КОЛЬӦМ ВОСЯ ЛИТЕРАТУРНӦЙ ВО ЙЫЛЫСЬ МӦВПЪЯС
Уна тӧлысьяс чӧж миян ыджыд странаным, став уджалысь йӧз зілисны бурджыка пасйыны Сӧветскӧй Союзса Коммунистическӧй партиялысь 25-ӧд съезд. Ӧтувъя ыджыд уджысь эз кольны бокӧ и коми гижысьяс, «Войвыв кодзув» журнал, Коми книжнӧй издательство.
Шуам, «Войвыв кодзув» журнал йӧзӧдіс республикаӧн веськӧдлысьяслысь не этша статья. Ӧнія Коми муын уджалӧм да олӧм йылысь быд боксянь висьталісны партия Коми обкомса первой секретарь И. П. Морозов да Министръяс Сӧветса председатель П. А. Безносов. Партия обкомса секретарь А. Ф. Сюткин гижис народъяслӧн ӧтувтчӧм — интернационализм йылысь. Партия Сыктывкарскӧй горкомса секретарь Е. Д. Леканова висьталіс сы йылысь, кыдзи карса предприятиеясын сӧвмӧ олӧмаджык специалистъясӧн том йӧзӧс велӧдӧм — наставникалӧм. Дыр кольччӧм бӧрын бурджыка кутісны уджавны республикаса вӧр пӧрӧдысьяс — та йылысь журналӧ гижис «Комилеспром» объединениеса начальник И. С. Иевлев. Экономист П. И. Марков висьталіс видз-му овмӧсын уджалысь механизируйтӧм звенояслӧн удж йылысь, кыдзи найӧ тышкасьӧны бурджык урожайяс вӧсна. Интереснӧя висьталіс Сыктывкарскӧй лесопромышленнӧй комплексса — тайӧ ыджыдсьыс ыджыд предприятиеса йӧзлӧн удж йылысь татчӧс парткомса секретарь В. Н. Ванеев. А том Усинсклӧн туӧм-быдмӧм йылысь юксис журнал лыддьысьяскӧд партия райкомса первой секретарь В. А. Фаградов.
Татшӧм сяма статьяыс уна лои йӧзӧдӧма. Но меным окота кыв-мӧд шуны и очеркъяс йылысь, ӧд наын век медбура петкӧдчӧ талунъя уджалысь мортыд.
Сьӧлӧмӧ бур пасӧн колисны меным Воркутаса гижысь Валентин Гринерлӧн кык очерк. Ӧтиыс — паськыда нималысь шахтер, СССР Верховнӧй Сӧветса депутат, бригадир Юрий Бронников йылысь. Мен чайтсьӧ, мый татшӧм очеркыс сулалӧ бур повесть дон — уджыслӧн да олӧмыслӧн унапӧлӧслунӧн, бур кывнас, а медсясӧ аслас Юрий Бронниковыслӧн, народӧн да партияӧн быдтӧм мортлӧн вӧчӧм-керӧмнас... Гринерлӧн мӧд очеркыс на йылысь, кодъяс полярнӧй круг сайын, ёнджыкасӧ дзужалысь кӧдзыдъяс дырйи грымкнитісны шемӧсмӧдана шахта Ворга-шорын. 4,5 миллион тонна коксуйтчысь из шом пондас сетны сійӧ вонас. Ӧти шахтаыс! Со кутшӧм козин дасьтісны партиялӧн съездлы войвывса йӧз. И миянлы тшӧтш нимкодь сыысь, мый журналын тшӧтш вермим пасйыштны татшӧм войтырыслысь кыпыд уджсӧ.
Ӧкмысӧд пятилетка заводитчигӧн на журналын ми йӧзӧдлім писатель Владимир Ширяевлысь очерк — СССР-лы 50 во нима Висерса совхоз йылысь. Пятилетка помасигӧн ми выльысь бергӧдчылім тайӧ темаыс дінӧ. Писатель Иван Изъюров бара ветліс совхозӧ да аслас очеркын гижис висерсаяслӧн ӧнія олӧм да удж йылысь, кутшӧм вермӧмъясӧн найӧ воӧны партиялӧн съезд кежлӧ. И тані окота ыджыд аттьӧ висьтавны Иван Васильевичлы — сыысь, мый сійӧ, важ моз, оз кольччы талунъя олӧмысь да век зільӧ петкӧдлыны сійӧс журналлӧн лист бокъясын.
Паметьӧ колис меным и Борис Шаховлӧн, Ухтаса стрӧитчан трестысь парторглӧн, очеркыс. Эз повзьыны индыны веськӧдлысьӧн том специалистӧс, и кутіс быдмыны мортыс, партком отсӧгӧн вӧчны ыджыд делӧяс.
Партияса ветеран, Коми комсомоллӧн быдтас — А. Я. Фомин йылысь ыджыд очерк гижис Геннадий Беляев. Ӧнія том йӧз уна буртор тӧдмаласны сэтысь — кыдзи овлісны, кыдзи сӧвмисны уджын да тышъясын налӧн тшӧтшъяясыс выль олӧм тэчигӧн.
Со татшӧмӧсь шӧрджык статьяясыс да очеркъясыс, кодъясӧс лои йӧзӧдӧма журналын партия съезд кежлӧ воӧдчигӧн. Чайтсьӧ, мый налӧн унасикас да унапӧлӧслуныс кутшӧмакӧ сувтӧдӧ син водзад сійӧ ыджыд да помтӧм-дортӧм уджсӧ, коді ӧні вына ключӧн моз пуӧ миян паськыд республикаын, кутшӧмакӧ петкӧдлӧ тайӧ удж лэптысь войтырсӧ.
Дерт, ставыс тайӧ этша на — ми, сідз кӧ нин шуны, век на тшыгъялам бур вына очеркъясысь, кодъяс эськӧ тшӧтш и кыпӧдісны олӧмсьыс кутшӧмкӧ проблема, и тані ок ёна колӧ писательыдлӧн ёсь синмыс, сылӧн мича да ёсь кывйыс.
Ӧні ме сэсся понда сёрнитны тӧдчанаджык художествоа гижӧдъяс йылысь.
Меным сьӧлӧм вылӧ воис журналын йӧзӧдӧм Геннадий Федоровлӧн «Зын турун» повесть. Сэні бура петкӧдлӧма олӧма нывбабалӧн этш-характерыс, вӧчӧм-керӧмыс да лов кылӧмыс. Томлун йывсьыс казьтылӧмсӧ бура да пӧся гижӧма. Вӧрас быттьӧ ачыд, ловъя юрнад пыран. И ӧтка Сандракӧд тшӧтш майшасьӧ и пыдзрасьӧ лолыд... И ыджыд шогыс нывбабалӧн ёна мӧрччӧ — некӧн абу Петраыс!.. Помтӧм-дортӧм вӧр сӧмын гӧгӧр, коді дзебӧма дона мортлысь, сылӧн челядьлӧн батьлысь, вердысьлысь кок туйяссӧ.
А кор Петраыслӧн ортыс вӧтын воӧ вӧр керкаын ӧткӧн узьысь Сандра дінӧ, сэки дзикӧдз нин кӧдзавлӧ мышкуыд. И сэтшӧм жальӧн лоӧ томӧн кольӧм дӧваыс. И сьӧлӧмад чукӧрмӧ лӧглун сійӧ пеж мортыс дінӧ, коді эз мезды кулӧмысь сылысь верӧссӧ, вына да мича оланнога мортӧс.
Сэсся аслас сылӧн, морт виысь Габӧыслӧн, вужинь-вежинь жӧ мӧдӧдчис водзӧ олӧмыс. Сандра сідзи и эз пет сы сайӧ, кӧть эськӧ и ӧтнасӧн коли, кӧть Габӧ и эз мезды кулысь Петраӧс ош капканысь.
Габӧлы ковмис мунны ас сиктысь, ӧтка кӧин моз шландайтны нэм чӧжыс. И лёк мыжыс нэм чӧж чашйис сылысь ловсӧ. Кӧть эськӧ и быттьӧ некод веськыдасӧ эз тӧд тайӧ мыжсӧ, казявтӧг эз ов, кыдзи йӧзыс зывӧктӧны сійӧс, Сьӧдшор Габӧӧс. Кӧсъян, да он завидьты татшӧм олӧмыдлы, тайӧ абу олӧм, а лёк ногӧн трундитӧм-тшынасьӧм. Медбӧрын Габӧ оз понды вермыны терпитнысӧ да лыйсьӧ.
Нимкодьмӧдӧ повестьын тыр вир-яя гижан серыс, ыджыд писательлӧн том руа моз на лов кылӧмыс, мый сетӧ надея — водзӧ вылӧ Геннадий Федоров уна бур гижӧд на вермас вӧчны.
Первойсӧ видзӧдлігӧн вермас чайтсьыны, мый повестьыс важ руа кодьджык, абу выль тема вылӧ гижӧма. Но олӧм да кулӧм, радейтӧм да вир лӧгалӧм вӧліны и помтӧг колясны некор бырлытӧм темаясӧн, сӧмын колӧ кужны найӧс бурджыка мыччӧдлыны йӧзлы. Ромеолӧн да Джульетталӧн дзик ковтӧм, трагическӧй кулӧмыс век кутас ыджыд дойӧн пыдзыртны йӧзлысь сьӧлӧмъяссӧ, ойдӧдны найӧс ыджыд жальлунӧн. А кӧні эм жальлун, сэні эм и бурлун.
Кольӧм во вӧлі Ыджыд Победалы комын во тыран воӧн. Кыдзи журнал, сідз жӧ и Коми книжнӧй издательство, дерт, эз жӧ ордйӧдны сӧветскӧй йӧзлы тайӧ священнӧй темасӧ. Шуам, журналын лои йӧзӧдӧма уна быд пӧлӧс гижӧдъяс. Лӧсьыд, сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдысь очерк — «Десант» сетіс Макар Бабиков. Сэні сійӧ висьталӧ ылі Войвылын чорыдсьыс чорыд, вир кисьтана тышъяс йылысь. Кык номерын петісны отставкаын подполковник Алексей Дуркинлӧн казьтылӧмъяс — «Зарни Прагаӧдз». А журналлӧн май тӧлысся номер дзоньнас вӧлі сиӧма Ыджыд Победалы. Мен чайтсьӧ, зэв коланаӧн да лӧсяланаӧн лои пӧшти став коми поэтыслысь — ловъясысь и усьӧма-кулӧмалысь — война йылысь кывбуръяс ӧти чукӧрын сетӧм.
А Победалы сиӧм шӧр гижӧднас журналын лои вӧвлӧм фронтовик Иван Изъюровлӧн повесть — «Куим лун и ещӧ ӧти вой». Сэні авторыс, коді ачыс тышкасис Заполярьеын, гижӧ уна сюрс верстӧн грымакылысь фронтлӧн ӧти тор йылысь. Батальонлы сетісны мог — сюйсьыны вӧрӧглӧн тылӧ, орӧдны сылысь бӧрыньтчан туйсӧ да бурджыка паныдавны сійӧс. Батальонын тшӧтш воюйтӧны куим коми морт — Степан Потапов, Серафим Малыгин да разведчица Лена Белых, найӧ лоӧны повестьын шӧр геройяснас. Кыкӧныс — Лена да Степан — усьӧны сэні.
Но мен, век жӧ, чайтсьӧ, мый тайӧ повестяс Иван Васильевич ыджыдасӧ эзджык на вермы петкӧдлыны война вывса коми мортӧс. Сылӧн шӧр геройясыс жебджыка на лоины югдӧдӧмаӧсь. Да и эпизодъясыс, кодъясын налы лоӧ тышкасьны-керны, оз вывтісӧ пыркнитӧдны лыддьысьысьӧс.
Позьӧ шуны, случайнӧя виӧны Ленаӧс. А сылӧн водзынса подвиг йылысь — вӧлӧмкӧ, нылӧс шыбитлӧмаӧсь нин таӧдз радисткаӧн немецлӧн тылӧ да весиг орденӧн наградитӧмаӧсь, — та йылысь, кор гашкӧ и медбура петкӧдчис мортыслӧн этшыс, ми тӧдмалам пырмунігмоз. Пырмунігмоз жӧ висьталӧ автор и сы йылысь, кыдзи кувтӧдз ранитчис Степан Потапов. Вӧлӧмкӧ, сійӧ ас тушанас сайӧдӧма лейтенантӧс, да сэки резьӧбтӧмаӧсь морӧсас автоматысь. Тайӧ кӧнкӧ бокын жӧ лоӧма, лыддьысьысь оз жӧ аддзы, кыдзи лоӧ. И та вӧсна весиг юавсьӧ: мыйла буретш колӧ вӧлі сайӧдны, а медводз не видлыны лэптыны фашист вылӧ ассьыд автоматтӧ? Али сайӧднысӧ ӧдйӧджык вӧлі? Лыйӧм дорсьыс?
Озджык бурмӧд сьӧлӧмтӧ и Малыгинлӧн госпитальысь пышйӧм йылысь кузя гижӧмыс. Ме ог шу, мый война вылын эз вӧвлыны татшӧмторъясыс. Мыйта колӧ воліны. Но на йылысь, буракӧ, зэв кужӧмӧн колӧ гижны, ыджыд правдасӧ воштытӧг, мед эськӧ лыддьысьысь помӧдз эскис.
А сэтшӧм окота, мед эськӧ миян ыджыдджык ёртъясным, фронтовикъяс, кодъяс му пырыс и ва пырыс мунісны, асланыс гижӧдъясын петкӧдлісны коми воинӧс ыджыда, яръюгыда да тыр вир-яяӧн!
Войналӧн виртӧ кынтысь лов шыыс да мортӧс пазӧдысь сьӧкыдлунъясыс кылӧны и Василий Лекановлӧн «Йӧлӧга» да Геннадий Юшковлӧн «Коді сэки ловйӧн коли» пьесаясын. Кӧть эськӧ и наын унджыкторыс вӧчсьӧ нин миян кадӧ. «Йӧлӧгаын» вӧвлӧм предатель Розов-Трефов уна вояс мысти муртса оз ло сватӧн аслас вӧвлӧм жертвалы, Митрофан Багинлы, кодӧс коркӧ, кыдз коммунистӧс, пленын вузавліс гестаполы. Зумыда гӧрддзовтӧма! Кувны мӧдӧдіс, а ӧні со сватасьны лоӧ... Пьесасӧ пуктӧма драматическӧй театрын, республиканскӧй газетъяс кызвыннас ошкӧмӧн гижисны сы йылысь, пасйисны, мый драматург да театр вӧчисны ёсь нырвизя, сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдысь спектакль.
Г. Юшковлӧн «Коді сэки ловйӧн коли» пьесаса шӧр герой Анатолий Ларуков образ пыр ме быттьӧ кыла олӧм водзас ыджыд кыв кутӧм налысь, коді вермысьӧн петіс войналӧн ставсӧ дзужалысь биысь. Сійӧ со петіс, а ёртыс — эз. Сідзкӧ, сылы и кыв кутнысӧ олӧм водзас кӧть нин кыкӧн пыдди. Пьеса сертиыс вӧчӧма жӧ спектакль драматическӧй театрын, и газетъяс бур ногӧн жӧ донъялісны сійӧс.
Тані оз позь не пасйыны, мый Геннадий Юшков уджалӧ литератураын зэв зіля. Кольӧм воын жӧ сылӧн «Право на жизнь» повесть петіс рочӧн «Север» журналын. Коми книжнӧй издательство лэдзис «Югыд вой, кӧка вой» книга. А «Войвыв кодзув» журналын сылысь жӧ йӧзӧдӧма «Ловъя лов» повесть. Гижӧдыслы подувнас сэні лои Печора йылӧ ветлӧм — колӧ вӧлі кутавны мойясӧс, мед сэсся лэдзавны найӧс мӧдлаӧ, ю горулӧ. Кужысь киа автор уна вӧчӧ, мед эськӧ повестьыс вынаджыкаӧн лои: ми кылам сэтысь чужан вӧр-ва вӧсна вийсьӧм, сэні олысь быд ловъя лов вӧсна бур тӧждысьӧм. Но, мен чайтсьӧ, тані Г. Юшков ёна вылӧдзсӧ эз вермы кыпӧдчыны. Эмӧсь Вылыс Печораса вӧр-ва йылысь мича серпасъяс, лӧсьыда гижӧма мой кыйӧм, но, сэк жӧ, дзоньнас повесьтыс очерк сямаджык. Сэсся быттьӧ и кузьджыкӧн кажитчӧ, сы вӧсна мый быдторнас вывтіджыка суктӧма. Персонажъяс пӧвстысь ёнджыка петкӧдчӧ Поликарп, но ме ногӧн, Г. Юшков вывтіджыка соласьӧ — быдӧнӧс велӧдысь святӧй кодьӧнджык артмӧ сылӧн Поликарпыс. А ӧд войнавывса лётчикӧн сійӧ вӧлӧма... Дерт, литератураыд, дзоньнас, сійӧ велӧдысь и эм, мортӧс бурмӧдысь. Но тайӧс, тыдалӧ, колӧ вӧчны кыдзкӧ казявтӧгджык, мед эськӧ велӧдӧмыс, йики моз, эз пыр синмад.
Прозаа гижӧдъяс йылысь сёрнитігӧн ме эськӧ пасйи тшӧтш Нина Куратовалысь «Ӧкаяннӧй» висьт. Кӧть эськӧ сэні и эмӧсь на жӧ тырмытӧмторъяс, но, ме ногӧн, висьтас буракодь петкӧдлӧма том нывбабалысь югыд сяма олӧм. Сійӧ некод водзын оз сет асьсӧ омӧльтны, оз дзайгы ни оз кевмысь, кор казялӧ, мый радейтанторйыс ылӧдлӧ сійӧс. И пӧсь гижӧдыс сьӧлӧм сетӧмӧн вӧчӧма.
А пансис кӧ нин сёрни висьтъяс йылысь, меным тані окота норасьыштны. Этша на миян висьтыд! Торйӧн нин — буръясыс. Нина Куратовалӧн, Михаил Игнатовлӧн «Кирпич вӧчысьяс», Владимир Безносиковлӧн «Пинь висьӧм» да Семен Кыневлӧн «Мыйысь и вӧтлісны» — ичӧтик, но зэв серамбана гижӧд, — тайӧ висьтъяссьыс кындзи мукӧдъясыс журналын лоины сетӧмаӧсь кызмырдысьӧн. Сы вӧсна, мый ёнасӧ бӧрйысьны немторысь.
Прозаысь журналын нӧшта вӧлі йӧзӧдӧма Станислав Панкратовлӧн неыджыд, но, кыдз мен чайтсьӧ, уна бур мӧвпъясӧн суктӧм повесть — «Кывны веськыд кӧлесатӧ». Тані быттьӧкӧ и висьтавсьӧ ГАИ-са уджалысьяс йылысь. Но сылӧн эм и пытшкӧсса ыджыд визув — морт да машина костын миян кадӧ лоӧм проблема йылысь. Ӧд мыйта машина лоис туяс вылын да каръяслӧн уличьяс вылын! И мыйта йӧзӧс талялӧны... А мыйла? Да тшӧтш и сы вӧсна, мый руль сайӧ пуксьӧ кодлы колӧ и оз ков, быдӧн пуксьӧ. Тшӧтш и сійӧ, коді оз сяммы кывны веськыд кӧлесасӧ да талялӧ йӧзӧс... Сідзкӧ, оз на быдӧнӧс позь сибӧдны руль дінас — авиацияын тай буретш сідзи и вӧчӧны! — сы вӧсна мый татшӧм мортыс, сяммытӧмыс да код юраыс уна вермас нырны-пазӧдны. Авторыс ставсӧ тайӧс бура петкӧдлӧ, лӧсьыда серпасалӧ и ГАИ-са уджалысьясӧс, налысь зэв кывкутана, ӧпаснӧй уджсӧ. И повестьсӧ лыддигӧн тэнад сьӧлӧмӧ ёсь жель моз сатшкысьӧ мӧвп — быд мортлы, быд уджын колӧ кывны ассьыд веськыд кӧлесатӧ. Быдлаын! Тайӧ буретш да качествоыс и эм. А ӧд ми ӧні пырим качестволӧн пятилеткаӧ.
Сэсся и Россияса писательяслӧн съезд вылын качество йылысь, бурджыка гижӧм йылысь вопрос сулаліс медъёся. Быд выступлениеын сійӧ кыліс...
Кольӧм 1975 во уна ногӧн интереснӧйӧн вӧлі. Став мукӧдторъясысь кындзи ООН-лӧн Генеральнӧй ассамблеяӧн сійӧс вӧлі шуӧма Нывбабалӧн международнӧй воӧн. Уна коми гижысьяс пӧся шыӧдчисны та вылӧ асланыс выль уджъясӧн. Мен чайтсьӧ, лӧсьыд, зэв пӧсь кывбуръяс йӧзӧдіс Серафим Попов. «Помнита дзоридз кодь нылӧс», «Нывбаба муслун йылысь», «Мам да пи» кывбуръяс лэптӧны нывбабалысь повтӧмлун и мелілун, сылысь вернӧй сьӧлӧмсӧ и мам этшсӧ.
Тані колӧ тӧдчӧдны, мый журналлысь 8-ӧд номерсӧ дзоньнас, банас урчитӧм гижӧдӧн, вӧлі сиӧма Нывбаба волы.
Ме ногӧн, лӧсьыд кывбур чукӧр — «Муслун йылысь кывбуръяс» — козьналіс нывбабаяслы и Юрий Васютов. Серафим Попов серти сылӧн кывбуръясыс гижӧмаӧсь мӧдкодьджык серӧн. Найӧ быттьӧ небыдджыкӧсь, сьӧлӧма-сьӧлӧмкӧд ёнджыка йитчӧмаӧсь, но ас ногӧныс лӧсьыдӧсь жӧ, шонтӧны жӧ ловтӧ.
Нывбабалӧн мичлуныс —
абу сӧмын чужӧмыс,
Абу сӧмын морӧсыс,
абу сӧмын кос.
Нывбабалӧн мичлуныс —
сӧмын ӧтчыд кужӧмыс
Сьӧлӧмсянь да сьӧлӧмӧдз
вӧчны зумыд пос.
Кольӧм вося поэзияысь тӧдчанаджыкнас мен чайтсьӧ и Альберт Ванеевлӧн «Чужан сикт йылысь сонетъяс» венок. Тані — чужан сикт дінӧ сэтысь петавлӧм пилӧн пӧсь радейтӧм, ыджыд муслун му вылас меддона пельӧсыс дінӧ, коді сетіс лирическӧй геройыслы ылӧдз лэбӧм вылӧ вын. Техникаӧн вынсьӧдӧм талунъя сиктлӧн пӧтӧсджыка Да кокньыдджыка олӧмыс сонетъясас топыда шыртыштӧма важыскӧд, нэмӧвӧйсяыскӧд. Да став вермӧмъяс вӧсна радлункӧд тшӧтш кылӧ и тӧждысьӧм сы понда, мед эськӧ и важсьыс дзикӧдз вылӧ эз кус бурыс, мед эськӧ сійӧ отсасис миянлы и ӧнія научнӧй да техническӧй нэмын. «Мед кужис ставсӧ, пӧльӧй на мый кужліс... Ӧд нэмъяс чӧжӧн тэчсис сиктса олӧм. И абу ставыс лёк, мый колис важ Лирическӧй геройыс кутӧ и ыджыд кыв кутӧм сійӧс чужтысь-быдтысь сиктыс водзын»: «Ме тӧда: сійӧ вывті ыджыд шуд — ас сиктын лоны пыдди пуктан мортӧн». Ӧд тэ тані быдла боксянь бура тыдалан, ставныс тӧдӧны тэнӧ гуг и бан. И бать-мамтӧ тӧдӧны, и пӧльястӧ... Ме ногӧн, и ритмика боксяньыс А. Ванеев бура кыӧма веноксӧ, лӧсьыда шыльӧдӧма-мольӧдӧма.
Кольӧм воын А. Ванеев йӧзӧдіс журналын и мӧд ыджыд гижӧд — «Иван Куратов» поэма, кодӧс сиис коми войтырлӧн национальнӧй гордость — Иван Алексеевич Куратов кулӧмсянь 100 во тырӧмлы. Оз ӧтмоза донъявны тайӧ поэмасӧ — ӧтияс ошкӧны, мӧдъяс видӧны, шуӧны, мый ёнджыка поэтлысь биографиясӧ рифмуйтӧма. Ме ногӧн, бурджык, тӧдчанаджык кыв сы йылысь колӧ шуны миян критикъяслы да поэтъяслы...
Москваса «Сӧветскӧй писатель» издательствоын сӧмын на петіс А. Ванеевлӧн кывбур чукӧр — «Надпись на снегу». Зэв ыджыдтор тайӧ — миян поэтъяс оз на ёна веськавлыны тайӧ издательствоас. Но менӧ мыйлакӧ выль книгаыс нимкодьмӧдіс омӧльджыка А. Ванеевлӧн водзджык йӧзӧдлӧм «Голубая тайга» кывбур чукӧр дорысь. Выль сборникыс содержание сертиыс меным чайтсьӧ гӧльджыкӧн, да и Коми мулӧн, коми йӧзлӧн серыс быттьӧ омӧльджыка тӧдчӧ сэні. Сэсся поэтическӧй выльторъясыс, восьтӧмъясыс абу жӧ унаыс.
Такӧд йитӧдын менам сэсся мӧвпыштсис: а ог-ӧ ми вывтіджык тэрмасьӧй татшӧм сборникъяснас? Гашкӧ, этшаджыкӧс колӧ вӧчны, но сы пыдди — зумыдджыка? Мед петкӧдчыны ставсоюзса лыддьысьысь водзӧ бурджыка, озырджыка, асьтӧ и чужан мунымӧс гӧгӧрбоксяньджык восьтыны...
Сьӧлӧм вылӧ бура пуксисны меным Владимир Поповлӧн «Мам бурсиӧмӧн лэба» ним улын кывбуръяс. Кызвыннас зэв югыдӧсь найӧ, ловтӧ кыпӧдысьӧсь.
Мам бурсиӧмӧн лэба, лэба —
И ставыс быттьӧ кокни мем.
Быд ковтӧм тӧждысьӧмӧс дзеба
И водзӧ лэбӧ аслам нэм.
Торйӧн нин мӧрччӧ меным тайӧ чукӧрсьыс во дас сайын кувсьылӧм Павел Григорьевич Доронинлы сиӧм кывбур. Ставнас быттьӧ сійӧ югзьӧ кутшӧмкӧ шоныд норлунӧн. Лыддьысьысь водзӧ, торйӧн нин налӧн синъяс водзӧ, кодъяс тӧдлісны Павел Григорьевичӧс, сувтӧ пӧрысь салдатлӧн, ыджыд гижысьлӧн, шань мывкыда мортлӧн мыгӧрыс.
Тат, пожӧмъяс горувті, рӧмдігас сійӧ
век ветлывліс, мӧвпъяссӧ кӧртавлігмоз,
син вевдорсӧ кӧрӧма, мышкасӧсь — кияс,
и тӧждысьысь синъяс оз ылӧдны, оз.
Сы вежӧрӧ, гашкӧ, сэк кослісны дырӧн
дас сизимӧд во, комын сизимӧд во,
а гашкӧ, Берлинӧ атакаӧ пырӧм
да ёртыс, код сыкӧд тшӧтш гортас эз во!
Ме ногӧн, В. Поповлӧн артмӧны татшӧм кывбур-портретъясыс: водзджык нин сійӧ бура гижліс Ананий Размыслов да Виктор Савин йылысь, аслыссяма памятник вӧчис тайӧ ыджыд поэтъясыслы.
Шоныдлунӧн йиджтысьӧмаӧсь кывбуръясыс Александра Мишариналӧн. Сійӧ лӧсьыда вермӧ петкӧдлыны радейтӧм, ныв шог, мичаа да ловъяӧс моз серпасалӧ ассьыным вӧр-ва.
Турӧб! Турӧб!
Еджыд сарапанӧй,
Пармашӧрса козлы
Нюжӧд сыв.
Тэрыб борда тӧлӧй,
Вой тӧланӧй,
Помся сылы
Нор шыӧн эн сьыв.
Эзысь тӧлысь,
Кельыд чужӧмбанӧй,
Ассьыд югӧр
Лышкыдджыка кой.
Мича козйӧй,
Менам шондібанӧй,
Эз мед шога
Колляв тӧвся вой.
Ме ногӧн, тайӧ зэв мича да лӧсьыд кывбур! И вемӧдзыс йиджтысьӧма Коми муӧн. Сылӧн вӧр-ваӧн и, ме эськӧ шуи, сылӧн лолӧн. «Тэрыб борда тӧлӧй, вой тӧланӧй...» Сідзи быттьӧ и мавтыштӧ сьӧлӧмтӧ... Видлы пӧ вот сійӧс вуджӧдны роч вылӧ, да нӧшта нин подстрочникысь.
Александра Мишарина йылысь сёрнитігӧн, тыдалӧ, бара на колӧ чуйдӧдны том гижысьӧс сы вылӧ, медым эськӧ сійӧ унджык рӧмаӧн вӧчис гижан серсӧ. Интимнӧй лирикаыд, дерт, коланатор жӧ, но куш кӧ сійӧн кутан вӧдитчыны, водзӧ мунӧмыс вермас и джӧмдыны. Ӧд олӧмас абу куш сӧмын радейтчӧм, сэні быд пӧлӧс пессьӧм-вийсьӧмыс тырмӧ, быдторсӧ ковмылӧ вежӧртны поэтыдлы да пӧся и мичаа петкӧдлыны...
Кольӧм воӧ аслас кывбуръясӧн кыкысь петкӧдчыліс журналын том поэт Василий Лодыгин. Тӧдчӧ, мый мортыс быдмӧ, паськыдджыка и пыдіджыка пондӧ гӧрны. И мӧвпсӧ ассьыс ясыдджыка зільӧ шуны. «Тракторист», «Страдна кадӧ», «Менам керка» да мукӧд кывбуръяс висьталӧны поэтлӧн водзӧ корсьысьӧм йылысь. Уна сійӧ гижӧ и чужан му йылысь.
Чужан муӧй, чужан муӧй,
Сьӧлӧм пытшкын радлун туӧ,
Тэ кӧть верман овны метӧг
Менымсӧ жӧ некыдз тэтӧг.
Шуӧма кӧть и дженьыда, но зумыда. Но тані колӧ пасйыны, мый ас сикт йылысь, сэні сулалысь чужан керка йылысь, мен чайтсьӧ, вывтіджык уна кутісны гижны миян поэтъяс. Ставӧн гажтӧмчӧмӧн гижӧны та йылысь. Лэбӧны гортаныс, либӧ сідз мунӧны... В. Попов лэбӧ, А. Мишарина лэбӧ, В. Лодыгин сиктланьыс жӧ тэрмасьӧ, А. Ванеев венечалӧ сиктсӧ... Кызвыннас тайӧ, дерт, абу лёк кывбуръяс, но кор найӧ мукӧдсӧ пӧдтӧны, сэки лыддьысьысьыдлӧн, кыдз шуласны, вермас и ныжмыны пиньыс. Лыддьысьысьлӧн ловлы колӧ унджык пӧлӧс «сёян!».
Бӧръя кык поэтыс йылысь — А. Мишарина да В. Лодыгин йылысь сёрнитігӧн меным, век жӧ, окота шуны, мый найӧ этша на гижӧны кывбуръяссӧ, кӧть эськӧ и сямныс эм. Ёнджыка колӧ уджавны, быд лун вийсьыны-мӧвпавны! Мед кӧть и оз на ставыс йӧзӧдсьы, но юр вем песӧмыс лоӧ. И лолыд сэки воссьӧ да ырзьӧ ыджыдджыкторъяс вӧчӧм вылӧ. А быдлунъя уджавтӧгыд ёна ылӧдз он мун, весиг вочасӧн вермас кусны, кыдзи шуласны, енмӧн сетӧм поэтическӧй биыс...
Мукӧд томъяс этша жӧ гижӧны и. Шензьӧмыд босьтӧ: кор найӧ велӧдчӧны на университетын да институтын, сэки мыйтакӧ да заводитлӧны гижыштавны. Но мыйӧн сӧмын пырӧны уджавны газетъясӧ, сідзи и кӧдзалӧны литература дінысь. Шуам, тадзи лоис Алексей Одинцовкӧд да Иван Белыхкӧд — во-мӧд-коймӧд нин найӧ оз тыдовтчывны журнал лист бокъяс вылын. А кутшӧма ми надейтчим на вылӧ!
Кольӧм воын бара на петкӧдчисны журналын выль нимъяс. Март тӧлысся номерын йӧзӧдӧма Ангелина Логиновалысь кывбур — «Видза лоан, парма». Тайӧ пӧсь чолӧм чужан мулы сійӧс радейтысь нывсянь, кодлы дыр кад чӧж ковмис овны-вывны кӧнкӧ ылын бокын. Кывбурыс вӧрзьӧдіс миянӧс, пондім гижасьны авторыскӧд, сійӧ сьӧлӧмсяньыс кутіс водзӧ гижны. Кывбуръяссӧ мортыслысь бура видлалісны да донъялісны опытнӧй поэтъяс — В. Попов, Г. Юшков. И со, куим номерын лои нин йӧзӧдӧма А. Логиновалысь вӧчӧмторсӧ.
Гоз-мӧд кывбурӧн йӧзӧдісны Елизавета Габова, Тамара Кочанова, Надежда Макарова. Ме чайта, зэв сьӧлӧмсянь зільӧны Александр Некрасов да Владимир Логинов — пыр частӧджык паныдасьлӧны налӧн нимъясыс журналын.
Сьӧлӧмсянь окота вӧзйыны том авторъяслы став бурсӧ сьӧкыд, но и сэтшӧм интереснӧй поэтическӧй удж вылын. Да мед эськӧ найӧ эз повны ыджыд темаяс дінӧ босьтчӧмысь, ыджыдтор шуны кӧсйӧмысь. Ыджыдсӧ вӧчиг-доригӧн и ачыд быдман!
Таво нин, январса номерын, журнал сетіс рубрика — «Гижӧны челядь». Сэні йӧзӧдӧма школаын велӧдчысьяслысь некымын кывбур. Тайӧ, дерт, кыдз шуласны, сӧмын на перӧ видлӧм. Но и кутшӧмакӧ кылыштӧ нин ас гӧгӧрса мирнас шензьӧм да сійӧс мичаджыка серпасавны зільӧм. А поэзияыд, буракӧ, тасянь и заводитчӧ-гӧрддзассьӧ...
Тӧдӧмысь, миянлы, ставнымлы, ёна нимкодь, кор литератураӧ пырӧны выль йӧз. Но миянлы и ёна шог, кор миян дінысь пыр кежлӧ мунӧны ыджыд гижысьяс, кодъяслӧн вӧчӧмторӧн ми уна вояс чӧжӧн радуйтчим. Кольӧм во поэтъяслӧн котырын лои зэв ыджыд воштӧм — кувсис Иван Михайлович Вавилин. Октябрын ачыс на пыртіс журналӧ выль кывбуръяс, а вежон мысти эз нин ло. Сійӧ гижис.
Кызьӧд нэмлысь донсӧ тӧда.
Медым тшӧтш кызь ӧтиӧдас,
Ог кӧ ачым, вуджас лов,
Сэсся нинӧм мем оз ков.
Ыджыд мывкыдлун, олӧмсӧ пыдіа гӧгӧрвоӧм кылӧ поэтлӧн кывбуръясыс, тшӧтш и ас чужан му да дзоньнас ыджыд Сӧветскӧй рӧдина вӧсна тӧждысьӧм. Иван Михайловичӧс бур кылӧн казьтылігӧн мем окота чукӧстны том гижысьясӧс, мед эськӧ найӧ велӧдчисны сылысь унаторйын — и сӧстӧм коми кылӧн вӧдитчӧмын, и быдтор мичаа шуны кужӧмын, и кывбуръяс югъявтӧдз шыльӧдӧмын...
А ӧні ме сэсся неуна сёрнитышта миян литературнӧй йитӧдъяс йылысь. Зэв бур, мый миян авторъяс воысь воӧ пыр паськыдджыка петӧны рочӧн. Ме тані казьтыштлі нин Г. Юшковлӧн да А. Ванеевлӧн роч книгаяс йылысь. Кольӧм во «Север» журналын йӧзӧдӧма ыджыд коми гижысь — Яков Митрофанович Рочевлӧн повесть — «Долгая зима в Абези». Яков Митрофанович ёна уджаліс и «Изьва гызьӧ» романсӧ рочӧдӧм вылын — ӧні тайӧ книгаыс дась нин йӧзӧдӧм вылӧ.
«Север» журналын жӧ петіс Петр Шаховлӧн ыджыд висьт — «Ӧксинь тьӧт», вуджӧдіс С. Панкратов. Роч лыддьысьысьлы кажитчӧма гижӧдыс, авторыслы воалӧны аттьӧалана письмӧяс. Тайӧ нӧшта ӧтчыд висьталӧ сы йылысь, мый миянлы колӧ ёнмӧдны Да ёнмӧдны бур сяма переводчикъяскӧд йитӧдъяс.
Оз ӧмӧй буретш та йылысь жӧ и висьтав Федор Щербаковлӧн роч поэт И. Малышевкӧд ӧтувъя уджыс. Бӧръя каднас газетъясын унакодь нин тыдовтчыліс коми поэтлӧн роч вылӧ вуджӧдӧмаыс, и бур кывбуръяс артмӧмаӧсь.
Москваса «Современник» издательствоын рочӧн жӧ петісны книгаяс: Михаил Игнатовлӧн — «Странный дядя» да Александр Лыюровлӧн — «Повесть о моих друзьях». Тайӧяс аддзӧмаӧсь жӧ аслыныс бур переводчикъясӧс да, тӧдӧмысь, оз жӧ орӧдны накӧд йитӧдъяссӧ. Колӧ тані пасйыны, мый тайӧ издательствоыс уна вӧчӧ миянлысь авторъясӧс рочӧн паськыда йӧзӧдӧма могысь. Сэтчӧс уджалысьяс бур ногӧн донъялӧны коми литературанымӧс. Ми, ас пайысь, дерт, пӧся аттьӧалам таысь издательствоӧс...
Кольӧм во жӧ медводдза роч книга — «Свояки» — лэдзис Ыб сиктын олысь Владимир Безносиков. Вуджӧдіс Москваса гижысь В. Стерин. А неуна водзынджык Коми издательствоын петаліс Серафим Поповлӧн роч кывбура книга — «Вечный огонь», вуджӧдіс Ленинградса поэт Игорь Михайлов. Мен чайтсьӧ, тайӧ — бура панӧм да зумыда тэчӧм книга. Эз ӧд весьшӧрӧ «Север» журнал гиж сы йылысь зэв ошкана рецензия. Ыджыд олӧмсӧ помтӧм радейтӧм, вир кисьтана тышъясын усьӧмаясӧс казьтылӧм, шондіӧс, вӧр-ваӧс да му вылын бурлун ошкӧм — со мый йылысь поэт-фронтовиклӧн тайӧ книгаыс.
А Егор Рочевлы неважӧн воис письмӧ Украинаса издательствосянь — корӧны вуджӧдны Украина кыв вылӧ тундраса Митрук йылысь челядьлы гижӧм висьтъяссӧ.
Кольӧм во литературанымӧс бара пасйисны Куратов нима Коми АССР-са Государственнӧй премияӧн. Тайӧ пӧрйӧ премиясӧ сетӧма С. С. Раевскийлы — коми школаын велӧдчысь челядьлы учебникъяс лӧсьӧдӧмысь.
Кольӧм-во помын жӧ ми пасйим 80 арӧс Илля Васьлысь — коми Сӧветскӧй литературалы подув из пуктысьяс пиысь ӧтилысь, поэтлысь, паськыда нималана ученӧйлысь. 80 арӧс! А Василий Ильич век на кыпыд да тэрыб, водзӧ уджалӧ на литератураын и наукаын. Во быднас журналын мортыс йӧзӧдіс кык ыджыд кывбур да научнӧй статья — «Коми йӧзлӧн мукӧд йӧзкӧд важся йитӧдъяс». Сӧветскӧй государство вылӧ донъяліс поэтлысь да ученӧйлысь уна дас вояс чӧжся уджсӧ — наградитіс сійӧс «Народъяслӧн Дружба» орденӧн. Ставӧн ми ӧтвылысь пӧся чолӧмалам ыджыд юбилярӧс да и водзӧ кежлӧ сиам — кузь нэм Да бур шуд!
Да, миян унджык ветераныс век на гижӧ. А вот ӧткымын буретша верстьӧяс мыйлакӧ чӧв олӧны. Шуам, кольӧм во некӧн эз тыдовтчыв нимыс Александр Мальцевлӧн. Владимир Тимин эз жӧ йӧзӧд журналын немся кывбур. А кутшӧм азыма заводитлісны найӧ гижнысӧ! Кыкнанныс — бура велӧдчӧмаӧсь, олӧмыслысь быд пӧлӧс туйсӧ нин талялісны. Морт ӧти лӧсьыд книгаӧн лэдзисны...
Ме, ас пайысь, унджык виччыся и Виктор Напалковсянь, кӧть эськӧ и сійӧ кольӧм во йӧзӧдіс вит-ӧ-квайт кывбур. Кызвыннас найӧ — сьӧлӧмӧн пӧсьлунӧн йиджтӧм кывбуръяс, эмӧсь мича образъяс. Унджык эськӧ колӧ уджавны В. Напалковлы, кусӧдчывтӧг кыпъявны, кыдз, шуам, вӧчӧ Серафим Попов.
А веськыда кӧ шуны, миян пӧвстысь унаӧнлӧн на эз чӧжсьы писательскӧй уджыслӧн культураыс, кор эськӧ мортлӧн вежӧрыс и сьӧлӧмыс вӧліны веськӧдӧмаӧсь мыйкӧ ыджыдтор вӧчӧм вылӧ. Миянлы дыш овлӧ пуксьыны гижан пызан сайӧ, ми веськавлам быдсяма неминучаясӧ, бур панасъясным эндӧны, а сэсся и дзикӧдз вунӧны. А кадыс кольӧ, лэбӧны вояс, накӧд тшӧтш сылӧ вын, вочасӧн ваймӧ сьӧлӧмыдлӧн жарыс...
Ӧні ме дженьыдика кывкӧртала кольӧм вося проза да поэзия йылысь ассьым сёрниӧс. Да, миян не этша чужис выльыс, збыльысь лӧсьыдыс. Но вывтісӧ нимкодясьны помкаыс абу на. И медсясӧ, буракӧ, сы вӧсна абу, мый гижӧдъясаным, озджык на кыв талунъя олӧмыслӧн туӧм-пессьӧмыс. Сылӧн научнӧй да техническӧй вермӧмъясӧн, сиктын ыджыд вермӧмъясӧн. Да тшӧтш и уна лыда ёсь проблемаяснас... А ӧнія олӧмас ӧмӧй ставсӧ нин решитӧма? Сэні ӧмӧй абуӧсь сэтшӧм проблемаяс, кодъяс вермӧны пыркнитӧдны писательлысь сьӧлӧмсӧ?
Мыйта колӧ эмӧсь. И нелючкиясыс на тырмӧны. Тюпки-ляпки удж керӧм, ковтӧг ыджыдалӧм, гусясьӧм, лёкалӧм... Ставыс тайӧ эм на жӧ, и на подув вылын ыпнитлӧны быдсямапӧлӧс драмаыс и трагедияыс...
Партиялӧн XXV съезд бара на тӧдчӧдіс, мый миян колӧ водзӧ ёсьтыны критика да самокритика. И не сӧмын критикуйтны вылісянь уліджыксаясӧс, но тшӧтш и мӧдарӧ... Миянлы, гижысьяслы, оз жӧ ков повны ёсясӧ гижны, оз ков повны петкӧдлыны олӧмыслысь ыджыд правдасӧ.
Ӧні, медбӧрын, ме кӧсъя сёрнитыштны миян литературно-художественнӧй критика йылысь. РСФСР-са писательяслӧн съезд вылын сы гӧгӧр чорыд вен муніс и, дерт, эз весьшӧрӧ. «Ӧд критикаыд — кыдзи бура шуис Феликс Кузнецов, — сійӧ лоӧ литератураӧн философскӧя да гражданскӧя асьсӧ кылӧмыс, критика — литературалӧн тыр вир-яя юкӧн.
Анна Николаевна Федорова кувсьӧм бӧрын миян критическӧй цехным, дерт, тӧдчымӧн гӧльмыштіс. Ӧд сійӧ ас кадӧ да бура кужліс донъявны унатор, кыдз шуласны, сьӧлӧмнас кыліс сійӧ либӧ мӧд гижӧдлысь ловсӧ. И ме чайта, не ӧти автор кутас казьтывны Анна Николаевнаӧс гӧгӧрвоӧмӧн шуӧм сылӧн кывъясысь...
А сёрнитны кӧ критикаса ветеран А. А. Вежев йылысь, то колӧ шуны, мый бӧръя каднас сійӧ эзджык кут пырӧдчыны журнальнӧй критикаӧ...
Сідзкӧ, кутшӧм жӧ вынъяс миян тані эмӧсь?
Ме видлалі став статьяяссӧ, кодъяс кольӧм во йӧзӧдсисны «Войвыв кодзув» журналын, и лыд сертиыс да уна пӧлӧс нимъяс серти вывтісӧ эг шогӧ усь. 16 ним вӧлӧма. На лыдын: век ёсь перӧӧн вӧдитчысь, опытнӧй Дмитрий Конюхов и пединститут помалысь Ольга Ивашева, филологияса кандидат Валерий Мартынов и КПСС ЦК бердын общественнӧй наукаяс Академияса аспирант Геннадий Беляев, журналист Георгий Луцкий и пединститутса преподаватель Вера Латышева. Да сідз водзӧ... Ставыс ёна велӧдчӧма йӧз, наукаса кандидатъяс, либӧ наӧн лоысьяс. И на пиысь пӧшти быдӧн, ме ногӧн, вермас нуӧдны бур сяма критическӧй удж.
Сӧмын тай кольӧм вося журнальнӧй критикаыс оз на ёнасӧ бурмӧд ни миянӧс, ни лыддьысьысьясӧс. Ме верма пасйыны пыдіджыка босьтысь-гӧрысь статьяяс: Г. Беляевлысь — вӧр-ва видзӧм йылысь гижӧдъяс вылӧ, В. Латышевалысь — Нина Куратовалӧн книга вылӧ, В. Мартыновлысь — том поэтъяслӧн кывбуръяс вылӧ, Д. Конюховлысь — Федор Щербаковлӧн книга вылӧ, И. Ванеевалысь — фронтовик-поэтъяслӧн кывбуръяс вылӧ. А мукӧдыс, кызвыннас, рецензияяс.
И веськыда кӧ нин шуны, миян абу на ставсӧ вежӧртысь-сигӧртысь принципиальнӧй критикаыс, коді эськӧ куслытӧг отсаліс сӧвмӧдны литературнӧй делӧсӧ да йӧткис сійӧс водзӧ. Ми ёнджыкасӧ велалім юрси ньылыд шыльӧдӧмӧ. А кодӧскӧ кӧ миян пиысь дзужалыштасны мыйыськӧ, либӧ ӧти критик ёсьджыка крукыштас мӧдӧс, кыдзи пырысь-пыр жӧ дзажнитӧ лӧгалӧм, ӧта-мӧдӧс став грекъясас мыждӧм.
А нӧшта чайтсьӧ меным, мый критика уджыс миян кыдзисюрӧ, некодӧн веськӧдлытӧг кывтӧ-мунӧ. Колӧ эськӧ быльысь видлыны лӧсьӧдны секция, да мед эськӧ сійӧ збыльысь уджаліс, мед эськӧ сылӧн сюсь видзӧдлас улысь некор эз сайӧдчыв миян неыджыд литератураным. Сэки эськӧ позис век ас кадӧ выступитны сійӧ либӧ мӧд статьяӧн, кутшӧмкӧ ногӧн водзӧ нуӧдны литературнӧй процессӧ литература да олӧм топыда йитӧмӧн. А секция вылын гӧгӧрбок сёрнитіг-донъялігӧн эськӧ и асьныс критикъясыс вочасӧн быдмисны, и этшаджык эськӧ писькӧдчисны печатьӧ ныж да дзик нин лӧсявтӧм мӧвпа статьяяс.
Дерт, литературнӧй критикаыд — зэв сложнӧй делӧ. Ӧд велӧдысь-донъялысьыдлы колӧ лоны уна тӧдысьӧн, бура гӧгӧрвоысьӧн да ылысь аддзысьӧн. Сэсся ӧд веськыдатӧ шуӧмыд оз на быдӧнлы кажитчы, кодлыкӧ врагӧн на верман лоны... Но сідз-тадз гижышталӧмнад тані немтор жӧ оз артмы. Казьтыштам нӧшта ӧтчыд лэчыд да пӧсь кывъя Виссарион Белинскийӧс. Мыйта сійӧ вермис висьтавны аслас критическӧй гижӧдъясын! Сэкся культурнӧй Россия мырддьысьӧмӧн судзӧдаліс сылысь статьяяссӧ, и мый ыджда удж бергӧдісны найӧ литературасӧ сӧвмӧдӧмын да тшӧтш и народӧс быдтӧм-вежӧрсьӧдӧмын.
И ӧні Россияса критикаын эмӧсь сэтшӧм гижысьяс, кодъяслысь унаторйӧ позьӧ велӧдчыны. Шуам, Феликс Кузнецов, Александр Михайлов, Дмитрий Стариков да мукӧд.
Партиялӧн XXV съезд чуксалӧ литератураса да искусствоса уджалысьясӧс не жалитны вынъяс выль мортӧс, коммунизм стрӧитысьӧс быдтӧм-сӧвмӧдӧм могысь. Сідзкӧ, тшӧтш и миянлы, коми гижысьяслы, колӧ вӧчны став позянасӧ, мед бурджыка вочавидзны партиялӧн шыӧдчӧм вылӧ.
