, тыдалӧ, вовсе оз тӧд сиктса олӧмсӧ, чуксалӧ крестьянаӧс нажӧвитчыны паркаяс да маличаяс вурӧмӧн. Сё дивӧ босьтіс Дмитрийӧс: кысь нӧ сы мында ыж кусӧ либӧ кӧр кусӧ босьтан? Да и кодлы талун колӧ паркаыд да маличаыд? Коммерсантъясыд шоныд да лайкыд машинаясӧн журъялӧны; Республикаса Юралысь ӧдвакӧ юра паркаӧн лэбзяс Англияӧ либӧ Германияӧ... Надейнӧ, оз маличаась и ачыс поэтыс.

Сӧдздінсӧ Дмитрий кӧсйӧ аддзыны сэтшӧмӧн, мед сійӧ ӧвтіс пӧсь няньӧн да мӧс вӧра йӧлӧн, льӧм дзоридзӧн да чай дука турунӧн; мед унджык на чужисны сэн выль Воваяс да Ираяс; мед ӧчередьын сулалісны йӧзыс коми книгала, а эз вина-водкала; мед некод нин эз урӧст Важ Эжваӧс ни Сӧдзьюӧс. Сэсся вӧлисти на, код кӧсйӧ, мед вурӧ парка кӧть малича. Поэтлӧн сӧветъяс вылӧ шыӧдчӧм кодь и лоӧ аслас Дмитрийыслӧн вензяна статьяыс.

Быдторсӧ мӧвпалӧ Дмитрий руль сайын пукалігмоз, а син водзсьыс ӧтарӧ аддзӧ Ангелиналысь лӧсьыдик чужӧм-ӧбликсӧ. Эз кокньӧд сылысь сьӧлӧмсӧ мусаник нывбабакӧд вӧр керкаын окасьӧмыс, мӧдарӧ на, быттьӧкӧ шедіс тыдавтӧм налькйӧ и некыдз оз вермы мездысьнысӧ. Да и аслас абу кӧсйӧмыс, мед мынтӧдчыны сійӧ нальксьыс. Кӧть кутшӧмӧн оз ло аскиыс, Дмитрий кутас видзны Ангелинаӧс аслас сьӧлӧмын медся шоныдінас. А Вера? Деревняын, Матвеевнаысь ӧтдор, некод оз тӧд Вералысь батьсӧ. И, тыдалӧ, пыр кежлӧ нин коляс тӧдтӧмӧн. Матвеевна таын эскӧдіс Митьӧӧс морӧс вывсьыс пернасӧ мыччылӧмӧн. Вот воас бӧр Сӧдздінӧ, и Гришалӧн став семьякӧд ветласны Вера ордӧ. Кутшӧм пӧдарок ньӧбны нылыслы Сыктывкарысь? Колӧ ньӧбны мичаӧс да донаӧс. Талун и пыралас сьӧмысла сбербанкӧ, сьӧрас книжкаыс.

Эз и тӧдлы, катыд помӧ воис. Мусӧ вомӧналіс веськыд кос туй, сэтчӧ и кежӧдіс машинасӧ. Туйыс, вӧлӧмкӧ, больнича весьтас и петӧ, сэсся водзӧсӧ аэропортлань кайӧ. Ыбвывса муыс енэжыс моз жӧ помтӧм-дортӧм, кӧдзлӧмаӧсь-ӧ мыйкӧ — Дмитрий сідз эз и гӧгӧрво. Кор на уджавліс районнӧй газетын, помнитӧ да, ид да сю тані быдтылісны, самолётсянь вынсьӧдлісны кӧдзаяссӧ. Быд ылі сиктӧ да деревняӧ на сэк лэбалісны самолётъясыд. Ӧні аэропортыс пустуйтӧ.

Кутшӧм мыжысь бара-й ёрӧ Енмыс коми войтырсӧ-а? Асланыс чужан му вылын, ыджыд да озыр пармаын, найӧ кольӧны нажӧткатӧг, гӧльмӧны. Гашкӧ, медводз асьныс коми йӧзыс мыжаӧсь асланыс сьӧдас олӧмысь? Мыйла нӧ Асыввожъёль посёлокын из перйысьяс олӧны коммунизмын моз — югыда, сӧстӧма, ыджыд деньга нажӧвитӧны, а квайт верст сайын, Сӧдздінын, унаӧн надейтчӧны сӧмын пособие вылӧ? Юалӧм бӧрся юалӧм, кодъяс вылӧ Дмитрийлӧн абу воча кывйыс. Тӧдса сӧмын: асьныс власть бердын сулалысьяс кӧдзӧдісны крестьянинӧс му удж дінас. Эк эськӧ, Швецияса либӧ Японияса фермеръясӧс кӧ корлыны Сӧдздінӧ! Татчӧс кодь шыльыд му-видзсӧ, чериа юяссӧ да тшак-вотӧса вӧр-васӧ найӧ и вӧтӧн эз аддзывны. Дзордзалысьӧн эськӧ вӧчисны Сӧдздінтӧ зіль да вежӧра капиталистъясыд. А мыйта татшӧм деревняыс Коми муад! Дзордзалӧм пыдди найӧ ӧтарӧ воймӧны, шуштӧммӧны. Оз-ӧ кийывсӧн уджалӧм вӧсна, юӧм вӧсна да? Со тай коркӧя нянь муясыс, кыті ӧні тюрӧ Дмитрийлӧн «Жигулиыс», кызвыныс эжмӧма, тырӧма йӧн турунӧн.

Больничаӧ пыран восьса ворота дорын сулаліс Гриша: сьӧд костюма, сьӧд шляпаа, киас плаща. Сідзкӧ, прӧстмӧма нин.

— Кыдз делӧясыд, Гриш? — чолӧмасьӧм бӧрын юаліс Дмитрий.

— Код тӧдас, республиканскӧй больничаӧ тай мӧдӧдӧны-а, направление киӧ сетісны.

— Гашкӧ, гортад кайлан, Линаыдлы петкӧдчылан?

— Ог, нинӧмла.

— Сідзкӧ нӧсь, карӧ?

— Давай, карӧ.

Сӧлісны машинаӧ, петісны шӧр трасса вылӧ.

— Ботайтчин? — дыр мысти юаліс Гриша.

Дмитрий ачыс эз водзмӧстчы сы йылысь сёрнинас, бурджык на эськӧ вӧлі, этшаджык кӧ юасис братаныс.

— Чериыд быдса ведра багажникын, пестер тыр тшак и, — эз веськыда вочавидз мӧдыс, бара на сёрнисӧ бергӧдіс: — А водтӧдасны кӧ?

— Ог кӧсйы явитчывны больничаас.

— Мыйла?

— А картупельсӧ нӧ код керас? Кыксё кымын мешӧк вед шедлӧ.

— Вераыд да Микиперыд отсаласны. Сэсся ме на лоа отпускын, керсьытӧдзыс ог лэччы дай.

— Ӧні ме мӧд могӧн карас муна. — Гриша лукйысьыштіс морӧс зептас, перйис конверта письмӧ. — Тэ кывзы, ме лыддя, тэсянь письмӧкӧд ӧти лунӧ пӧлучитлі.

Гриша лыддис кывйысь кывйӧ, нинӧм дзебтӧг, сӧмын нывбабаыслысь нимсӧ эз шу. Ассяньыс содтіс сэсся:

— Ме сэк буретш кузь отпускын вӧлі, трёхгодичнӧйын. Вежон кымын карас сы ордын олі, суседъясыс мужикӧн нин менӧ вӧлі чайтӧны.

Дмитрий думсьыс видіс асьсӧ: со ӧд, нёль лун вӧлі Сӧдздінын, а ассьыс нывсӧ, Верасӧ, сідз эз и аддзӧдлы. Гриша со нарошнӧ мунӧ нылыс ордӧ-а.

— Кыдз нӧ, сэтшӧма корӧны да, он лэччыв, — ошкана шуис Дмитрий. — Пӧдлиннӧ, мамсӧ нӧ кыдз шуӧны? Нылыс, сідзнад, Настенька.

— Мамсӧ? Инесса. Инесса Лазаревна.

Дмитрий шай-паймуніс, воштіс ки увсьыс рульсӧ, тайкӧ туй бокшаас эз лэбовт машинаыс. Кыдзкӧ тай вевъяліс жӧ шуйгавыв бергӧдны веськӧдлан кӧлесасӧ, шыбитны газсӧ да.

— Инесса Лазаревна, шуан, — асьсӧ лӧньӧдігмоз нурбыльтіс Дмитрий.

— Ичӧтик тушаа, зэв варов нывбаба. Ог тӧд, ёна-ӧ нин вежсис-а. Корӧма да, тыдалӧ, абу мужика.

— Карас кӧнджык олӧ, кутшӧм улича вылын?

— Часлы, конверт вылас эм адресыс, — Гриша гораа лыддис адрессӧ. — Мекӧд тӧдмасигӧн тан нин вӧлі олӧ, кык жыръя патераыс. Мужикыс кувсьылӧма.

«Да, тайӧ жӧ Инесса Лазаревнаыс менам вӧвлӧм гӧтыр, — аскӧдыс сёрнитіс Дмитрий. — Тӧдлі ме тэнсьыд сьӧд кудриа Настенькатӧ, тӧдлі кык жыръя патерасӧ, но эг кужлы думыштлыны, мый Настенькаыд тэнад ныв. Кувсьӧм верӧссяньыс шуліс Инесса Лазаревна, нывсӧ пӧ батьыс эз нин аддзыв...»

— Менӧ сразу и ну сэтчӧ, Инесса Лазаревна ордас. Толькӧ ассьыд адрестӧ мен коль, телепонтӧ да.

— Кӧнешнӧ, кӧнешнӧ... — виччысьтӧмторсьыс помтӧг шензис Дмитрий. — Бур кӧть, чериыд ведра тыр. Менам плёнка мешӧк эм, джын черисӧ пыртан Инесса Лазаревнаыдлы. Затонӧ воигӧн сувтыштлам, сэні и джынъясям.

Важӧн нин вӧлі вунӧма тайӧ нывбабаыс, а со тай Гриша братаныс уськӧдіс тӧд вылас. Тулыснас, майын, тӧдмасьліс сыкӧд Дмитрий, карса паркын. Лабичын пукаліс Дмитрий, газет лыддигмоз куритчис. Орчча лабичас коляскаа том нывбаба пукаліс. Кагаыс, кудриа юрсиа нывкаыс, кокӧньӧн варгылясис тольӧдчигтыр. Ичӧт кагаыдлы тӧдса-й тӧдтӧм ӧткодьӧсь: нывкаыд то мамыс дорӧ матыстчылас, то Дмитрий дорӧ.

«Настя, эн мешайтчы дядяыслы» — ӧлӧдӧ мамыс.

«Оз мешайтчы» — шуӧ дядя, дзугыштӧ нывкалысь кудрисӧ, мыччӧ зепсьыс югыд бумагаа кампет. Настяыд сэсся-й ки вылас вӧзйысьны кутіс дядяыдлы, папнас, тыдалӧ, чайтӧ.

«Позьӧ киӧдыс кутыштны?» — юалӧ дядя.

«Позьӧ» — вочавидзӧ мамыс.

«А кӧн нӧ папыс?» — юалӧ дядя.

«Абу папыс. Чиган доддьысь усьӧмтор» — вочавидзӧ мамыс.

«Лӧз синма чиганӧс эг на аддзыв. Кыськӧ мӧд доддьысь на усьӧма» — сёрниӧ пырӧдчӧ дядя.

«Кувсьыліс батьыс, ме кынӧма на вӧлі...» — шуӧ мамыс.

«Прӧститӧй...» — извинитчӧ дядя.

«Ті тан дыр на лоанныд?» — юалӧ мамыс.

«Мый нӧ эськӧ?» — воча юалӧ дядя.

«Мен профилакторийӧ колӧ ветлыны, пажнайтны, — висьтасьӧ мамыс. — Гашкӧ, овланныд Настякӧд?.. Ме ог дыр».

«А пышйӧда кӧ?» — повзьӧдчӧ дядя.

«Абу вӧр кодь да» — нюмъялӧ мамыс.

«Тӧдмасям нӧсь: ме — Дмитрий».

«Инесса, — мыччис кисӧ мамыс. — Кутас кӧ кратайтчыны, коляскаас пуксьӧд».

«Справитча».

Вот тадзи Настенька тӧдмӧдіс ассьыс мамсӧ тӧдтӧм дядякӧд. Гозъя моз олісны во куим, сэсся пинь-зыктӧг и торъялісны.

— Лӧньышт, ӧдйӧ мунан, — ӧлӧдӧ Гриша.

— Мыйкӧ тай думыштчи. Вунӧдчи, мый руль сайын.

Воис кузь ю пос. Водзын ни бӧрын эз тыдав ни ӧти машина. Пос шӧрас нин шыбитіс газсӧ, ньӧжмӧдіс «Жигулисӧ». Пос мӧдарсяньыс казяліс киас сера беддя автоинспекторӧс, вель ылісянь ӧвтыштіс бедьнас: тшӧктіс сувтны Дмитрийӧс. Туй шуйгаладорас паныда нырӧн сулаліс инспекторлӧн пегана машинаыс. Водитель киас документъясӧн петіс кабинаысь, мыччис инспекторлы.

— Мунам менам машинаӧ, — корис сержант.

— Мый сідз?

— Ті торкинныд правилӧ: пос кузяыс мунінныд часнас... — Инспектор восьтліс машина ӧдзӧссӧ, юаліс кабинаас пукалысь том мортлысь: уна-ӧ пӧ петкӧдлӧ приборыс. — Пос кузяыс мунінныд часнас сизимдас куим верст. Ковмас мынтыны штрап. Сэні пас сулалӧ: уна вылӧ часнас квайтымын верст позьӧ мунны.

Дмитрий пыр и тӧдіс гӧрба ныра, рыжӧй сержантӧс, а сідзжӧ и кабинаас пукалысь мӧд мортсӧ, шуис:

— Кольӧм субӧтаӧ ме нуи тіянӧс Приозёрнӧйӧдз. Помнитанныд? Магазин дорӧдзыс пырті...

— Но и мый? — кыпӧдліс пельпомсӧ сержант.

— Гашкӧ, штраптӧг позьӧ. Менам «Жигулиысь», думайта да, бетон поскыд оз вальды.

— Вӧлінныд кӧ пенсионер, штрапуйті эськӧ джынвыйӧ этшаджык. А тіян арлыдныд абу на пенсионнӧй. — Инспектор бӧр мыччис документъяссӧ водительлы.

Дмитрийлы эз вӧв сыметь жаль деньгаыс, мыйта сотіс ӧбидаыс. Мыйла ми лоим татшӧм чорыд сьӧлӧмаӧсь? Мыйла коді кодӧс вермӧ, сійӧс и кусыньтӧ? И аслас машинаӧ сӧлігӧн нин крапкис сержантлы кывмӧнъя:

— Тіян вина дукныд ӧнӧдз паркйӧ менам кабинаын!

Сэсся личкыштіс газсӧ, «Жигули» яр уж моз пыркнитчис местасьыс.

— Со ми кутшӧмӧсь коми йӧзыд: ӧта-мӧд вылӧ сітавны дасьӧсь, — ропкӧдчис Дмитрий. — Ог помнит, мед коми морт мен коркӧ вӧчліс буртор. Ей-богу, ог помнит. А вот лёксӧ вӧчлісны унаӧн. Абу весь шулӧмаӧсь: ас понйыд пӧ пыдӧджык на пурлӧ.

Ывлаыс пемдыштіс. Карладорсянь кыпӧдчис сьӧд кымӧр.

Ангелина став пувсӧ сдайтіс коммерсантлы, гортас китыр весиг эз коль. Вӧрӧ колӧ ветлыны, вотчыштны. Димаыс бӧрсӧ воас, да пувъя пирӧг пӧжалас. Быд сикас пӧжаснас удитас чӧсмӧдлыны, тшака пирӧгнас и, медтыкӧ дырджык олас Сӧдздінас-а. Олас на, дерт, сентябрь помӧдзыс пӧ отпускыс да. Гришаыс, оз кӧ во луннас, пӧди, звӧнитлас гӧтырыслы. Телефоныс ӧти и эм Сӧдздінын — Елена Васильевналӧн керкаын. Войнаса ветеран Елена Васильевнаыс. Война бӧрас вель дыр учителяліс, Димаӧс да Линаӧс начальнӧй классъясын на велӧдліс. Нэмыс челядькӧд ноксис, а пӧрысьӧ-нэмӧ ӧтнас кольӧма. Эм эськӧ аслас ӧти ныв, да карын олӧ. Внукыс волывлӧ гожӧм кежлас. Елена Васильевналы сизимдас сайӧ ар, а гожӧм-артӧ быд асыв руньгӧ вӧрӧ — киас чуманӧн да мышкас нопйӧн.

Димасӧ колльӧдӧм бӧрын Ангелина ветліс Елена Васильевна ордӧ: звӧнитлас кӧ пӧ Гриша, мед юӧртас, кыдз мый сэн сія. Район пытшкад звӧнитӧмсьыд оз на босьтны донсӧ, кӧть мыйта сёрнит.

— Кымрасьӧ тай эськӧ да, пув вотыштны кӧсъя ветлыны, — шуис Ангелина.

— Кодарӧ?

— Сӧдзью катыд.

— Сэтчӧ ме пола муннысӧ, шуштӧм сэн вӧрыс.

— Ог вед пыдӧ пыр.

— Ме тай кывтыд ягад визир боксьыс и вотча, юр вежӧрӧй бергӧдчӧ да. А Митьӧыд нӧ, кӧнкӧ, чери кыйӧ?

— Карӧ сія лэччис.

— Аттӧ пиӧ, эг тӧдлы. Нукӧс колӧ вӧлі мӧдӧдны, вежон колис школаас мунтӧдз. Ладнӧ, батьыс волас машинаӧн.

Йӧръяс пӧлӧн бӧр муніс гортланьыс Ангелина. Лунтыр шемела оз кут песны, ветлас вӧрас. Абу вед сёймонь, оз ньӧдзды, зэрмас кӧ. Шоныдджыка пасьтасяс дай. Гажа сьӧлӧм вылас, ӧтарӧ Дима йывсьыс думайтсьӧ. Эм на тай Енмыс: ас кежаныс аддзысьлісны радейтана мортыскӧд. Оз, некор оз юсьы Ангелина, винатӧгыс зэв лӧсьыд овны вӧльнӧй светас.

Медыджыд сюмӧд чумансӧ босьтіс. Пыдӧсас кык кӧвдум пуктіс: Шарикыслы да аслыс. Радейтӧ понсӧ Ангелина, оз тшыгйӧн видз. Петіс дзиръя сайысь и вочаасис Матвеевнакӧд, коді таз тыр кӧлуйӧн лэччис Сӧдзьюлань.

— Пожъясьны мӧді, Питирим уджалан кӧлуйсӧ вайліс да песлалышті, — юавтӧг и висьтасис Матвеевна. — Регыд тай гӧститіс Митьӧыд.

— Волас на, дыр-ӧ нӧ ас машинанад.

— Ягсерла?

— Ог, пувла.

Ангелина муніс ю берегӧд, сэсся вомӧналіс паськыд выль туйсӧ и веськӧдчис шуйгавыв, пырис вӧрас. Важ керас вылас позис веськавны ордым кузя, а тайӧ пӧръя мыйлакӧ кежис трӧпасьыс. Ангелина вуджліс ӧти местасянь мӧдӧ, корсис дзуаджык местаяс. И кымын водзӧ, сымын гырысьджыкӧн, розъяджыкӧн кажитчис пувйыс. Кор вотӧсыс лои чуманас джынсьыс унджык, шуис чукйӧдны дозсӧ гортланьыс петігӧн. Веськӧдіс коссӧ, видзӧдліс гӧгӧрбок, и вӧлисти шай-паймуніс: оз тӧд, кодарын Сӧдздіныс. Водзын и бӧрвылын ӧткодь вӧр, пу туганъяс весьтас сьӧд кымӧръяс.

Ангелиналӧн, тыдалӧ, бергӧдчис юр вежӧрыс. Гортланьыс пыдди нырвизьсӧ кутіс рытыввылӧ, войвылӧ ли, кытчӧ вотчысьяс эз волывлыны. Кодлӧнкӧ коркӧ вӧвлӧма тан чӧс туйыс, но эновтӧма. Паныдасьліс выльысь сиавтӧм некымын лэч. Сьӧд кымӧръясыс кывтісны уліті да ӧдйӧ, быттьӧ кодкӧ найӧс ньӧръяліс. Пемдытӧдз колӧ воӧдчыны кутшӧмкӧ ордымӧдз либӧ кутшӧмкӧ шорӧдз. Ангелина тӧдіс: быд ёль и шор визувтӧ парма чуркладорсянь лунвылӧ, Эжвалань. Но пыр частӧджык кутісны паныдасьлыны понӧляинъяс, гымньӧлӧн да тӧв нырӧн пелялӧм пожӧмъяс, козъяс. Дузвидзысь вӧрыс вӧлі шуштӧм.

— Шарик, гортӧ! Шарик!

Оз, Шарик оз гӧгӧрво кӧзяйкаыслысь майшасьӧмсӧ. Сылы лӧсьыдджык котравны вӧрӧд ӧшинь улын куйлӧм серти. Сӧдздінӧдз абу ылын, кӧнкӧ матын. Но кӧн? Кодарын тэ, Сӧдздін? Мед кӧть здук кежлӧ мыччысьлас шондіыс. Слабог, оз зэр. Сідзкӧ, эм на Енмыс, жалитӧ на Ангелинаӧс. А тайӧ мый? Кыдз татчӧ воис чунь кыза тросыс? Да, кодкӧ зэвтлӧма ош петля. Часіыс? Кӧн часіыс? Киас тай... Часнас кӧ мунӧ верст кык, сідзкӧ, кодарӧкӧ сетчис нин верст квайт. Колӧ бергӧдчыны. Кодарӧ? Мыйла эз пуктав некутшӧм пасъяс? Воймас кӧ, эм истӧг. Ӧзтас ыджыд бипур, и Шариккӧд куткыртчасны кутшӧмкӧ пу бокӧ. Оз кӧ пет талун, Матвеевна шызьӧдас Сӧдздінӧс и Вӧръягӧс. Аски став деревняӧн и посёлокӧн петасны корсьны Ангелинаӧс. Матвеевна аддзыліс Ангелиналысь вотчыны мунӧмсӧ, аддзыліс, кодарӧ муніс и. Елена Васильевнаыд на тӧдӧ-й... Господи, мыйла тадз думайтсьӧ? Колӧ думайтны медся бурсӧ, думайтны медся мичасӧ. И син водзас сувтіс Эжва бокса вӧр керка...

Мыччысьлы, югыд шондіӧй, кӧть здук кежлӧ. Бергӧд жӧ, шондіӧй, Ангелинаӧс лунвывлань чужӧмбанӧн. Шонді эз кыв нывбабалысь кевмысьӧмсӧ. Шонді чӧв оліс.

Но мый тайӧ? Быттьӧкӧ сыркмунлӧ пармаыс. Оз-ӧ каститчы? Эз, Ангелиналы эз каститчы. Кӧнкӧ, ылын ли матын ли, Тиман кряж бокшаын, оліс Асыввожъёль посёлок. А Ангелиналӧн син водзын сулаліс тшынасьӧм йирка пемыд вӧр керка...

— Шарик!

Нывбаба ӧддзӧдіс восьлассӧ.