КӦЛАЧ

(Кокньыдик сёрни)

Ме чайта, быд морт тӧдӧ кӧлачтӧ. Кӧлачыд эськӧ уна сикас овлӧ да, ме тані сёрни кута нуны прӧстӧй еджыд кӧлач йылысь. Ыджыд-ӧ эськӧ кӧлачыд, думыштан кӧ, да вермӧ тай сійӧ гырысьторъяс вӧчны миян сиктъясын! Сэні кӧлачыд лыддьыссьӧ бур чӧсмасян туйӧ, вежалан гӧснеч пыдди. Кӧлач сёйӧмыд мукӧдыслы кажитчӧ макуття сёйӧм кодь. Кӧлач вылад вежныс петӧ посни челядьлӧн и, верстьӧ йӧзлӧн и, пӧрысьяслӧн и.

— Эн бӧрд, Мишук, мамыд кӧлач ваяс.

— Ветлы, Ирук, Ӧсип дядьтӧ корны — кӧлач сета.

— Волы, Парась, кӧлачӧн гӧститӧда.

— Пырам, сваття, тшай юны, кӧлачӧн «юктӧда».

— Час жӧ, кӧлач ньӧбышта челядьлы.

Кӧлачӧн верман ыштӧдны быдтор вылӧ; кӧлачӧн верман кесйӧдны весиг дышъясӧс. О, кӧлачыд — абу кыдъя ид нянь либӧ сьӧд рудзӧг нянь! Кӧлачтӧ сёйӧны сідз, коснас, сёйӧны и кӧтӧдӧмӧн. Кӧлачтӧ ньӧбавлӧны этшаникӧн и унджыкӧн (судзсьӧм серти): коді пунт джын, коді пунт, коді «кила», коді вит пунт, мукӧдыс босьтлӧны дас пунтӧдз, пуд джынйӧдз, пудйӧдз, весиг эмӧсь кык пудйӧдз ӧтпырйӧ ньӧбысьяс.

Часлы, сэсся висьтала ещӧ, мый вермӧ вӧчны кӧлачыд, кыдзи сійӧ бергӧдлӧ мукӧдыслысь мывкыдсӧ, вежӧрсӧ, шыбӧлитӧ бокӧ.

Ӧтик сиктын бӧрйӧны потребительскӧй лавкаӧ приказчикӧс. Дерт, сэтчӧ он пукты омӧлик мортӧс — гусясьысьӧс ли, асланьыс кыскысьӧс ли, мый ли, — сэтчӧ колӧ тӧлка-вежӧра морт, мед вӧлі гӧгӧрбок сійӧ шань да бур, веськыд да честнӧй, мед крестянаӧс эз вен, эз ылӧд, дай обществолысь сьӧмсӧ эз лотайт-таргайт мукӧд моз. Дыр бӧрйысисны. Сэсся сюрис куим кандидат. Сы бӧрти бара мытшасисны: коді куим пытшсьыс медшаньыс да медбурыс? Пома Васька-ӧ, Емӧль Гриша-ӧ, али Парпонь Ёгор? Бӧрйысисны-бӧрйысисны, арталісны, видлалісны, мӧвпалісны, юр вемъяснысӧ жуглӧдлісны, а сёрни эз вермыны помавны, некутшӧм тӧлк эз ло. Сэсся шуисны: мед пӧ асьныс петкӧдласны ассьыныс морттуйнысӧ да, вӧлисти пуксьӧдам приказчикӧ.

Пома Васька куим сутки сы йылысь мӧвпаліс да, нинӧм эз сяммы вӧчны.

Емӧль Гриша куим сутки жӧ думайтіс да кодсюрӧӧс корліс «гӧститны» гортас: юкталіс «русскӧй очищеннӧй» винаӧн (наросьнӧ вӧлі Емдінысь парта вайӧма). «Гӧсьтъяс» мунісны букышӧн: этша лоӧма да, нездӧвӧленӧсь.

Парпонь Ёгор кывлӧма: шленъяс пӧ Емӧль Гриша ордын гӧститӧмаӧсь да, лӧгасьӧмаӧсь сы вылӧ: винаӧн пӧ юкталӧма да... Дыр мӧвпалас Парпонь Ёгор, кыдзи эськӧ бурмӧдны шленъясӧс, мед сійӧс пуктасны приказчикӧ? Сэсся дум вылас сылы усьӧ «помӧч» вӧчлыны («субӧтник» кодьӧс). Корас-чукӧртас гортас шленъясӧс — морт ветымын кымын воас. Суседъяссьыс ваяс вит самӧвар (аслас квайтӧд). Потребительскӧй лавкаысь уджӧн босьтас тшай, сакар да кӧлач, — кӧлачсӧ оз уна босьт, толькӧ... кык пуд! Быдӧнӧс сэсся Парпонь Ёгор пӧттӧдзныс тшайӧн юкталас да кӧлачӧн вердас, — 1150 кӧлач вӧлі кык пудъяд да, ставыс пӧшти быри.

— Сёйӧй, сёйӧй, бырӧ кӧ — ещӧ на ньӧба, — ноксьӧ гӧсьтъяс водзын Парпонь Ёгор.

Муртса тай тырмис жӧ кӧлачыд кыдзкӧ. Быдӧнлӧн пӧсь лэччӧ тшай юӧмсьыд, ставныс упкӧны кӧлач сёйӧмсьыд.

— Пасибӧ, сё пасибӧ, Ёгор Парпонтьевич, тшай-сакар вылад да кӧлач вылад! Пӧттӧдз юим, лолавны весиг сьӧкыд лои, рушкуяс дундісны да...

Вежон мысти вӧлі мӧдысь чукӧртчылӧм шленъяслӧн, бара приказчикӧс бӧрйӧм йылысь. Сэки эз нин дыр бӧрйысьны, эз дыр мӧвпавны, — ӧтвылысь (единӧгласнӧ) пуктісны приказчикӧ Парпонь Ёгорӧс.

Со ӧд мый вермӧ кӧлачыд вӧчны!

Кутшӧма кутас сэтшӧм приказчикыд тӧргуйтны — «бӧръя лыыс» висьталас. Толькӧ, ме чайта, тӧлка да веськыд мортыд некутшӧм общественнӧй уджӧ асьсӧ мырдӧн, Парпонь Ёгор моз, оз кут сюйны. Мӧд-кӧ, и йӧзыслы абу жӧ лӧсьыд ыштыны кӧлачыд вылӧ; абу ӧд найӧ посни челядьяс.

Тадзи моз неважӧн пуктӧмаӧсь приказчикӧс Висдінса кооперативӧ (Айкатыла вӧлӧсьт, Емдін уездын). Да ӧд мӧдысь нин таво сэні кӧлач понда тадзи бӧрйысьӧны!..

Матысмӧ Сӧветъясӧ бӧрйысьӧм кад. Энӧ жӧ, бур йӧз, висдінса моз вӧчӧй, энӧ ыштӧй преник-кӧлач вылӧ бӧрйысиганыд, энӧ вузалӧй розя кӧлач вылӧ ассьыныд бур мывкыднытӧ да ыджыд Сӧвет уджнытӧ!