КЫВ-МӦД КОМИ ГРАММАТИКА ЙЫЛЫСЬ
Унаӧн коми гижысьяс (медсясӧ том гижысьяс) оз тӧдны коми грамматикалысь весиг медгырысь правилӧяссӧ. Сійӧ тыдалӧ налысь гижӧдъяссӧ веськӧдлігӧн, шыльӧдігӧн. Мукӧддырйиыс весиг дӧзмылан: гижанногыс бур, стильыс лӧсьыд, шыльыда гӧгӧр мунӧ, сӧмын грамматика ӧшыбкаясыс тыр — пӧшти быд кывйын. Да ӧд оз ӧткодя гижны ӧти кывсӧ. Ӧтилаын, шуам, гижӧма «кучкис», мӧдлаын — «кучкыс» нин сулалӧ; ӧтилаын «мунісны», мӧдлаын «мунысны»; либӧ ӧтчыд гижас «шонді», мӧдысь «шонды». Сэсся унаӧн кывпомъяссӧ (суффиксы) торйӧдӧны: босьтам кӧть, гижасны «керка-сӧ», колӧ эськӧ ӧтпомся гижны — «керкасӧ», либӧ «керка-тӧ» — «керкатӧ». Вывті уна пӧлӧс ӧшыбкаяс веськавлӧны, ставсӧ тані мыччӧдны, дерт, он вермы. Тайӧ нӧшта, грамматика тӧдтӧм кындзи, петкӧдлӧ ӧти нелючки гижысьяслысь: найӧ тӧждысьтӧг, кыдзсюрӧ (невнимательно, небрежно) вӧчӧны ассьыныс гижӧднысӧ.
Колӧ гижысьяслы ёна велӧдны коми грамматикалысь правилӧяссӧ. Колӧ видзӧдӧмӧн да сьӧлӧмысьджык лыддявны, босьтавны тӧд вылӧ гижанногсӧ коми нигаясысь да «Ордым» журналысь (медсясӧ сэтысь). Колӧ бура тӧждысьны да дӧзьӧритны ассьыд гижӧдтӧ, медым вӧлі мича, шыльыд, ӧткодь кывъяссӧ ӧти ногӧн гижӧма. Гижысьяслы колӧ кольӧдны асланыс гижӧдысь копиясӧ да «Ордым» журналын петӧм бӧрын бура видзӧдӧмӧн видлавны (сличать), кутшӧм ӧшыбкаяс вӧлӧмаӧсь, кыдзи веськӧдӧмаӧсь, да сэсся мӧдысь оз нин ков вӧчавны сэтшӧмторъяссӧ. Тадзи уджалігӧн коми гижысьяс ёна паськӧдасны ассьыныс гижансямнысӧ, велаласны, тӧдмаласны тшӧтш грамматикалысь правилӧяссӧ.
Ӧні пасйышта кымынкӧ индӧд медгырысьторъяс йывсьыс, мыйясӧ медъёна торксявлӧны гижысьяс.
1) Кор гижсьӧны «ис» да «ыс»? Быд кольӧм кадса керӧм-вӧчӧмын кодкӧ йылысь (сійӧ, найӧ йылысь) колӧ гижны «ис»: муніс, ветліс, ветлісны, муналісны. Кӧть нӧшта кузя нюжӧдӧма тайӧ формаа кывсӧ, пыр гижсьӧ «ис»: ветлывлісны, пасьтасьлывлісны. Ас йывсьыд кӧ шуан — колӧ гижны «и»: муні, ветлі, пасьтасьлывлі. Мӧд йылысь кӧ (кор шуан «тэ») — гижсьӧ «ин»: мунін, ветлін, пасьтасьлывлін.
2) Кор гижны «ись» да «ысь»? «Ись» гижсьӧ зэв шоча, кымынкӧ дженьыдик эмакывйын сӧмын: кись, пись, сись, сісь, да нӧшта «вӧлисти» ^Молодцов анбурӧн гижӧмаӧсь «іԍ — ыԍ», «вӧԉіԍԏі». — А. В./^, гижӧны кодсюрӧ — «видчисьны», «кутчисьны» — ме ногӧн, невернӧ. Сэсся пырджык гижны колӧ «ысь»: ветлысь, сёйысь, шонтысь, кытысь, мыйысь, вӧтлысьны, пестысьны, сідз водзӧ. Та ногӧн жӧ гижсьӧны «си» да «сьы», «ни» да «ньы», «ні» да «ны». «Ні» гижсьӧ — «ӧні, тані, сэні» да колян кадса керӧм-вӧчӧмын, сэсся пӧшти оз паныдасьлы. Быдлаӧ, кӧні кылӧ «ні» нисьӧ «ны», колӧ гижны «ны» (примерсӧ зэв уна позьӧ петкӧдлыны): сёйны, мунны, гуляйтӧны, ветлісны...
3) «И» да «ы», «э» да «ӧ» зэв жӧ ёна сорласьлӧны. Сӧмын колӧ шуны, «и»-а да «э»-а кывъясыс коми грамматикаын этшаджык (Эжва катыдсалӧн сёрниыс ёна «и» да «э» вылад мунӧ), «ы» да «ӧ» — зэв уна. Тшӧктана керӧм-вӧчӧмын пыр гижсьӧ «ы»: ветлы, пуксьы, пуксьыштлы, лыддьысь. Уналы шуигӧн помас кылӧ «ӧ», пыр колӧ гижны «ӧй»: ветлӧй, пуксьӧй, лыддьӧй, лыддьысьӧй.
4) «иг», «игӧн» гижсьӧ «и»: лэччигкості, лэччигӧн, мунігӧн, сералігӧн, сьӧласигтырйи, пӧлясигӧн.
5) Кор кыввужъяс (коренные слова) помасьӧны «дик», «лик», «иник», «ндзи» — пыр колӧ гижны «и» (оз «ы»): небыдик, омӧлик, томиник, гӧгрӧсіник, косіник, косіндзи, дзоляндзи (сідз жӧ — «кындзи»).
6) Кор керӧм-вӧчӧм (глагол) водзын эм ӧтказ (отрицание) — эг, ог, он, оз, эз, — гижсьӧ «ы» весиг кольӧм кадын: эг ветлы, ог ветлы, эз ветлы, он вермы, оз вермы, эз ветлыны, эз висьтавлыны. Сідз жӧ «ы» гижсьӧ, кывпомас кӧ эм «тӧг», «тӧм»: ветлытӧг, вермытӧм, вундытӧм.
7) «Кыті?» юалӧм вылӧ пыр гижсьӧ «и»: таті, эсті, вывті, выліті, уліті, вӧрті, шӧрті (вӧрӧд, шӧрӧд).
8) Оз ков гижны «ӧсь» пыдди куш ӧти «сь»: мунӧмась, ветлӧмась, — колӧ: мунӧмаӧсь, ветлӧмаӧсь.
Правилӧясыд зэв уна, ставсӧ он вермы тані петкӧдлыны. Колӧ гижысьяслы аслыныс бурджыка тӧдмасьны нигаясысь, журналысь, газетъясысь тшӧтш. Уна индӧдъяс сюрӧны «ӧ» да дефисъяс йылысь 8–9 №-а «Ордым» журналысь.
Нӧшта ӧтитор. Гижигӧн колӧ мӧвпавны комиӧн, медым эз пырны роч ногса кыв бергӧдлӧмъяс (медсясӧ «мый»). Унаӧн на гижӧны тадзи (примернӧ): «сійӧ оз гӧгӧрво, мый шыльыда гижны он пырысь-пыр велав» («мый»-ыс дзик оз ков).
Колӧ ёна велӧдчыны да бурджыка гижны. Грамматика тӧдтӧм гижысьыд — неграмотнӧй гижысь.
