ОРДЙЫСЬӦМ
МЕДБӦРЪЯ РУЖТӦМ
Таво вичкояслӧн олӧмыс ёна омӧльтчис. Сиктса йӧз асьныс весиг шензьӧны:
— Тадзи кӧ водзӧ кутас мунны, енлы эскӧмыд во-мӧдӧн и помасяс.
— Мыйла нӧ, збыль, та ӧдйӧ пондіс вераыс путкыльтчыны? Войдӧр вӧлі праздник лунӧ вичкоад он тӧр — сы мында йӧз волывліс, ӧні весиг крам праздникъясӧ вичкоыд тыртӧм. Шензьыны он вермы, кутшӧм олӧм пуксис!
Водзмӧстчысь да мыйкӧ мында велӧдчыштӧм йӧз, кодъяс лыддьывлӧны да кывзывлӧны шочиника журналъяс да газетъяс, дерт, неуна гӧгӧрвоӧны вӧлі веськыдджык помкасӧ вера катовтчӧмлысь: сійӧс личкӧ культура.
— Олӧмыс ӧні вежсис, йӧзыслӧн вежӧрыс воссьыштіс, сійӧн и вераыд бырны пондіс. Со ме ас йылысь кӧть шуа: мыйта эг кевмывлы да юрбитлы ме войдӧртӧ, а пӧльзаыс нинӧм эз лолы. Ӧні шочджыка вичкоад ветлывла да, быттьӧ лӧсьыдджык кутіс лоны, — висьталас кодкӧ вера йылысь сёрниӧ воигӧн.
— Вывті уна кадсӧ весьшӧрӧ воштавлім вичкоад да, кысь сэсся бура олан, — содтас сэтчӧ мӧд.
— Ӧти-кӧ, кадсӧ воштавлім, этшаджык удж выланым зільлім; мӧд-кӧ, огӧ вӧлі кужӧ прамӧйджыка уджавныс, — шыасяс коймӧд.
— Сійӧ збыль сідз и эм. Агроном ни, техник ни, некод эз туйдӧдлы удж вылад. Ӧні со — артельяс, тӧвариществояс, колхозъяс, агроном, землемер, плант...
— Тупкыны эськӧ колӧ вичкосӧ.
— Вичко тупкыны абу дыр. Со тай нӧ Сыктывкарын Степан вичкотӧ тупкӧмаӧсь жӧ. Сӧмын колӧ сы вылӧ йӧзсӧ ыштӧдны войдӧр.
— Бур лыддьысян керка эськӧ артмис.
— Лыддьысян керка? Миян вичкосьыд зэв бур теятра на артмас.
Татшӧм сёрнияс уналаын кыптывлісны. Кӧнсюрӧ прӧста гызьылӧм вӧлі, мукӧдлаас и збыльмӧдісны баитӧмъяснысӧ. Медвойдӧр том йӧз босьтчисны — комсомолечьяс. Налысь уджсӧ ёна водзӧ йӧткыштіс Степан вичко тупкӧм, ыштӧдіс да кыпӧдіс сьӧлӧмнысӧ. Весиг мукӧдлаас кутчысисны ордйысьны сикт на сикт: кӧні водзджык вичко тупкыны вермасны. Недыр мысти тупкисны вичкояс Пожӧгын, Кӧрткерӧсын, Сереговын. Ӧчередь воис быд сиктӧ, быдлаын уджалӧны «бригадаяс».
— Вичко пыдди — культура керка! — быдлаын лэптісны лозунг.
Шызисны сэки «православнӧй вера» кутысьяс-видзысьяс: попъяс, кулакъяс, важлань кыскысьяс. Первой босьтчылісны лёкысь:
— Оз ло сідзи! Огӧ сетӧй! Вичкосӧ ми стрӧитлім, ми кӧзяинъясыс!
Кор нинӧм эз кут пусьыны да выль йӧз пондісны синны, лёкалысьяс этша раммыштісны, небыдика да наяна босьтчисны сёрнитны:
— Кодлы нӧ лёксӧ вӧчӧ вичкоыс? Сійӧ ӧд велӧдӧ йӧзӧс мирӧн да сӧгласӧн овны. Вичко да ен вера лӧньӧдӧны йӧзӧс, раммӧдӧны да небзьӧдӧны чорыд сьӧлӧмъяснысӧ, кыпӧдӧны да бурмӧдӧны мывкыдъяснысӧ.
Весиг татшӧм небыда мавтӧм сёрниыс эз вермы ӧлӧдны водзмӧстчысь йӧзӧс: найӧ бура нин гӧгӧрвоӧны вичколысь могсӧ да дорйысьысьяслысь сямсӧ, кодъяс падмӧдӧны выль олӧмӧ сетчӧмысь, паныд мунӧны ыджыд, социализм нога уджлы.
Сэки вичко видзысьяс мӧд пӧлӧс мойд лэдзны кутісны: ӧнія режимӧ пондісны ладмӧдчыны:
— Сӧвет власьтлы паныд ми огӧ мунӧ. Священнӧй писанньӧын шуӧма: «несть власти, аще не от бога». Ставсӧ ми вӧчам ен ногӧн. Ковмас кӧ, вичко службасӧ лӧсьӧдам сӧветскӧй гласъясӧн. Ковмас кӧ, «иже херувимы» пыдди «Интернационал» пондам сьывны, колӧ кӧ, Ленин поконикӧс и Карл Марксӧс быд ӧбӧдня дырйи казьтылам. Колӧ кӧ, коммунист партиялы «многая лета» сьылам. Быдтор вӧчам, ставсӧ вежам, сӧмын вичко энӧ тупкӧй. Ыджыд грек сэки тіян вылӧ усьӧ.
Нинӧм, некутшӧм сӧрӧм эз имит. Вичкояс тупкӧм йылысь сёрни пыр ӧтарӧ содӧ да ёнмӧ, пыр ӧтарӧ чорзьӧ.
Сэки гӧгӧрвоисны попъяс-дякъяс: кутчысьны некыдз оз позь, зырасны-синасны.
— Судьба, отец Питирим!
— Неумолимая судьба, отец дьякон!
— Пом воӧ, отеч Питирим!
— Пом, отеч дякон, пом во веки веков!
— Аминь!
Тадзи Микӧла лунӧ, вӧлтарын, затрення сьывсьӧм бӧрын, сёрнитісны Питирим поп да Ларивон дякӧн. Сёрниыс, дерт, эз друг кыпты: водзвыв нин вӧлі сы йылысь налӧн сӧветуйтчӧма. Бӧръявылас быд паныдасигӧн сэсся сёрниыс ачыс кыдзкӧ вӧлі кыптӧ, весиг оз вӧлі юасьны мӧда-мӧдыслысь, мый йылысь, — сідз гӧгӧрвоӧны.
Коркӧ, во дас сайын кымын на, вичколӧн «прикодыс» вӧлі лыддьыссьӧ ёна озырӧн, йӧз волӧны вӧлі унаӧн — муртса тӧрӧны вичкоас. Ӧні — пыр куш. Со кӧть талун. Крам праздник — Микӧла лун, а йӧзыс ки тыр мында сӧмын, унджыкыс пӧрысьяс: кымынкӧ Максим, кымынкӧ Микол — именникъяс да гоз-мӧд пӧч. Вель дыр тай эськӧ дрангис потӧм бока сизимдас кык пудъя жыннян да, он кыскы йӧзтӧ вичкоад. Чукӧрмис зэв этшаник. Весиг поп да дякӧн бура дыр арталісны, восьтыны абу службасӧ.
— Душ дас кымын толькӧ, — шуис дякӧн, двери-ӧдзӧс розьӧд видзӧдліс да.
— Этша, этша. Богослуженньӧ вӧчӧм доныс весиг абу йӧзыс.
— Нӧрӧвитлам ещӧ али заводитам? Гашкӧ, дзикӧдз талун эновтам?
— Служиттӧг оз ло лӧсьыд. Йӧзыс мый сэки кутасны шуны? Крам праздник ӧд!.. Лоӧ заводитны, мый керан. Кодлы локны — ӧнӧдз локтіс нин.
— Кыдзи службасӧ нуӧдны, отеч Питирим: соборнӧйӧс али прӧстӧйӧс?
— Прӧстӧйсьыс прӧстӧйӧс, дякӧн, рӧдйӧн. Нинӧмла соборнӧйсӧ нюжйӧдлыны та мында йӧзыдлы.
Кырлӧсын Семен дяк Каля Иллякӧд важӧн нин лӧсьӧдчисны сьывны: перъялісны колан нигаяс, сисьяс ӧзтісны, виччысьӧны дякӧнлысь петӧм да «благослови, владыко» шуӧм. Дяк кык пӧрйӧ нин веськыдвыв ӧдзӧсӧд видзӧдліс вӧлтарӧ, мыйла сы дыра оз заводитны?
— Начинайте, отцы, пора!
— Сейчас начнем.
Вичкоын кӧдзыд, гажтӧм, пемыд, муртса тыдыштӧны иконостасын ӧбразъясыс. Йӧзыс этша да, быд вашнитӧм шы кылӧ бура кузь йӧлаӧн, быд кызӧктӧм гораа гуркнитӧ. Кор дякӧн амвон вылӧ петіс да кыз гӧлӧснас пыдісянь «благослови, владыко» шуис, быттьӧ кӧнкӧ вичко куполас сісь сьӧмӧса кражйӧ пилаӧн парснитісны. Заводитчис затрення. Питирим поп небыдика намӧдӧ, Ларивон дякӧн рукӧстлӧ кыза, дяк да Каля Илля, кыкнанныслӧн гӧлӧсъясныс вӧсньыдикӧсь да, быттьӧ тюрзӧны, сӧмын кывлӧ: «О-ӧ-у-ой». Некодлысь, дерт, некод нинӧм оз гӧгӧрво, сідз нин велалӧмаӧсь да, сьӧдас кывзӧны да юрбитӧны вичкоӧ локтысьяс.
Пӧчӧяс костын корсюрӧ кылыштлӧ тёкайтӧмӧн вашкӧдчӧм:
— Со ӧд, шондібанӧй, Микӧла угодниктӧ нин йӧзыд оз пыдди пуктыны!
— Вунӧдны тай вичкотӧ кутісны, ок-ок-ок, тё! Шуштӧм быттьӧ ставыс лоны кутіс вичкоад, гажтӧм, тё!
Збыльысь ӧд шуштӧм и эм. Некодлы абу долыд, ставнысӧ жугыль босьтӧ, быдӧн гӧгӧрвоӧны: вичколӧн олӧмыс эштіс, нэм помыс матысмӧ, вералы смерт локтӧ.
Службаыс муніс поп дяк костын ордйысьӧмӧн, рӧдйӧн. Уналаті колялісны, чеччалісны. Поп ӧтилаті коляс бура кузя, дякӧн сыысь ыджыда водзӧ чеччыштас, на вылӧ видзӧдӧмӧн и дяк Каля Иллякӧд эз кольччыны бӧрӧ, — котӧрӧн сорӧн гудралісны затреннясӧ. Кадитчыны йӧз пӧвстӧ воддза моз эз петавны ни, — сідз амвон дорсяньыс ӧвтыштасны ӧтчыд-мӧдысь дай бӧр пырасны вӧлтарӧ. Старӧста ӧтчыд жӧ петаліс блюдйӧн ӧктысьны: мый нӧ ӧктан та мынданик йӧзыдлысь? А йӧзыд, дерт, нинӧм эз гӧгӧрвоны: сідз пӧ, гашкӧ, и колӧ да. «Правило веры и образ кротости» тай сьылісны-а, «отче Николае» тай казьтылісны-а, мый сэсся колӧ. Унаӧн на нӧшта ошкисны сьылӧмсӧ и:
— Но, слабог, затрення сьывсис. Пасибӧ батюшколы, эз кузя нюжӧд службасӧ да!
МЕДБӦРЪЯ ӦБӦДНЯ
«Аминь» шуӧм бӧрын кыкнаныс бура дыр чӧв ланьтлісны. Сэсся Ларивон дякӧн содтіс:
— Сідзкӧ пӧкӧритчыны лоӧ, отеч Питирим?
— Дерт, лоӧ. Некутшӧм спасенньӧ абу. Весиг господь вылӧ надежда и упованньӧ менам кутіс вошны, — пыдісянь шуис поп.
— Тэнад толькӧ на кутіс, а менам важӧн нин бырис, отеч Питирим! — быттьӧ вундіс Ларивон.
Поп чуймыштӧмӧн видзӧдліс дякӧн вылӧ, сэсся ышловзис да жугыля копыртіс юрсӧ, мыйкӧ мӧвпавны кутіс.
Дякӧн шуркнитіс-пӧрччис ассьыс стикарсӧ, шыбитіс ичӧтик скамья вылӧ да чорыдакодь шуис:
— Сідзкӧ — шабаш! Пом кӧ и — пом! Талун ме служита медбӧръя ӧбӧдня!
Поп сэки быттьӧ паляліс ойбырысь, нӧшта ёнджыка чуймис да синъяссӧ паськӧдіс.
— Мый нӧ тэ шуан, отеч дякӧн?! «Мед-бӧръя ӧ-бӧд-ня?» Кыдзи нӧ сідз?
— Сідз! Шуӧма кӧ — лоас! Тырмас сэсся йӧзсӧ ылӧдлыны да аслым кикимеритчыны! — горзӧмӧн моз кутіс висьтавны дякӧн, вӧлтарӧд ӧтарӧ-мӧдарӧ шӧйтігтырйи.
Поп сэтчӧ прамӧя нин повзис.
— Ньӧжйӧджык, отеч дякӧн, мед эськӧ некод оз кыв! — Ачыс мӧвпыштіс: «Оз-ӧ нин кӧсйы сансьыс отречитчыны Ларивоныс»? Сэсся полігтырйи юаліс:
— Мый нӧ тэ, отеч дякӧн, кӧсъян вӧчны?
— Дякӧн званньӧысь чӧвтчыны — кикимеритчан санысь отречитчыны, со мый, отеч Питирим!
«Сідзи и эм!» — мӧвпыштіс поп, весиг быттьӧ юр вемас кочкис сылы. Сэсся надзӧник пондіс пӧрччысьны.
— Шуныд ӧд кокньыд, дерт, отеч дякӧн, толькӧ ыджыд посрамленньӧ вӧчан православнӧй вералы сійӧн. Сэсся нӧ кытчӧ воштысян?
— Но-о! — сувтлӧмӧн збоя шуис дякӧн. — Дырджык кӧ ми тадзи нӧшта комедиятӧ ворсны кутам, сэки вот некытчӧ лоас воштысьны — шыбитасны бокӧ, ортсӧ койыштасны ёгӧс моз. Ӧд позьӧ нин аддзыны — религиятӧ видзны некутшӧм надежда абу, кыдз шуӧны, «рано ли поздно ли» синасны сійӧс выль йӧз. Вот сэки кытчӧ ми воштысям, отеч Питирим?
— Ок, да, сьӧлӧм сокрушайтчӧ куш думсьыс! «Жертва вечерняя» — медбӧръя кадъяс, тыдалӧ, матысмӧны, медбӧръя часъяс.
— Медбӧръя здук, шу! Аслыным оз ков сэтчӧдз воштысьныс. Дась бур вылысь эновтны колӧ лёк уджнымӧс... Тэ — кыдз гажыд, а ме — шабаш! Медбӧръя ӧбӧдня талун!
— А йӧзсяньыс, миранасяньыс нӧ кутшӧм поношенньӧ ковмас примитны?
Дякӧн сэтчӧ паськыда шпыньмуніс да кинас шеныштіс:
— Кӧні нӧ йӧзыс, отеч Питирим? Вичкоад волысьыд ӧд колис лёка этша нин. Уна-ӧ нӧ йӧзыд вӧлі затрення вылад, а талун ӧд эськӧ престольнӧй праздник!. Прамӧй йӧзыс ӧд абу танӧсь, найӧ эстӧнӧсь, — шевкнитіс дякӧн кинас кытчӧкӧ ортсӧ, — бур удж дінынӧсь! Ми сӧмын тані чудитам!..
«Господи, да будет воля твоя, ты еси бог, творяй чудеса», — думсьыс лыддьыштіс поп молитва.
Дякӧн пасьталіс ассьыс паськӧмсӧ да петіс вӧлтарысь. Поп бура дыр на ӧтнас жӧдзис сэні, быттьӧ шӧйӧвошӧма. Дякӧнлӧн кывъясыс сьӧкыд изйӧн моз личкисны сылысь вежӧрсӧ. Войдӧрджык нин сы йылысь Питирим мӧвпаліс корсюрӧ, сӧмын татшӧм чорыда некор на эз кучкыв сылы юрас. «Тайӧ ӧд — богоотступничество лоӧ», — мӧвпыштіс ӧні повзьӧмӧн. — «Еретикӧн кута лыддьысьны православнӧй вичко водзын, анафемствуйтасны менӧ?!.» Гӧгӧрбок артыштіс, «за» и «прӧтив», ставсӧ довйӧдліс Питирим думнас. Мӧдарӧсӧ кор мӧвпыштіс, нӧшта ёнджыка повзис: «Вернӧ ӧд, сідзи и лоас!..» «Неумолимо, дерзновенно и сокрушительно конец приближается»... «Воистинну пом воӧ, некытчӧ воштысьны — синасны, победитасны!»... «Господи, да не яростию твоею обличиши мене, ниже гневом твоим накажеши мене!»... «Збыльысь ӧд некутшӧм спасенньӧ абу!»... Юрас поплӧн тшӧкыда кодь нин бергӧдчылӧны «беззаконнӧй» мӧвпъяс: «А мый эськӧ, отречитча кӧ ме тшӧтш священническӧй санысь?.. Мукӧдъяс тай нӧ сідзи вӧчисны, да олӧны жӧ, служиталӧны весиг сӧветскӧй учрежденньӧясын... Ларивоныдлы ӧд мый, кокньыд отречитчыныд, а меным — ок, ок, ок!.. Сэки эськӧ пӧрчча пӧдрасник да раса, понда новлыны пинжак да пальто; юрсиясӧс тшӧтшӧда», — сэтчӧ весиг поп вашмуніс да юрсӧ кинас малыштіс, быттьӧ видліс: абу-ӧ нин збыльысь тшӧтшӧдӧм юрсиа ачыс? — «А вӧчны нинӧм ог вермы — пӧрысь: удж вылӧ ог шогмы, кыдзи кута овныс? Тшыглы кула!.. Гашкӧ нӧ, стӧрӧжӧ кытчӧкӧ босьтасны на да? Гашкӧ, йӧзыс жаляддза вердасны?.. Но, мый нӧ меысь? Мед жӧ эськӧ томджык вӧлі ме ар кызьӧн кымын!.. Согрешенньӧ да и толькӧ!.. Мыйла оз гиж архиепископ Александр та йылысь нинӧм? Оз ӧмӧй гӧгӧрво сійӧ — «неумолимо конец приближается». Кора, час, ачым сысянь благословение санысь чӧвтчыны, оз кӧ благӧслӧвит — сэки вӧлисти мыйкӧ лоас вӧчны... Дерт, анафемаӧн менӧ проклинайтас... Ок, страсьт, страшнӧ!..»
Питирим ачыс ӧтчыд аддзыліс анафемствуйтӧм вӧчӧмтӧ да, сы йылысь быд казьтыштігӧн весиг дрӧж босьтлӧ. Сійӧ вӧлі во квайт сайын, женскӧй манастыр Кылтоваысь тупкисны кор. Питирим сэтчӧ веськавліс Устюгсянь локтігӧн. Манастыр вичкоӧ пырисны куимӧн — комиссия, опись вӧчны. Сэтчӧ чукӧртчисны манакиняясыд ставныс, сьӧд паськӧмаӧсь, сьӧд юр вевттьӧдаӧсь, скӧрӧсь, лӧгӧсь. Комиссиятӧ, куим морттӧ, босьтісны асланыс кытшӧ, ставныс налы паныд сэсся лэптісны кияснысӧ, быттьӧ кӧсйӧны уськӧдчыны да сьӧд кырнышъяс моз кокавны найӧс. Сэки сэсся ставныс манакиняясыд ӧти гӧлӧсӧн чарӧстасны: «Анафема! Будьте прокляты!..» Сы бӧрын этша вешйышталасны да бара кытшсӧ топӧдласны «анафема» горзігтырйи.
Питиримлы тайӧ «священнодействийӧыс» и усис син водзас да повзис.
Вичко стӧрӧж пырис вӧлтарӧ юавны, позьӧ оз ӧбӧдня звӧнитны, да торкис поплысь думъяссӧ.
Ӧбӧдня чӧж Питирим да Ларивон эз сёрнитны мӧда-мӧдныскӧд, кыкнанныс зумыштчӧмӧн ветлісны, ассьыныс служба нуӧдісны, — дай кадыс эз вӧв сёрнитныс налы «по душам». Воны кутіс «дари вӧчан час». Дякӧн амвон вылын кӧртасис нин орарнас крест накрест. Недыр мысти сэсся шуис: «вонмем»! Питирим вӧлтарсянь нюжӧдіс: «святая святых». Кырлӧсын босьтісны сьывны «един свят, един господь». Сэки дякӧн пырис вӧлтарӧ да шпыньялӧмӧн сорӧн шуис поплы:
— Медбӧръя причастьӧ, отеч Питирим!
Поп сӧмын ышловзис. Сьӧкыдӧн нин кажитчӧ сылы весиг камилавкаыс, — лӧсьӧдыштіс кияснас, вывланьӧ юрас лэптыштіс.
— Божъя воля, отеч дякӧн... ачыд тӧдан, — небыдика шуис Питирим.
Ларивон этша збоймыштіс. Весиг «дари доз» дінӧ кутчысьӧ кыдзкӧ воддза дорысь смела, прӧстӧй кӧлуй дінӧ моз, оз пукты ёна «вежа» пыдди.
— Некутшӧм божъя воля сэтчӧ оз ков, отеч Питирим! Медтыкӧ аслад вӧляыд вӧлі-а. Ме кӧсъя сьывсьӧм бӧрын йӧзыслы висьтавны чӧвтчӧм йылысь...
— Кор, талун?— повзьӧмӧн юаліс поп.
— Талун, дерт. Бура и висьтала, ставсӧ восьта, мыччӧда налы, кутшӧм лёк ми вӧчам асланым уджнаным!
Эз виччысь поп татшӧм кывъяссӧ дякӧнсянь. Сійӧ вӧлі чайтӧ тадзи: дякӧн сетас шыӧдчӧм сельсӧветӧ аслас санысь отрекайтчӧм кузя дай ставыс. Дерт, сэсся повзис попыд сэтшӧм друг швачнитӧм кывъяссьыд. Думыштіс этша лӧньӧдны дякӧнӧс, ӧлӧдны йӧз водзын янӧдчӧмысь.
— Кывзы, отеч дякӧн. Оз ков сэтшӧма тэрмасьны. Спаси бог, мый вермас лоны! Талун, ради сватителя Николая чудотворца, эн огорчайт миранасӧ, эн омрачайт налысь престольнӧй праздниксӧ. Ми талун сьылам-казьтылам Николай чудотворечӧс: «правило веры и образ кротости, воздержания учителю». Вот сы ради кӧть колӧ тэныд воздержитчыны... Нӧрӧвитышт рӧштво бӧръясӧдз, сэтчӧдз и ме тшӧтш, гашкӧ, мыйкӧ думайта...
— Шуӧма менам: талун медбӧръя ӧбӧдня служита — сідзи и вӧча! Нинӧм виччысьны. Колӧ ӧд гӧгӧрвоны: кымын кузя нюжӧдан — сымын омӧльтчӧ подувным миян.
Паньыштісны морт ӧтчыдӧн «свежӧй дари» — дэбыдик гӧрд ва. Ларивон кыкысь кызӧктіс, тяпкӧбтіс вомнас да ошйысигтырйи шуис:
— Тӧдан мый, отеч Питирим? Ӧні быд уджын нуӧдӧны ордйысьӧм — соревнованньӧ. Ме сідз жӧ вӧча: дякӧн санысь чӧвтча да чукӧста мукӧдӧс ас бӧрся вӧтчыны. Медвойдӧр — тэнӧ, отеч Питирим!
Поп сэтчӧ муртса кокйывсьыс эз усь — сэтшӧма повзис.
— Эн, эн, эн, избави бог!..
— Чукӧста непременнӧ! Талун жӧ амвон вывсянь и возгласита вызовсӧ, кор ас йылысь понда висьтавны. Став дуковенствосӧ кыпӧда соревнованньӧ вылӧ. Тӧдсаяслы торъя письмӧяс ыста, мукӧдсӧ «Югыд туй» газет пыр чукӧста! Со мый вӧча ме, со кутшӧм ордйысьӧм лэпта антирелигиознӧй фронтын! Мед менӧ Сӧвет власьт ошкис да бурджык удж вылӧ чӧвтчӧм бӧрын пуксьӧдіс! А тэ — рӧштво бӧрӧдз нӧрӧвитны?.. Сідзкӧ сёрнитны, отеч Питирим, некор оз волы помыс: праздникыд зэв уна — рӧштво, крещенньӧ, стретенньӧ, сэн ыджыдвидз пуксяс, сэсся пасха, сы бӧрын троица, — сідзи и кольӧ бара быдса во! Колӧ решитчыны ӧні жӧ, бӧрти сёрман — некытчӧ инасьныд лоас. Вичкоясыд вочасӧн тупкысялӧны. Регыд и миянлысь клопкасны — сійӧ непременнӧ и неизбежнӧ, отеч Питирим! Ачыд ӧд тэ гӧгӧрвоан и чувствуйтан.
Татшӧм «сокрушительнӧй» сёрниӧн Ларивон дзикӧдз топӧдіс попӧс. Сійӧ оз нин сяммы весиг ассьыс пазалан мӧвпъяссӧ ӧтлаавны, йитны. Кӧсйис дякӧнлы воча кыв лыддьыны, да эз вермы: горшыс быттьӧ гӧрддзассис да, сёрни кывйыс эз пет. Сӧмын и вермис ружтыштігмоз шуны:
— Да, не-из-бежно!.. Воистину! — сэсся ланьтіс да ырснитіс «чаша» дорысь «дари» ва. Сы бӧрын этша горшыс личалыштіс да дӧзмӧмпырысь шуис: — Энлы, мӧвпышта да!
— Тэныд тай, отеч Питирим, жаль, тыдалӧ, рӧштводырся «славасьыд» лишитчыны, сійӧн и тшӧктан виччысьны сэтчӧдз? Эн лӧгась менам шуӧм вылӧ: пӧслӧвича эм — «поп горш да ад горш пӧ ӧткодьӧсь». Тэнад петитчӧмыд буретш сійӧс и петкӧдлӧ...
Збыльысьсӧ кӧть эськӧ поп буретш сідзи и думайтіс, сӧмын соссис дякӧнысь, эз лысьт висьтавны сылы ассьыс мӧвпъяссӧ. «Нечистая сила кӧ пырӧма дякӧн пытшкас-а? — гӧгыльтчис юрас сэк. — Мый сэсся сылы воча шуан?» — Ӧтитор-мӧдтор бергалӧ дум вылас. Кутшӧм али лӧгасьӧм нин сэки!
Сэсся друг тӧд вылас усис «анафемствуйтӧмыд», а сыкӧд йитчис пырысь-пыр архиепископ. Сэки вӧлисти поп мездмис пикысь.
— Ог «славаысь» лишитчӧм вӧсна шу, отеч дякӧн, напраснӧ упрекайтан менӧ горшлунӧн. Сӧмын колӧ вӧчны татшӧм ыджыдторсӧ «по благословлению свыше». Колӧ архиепископсянь корны благословенньӧ духовнӧй санысь отречитчыныд...
Кӧть эськӧ тай вӧлтарын, дай буретш медыджыд «таинство» вӧчсьӧ вӧлі, эз вермы кутчысьны дякӧн — вак-вакӧн серӧктіс поп висьталӧм вылӧ. Весиг серӧктӧмсӧ кылісны кырлӧсын сьылысьяс да мӧда-мӧд вылӧ видзӧдлӧмӧн синнаныс скӧйнитлісны вӧлтарлань. «Дякӧн, кылӧ, мыйыськӧ гӧрдлӧ», — мӧвпыштісны кодсюрӧ юрбитігтырйи. «Запричастнӧй» бура кузя нин нюжаліс, а двери-ӧдзӧсысь занавес век на эз воссьы. Бура унатор нин кырлӧсын сьылісны и.
«Мый сэні найӧ та дырасӧ керӧны? — мӧвпыштлӧ Семен дяк. — Татшӧм кузя некор на запричастьӧ эз нюжавлы».
А вӧлтарын со мый вӧлі вӧчсьӧ. Гораа серӧктӧм бӧрын дякӧн кӧсйысис весиг архиепископсӧ, асьсӧ Ӧльӧксан владыкоӧс, кыскыны ордйысьӧмӧ.
— Сылы ӧд регыд жӧ нин ковмас «на покой» мунны. Мый прӧсти господисӧ сійӧ пондас вӧчны, став «пастваыс» кӧ сюв-сяв разалӧ? Со ӧд, карсьыд Степановскӧй собортӧ тупкӧмаӧсь, мӧд соборыс регыд жӧ Сыктыв юӧ турбыльтчас — служитны некӧн лоас... Миянлы сысянь некутшӧм благословенньӧ оз ков, дай оз ысты, дерт. «Растригаяслы» благословенньӧ пыдди «анафема» мӧдӧдас. Сӧмын ӧд ставыс сійӧ — кикимеритчӧм, йӧйталӧм, представляйтчӧм!.. Тэ колӧкӧ кор благословенньӧтӧ, а ме сылы вызов ыста — чукӧста соревнованньӧ вылӧ!
Поп шӧйӧвошны кутіс, оз тӧд, мый и вӧчны. Дякӧн казяліс сылысь нюкрасьӧмсӧ да думыштіс: «А-а, синны куті, тыдалӧ, старикӧс! Часлы, ӧні сэсся чорыдджыка песовта». Кисьтіс кык «чашаӧ» гӧрд вина да шуис:
— Вывті дыр ми тані пондім соборуйтны, отеч Питирим. Ёна нин кузя запричастьӧтӧ нюжӧдім талун, миранаыд, кӧнкӧ, казялісны нин. Вай жӧ ми сэсся орӧдам сёрнинымӧс.
Тэрмасьны кутіс и поп. Содтыштіс дари дозйӧ дэбыд ва да вевттис ичӧтик парчевӧй «покровкаӧн», сэсся кӧсйис занавес восьтыны двери-ӧдзӧссьыс. Дякӧн сэки торкис:
— Энлы на, отеч Питирим! Эн на восьт! Волы татчӧ, жертвенник дорас!
— Мыйкӧ нӧ вунӧдім али мый? — юаліс поп жертвенник водзӧ сувтігӧн.
— Эгӧ на ставсӧ помалӧй да. Колӧ, мися, орӧдны сёрнинымӧс. Ме ӧд збыльысь ӧнтайнад тэныд шулі ордйысьӧм йывсьыд. Ӧні веськыда юала: принимайтан али он менсьым вызовӧс, отеч Питирим?
Шогӧдіс попӧс. «О, господи, мый нӧ меным вӧчны? Кутшӧм ӧтвет видзны? Шуа кӧ «принимайта» — ковмас пырысь-пыр жӧ отречитчыны санысь да растригитчыны, рӧштвоса славаысь лишитчыны, дай эг на думыштлы — кыдзи водзӧ устроитчыны. Ӧткажита кӧ, дякӧн пондас став лёксӧ ме вылӧ ӧшӧдны, янӧдас мирана водзын... Кыкнан ногыс омӧль, некытчӧ воштысьны!.. А, вӧльнӧ или невӧльнӧ, ковмас жӧ эновтны священничествотӧ. Неизбежнӧ матысмӧ сійӧ времяыс... Толькӧ жаль на кыдзкӧ ӧні... Но, часлы, эм ӧтик туй — пӧръявны дякӧнӧс. Мед менӧ господь прӧститас!.. Сӧгласитча ӧні, а бӧрвылас сэсся тыдавныджык пондас, кытчӧ мый воштысьны... Господи благӧслӧви!» Нӧшта ӧтчыд пыдісянь лолыштіс да шуис дякӧнлы:
— Принимайта! Неизбежнӧ!.. Мый керан, отеч дякӧн, сідз нин, буракӧ, преуготовано богом.
— Вот и великолепно! Ӧні жӧ ми, тэа-меа, тані, вӧлтарын, святӧй престол водзын сӧвершитам условйӧ ордйысьӧм вылӧ, кыдзи мукӧд лӧсьӧдлӧны договор соревнованньӧ кузя. Сідз?
— Сідз.
Дякӧн босьтіс жертвенник вылысь ӧтик вина тыра «чаша» да мыччис поплы:
— Ассьыным договорнымӧс ӧні вынсьӧдам сэсся. Босьт чашасӧ, отеч Питирим.
Дзӧран кинас босьтіс поп «чаша». Мӧд «чашасӧ» дякӧн ачыс босьтіс, неуна лэптыштіс вылӧджык да шуис:
— Мед нӧ миян костын быдмас да паськалас соревнованньӧ!
— Ныне, и присно, и во веки веков, — содтіс поп.
— Аминь! — помаліс дякӧн.
Сэсся чокнитчисны чашаяснаныс да юисны.
Тадзи вӧчисны да вынсьӧдісны Ларивон дякӧн да Питирим поп ас костаныс, вӧлтар шӧрын, договор «попсоревнованньӧ» вылӧ.
— Сьывсьӧм бӧрын талун йӧз водзын висьтасям тшӧтш.
— Ладнӧ, — сӧгласитчис поп. — Эн жӧ вывті чорыда, сразу, ньӧжйӧник висьтав, смиреннӧя!
— Сэки аддзам.
Прӧскур тор курччыштісны — «закуситісны» да водзӧ кутісны ӧбӧдня нуӧдны. Дякӧн шпыньялӧ, радлӧ. Поплӧн некутшӧм вежсьӧм оз тӧдчы.
МЕДБӦРЪЯ ПРОПОВЕДЬ
Збыльысь, эз вӧв зэв долыд петны Питиримлы талун йӧз водзӧ «дари дозйӧн» да шуны «со страхом божьим и верою приступите». Сьӧлӧм вуж дінсӧ быттьӧ кутшӧмкӧ гаг йирӧ, нюкыртӧ.
Ӧбӧдня вылын йӧзыс неуна унджык вӧлі затренняын дорысь. Нывбабаяс вайӧмаӧсь вӧлі тшӧтш моздораныс мывкыдтӧм-вежӧртӧм дзоляник именникъясӧс — дарйӧдны. Поп кисьтыштас ичӧтик паньӧн кагалы вомас дэбыдик дари, дякӧн дзик пыр сэки чышкыштас сылысь вомсӧ рудов ветьӧкторйӧн. Кырлӧсын нюжйӧдлӧмӧн сьылӧны «тело христово приимите».
Регыд эштіс дарйӧдӧм. Матысмыны кутіс проповедь висьталан кад. Попӧс нӧшта ёнджыка шогӧдіс: «Страшнӧй минутаяс воӧны, — мӧвпыштіс. — Дякӧн пондас отрекайтчыны... О, господи, избави мя от поношения и посрамления!.. А рӧштво дырйи славаӧн ветла псаломщиккӧд — унджык докод воас!..»
Ларивон аслыс думайтӧ: мый пондас висьтавны йӧзыслы, кутшӧм речь кульыштны, медым эськӧ быдӧнлы сьӧлӧмӧдзыс йиджис.
«Буди имя господне» сьылӧм бӧрын поп петіс амвон вылӧ, сувтіс йӧзлань паныдӧн да шуис:
— Во имя отца и сына и святого духа! Православнӧй христиана! Усьны пондіс йӧзлӧн православнӧй христовӧй вера. Со асьныд ті видзӧдлӧй: талун престольнӧй праздник во имя святителя и чудотворца Николая, а йӧзыс зэв этша...
Йӧз костын кылыштіс кутшӧмкӧ бур-бор, кодсюрӧ пыдісянь ышловзисны. Питирим тшӧтш ышловзис да водзӧ шуис:
— Тайӧ петкӧдлӧ: церковнӧй паства пыр вочасӧн чинӧ, мирана ӧтдортчӧны вичкоысь и вераысь. Уналаын нин тупкалісны вичкоястӧ, унаӧн нин отречитчисны духовнӧй сансьыныс и священнослужительяс — дякӧнъяс и даже священникъяс. Сэтшӧм жӧ судьба лоас и миянлы. Кутшӧма тай эськӧ с божьей помощью ми водзсасим, да нинӧм эгӧ вермӧ вӧчны — сійӧ кадыс матысмӧ, неумолимо и неизбежно конец приближается... Православнӧйяс! Зэв эськӧ жаль, плачу и рыдаю позьӧ шуны весиг татчӧ, да лоӧ пӧкӧритчыны...
Водзӧ сэсся Питирим эз вермы висьтавны нинӧм. Копыртчӧмӧн пырис вӧлтарӧ да пуксис ичӧтик скамья вылӧ. Сэки сутш-сатш петіс йӧз водзӧ Ларивон да збоя пондіс висьтавны:
— Граждана, вокъяс, тӧварышъяс! Час, кывзӧй, ме талун проповедьсӧ висьтала. Некор на эськӧ дякӧн эз висьтавлы проповедьтӧ, да талун лоӧ, водзӧ нюжӧдчыны оз позь. Кывзанныд?
Вичкоын первой став йӧзыс ланьтыштліс, сэсся кодкӧ небыдика шуис:
— Висьтав но, кывзам.
Сэтчӧ и мукӧд содтісны:
— Кывзам, ӧткодь ӧд проповедьыс...
— Абу дзик ӧткодь, тӧварышъяс! — шыасис Ларивон. — Тайӧ менам оз ло проповедь, а исповедь — висьтасьӧм. Отеч Питирим заводитліс нин тіянлы висьтавны вичкояс тупкалӧм йылысь да попъяс чӧвтчӧм йылысь. Медвойдӧр колӧ тӧдны, граждана: мыйла сідзи кутіс мунны быдлаын? Ӧд татшӧмыс не куш миянын — став СССР-ас тадзи? Коді журналъяс да газетъяс лыддьывлӧ, тӧдӧ мыйла: культура пондіс паськавны да йӧзыслы вежӧрас пырны — сійӧн и сідзи. Колӧ веськыда шуны: культураыд зырас-синас вичкотӧ и религиятӧ, некутшӧм спасенньӧ некысянь оз ло, нинӧм сы вылӧ и надейтчыны! Ме тіян водзын сьӧлӧмсянь дзик висьтала: вичкоыд и енлы веруйтӧмыд — ставыс сійӧ пӧръясьӧм. Лӧсьӧдлӧмаӧсь ставсӧ саръяс, князьяс да озыръяс, медым пемыд йӧзсӧ повзьӧдлыны да раммӧдны «мӧдаръюгыдӧн» — «райӧн» да «адӧн». Став религияыс — мойдӧм да сӧрӧм...
Йӧз костын кодсюрӧлӧн сэтчӧ эз тырмы, тыдалӧ, терпенньӧыс да, шуисны:
— Мыйла нӧ эськӧ ті тшӧтш пӧрйӧдлінныд йӧзсӧ?
— Мыйла нӧ тэ ачыд тшӧтш сӧрин сідзкӧ?
Шум кутіс содны. Ларивон кияснас ӧлӧдыштіс да водзӧ пондіс висьтавны:
— Энлӧй, ставсӧ висьтала вочасӧн!.. Ставсьыс сыысь, дерт, ми мыжаӧсь уджалысь йӧз водзын. Жаль вӧлі чӧвтчыныд, ӧні на тай отеч Питирим шуис и: жаль пӧ... Сӧмын эз висьтав сійӧ: мый жаль? Вераыс, али вичкоыс жаль? Ме ногӧн кӧ, медся жаль эновтчыны кокньыд нажӧткаысь. Ӧд поп-дякыдлы пыр сетавлісны пемыд йӧзыд медбурсӧ асланыс овмӧссьыныс, асьныс вӧлі тшыгйӧн кольччасны, а налы медчӧскыдторсӧ вичмӧдасны — няньтӧ и, выйтӧ и, турунтӧ и, весиг скӧттӧ — медбӧръя мӧсъяснысӧ эз жалитлыны... Толькӧ тай ставыслы пом воны кутіс-а, лышкыда олӧмъяс ӧні кольӧмаӧсь зэв нин ылӧ бӧрӧ. Йӧзыд палявны-югдыны пондіс, эновтчӧны вичкосьыд. Вичкоястӧ асьныс нин и тупкалӧны. Кымын вичко нин тупкысис и миян Коми муад, весиг медыджыд вичкоыс — Степановскӧй собор карын тупкысис неважӧн. Попъяслы да миян коддьӧмлы некытчӧ воштысьны кутіс лоны. Коли сӧмын ӧти туй — чӧвтчыны да прамӧй удж бердӧ кутчысьны. Корны тіянсянь да Сӧветскӧй власьтсянь прӧща. Гашкӧ, кутшӧмкӧ бур уджӧ на босьтасны, а бӧрти сёр лоас: кор тодмышкаласны — этша нин сэки кытчӧкӧ инасян...
Шензьӧны вичкоын сулалысьяс, ыджыд мӧвп мӧвпалӧны. Чуймисны ставныс татшӧм проповедьнад, весиг Семен дяк ылалӧма, кырлӧс дорас лэччысьӧма да чургӧдчӧмӧн кывзӧ. Унаӧн думайтӧны: «Мый нӧ тайӧ лоны пондіс? Збыль али абу?» А дякӧн пыр ӧтарӧ ӧддзӧ, ярмӧ:
— Ме, граждана-тӧварышъяс, талун медбӧръя ӧбӧдня служиті, сэсся чӧвтча дякӧнысь. Сета сельсӧветӧ та йылысь шыӧдчӧм да кора индыны кутшӧмкӧ уджӧ — Сӧветскӧй власьтлы пӧльза вылӧ. Ӧнія пӧраӧ, индустриализация, электрификация да коллективизация нуӧдігӧн, социализм нога овмӧс лӧсьӧдігӧн, позор ылӧдлыны уджалысь йӧзӧс! Колӧ дась бурӧн аслыд петны, не то нырас бӧрти культураыд да, он бара сэк чеччы! Сэки вот и воан пикад — некытчӧ оз сибӧдны, кыдз шулӧны — негоднӧй элементъясӧн пондам лыддьысьны...
Питирим этша сайкалыштіс да бӧръя кывъяссӧ шуигӧн бара надзӧник петіс вӧлтарысь амвон вылӧ. Сувтіс дякӧнкӧд орччӧн. Кывзысьяс пӧвстын кылыштіс небыдик сёрни:
— Батюшко на мыйкӧ кӧсйӧ висьтавны дай.
— Мед, коньӧр, висьталас...
Сӧмын на кӧсйӧ вӧлі поп мыйкӧ шуны, вомсӧ тапйӧдлӧ да эз удит: дякӧн водзмӧстчӧмӧн шыасис:
— Ӧні, ті тӧданныд, быд удж вылын мунӧ ордйысьӧм — соревнованньӧӧн шусьӧ. Ме сідз жӧ вӧча: дякӧнысь чӧвтча да мукӧдӧс чуксала ас бӧрся вӧтчыны, медвойдӧр — отеч Питиримӧс!.. Ми сыкӧд вӧчим нин ас костса договор неважӧн!..
— О, господьӧ! — кодкӧ шуис кылӧ. — Дякӧныд батюшкотӧ ещӧ вӧрӧ сортовка лэдзны катӧдас?
— Менӧ нӧ, отеч дякӧн, он тшӧтш кор ордйысьныд? — шыасис кырлӧс дорсянь Семен дяк. — Мый нӧ ме кута тіянтӧг тані вӧчны?
— Лок, бара, босьтам став служительӧй культа! — бергӧдчылӧмӧн дяклы личкыштіс Ларивон. — Ме весиг кӧсъя чуксавны архиепископ Александрӧс.
— Прӧстӧй больгӧм, отеч дякӧн! — шыасис ӧти мужик. — Кысь нӧ сійӧ аркирей пондас тэкӧд ордйысьны? Сійӧ ӧд преосвященнӧй владыко, а тэ сы дінын — нявда, позьӧ шуны!
— Вернӧ!.. Прӧста бызгӧ отеч дякӧныд, ошйысьӧ!.. А господьыс нин тӧдас ыджыд милӧсьтнас, мый керсьыны кутіс! — помаліс нывбаба гӧлӧс.
Дякӧнлы зэв эз лӧсяв кодлӧнкӧ тадзи шуӧмыс да, ёнджыка ӧзйис:
— Ме ог ошйысьӧм кузя шу, граждана!.. Чиннас ӧд толькӧ аркирейыд ыджыд, а сэсся нинӧмӧн — миян кодь морт жӧ ӧд и сійӧ. Шуӧма кӧ менам — вӧча, бокӧ ог кеж!.. Ме ачымӧс тайӧ ордйысян фронт вылас кута лыддьыны водзмӧстчысьӧн, бригадникӧн, али кыдз ӧні сійӧ шусьӧ... Ударникӧн! Лолыштныс некодӧс ог лэдз — дугдывтӧг понда зудитны! Коркӧ-некоркӧ лоӧ сетчыныс — чӧвтчасны да юрсинысӧ шырасны, ха-ха-ха! — весиг серамыс дякӧнлӧн сэтчӧ петіс.
— Неблагопристойно, отец дьякон!— шыасис сэні Питирим. Сэсся йӧзлань бергӧдчӧмӧн небыдика висьталіс:
— Православнӧйяс! Кытчӧ нӧ ме кута воштысьны? Пӧрысь, уджавны ог вермы...
— Не сокрушайся, отеч Питирим! — гажаа шуис Ларивон. — Уджыд сюрас на и тэныд кутшӧмкӧ. Договор менам тэкӧд вӧчӧма и вынсьӧдӧма. Ӧні кӧ тэ ӧткажитчан сыысь, клятвопреступник кодь лоан.
— Со ӧд!.. А, господьӧй, батюшкосӧ кутшӧма понйыштіс дякӧныд! — шуис кодкӧ йӧз пӧвстын.
— Гашкӧ, ог ӧткажитчы да... Ог тӧд... Дерт, лоӧ жӧ, неизбежнӧ!.. Толькӧ рӧштво бӧрын!..
Сэки бура ыджыд зык кыптіс вичкоын, быттьӧ скод вылын кылӧ горзӧм:
— Рӧштвоӧдз энӧ нин чӧвтчӧй! — ӧти шуис.
— «Рождество твое»-тӧ сьылӧй на! — мӧд шыасис.
— «Дева днесь»-тӧ и! — нӧшта кодкӧ содтіс.
— Рӧштвоыс ӧд нинӧм бурсӧ оз вай, граждана-тӧварышъяс! — ыджыд гӧлӧснас вевттис став зыксӧ Ларивон, ачыс мӧвпыштіс: «Ыджыд чесьт жӧ лоас меным тайӧ проповедьсьыд!» Сэсся содтіс:
— Тырмас кикимеритчыны, шабаш! Талунсянь пом!
Питирим мӧвпыштіс: «Аслыным пӧльзаыс лоас «славасьыс» — бура уна жертва сеталасны. Кызь лунтӧ ме, наперво, виччысьла нин-а...»
— Ме тшӧтш чӧвтча — тырмас, шабаш! — чорыда шуис Семен дяк. Сэсся сувтіс веськыдджыка да сьывны босьтіс бара «Буди имя господне».
Сэки вӧлисти эштіс дякӧнлӧн «проповедьыд». Бура дыр ставнысӧ сійӧ манитіс. Недыр мысти помасис ӧбӧдня. Ларивон зэв нимкодьпырысь висьталіс «многая лета» водзвылын «благоденственное и мирное житие». А «многая лета»-сӧ став гӧлӧснас равӧстіс вылӧ чатӧртчылӧмӧн, вермис кӧ эськӧ — вичко куполӧдзыс юрсӧ инмӧдіс. Думсьыс тшӧтш сюйис «многая лета»-тӧ Сӧвет власьтлы и. Кырлӧсын зэв жӧ вылӧ тонсӧ босьтӧмӧн сьылісны «многая лета». Татшӧм гажаа сэсся водзӧ некор нин ӧбӧдня эз помасьлы.
МЕДБӦРЪЯ ЗВӦН
Ларивонлӧн дякӧн чинысь чӧвтчӧмыд ёна шызьӧдіс йӧзтӧ, дай буретш лоӧма, кыдз ачыс шуліс, «дась бур вылысь». Важӧнкодь нин вӧлі нуӧдӧма собранньӧяс да вӧчӧма резолюцияяс вичко тупкӧм йылысь. Сӧмын зільӧмыс-кодатайствуйтӧмыс водзмӧстчысь йӧзыслӧн кытчӧкӧ быттьӧ крукасьӧма да, ӧнӧдз на нинӧм эз ло. Тайӧ уджсӧ ӧддзӧдны босьтчис сэсся Ларивон, ачыс гижаліс шыӧдчан кабалаяс кытчӧ колӧ. Сиктсӧветысь оз и петавлы — быд лун сэні мыйкӧ вӧчӧ. Гижсис «безбожник» кружокӧ и, лыддьысян керкаын отсасьӧ и — прамӧя мортыд кутчысис уджад.
Рӧштвоӧдз Микӧласянь куим вӧскресенньӧ на веськалӧ. Питирим ӧтисӧ служитіс Семен дяккӧд на, мӧдас и сійӧ эз ло — чӧвтчис жӧ. Каля Илля дякаліс. Ларивон гоз-мӧд письмӧ ыстіс аслас тӧдсаяслы — дякӧнъяслы да попъяслы, чукӧстіс ас бӧрсяыс вӧтчыны, кыпӧдіс соревнованньӧ. Питирим вылӧ этша лӧгыс петны пондіс: кӧсйысьліс тшӧтш чӧвтчыны-а, ачыс век попалӧ. Скӧрысь вӧлі аслыс шулывлӧ:
— Дыр-ӧ тон, негӧднӧй, кикимеритчан-а? Оз-ӧ ковмы бӧрти кевмысьны тэныд йӧз водзас, мед эз тойлавны шошаӧдыд вичкосьыс?
Сиктса комсомолечьяс ёнджыка босьтчисны нуӧдны антирелигияа удж, рӧштволы паныд кыпӧдісны кампанньӧ:
— Мед рӧштво дырйи некод эз эновтчы аслас вӧр лэдзан уджысь! — лэптісны лозунг.
Питирим лӧсьӧдчӧ жӧ вӧлі рӧштво кежлӧ. Арталіс ас костас: кымын веруйтысь прикодас коли, уна-ӧ «слава» чукӧрмас, кыдзи ӧтнас пондас славитны.
Веруйтысьяс нӧшта чинісны Ларивон чӧвтчӧм бӧрын. Семен дяк сэтчӧ ещӧ содтыштіс дай, дзикӧдз пӧшти эновтчисны вичкоӧ волӧмысь. Сӧмын нёль кулак колины быд праздникса вичко гӧсьтъясӧн да ӧткымын пӧрысь йӧз. Весиг Питиримлы аслыс нин быттьӧ оз вӧлі кажитчы служитӧмыс.
— Пустота, пустота! — думыштас вӧлі быд «мир всем» шуигӧн. — Кыдзкӧ эськӧ кыссьыны рӧштвоӧдзыс! Славаӧн ветлӧм бӧрын вӧлисти нин отречитча.
Тыртӧммис тай вичкоыд. Поп ӧтнас служитӧ, ас пыддиыс и, дякӧн местаӧ и, тшӧтш сьылӧ дяк пыдди и (Илля оз тӧд став службасӧ да, поп отсалӧ вӧлтарсяньыс). Весиг ӧбразъяслӧн быттьӧ «ликъясыс» (чужӧмъясыс) нюкырӧсьджык лоины бӧръя каднас, дай жыннянъяслӧн горыс вывті нормис. Юрбитысьяс тшӧтш жугыльӧсь, мӧвпалӧны: «Эштіс тай, буракӧ, вичколӧн олӧмыс, шондібанӧй.» «Сьывсис тай став асъяыс и ӧбӧдняыс матушкалӧн!» Кулакъяс мӧд ногӧн, дерт, думайтісны: лёкысь векыштчӧмӧн, пиньяснысӧ курччалӧмӧн. Сы понда медсясӧ лӧгалӧны, нинӧм оз вермыны вӧчнысӧ да, кутны оз судзсьы вынныс да.
Ылӧясӧ ветлӧма сиктса войтырлӧн кодатайствоыс вичко тупкӧм йылысь — тшупӧдысь тшупӧдӧ пыр кайӧма вывлань да Мӧскуаӧдз волӧма, Ставроссияса Центральнӧй Исполнительнӧй Комитетӧдз. Сы вӧсна и нюжалӧма та дырасӧ. Сэні вӧлисти вынсьӧдӧмаӧсь крестяналысь шуӧмъяснысӧ.
Сиктсӧветӧ та йылысь гижӧдыс воис поштаӧн коймӧд вӧскресенньӧӧ Микӧла бӧрын, рӧштвоысь кык лун водзджык. Буретш вӧлі сьывсьӧма затрення да, сельсӧветын чукӧрмисны бура унаӧн. Ӧдйӧ тай разаліс татшӧм юӧрыд! Ӧбӧдня сьылігкості вӧчисны собранньӧ, сёрнитісны да талун жӧ и шуисны тупкыны вичкосӧ, сьывсьӧм бӧрын. Ларивон весиг ыззьӧдӧ вӧлі йӧзсӧ пырысь-пыр тупкыны, сьывсьытӧдзыс. Сӧмын эз сӧгласитчыны мукӧдыс: абу пӧ лӧсьыд сідзи.
«Достойнаӧ» звӧнитӧм бӧрын став йӧзыс мӧдӧдчис гӧрд плагъясӧн вичколань. Зэв уна йӧз чукӧрмис, ставныслы нимкодь, комсомолечьяс сьывны босьтчисны. Вичко паперт водзӧ сувтісны. Председатель шапкасӧ пӧрччис да пырис вичкоӧ. Питирим вӧлі самӧй йӧзлань бергӧдчӧмӧн амвон вывсянь висьталӧ медбӧръя молитва — «воскресый из мертвых, христос истинный бог наш» да, председательлысь пырӧмсӧ пырысь-пыр и казяліс. Повзис, торксис, сідзи и гудрыштіс сэсся крестӧн ӧвтыштігмозыс: «яко благ и человеколюбец». Кырлӧсын Илля куимысь помся тюлӧстіс «господи помилуй» дай сьывсис. Юрбитысьяс медбӧръя пернапас чӧвтісны да мӧдӧдчисны петны вичкоысь. Сэки председатель шыасис:
— Тӧварышъяс! Неуна сувтыштлӧй!
Сувтісны, коді кыдзи веськаліс, чуймисныкодь. Председатель висьталіс налы:
— Талун воис юӧр: вичко тупкӧм йылысь миянлысь шыӧдчӧмнымӧс Мӧскуаын вынсьӧдӧмаӧсь. Ӧні локтім татчӧ чукӧртчӧмӧн — служащӧйяс, комсомолечьяс да бура уна крестяна тшӧтш — тупкыны вичкосӧ.
Кодсюрӧлӧн ышловзигтырйи вомсьыс петіс «ок-ок-ок!» Кодсюрӧ зэв бугжыльӧн кодзлыштісны синнаныс председательӧс. Дзӧригтырйи вӧлтарысь петіс Питирим, мыкталіс-мыкталіс первой, вомсӧ тапйӧдлӧмӧн, сэсся шуис:
— Аскомысь ӧд рӧштво лун... аскомысь... Кольлӧй сэтчӧдз! — водзӧ эз вермы висьтавны: вичкоӧ пырис сэки Ларивон да поплӧн быттьӧ голя-сярганыс орис — джӧмдіс, ланьтіс, сӧмын мӧвпыштіс: «Богоотступникыд татчӧ пырис и?.. «Покаяния отверзи ми двери жизнодавче... храм носяй телесный весь осквернён»... Мый ӧні мекӧд лоас-а?» — быдсяма думыс ӧти здукӧн бергӧдчис поплӧн юрас.
— Кольны рӧштвоӧдз некыдз оз позь, отеч Питирим!.. Сідз нин дыр нюжаліс тайӧ делаыс!..
Вичко дорӧ йӧзлысь локтӧмсӧ медвойдӧр аддзис Гудьӧ Ёгор, кӧлӧкӧльничасянь, — сьывсигкежлӧ звӧнитны вӧлі кайӧма. Чуймис да перилӧ вылӧ лэччысьӧмӧн кутіс видзӧдны улӧ, оз тӧд, мыйсяма йӧз та мындаыс сэтчӧ воис? Вунӧдіс весиг ассьыс уджсӧ.
Председатель да Ларивон петісны вичкоысь, на бӧрся став йӧзыс, поп тшӧтш накӧд и.
Партячейкаса секретар висьталіс ичӧтика религия вред йылысь. Содтіс тшӧтш Ларивон, казьтыштіс сэтчӧ тшӧтш ассьыс попкӧд ордйысян договор вӧчӧм йылысь да помаліс тадзи:
— Воштысьны, тӧварышъяс, поп-дяклы некытчӧ ӧні! Ме со ас вӧляысь петі... Сӧвет власьт да партия, ме чайта, особеннӧ ӧтметитасны менсьым водзмӧстчӧмӧс, геройствоӧс да бур удж вылӧ индасны... А отеч Питиримлы ӧдвакӧ мыйкӧ ликмас ӧні, мед эз узь!..
Ларивонлысь кывъяссӧ партячейкаса секретар, дерт, висьталіс йӧзыслы кыдзи колӧ гӧгӧрвоныс, — кыдз шулӧны, вӧчис выводъяс.
— Ме, православнӧй тӧварышъяс, — шыасис сэтчӧ Питирим, — тшӧтш отрекайтча аслам санысь, со! — Пӧрччис сэн вывсьыс епитрахильсӧ да ёкмыльтіс киняулас. — Ме принимайта вызовсӧ отеч дякӧнлысь!..
— Не отеч дякӧн ӧні ме, — горӧдіс сэтчӧ Ларивон, — а гражданин Илларион Спиридонович!
Гудьӧ Ёгор видзӧдіс-видзӧдіс кӧлӧкӧльничасянь муӧ, йӧз оз мунны, мыйкӧ ызгӧны кылӧ, да эз вермы водзӧ виччысьны. Пуксис пӧв вылӧ, кыкнан кинас и кокнас сэсся ӧтпырйӧ став жынняннас трангис куимысь да лэччис улӧ. Тайӧ вӧліс медбӧръя звӧн. Бура дыр нургисны жыннян шыяс, сэсся вочасӧн пыр ланьтісны. Быттьӧ ружтыштӧмӧн лолыс петіс вичколӧн.
— Православнӧйяс! — бара шыасис Питирим. — Рӧштво праздниксӧ эськӧ колӧ на вӧлі коллявны да... Славаыс ӧд ставнас вошӧ — урон лоӧ меным... Али оз позь некыдз?
Йӧз костын серам вылӧ сӧмын лэптісны сылысь кывъяссӧ.
— Но сідзкӧ ме тшӧтш, мися, с божьей помощью, отрекайтча санысь... Сӧвет власьт дор сулала... «Несть власти, аще не от бога, и покорити под нозе всякого врага и супостата!» Кыланныд, православнӧй тӧварышъяс! Соревнованньӧ вылӧ ставнытӧ тшӧтш чуксала!
— А юрситӧ шыран? — кодкӧ шмонитігмоз юаліс.
— С удовольствием, всегда и во веки веков!
Сералӧм сорӧн, нимкодясьӧмӧн тупкисны сэсся вичкосӧ. Сэтчӧ шуисны лӧсьӧдны лыддьысян керка да ликпункт.
Рытланьыс поп локтіс сельсӧветӧ да муртса и тӧдісны — сэтшӧма вежсьӧма: юрсияссӧ шырӧма, паськӧмыс — омӧлиник сукманида, весиг усъяссӧ тшӧтшкӧртӧма да тошсӧ чинтӧма. Сетіс ассяньыс шыӧдчӧм попысь чӧвтчӧм кузя.
— Важӧн нин эськӧ колӧ вӧлі, да пыр на чайтлі, гашкӧ, мися, кыдз сійӧ шуныс... Жаль рӧштвоса славаыс толькӧ, сэсся эськӧ ставыс ненужнӧ да!
Кытчӧ воштысясны Ларивон да Питирим — ог на тӧд. Сӧмын ордйысьӧмсӧ ӧні на Ларивоныс нуӧдӧ. Дерт, ас вӧснаыс медсясӧ тӧждысьӧ, «чесьт» виччысьӧ.
МЕДБӦРЪЯ КЫВ
Кор тайӧ висьтсӧ менам гижӧма нин вӧлі джынсьыс унджык, «Югыд туй» газетын петіс Микушев Кӧсьта поплӧн санысь чӧвтчӧм йылысь шыӧдчӧм да соревнованньӧ вылӧ мукӧд поп-дякъясӧс чуксалӧм. Водзвыв менам тӧдсьӧма налысь «ордйысьӧмсӧ». Месянь медбӧръя кыв татшӧм лоӧ:
Регыд нин чераньлысь ноп
культура нырас,
Регыд нин медбӧръя поп
юрсисӧ шырас.
