ВОЙВЫВ БАКУ

Укваын кыптӧ нерп промышленносьт

«Пемыд парма зумыштчӧмӧн шувгис нэмсӧ,

Некод сылы некор ловзян удж эз вай.

Ӧні вӧрзьӧдӧма морӧссӧ и вемсӧ —

Кыптӧ выль индустриальнӧй Войвыв край.»

«Коми кып».

НЕКОР СЭН ОЛЫСЬ ЭЗ ВӦВЛЫ

Урал рытыввыв лэччассянь, Эжва ковтыссянь, пармаяс, тайгаяс, тундраяс вомӧн нюжӧдчӧма Тиман гӧра. Асыв-лунсянь рытыв-войӧ, кык сюрс километр кузя, йиа Вой саридзӧ мыджсьӧмӧн дізьвидзӧ-куйлӧ сылӧн кыпыд сюрсаыс.

Морӧс вылыс Тиманлӧн шебрасьӧма небыд ялаа ягъясӧн, керча васӧд егыръясӧн, трундаа вӧйласян нюръясӧн; пытшкӧсыс тэчсьӧма уна сикас пӧрӧдаысь — лыа, сёй, известняк, мергель, сланеч, доманик.

Тиман гӧраысь, ӧтар-мӧдар боксяньыс, петӧны уна ёльяс да войвыв юяс — Эжва, Изьва, Висер, Емва, Пинега, Мезень да налӧн гырысьджык вожъясыс. Чериа юяс. Вотӧса инъяс. Зверъяслӧн да пӧткаяслӧн быдтысян край.

Тимансянь жӧ, асыв боксяньыс, босьтчӧ синва кодь сӧдз да югыд ю Уква (Ухта). Тэрыба швучкӧ-визувтӧ сійӧ изъя воль вывті, косьяс (порогъяс) вомӧн вирдаліг-чеччалігтырйи — первой котӧртӧ лунлань, сэсся бергӧдчӧ асывлань, бӧрвылас веськӧдчӧ войлань, усьӧ Изьва ю вылӧ да сыкӧд ӧтвылысь киссьӧ ыджыд Печӧра пыр Вой саридзӧ. Уквалӧн ас туйыс абу зэв кузь: йывсяньыс вомӧдзыс (Изьваӧ усянінӧдз) — 250 километр гӧгӧр. Джынтуяс кымын Уква вылӧ усьӧ (веськыдвывсяньыс) Тӧбысь ю.

Уква пӧлӧн некор некод абу овмӧдчылӧма, абу пуксьылӧма некутшӧм сикт. Нэмсӧ вӧлӧма Тиманлӧн куйланіныс эновтӧм, овтӧм, тыртӧм местаӧн. Сӧмын корсюрӧ сылысь асыв-вой ньывкмӧссӧ видлывлӧмаӧсь (дай ӧні на волывлӧны) шочиник вӧралысьяс-кыйсьысьяс: одыбса (Ньывсер вылын, Висер вожын олысьяс) — Тӧбысь пӧлӧн, изьваса — Уква пӧлӧн. Векньыдик ордымъясысь да чӧс туйясысь кындзи сэні эз вӧвлыны вӧрӧд ветланінъяс, туйяс.

А НЕРП ВАЖЫСЯНЬ НИН ПЫЧКЫРТЛІС

Войвывса коми вӧралысь Уква кузя ветлігъясӧн уна слӧя джуджыд кыркӧтшъясысь аддзывліс сьӧд рӧма изъяс. Мукӧд изйыс мыччысьӧма да ыджыд сотчӧм тупӧсь моз быльсвидзӧ. Изйыс юклассьӧ-потласьӧ гырысь плавкӧс пластъясӧн; би вылын трачкӧдчӧмӧн сотчӧ; тӧв йылын дыр олӧмысь вылысыс едждӧ да сотчанлуныс вошӧ. Тайӧ — доманик, сёя-извесьта (мергель) сора из шом сланеч, пропитайтчӧма нерпӧн, сійӧн и сотчӧ.

Уква пӧлӧн ветліг-мунігъясӧн коми вӧралысь уналаысь аддзывліс, кыдзи изъяс костӧд му пиысь пычкыртӧ-петӧ аслыспӧлӧс дука, дьӧгӧдь кодь сьӧд вый. Сійӧ выйсӧ важысянь коми морт вӧдитліс зелля пыдди. Тайӧ — нерп (нефть). Ӧзтан кӧ, яра сотчӧ сьӧд тшынӧн.

Сідз жӧ важысянь коми вӧралысь казявліс, кыдзи Уква ю пыдӧссянь, ключ моз бульгӧмӧн, тюрӧбӧн кыптӧны больяс; ва вежтасас найӧ потласьӧны, ва вылас пуксьӧ уна рӧма вӧсньыдик кень кодь сім. Потігас кӧ болляс чуткан би, ыпнитлӧмӧн ӧзйылӧ. Тайӧ — нефть газ.

Тадзи важысянь укваса нерп петкӧдлӧ вӧлӧм ассьыс оланінсӧ, пычкыртӧ му пытшкысь быд тшелльӧд, петкӧдӧ-явитӧ асьсӧ эрд вылӧ. Уна нэм чӧж сійӧ куйліс вӧрзьӧдлытӧг Тиман сьӧмӧсын, — пищитіс, булькӧдчис, мездысис петны вӧля вылӧ. Уна нэм чӧж сійӧ виччысис перйӧм. Сӧмын некод эз волы, некод эз интересуйтчыв сыӧн, дай некод эз тӧдлы сійӧс войдӧр. Толькӧ пемыд коми вӧралысь пӧльзуйтчыліс сійӧн...

Эськӧ нерплӧн коланлуныс зэв ыджыд. Нерпысь вӧчӧны бензин, карасин, машина мавтасъяс, парафин, лакъяс, асфальт, взрывчатӧй веществояс да мукӧдтор, ставсӧ 300 пӧлӧсӧдз. Нерп продуктӧн уджалӧны аэропланъяс, автомобильяс, тракторъяс, паровозъяс, гырысь карабъяс, фабрик-заводъясын уна пӧлӧс машинаяс да с. в. Нерп зэв бур ломтысянтор — кокньыд (этша места колӧ) дай уна жар сетӧ. Сы вӧсна нерп шуӧны «сьӧд кизьӧр зарниӧн».

Кор тӧдмалісны нерплысь ыджыд коланлунсӧ горш капиталистъяс, уськӧдчисны корсьны сійӧс быдлаысь, быд государствоын. Синъясныс ӧзйисны колысьлунӧн, чужисны нерп перъян гырысь промышленникъяс да обществояс. Налӧн мӧда-мӧд костаныс пыр кыссьывліс зык, мунліс чорыд конкуренция, мырддьысьӧм, — быдӧнлы колӧ вӧлі босьтны ас кипод улас ыджыдджык нерпа район. Нерп понда пансьывлісны весиг гырысь войнаяс. Сідз жӧ вӧлі важӧн и сардырся Россияын. Грознӧйын да Бакуын (Кавказын) кыптыліс Россияын медводдза нерп промышленносьт. Коді эз кывлы Нобельӧс! Сійӧ вӧлі ыджыд частнӧй нерппромышленник Россияын и мукӧд государствоясын.

А укваса нерп дорӧ кутчысьны эз вӧв выгӧднӧ. Кавказ матынджык да бур туйяса, а Уква ылын, «дикӧй войвылын», кыдзи шуласны, «чӧрт кулигаын», туй ни олысь абу. Кыдзи сэтчӧс нерп дінӧ сибалан? Кыдзи сійӧс сэтысь перъян да петкӧдан? Мат!.. Вӧвлі колӧм и полӧм: колӧмыс нерп вылӧ горшлун, полӧмыс — ыджыд капитал пуктӧм. Сэсся некод эз тӧждысьлы важӧн ылі окраинаясӧс ловзьӧдӧм-кыпӧдӧм понда.

Эськӧ нерп пиын гудрасьӧмыс да ноксьӧмыс мукӧдлаын дорысь вӧлӧма, —

УКВАЫН ВОЙДӦРДЖЫК

Дас сизимӧд нэм помын нин укваса нерп нимавлӧма. Асыв-вой тӧв сылысь дуксӧ нӧбӧдлӧма Тиман гӧра вомӧн Мӧскуа карӧдз: 240 во сайын, 1692 воын Петыр сар мӧдӧдлӧма видлавны Голландияӧ Укваса доманикъяс. Тасянь босьтчӧ укваса нерплӧн историяыс.

1745 воын кутшӧмкӧ купеч Набатов стрӧитлӧма карасин вӧчан завод Уква вомӧ (сикт Изьва вылын, Уква усянінын). Набатов перйылӧма вонас 4000 пуд нерп, мӧдӧдлӧма мӧскуаса аптекаяслы 1000 пуд карасин, а вӧчтӧм нерпсӧ ыстывлӧма заграничаӧ. Набатов кулӧм бӧрын заводыс сотчӧма да нерп перйӧмыс помасьӧма.

Пӧшти сыкӧд ӧти кадӧ, 1746 воын, мӧд купечлӧн, Прядуновлӧн, вӧлӧма жӧ нерп завод Уква ю вылас: нерп петан ключ весьтас, ю шӧрас, вӧчлӧма нёль пельӧса сруб 13 кер судта; 6 рад сюйлӧма вӧлі ваас (вӧйтӧма пыдӧсӧдзыс) да сэтчӧ лӧсьӧдӧма векньыд пыдӧса тшан, кытчӧ вӧлӧм и пырӧ увсяньыс нерпыс. Тайӧ заводыс бура дыр уджалӧма. Прядунов кулӧм бӧрын сійӧ волӧма уна киӧ, пансьылӧма суда делӧ. Уна-ӧ нерпсӧ перйывлӧмаӧсь да кытчӧ мый воштывлӧмаӧсь — тӧдмӧдъяс абуӧсь ӧні.

Та серти позьӧ аддзыны, медводдза нерп перйӧм да медводдза карасин завод вӧлӧма абу Кавказын, абу Америкаын, а Укваын.

Бӧрынджык нерп корсьны Укваӧ волісны бура уна видласьысьяс (исследователи), кымынкӧ ӧтка предпринимательяс и тӧвариществояс босьтчывлісны нерп перъян уджӧ, сӧмын нинӧм налӧн эз артмы. Эз вермы паськавны промышленносьт Укваын. Вӧвлӧма тадзи: ӧти промышленник медалас инженеръясӧс нерп корсьны, а мӧд ёнджык промышленник (Нобель кодь) сійӧ инженеръяслы жӧ сетас ыджыдджык дон, мед налы нерпыс эз сюр корсян местаяссьыс. Мунлӧма сэні быдсяма мошенствоыс и спекуляцияыс. Кутшӧмкӧ граф Канкрин 1899 воын босьтлӧма монопольнӧй права Уква районысь нерп перйӧм вылӧ, мынтӧма сыысь 5 во чӧж казналы налог, а уджас абу и кутчысьлӧма. Сідз жӧ пӧшти уджавлӧма капитан Воронов: буритлӧма (писькӧдлӧма) бура джуджыд скважинаяс, а нерп абу сюрлӧма.

Медся дыр уджалӧма Укваын инженер Гансберг (1899–1917 воясӧ) «Северное Нефтепром. Т-во Гансберг, Корнилов и Ко» фирма нимӧн. Сылӧн промыселыс — «Варваринскӧй» — вӧлӧма Уква вомсянь 40 километр сайын вылынджык. (Ӧні сэні эм химическӧй лаборатория, стрӧитӧны химическӧй заводъяс, недыр мысти лоӧ тані ыджыд курорт). Гансберглӧн фирмаыс перйылӧма нерпсӧ 80–100 пудйӧдз суткинас, вӧчлӧма карасин, вӧлӧма бур кодь оборудованньӧ (машинаяс, буритчан станокъяс), электричество, телефон и мукӧдтор. Сӧмын и сійӧ 17 во чӧжӧн абу вермӧма пӧртны нерп перйӧмсӧ промышленносьтӧ.

Медбӧрын революцияӧдз (1913–1917 в.) бергалӧма «Русск. Т-во Нефть». Сылӧн Уква районын кӧнсюрӧ вӧлӧма скважина 12 кымын, но нерп перйӧм абу мунлӧма.

Октябрса революция весаліс Ухтаысь став воддза промышленникъясӧс, ӧткаясӧс и артельясӧс.

ТАДЗИ ПЕРЙӦНЫ НЕРП

Коми уджалысь йӧз, дерт, кывлісны важысянь нин Уква йылысь, сӧмын оз на быдӧн тӧдны, мый сэні вӧчсьӧ, кутшӧм удж мунӧ. Тӧдӧны вӧлі, гашкӧ, и нерп йылысь, гашкӧ кодсюрӧ весиг и аддзывліс сійӧ нерпсӧ, сӧмын оз на быдӧн тӧдны, кыдзи сійӧс перйӧны, кытысь сійӧ петӧ. Унаӧн чайтӧны, нерпыд пӧ ачыс петӧ да чукӧрмӧ гырысь гӧпъясӧ, босьт пӧ да гумлав сӧмын. Абу дзик сідзи. Кӧнсюрӧ, шочиниклаын, му пӧрӧда костъясті, збыльысь, пычкыртчыштӧ и ачыс да сылӧн газыс, сӧмын зэв этша, муртса-муртса признакыс, — сы вылын промышленносьт оз кыпты. Промышленнӧй нерп перйӧны му пытшкысь, бура пыдысь. Первой видлалӧны местасӧ инженеръяс-геологъяс, тӧдмалӧны — эм али абу нерп. Сэсся заводитӧны мусӧ писькӧдны (буритны скважинаяс) специальнӧй инструментъясӧн, машинаясӧн. Скважина вылас стрӧитӧны джуджыд вышка, мед бертчисны лэдзигъясӧн да лэптігъясӧн кузь трубаяс да буритчан инструментъяс. Медым скважинаыс эз бужды, пытшкас сюйӧны чугун трубаяс. Тайӧ уджыс зэв сложнӧй. Веськавласны ва слӧйяс, скважина кызтанас пондас петны му пытшкысь ва. Сэтшӧм слӧйсӧ тупкӧны трубаясӧн да цементӧн, сэсся водзӧ буритӧны, кытчӧдз оз воны нерпа пӧрӧдаӧдз. Нерпыс му пиас оз жӧ юясӧн визувт, оз тыясӧн пукав ни, а лыа пӧвстын олӧ, пӧрӧда пытшкын, сэтысь и рудзтӧ сэсся скважинаӧ. Кӧні нерпа пӧрӧда слӧйыс кызджык да кизьӧрджык, сэтысь ӧдйӧджык и нерпыс петӧ, мукӧдлаас (Бакуын кӧть) качӧ весиг гырысь фонтанъясӧн, 100 метр судтаӧдз му эжсяньыс, жуглӧ вышкаяссӧ и буритчан «заводсӧ» (инструментъяс, станокъяс). Укваын нерпа пӧрӧдалӧн слӧйыс топыдкодь да, нерпыс оз сэтшӧм скӧрысь пет ачыс, колӧ лэптавны аслыспӧлӧс кузьмӧс кӧшӧн (тартайтны желонкаӧн) либӧ качайтны насосъясӧн. Эм и Ухтаын сэтшӧм скважинаяс, кыті нерпыс ачыс петӧ (Чибъюын). Медым унджык нерп перйыны, буритӧны унджык скважина. Ӧти скважинасянь мӧдӧдз костсӧ вӧчӧны 500–600 метр — ӧтарӧ и мӧдарӧ. Сы вӧсна нерп перъянінъясын и зарвидзӧны зэв уна вышкаяс. Укваын ӧні нерпа пӧрӧдаыс, шӧркодя кӧ босьтны, 400–410 метр пыдтаын, но учёнӧйяс чайтӧны и пыдысьджык на нӧшта нерп.

Тадзи жӧ перйӧны ӧні нерп Укваын. Дерт, промышленносьта гырысь центръясын (Америкаын, шуам) нерп перйӧм мунӧ быдсяма сложнӧй машинаясӧн. Регыд и Укваын сідзи лоас!

СӦВЕТСКӦЙ УКВА

Кыксё воысь дырджык сардырся промышленникъяс ноксисны да мырддьысисны укваса нерп вылын да грӧш дон пӧльза эз вайны некодлы. Уква кольлі век воддза кодь вунӧдӧм-эновтӧм местаӧн. Толькӧ Сӧвет власьт вӧрзьӧдіс, ловзьӧдіс сійӧс. Сӧвет правительство лыддьӧ медводдза могӧн: пӧртны СССР-ӧс передӧвӧй индустриальнӧй странаӧ, кыпӧдны социалистическӧй промышленносьт тшӧтш ылі окраинаясын, кыдзи миян Коми обласьт ставнас, кыдзи тшӧтш и Уква, Печӧра район.

Капиталистъяс эз вермыны кыксё воӧн паськӧдны Укваын некутшӧм производство, а большевикъяс куим воӧн вӧчисны сэні уна пӧв унджык на дорысь. Ӧні Уква — Войвыв индустрия кыпӧдан база, нерп промышленносьтлӧн центр.

1929-ӧд воын, август 22 лунӧ (буретш Коми автономия лунӧ), Кардор пыр, Вой саридзӧд, Печӧра да Изьва кузя, воисны Укваӧ сӧветскӧй инженеръяс, геологъяс (му пӧрӧда тӧдмалысьяс), буритчысь мастеръяс да робочӧйяс. Локтісны найӧ Мӧскуасянь, Грознӧйсянь, Бакусянь видласьны — корсьны укваса нерп. Вайисны колан инструментъяс да станокъяс, — кодсӧ ас выланыс, кодсӧ пыжъясӧн, кодсӧ тӧвнас нин вӧвъясӧн.

Кӧкъямыс тӧлысь чӧж пӧшти муніс видласьӧм, Тиман гӧралысь асыв-вой ньывкмӧссӧ уналаті бытшйӧдлісны, буриталісны Крелиус станокъясӧн разведочнӧй скважинаяс. Аддзисны нерпа паськыд места Чибъю гӧгӧрысь (ичӧтик ю, усьӧ Уква вылӧ шуйгавывсяньыс, Уква вомсянь 12 километр). 1930 вося апрель 4-ӧд лунӧ Чибъюын заводитісны буритны нерп перйӧм вылӧ медводдза скважина (№ 5), а октябр 15-ӧд лунӧ сійӧ скважинаыс 388 метр пыдтаысь сетіс Укваын медводдза сӧветскӧй нерп. Сэкисянь воссьӧ Ылі Войвылын выль промышленносьт — нерп перйӧм, да быдмӧ тайга шӧрын, Уква ю дорын, социалистическӧй выль кар — Чибъю.

Укваса экспедиция вотӧдз Чибъюын вӧлі сӧмын 1 важ вышка (№ 1), 2 посньыдик керка да 1 ичӧтик кузнеча, кодъясӧс стрӧитлӧма 1914–15 воясын «Русск. Т-во Нефть». Сэсся нинӧмтор, гӧгӧр — вӧр.

А ӧні, куим во мысти, мый сэні эм?

АВТОТРАКТ

Во кык сайын на Сыктывкарсянь Укваӧдз эз вӧв прамӧй туй. Позьӧ вӧлі мунны сӧмын Кардор пыр, Вой саридзӧд, Печӧра да Изьва кузя, кыдзи мунлӧма 1929 воын экспедиция, либӧ Емва кузя пыжӧн катны, сэсся пырны Шомвукваӧ (Емва вылӧ усьӧ), сэтісянь васӧд вӧрӧд бура кузь вӧлӧк вуджны да вӧлисти Уква ю вылӧ воан. Кыкнанла туяс колӧ вӧлі пуктыны лун 10–12 кымын. Ӧні Сыктывкарсянь Чибъюӧ позьӧ воны... ӧти суткиӧн! Паракодӧн Ванвисдінӧдз, а сэсянь Укваӧдз машинаӧн (автомобильӧн) гумла кодь шыльыд тракт вывті воан 10 часӧн. Трактыс пӧшти 300 километр кузя, да ӧд кутшӧм тракт — шоссе! Ордымыс сылӧн 65 метр пасьта, туйыс — 8½ метр (4 саж.) пасьта.

Мыйта удж татчӧ пуктӧма! Ӧд колӧ вӧлі писькӧдны морт волывлытӧминъясті: пармаяс, чащаяс, тайгаяс пыр, «пыдӧстӧм» нюръяс вывті, Тиман гӧра вомӧн. Веськавлӧны сэтшӧм нюръяс — 15 метр судтаӧдз некутшӧм пыдӧс оз сюр. Колӧ вӧлі сэтшӧмъяссӧ чорзьӧдны да крепитны! Кымын гӧра да джуджыд чой (кыр) паныдасьлӧны, — колӧ вӧлі рӧвняйтны. Кымын сё пос вӧчны, кымын сюрс мыр бертны, кымын миллион куб му бергӧдны! Да трактыслысь подувсӧ вольсавны дрӧбитӧм изйӧн, шӧрсӧ чорзьӧдны дзимбыр кодь гравийӧн, вылыссӧ шыльӧдны пызь кодь лыаӧн, трамбуйтны-топӧдны да мольӧдны, мед некӧн эз вӧв мыльк ни гуран, мед вӧлі свинеч кодь топыд.

Став шоссесӧ тайӧс гымгӧма-вӧчӧма сӧмын куим воӧн! Толькӧ Сӧвет власьт дырйи вермис татшӧм туйӧн йитчыны Уква Эжвакӧд. Тайӧ шоссесӧ лоӧ на нюжӧдӧма: ӧтарӧ — Сыктывкарӧдз, мӧдарӧ — Усть-Цильмаӧдз (Печӧра вылын), а недыр мысти юковтас сэтчӧдз кӧрт туй. Сэки Сыктывкарсянь Укваӧдз мунны тырмас час 8–10 (ӧнія сутки пыдди).

Да, пӧдлинӧ, и войдӧрджык нин кӧсйылӧмаӧсь лӧсьӧдны туй Пӧлӧвниксянь (Емва вылын) Укваӧдз. 1907–10 воясӧ важ Вӧлӧгда губерняса земство весиг «уджавлӧма» туй вӧчӧм вылас: писькӧдлӧма ордым, вольсавлӧма туйсӧ и. Сӧмын тракт пыдди прак артмӧма, сӧмын уджалысь йӧзлысь сьӧмсӧ лотайтлӧмаӧсь. Ӧнія шоссе кузя мунігӧн аддзывлан корсюрӧ сійӧ важ «трактсӧ» — бурдӧма, вӧйӧма да нитшсялӧма. Сідзи уджавлісны сардырся мошенникъяс-пӧдрадчикъяс.

ЧИБЪЮ — ПРОМЫШЛЕННӦЙ КАР

Коркӧ кӧ, во кызь сайын кымын татшӧмыс артмис, лыддисны эськӧ чудеса-дивӧӧн. Кыдзи нӧ эн шензьы эськӧ, куим воӧн кӧ нинӧм абуинын, тайга шӧрын, кыптіс промышленнӧй кар да йитчис сійӧ куимсё километра трактӧн паськыдджык оланінкӧд? Сӧмын социализм тэчысьяс оз шензьыны, оз эскыны некутшӧм «чудеса» вылӧ. Найӧ тӧдӧны ӧтитор: ударнӧй кадын — ударнӧй удж. Найӧ — асьныс кӧзяинъяс асланыс странаын, тӧдӧны, мый сылы медъёна колӧ:

Унджык бур фабрик да гырысь завод!

Налы — машинаяс, электроток!

Унджык чугун, да кӧрт, да сталь!

Унджык из шом!

Унджык нерп!

Перйы! Берт!

Асланым кып вылӧ вын абу жаль!

Сідз жӧ и Чибъюын уджыс мунӧ боевӧй ӧдъясӧн. Ӧні нин сійӧ ичӧтик промышленнӧй кар кодь. Ӧтилаын да мӧдлаын, нюръяс вылын, ляпкыдик вӧр пӧвстын пуяс йывті чургӧдчӧмаӧсь нерп перъян джуджыд вышкаяс. Быд вышка улын скважина, шусьӧ «бурӧвӧй»-ӧн (буровая), — мукӧдыс буритсьӧ на, мукӧдыс нерп нин сетӧ. Сӧмын ӧні нерп петан бурӧвӧйяссӧ унджыксӧ «печатайтӧма» (тупкӧма), некытчӧ на кисьтавныс да. Восьталасны ставсӧ, кор промышленнӧй эксплуатация пондас мунны.

Чибъюын кылӧ ыджыд заводскӧй шум: машинаяслӧн зымӧдчӧм, моторъяслӧн ыпкӧм, механическӧй заводлӧн мургӧм, гудокъяслӧн-свистокъяслӧн чуксасьӧм. Завод весьтас кыптӧ сынӧдӧ ыджыд сьӧд тшын — сійӧ петӧ кузнеча горъясысь, кодъяс ломтысьӧны нерпӧн.

Сэні жӧ гораа катшкӧмӧн чупкӧ 45 пудъя парӧвӧй мӧлӧт. Тайӧ мӧлӧтыс медводдзаысь кучкӧма 14 во тыран лунӧ Октябрса революциялы — 1931 вося ноябр 7-ӧд лунӧ.

Тшӧкыда сынӧдын жургӧны-лэбалӧны аэропланъяс, кодъяс пуксьывлӧны (и качӧдчӧны) югыд Уква ю вылӧ. Найӧ — йитӧд Ылі Войвывса мукӧд промышленносьтъяскӧд: из шома Вӧркутакӧд, Кожвакӧд, Усакӧд да мукӧдкӧд.

А рытнас Чибъю ӧзйӧ югыд электричество биӧн.

— Ми медвойдӧр, воӧмӧн тшӧтш (1929 во помын), лӧсьӧдім тані электричество, — шуӧ Уква-Печӧраса промышленносьтӧн ӧнія веськӧдлысь, Мороз ёрт. — Ӧти-кӧ, нерп перйигӧн зэв ӧпаснӧ вӧдитчыны прӧстӧй биӧн (а уджыс мунӧ сутки чӧж — лун и вой); мӧд-кӧ, мед вӧлі эновтӧм пемыд войвылын ӧзйӧ да югдӧ социалистическӧй выль промысел — нерп промышленносьт. 1933 воын стрӧитам выль электростанция, 1200 киловатт вынаӧс, ӧніяыс ичӧт нин...

Кык во сайын на кӧні вӧлі пемыд вӧр, шӧйтлісны сӧмын зверъяс да овлісны пӧткаяс, ӧні сэні став Уква-Печӧраса промышленносьтӧн веськӧдлан центр: управленньӧ, радиостанция, служащӧйяслӧн квартираяс, столӧвӧй, пывсян. Мӧд вося ар кежлӧ тані лоӧ ыджыд посёлок — 1000 семьялы оланінъяс, больнича, клуб, школаяс, яслияс да мукӧдтор.

Чибъюлӧн эм ичӧтик вӧр пилитан завод. Эм судострой, кӧні вӧчалӧны нерп кыскалан баржаяс, гырысь пыжъяс, весиг паракодъяс. Эм бура ыджыд овмӧс — пуктасъяс вӧдитӧны (картупель, капуста, свеклӧ, редиска, галанка), видзӧны мӧсъясӧс, порсьясӧс, кроликъясӧс да курӧгъясӧс, — ставыс бур пӧрӧда; уджалысьяслы бур пӧтӧса вӧлӧга база.

Эм карасин вӧчан ичӧтик завод — вӧчӧны бензин, карасин, машина мавтасъяс. Эштӧ да пондас уджавны ХV Октябр кежлӧ ыджыд выль завод.

Чибъюын уджыс мунӧ социалистическӧй методъясӧн — ордйысьӧм, ударничество, содтӧдӧн план тыртӧм. Став промыселъяс кузяыс (тшӧтш Печӧра вож да тракт) сюрсысь унджык ударник. Робочӧйяслысь неграмотносьт ликвидируйтӧм да на костын культурно-воспитательнӧй удж нуӧдӧм пуктӧма бура. Тайӧ уджыс мунӧ асланыс клубын да ёнджыкасӧ производство вылын. Петӧ печатнӧй кык газет да радиогазет.

Сэні жӧ, места вылас, дорсьӧны выль кадръяс (техникъяс, бурӧвӧй мастеръяс, слесаръяс да мукӧд квалификацияа удж нуӧдысьяс). Сы вылӧ эм профтехникум. Велӧдчӧмсӧ петкӧдӧма производство вылас жӧ ёнджыкасӧ. 1933 воын воссьӧ тані горнӧй техникум. Коми обласьтлы сэтчӧ колӧ сетны первой вонас жӧ этша вылӧ 300 велӧдчысьӧс.

Эм ыджыд библиотека — 10 000 нигаӧдз. Оз нин тӧр дзескыдінӧ да ыршасьӧ паськӧдчыны геологическӧй музей (Уква-Печӧраса уна пӧлӧс му пӧрӧдаяс эмӧсь).

Вот, кор тайӧ ставсӧ артыштан, кор рытъясын пукалан гажа да югыд биа керкаын, кылан Чибъюлысь лолалӧмсӧ да сьӧлӧм тіпкӧмсӧ, кывзан радиоӧн ылі Мӧскуаӧс, либӧ клубын видзӧдан «Темп и натиск» да гажӧдчан кыпыд музыкаӧн, — збыльысь вунӧдчылан: кажитчӧ, быттьӧ тэ абу Чибъюын, а кутшӧмкӧ ыджыд промышленнӧй карын...

А уджалан ӧдъясыс! Воддза промышленникъяс 400 метр судта скважинаяс буритлӧмаӧсь 20 тӧлысь чӧж (1 во да 8 тӧлысь — «Русск. Т-во Нефть»), вышкаяс стрӧитлӧмаӧсь во джынъясӧн. Ӧні Чибъюын сэтшӧм скважинаяссӧ буритӧны 5 да 4 тӧлысьӧн, вышкаяс вӧчӧны 28–30 лунъясӧн! Та выйӧн Уква мунӧ водзынджык весиг Грознӧйысь да Бакуысь.

Дерт, эз кокньыда тайӧ ставыс шед, ковмис ёна вермасьны войвывса чорыд природакӧд, быдсяма сьӧкыдыскӧд. Ӧд уджсӧ вӧчныс эз вӧв «американскӧй» оборудованньӧ, эз вӧв туй ни оланін. Ставсӧ выльысь стрӧитӧма. Сӧмын вӧлі уджалысьясыслӧн ыджыд кӧсйӧм, энергия да энтузиазм. Куим воӧн перйӧма Ылі Войвылын зэв ыджыд победа:

— Укваса нерп воссис, муткыртӧ-петӧ Тиман из улысь, визувтӧ социалистическӧй индустриялы отсӧг вылӧ.

Таво нин Укваса нерп муніс куим 50 тоннаа баржаӧн Кожваса, Усаса да Печӧраса разведкаяслы отсӧг вылӧ.

Таво нин, Октябрса революциялы 15 во тыран лунсянь, Чибъюын воссьӧ промышленнӧй нерп перйӧм.

— Колӧ эскыны! — сьӧлӧмсянь шуӧ Мороз ёрт. — Верманныд висьтавны став коми уджалысь йӧзлы: Войвыв крайын кыптас уна пӧлӧс гырысь промышленносьт, мый йылысь войдӧр некод и мӧвпыштлыныс эз лысьтлы, эз кужлы. Верманныд висьтавны став коми уджалысь йӧзлы: регыд нин Уква лоас Войвыв Грознӧйӧн да Бакуӧн, а Вӧркута — Войвыв Донбассӧн да Кузбассӧн!

Уква йылысь колӧ тӧдны коми уджалысь йӧзлы.