РОЧ ШРИФТ КӦСЙӦНЫ ЛАТИНИЗИРУЙТНЫ

Январ 24 лунӧ Сыктывкарса профклубын В. И. Лыткин (Илля Вась) вӧчис доклад роч шрифт латинизируйтӧм йылысь. Вайӧдам докладсьыс медшӧр мӧвпъяссӧ.

Революция бӧрын СССР-ын уна йӧз нин вуджисны латинскӧй шрифт вылӧ (якутъяс, осетинъяс да мукӧд). Бӧръя воясӧ СССР-са мусульманскӧй йӧз вуджисны ӧтвылысь ӧтласа (унифицированнӧй) алфавитӧ. Тайӧ унифицированнӧй латинскӧй алфавитнас ӧні гижӧны 30 национальность — СССР-са гижӧда йӧзлӧн джынсьыс унджыкыс (СССР-ын став национальносьтъясыс, кодъяслӧн эм асланыс книгаяс, газетъяс, 50 гӧгӧр). Пыр унджык йӧз вуджӧны сідз шусяна «выль тюркскӧй алфавит» вылӧ. Латинскӧй алфавит вылӧ вуджисны Турцияын. Кыптӧ та йылысь сёрни Персияын, Монголияын да с. в.

Роч алфавит кутіс кольны ді вылӧ. Сэсся роч алфавитыд мешайтӧ СССР-са посни йӧзлы вуджны латинскӧй алфавитас, шуам, комияслы, чувашъяслы да мукӧдлы. Рочтӧгыс кӧ вуджасны найӧ, налы лоӧ велӧдны сэки кык сикас алфавит. Гырысьджык йӧзыс, кодъяслӧн эм асланыс алфавит, бара жӧ ӧта-мӧд вылас ыстысьӧны: грузинъяс шуӧны — рочьяс пӧ тай оз латинизируйтчыны, ми пӧ огӧ жӧ. А рочьяс грузинъяс вылӧ ыстысьӧны.

Сэтшӧм уна алфавитыс — сійӧ феодально-буржуазнӧй стройлӧн пережиток. Сійӧ торйӧдӧ, янсӧдӧ ӧти национальносьта йӧзӧс мӧд национальносьта йӧзысь. Ӧтласа метрическӧй система моз жӧ колӧ ӧтласа шрифт лӧсьӧдны. Рочьяс кӧ латинизируйтчасны, сійӧ лоӧ ыджыд воськов интернациональнӧй шрифтӧ вуджӧмын.

Экономия да техника боксянь латинскӧй шрифтыд бурджык: векниджык, букваясыс ӧта-мӧдсьыс янсалӧныджык. Латинскӧй шрифтыс векниджык роч шрифтысь 12 процент мында. Та вӧсна латинизируйтчӧм бӧрын лоӧ экономия книга-газет печатайтӧмысь 18 миллион шайт гӧгӧр. Таысь кындзи лоӧ ыджыд экономия типографияяссӧ ӧти ногӧн котыртӧмысь — уна йӧзлӧн ӧткодь шрифт лоӧ.

Ӧнія роч орфографиялӧн эм уна нелючки. Латинизируйтӧм бӧрын сійӧ нелючкияссӧ бырӧдасны. Сэки лоӧ кокниджык грамотаӧ велӧдны.

Дерт, лоӧны и «издержки революции». Ӧти-кӧ, уналы лоӧ выльысь велӧдчыны лыддьысьны. Сійӧ, дерт, омӧльджыка грамотнӧй йӧзлы сьӧкыд лоӧ. Сэсся лоӧны рӧскодъяс типографияяслӧн шрифтъяс вежлалӧм вӧсна. Но тайӧ сьӧкыдторъясыс латинизациялӧн бурлун дінад ичӧтикӧсь зэв. Латинизациясӧ ӧд оз кутны нуӧдны вежон либӧ тӧлысь чӧжӧн. Сійӧ кутас мунны ньӧжйӧникӧн, во нёль-вит чӧж.

Ӧні Наркомпрослӧн Главнаука бердын уджалӧ роч шрифт латинизируйтӧм кузя комиссия. Сійӧ арталӧма нин став выгӧдасӧ и рӧскодъяссӧ, лӧсьӧдӧма алфавитлысь примернӧй проектъяс да с. в. Главнаукалӧн сӧвет вынсьӧдӧма комиссиялысь уджсӧ да тшӧктӧма нуӧдны сійӧс водзӧ.

Сэсся докладчик петкӧдліс алфавитлысь проектъяссӧ. Ӧтиас 37 шыпас (сійӧ аналитическӧй). Быд шылы (фонемалы) сэні аслыссикас шыпас (н-лы и нь-лы да с. в.). Мӧдыс 30 шыпаса алфавит. Сэні согласнӧйяссӧ небзьӧдӧны бӧрвывса гласнӧйясыс. Докладчикыс сулалӧ воддза проект дорыс. Сійӧ пӧ научнӧй дай медся интернациональнӧй.