ӦГРАЛӦМА-ЫПЪЯЛӦМА, СТАВСЬЫС ВОДЗЫН ЛЭБАЛӦМА
Сандрӧ Васьӧ — В. А. Молодцов... Эг нин ӧтчыд босьтчыв гижны сы йылысь. И кажитчывлӧ, мый ме водзын ӧтпыр кык морт. А ӧтпыр, ӧти кывъясӧн кыкӧн йывсьыс кыдзи висьталан? Газетӧ ӧти гижӧд ним тай со «Пӧртмасьысь Сандрӧ Васьӧ» пуктывсьӧма. Тайӧ сы серти, мый чорыдджык венъясын вывті ӧдйӧ пузьылӧма да ачыс ёна вежсьылӧма. Сэтшӧм ӧдйӧ да ёна, мый вензьысь вылас коркӧ дась вӧвлӧма и уськӧдчыны, горшас кутчысьны — кырсьыс петавлӧма.
Но мый овлӧ вир пузигад, сы серти мортсӧ стӧча он на донъяв. Сійӧс уналасянь колӧ видзӧдны-аддзыны. И сэки на, овлӧ, мыйта казявтӧмыс кольӧ!
Ме ни менӧ лыддьысьяс (лыддясны кӧ!) абу кыв туялана наукаӧ сюйсьысь йӧз. Сы вӧсна ог мӧд лыддьӧдлыны В. Молодцовлысь уна научнӧй статья. Колӧ кӧ, нач ӧтилӧн нимыс: «Монофонэмы и полифонэмы зырянского диалекта языка Коми». Ми воклы — «моно-фоно», а наукаыслы пӧ колӧ. И сылӧн уна туй вожӧд Василий Александрович ӧтнас моз писькӧдчӧма сэк, кор доктор-профессорӧн лоны дасьтысьысь миян войтыр омӧля на, ёна-ёна шоча на кывсьылӧмаӧсь.
Сандрӧ Васьӧ вӧлӧма бура велӧдчӧм, зэв писькӧс вежӧра мортӧн. Но сылӧн характерӧн, тыдалӧ, сьӧкыда овсис. Некӧні дыр абу кутчысьӧма. Кодкӧдкӧ да бара зыка вен, сэсся ӧдзӧснас пӧ крапнитас — и мӧдлаӧ. Сійӧс уськӧдана кыв шуны прӧстӧ «абу позьӧма». Дӧзмӧ, скӧрмӧ, ассьыс ним-чесьтсӧ видзӧ. А нимыс миянлы сійӧн нин дона, мый водз босьтчӧма лӧсьӧдны кокниа вӧдитчан, бура думыштӧм, челядьлы гӧгӧрвоана коми анбур-алфавит. Куш таысь учёнӧйсӧ миянлы некор оз позь вунӧдны. А коми кыв сӧвмӧдӧмын, гижан кыв да коми школа лӧсьӧдӧмын, дзоньнас культура кыпӧдӧмын сійӧ, гашкӧ, медся ыджыд пельӧс ув изйыс...
Васьӧ детинка чужӧма Тентюковса мещанин Ӧльӧксан Молодцов семьяын 1886 вося, выль ногыс нин кӧ, январ 1 лунӧ. (1920-ӧд во помъясӧ — 1930-ясӧ пӧшти быдӧн висьтасис гӧль крестьяналӧн челядьӧн, но пӧръясьнысӧ «велӧдӧмаӧсь» власьтъяс: гӧль — сідзкӧ, класс сертиыд миян). Сё кызь во кольӧма Васьӧ чужӧмсянь. Но со тай, лоӧма сэтшӧм мортӧн, мый миянлы сійӧс эськӧ пыр колӧ пыдди пуктыны, колӧ ыдждӧдлыны оз сӧмын юбилейясӧ.
Ӧд Сандрӧ Васьӧыд пыр медводз да, кытчӧдз абу торкӧмаӧсь, медуна вӧчӧма. Торйӧн нин школаын комиӧн велӧдӧм могысь. Ӧні быттьӧ сьӧкыд и эскыны, но школаас челядьлы чужан кывйыс эз вӧв, сійӧс эз велӧдны. Мый серти? Ӧд некутшӧм книга ни алфавит, ни гижанног — нач нинӧм абу. Унджык на: непӧштӧ урӧкъяс вылын, весиг переменаяс дырйи мам кывнас сёрнитны абу позьӧма. Школаын — сӧмын рочӧн! А сизим арӧсаыслы кыдзи, коді роч сёрнисӧ эз на кывлы аслас сикт-грездын? Нёбдінса Виттор тай гижлӧма, тіньсидзӧ пӧ (ымзӧмӧн) бӧрддзан.
Пызан сайын, пемыдінын
Роч книга ме лыддя,
Зэв дӧсаднӧ гӧгӧрвотӧг:
Он тӧд, мый и лыддян.
Со ӧд кыдзи тешитчылӧмаӧсь «нацмен» челядь вылад, кыдзи мучитлӧмаӧсь найӧс. Мӧвпыштан та йылысь, да Сандрӧ Васьӧ коддьӧм «националистыс» содтӧд на син водзад кыптӧ.
«Пон кывтӧ» мустӧмтысьыс вӧлӧма абу куш рочьяс пӧвстын, найӧ тырмылӧмаӧсь и зыряна лыдын. Медводз чужан кыв вылын велӧдӧм йылысь восьса сёрни кыпӧдлӧмаӧсь 1917 вося августын (Сыктывдін уездса учительяслӧн съезд), и муртса абу косьӧдз воӧмны. Дыш ӧд пӧ выль ногӧнтӧ заводитны уджавны, сы вӧсна и важсьыс оз лэдзчысьны, — гижлӧма ӧти письмӧын Иона Чисталев.
Коми кывъя школа йылысь сёрни мӧдысь пансьӧма 1918 вося гожӧмӧ Яренскын велӧдысьяслӧн курсъяс вылын (вӧлӧмаӧсь тшӧтш Сыктывдін уездсаяс). В. А. Молодцов тӧдмӧдӧма аслас анбурӧн, лыддьӧма коми грамматика йылысь лекция. Содтам татчӧ, мый Василий Александрович лӧсьӧдас сэсся «Лыддьысьны велӧдчан» медводдза коми буквар да грамматика («Коми грамматика туй писькӧдысь»). А Яренскса курсъяс вылас век жӧ шуӧмаӧсь коми школаӧ пыртны ас кыв. «Тайӧс, дерт, вӧчӧма вӧлі кыз зыкӧн, ёна вензьӧмӧн», — сёрӧн гижлӧма Илля Вась. Эз кӧ пусьы сэні аслас пӧся вензяна сямнас Сандрӧ Васьӧ, колӧкӧ, бара на нинӧм эз артмы.
Сійӧ вӧлӧма Яренск уоноас инструкторӧн, да лоӧма ёна вензьыны кыдзи «националистлы» «шовинистъяскӧд». Сэсся помся зык-шумыс коркӧ дӧнзьӧма жӧ. 1918 вося арын Василий Молодцов Сыктывдін карын нин и ӧдӧбӧн пырӧ выль косьясӧ. Татчӧс уоноыс (юралысьыс) скӧнь абу жӧ кӧсйӧма кывзыны школаӧ чужан кыв пыртӧм да коми книгаяс лӧсьӧдӧм йылысь. Биӧн ӧзйысь Сандрӧ Васьӧ абу ӧтчыд «люкасьӧма» уоноыслӧн школаяс юкӧнӧн веськӧдлыськӧд. Сійӧ вӧчӧма ставсӧ, медым уоно коллегияас пыртасны выль йӧзӧс. И коми кыв дор сулалысьяс лоӧмаӧсь унджыкӧн. Сідзкӧ, унджыктор вермисны решитны асланыс дор.
Кыдзи артмис-чужис Коми комиссия, лыддьысьысь морт ӧні стӧча-бура тӧдӧ. Сыктывдін уисполком абу нин ёна пыксьӧма Сандрӧ Васьӧлы паныд, лоӧма сӧглас комиссиясӧ лӧсьӧдны да сылысь уставсӧ вынсьӧдны. Оз весьшӧрӧ комиссиясӧ шуны либӧ Комиӧн, либӧ Молодцовскӧйӧн. Ме эськӧ эг кӧсйы, мед менӧ сідз лои гӧгӧрвоӧма, мый быттьӧ аддза сӧмын Молодцовӧс. Ог. То лыддя Илля Васьӧс:
«Медводз комиӧн велӧдӧм йылысь сёрни кыпӧдіс Т. Т. Сердитов 1917 вося августын...» Восьсӧн, докладӧн.
«Коми котырсӧ» медшӧр лӧсьӧдысьясыс вӧліны В. А. Молодцов да А. С. Сидоров».
«Коми школа дорйӧм вӧсна вензьынысӧ медъёна бара жӧ лои В. А. Молодцовлы да А. С. Сидоровлы».
«Оз ков вунӧдны Помӧсдінса «Коми автономист-социалист чукӧр» йылысь»...
Но — «коми литература лӧсьӧдысьясӧс ӧтлаалысьыс вӧлі В. А. Молодцов».
Кодарӧ кӧть эн бергӧд, Сандрӧ Васьӧлӧн ыджыд мыгӧрыс оз саяв. Сылӧн тӧдчанлуныс изъя гӧра кодь и том йӧзӧс ас бӧрсьыс кыскӧмын. Сыктывдінӧ локтӧм бӧрас Василий Александрович велӧдӧма учительскӧй семинарияын. Сэні ӧтувтӧма том коми гижысьясӧс да вайӧдлывлӧма Коми комиссияӧ.
Да, мортыс вӧлӧма вывті пузьысь. Чорыда, тшӧкыда весиг ёна, лишнӧй скӧрысь вензьылӧма тшӧтш накӧд, кодъяскӧд эз ков, гашкӧ. Сюрлӧма и Илля Васьыдлы (весьшӧрӧ), и мукӧдлы. Но сэк жӧ шань сьӧлӧма ёрт. То ме водзын кык тӧдса воклы письмӧяс. Кыдзи найӧс панӧ Сандрӧ Васьӧ! «Муса Тима Иона! Видза ов!» «Видза олан, муса Вениамин Тимофеевич!.. Видза олан, Коми муса медыджыд поэт!» Ионаыслы восьсӧнджык висьтасьӧ, уджавны пӧ зэв сьӧкыд. Лунтыр кок йылын — удж вылын. Висьӧмӧдз быд лун усьлывла. Войнас узьны ог вермы. И вӧчӧ Жан Морӧс водзас «отчёт»: помала числительнӧй да местоименньӧ, уна нин гижи прилагательнӧй да наречие йылысь. Глагол войдӧр вӧлі гижӧма. Существительнӧй вылын войдӧр жӧ нин уджавлі. Оз кӧ кутны кедзовтны, ар кежлӧ этимология на артмас... Мырсьӧма ас йывсьыс вунӧдӧмӧн, веськыда ӧгралӧма.
Уськӧда тӧд выланыд Коми книга лэдзанінын медводдза уджалысь Анна Чеусовалысь некымын кыв: «Молодцов Василий Александрович, издательство восьтӧм вӧсна главнӧй, мудзлытӧм тышкасьысь, уна вын да эбӧс видзис та вылӧ. Ассьыс став ловсӧ пуктіс, ассьыс дзоньвидзалунсӧ эз жалит. Сійӧ, ОНО жырйын менӧ казяліс да, зэв лои рад, быдсӧн ыпъяліс, мый лэдзӧмаӧсь издательствотӧ восьтыны...
— Лэччам, лэччам уліас (УОНО-лӧн улі судтаас — Г. Б.), восьтам издательствонымӧс!» Сэсся пӧсь сьӧлӧма мортыд лэбалӧма-уджалӧма зэв уналаын, тшӧтш и Коми му сайын...
...Страна пасьта вӧлі лӧсьӧдӧма йӧзӧс ныран изки.
Пуксьӧдӧмаӧсь тшӧтш Сандрӧ Васьӧс. Аддзысьӧмаӧсь сы вылӧ скӧралысь-завидьтысьяс да сійӧс суклялысьяс. Но найӧ ёнасӧ абу и колӧмаӧсь, бӧрсьыс мунӧмаӧсь асьныс суклялысьясыс: «изкитӧ» тыртӧг эз уджӧдны.
Василий Молодцов кулӧма 1940 вося август 31 лунӧ. Висьысь морт, сійӧ эз и вермы лагеръясад дыр ловйӧн кольны. Нэм кежлӧ колис нимыс: анбур-алфавит, буквар, грамматика, мыйта научнӧй удж...
Унаӧн-ӧ сы мында жӧ вӧчисны коми йӧзлы! Тані юалан пассӧ пуктыны, ме ногӧн, нинӧмла.
