ГИЖЫСЬЛӦН АСЛАС ЧӦС ТУЙ
Геннадий Анатольевич Юшков...
Век бурӧ пукта да вылӧ донъяла сійӧс и кыдз гижысьӧс, и кыдз мортӧс. Кутшӧмӧн сійӧ вӧлі? Зэв мывкыд коми морт, ас кыв вылас сулалысь, йӧзсӧ пыдди пуктысь, вежавидзысь, но и ассьыс донсӧ тӧдысь. Дӧзмӧмаӧн ме аддзылі сійӧс гоз-мӧдысь, а сідзсӧ век нюммунӧма, шмонитыштӧ, синвидзӧдласыс шоныд.
Ӧні казьтыла да, «Войвыв кодзув» журналтӧ ме лыдди велӧдчигӧн на да Юшковыдлӧн овыс да гижӧдъясыс тӧдсаӧсь нин меным вӧліны, а медводдзаысь аддзи ме сійӧс 1979 воын. Корисны семинар вылӧ кыдз том гижысьӧс, а стӧчджыка кӧ шуны, медводдза кывбур йӧзӧдӧм бӧрын. Йӧзыс уна воис: корӧмаӧсь вӧлі не сӧмын гижны босьтчысьясӧс, но и найӧс, кодъяс ёна нин йӧзӧдчылӧмаӧсь литературнӧй журналад. Сэки ме и тӧдмаси уна коми гижыськӧд.
Геннадий Анатольевич, ньӧжмыд вӧраса, лабутнӧй сёрниа, висьтасис унатор йылысь, мый миянлы колӧ тӧдны. Сэки жӧ медводдзаысь аддзи Иван Тороповӧс, Петр Шаховӧс, Юрий Васютовӧс, Нина Куратоваӧс. Альберт Ванеевӧс таӧдз тӧда нин вӧлі, уджалім ӧтлаын Наукаяс Академиялӧн Коми филиалын.
1980 воын корлісны семинар вылӧ мӧдысь, а нӧшта кык во мысти Геннадий Анатольевич корис менӧ уджавны гижысьяс Союзӧ. 1993 воӧдз сэсся уджалім орчча кабинетъясын.
Сійӧ нималіс Коми му пасьталаыс. Романъяс, повесьтъяс, висьтъяс, кывбуръяс петӧны вӧлі воысь-во торъя небӧгъясӧн. Найӧс лыддьӧны верстьӧ йӧз, велӧдӧны школаясын. Кыпыда мунӧны театръясын сылӧн пьесаяс серти спектакльяс, йӧз корӧны и водзӧ да тшӧкыдджыка найӧс петкӧдлыны.
Петалісны сылӧн книгаясыс и Москваын.
А гижнысӧ Геннадий Юшков, кыдзи и уна мукӧд гижысь, заводитлӧма поэзиясянь. Медводдза кывбурсӧ Геннадий Анатольевич йӧзӧдӧма «Войвыв кодзув» журналын 1952 воӧ. Шусьӧ кывбурыс — «Мирлӧн асыв». Дерт, кӧнкӧ, сэки ёна нимкодь вӧлі авторыдлы. А ёна бӧрынджык со кыдзи ачыс донъяліс: «...Сэсся тайӧ лыбзяна кывбурсӧ некӧн нин эг йӧзӧдлы, весиг яндыся сыысь, и казьтывла сӧмын панас туйӧ». И век жӧ «Мирлӧн асылыс» лои, образнӧя кӧ, Геннадий Юшков творчестволӧн асылӧн. И сэксянь енбиыс югзьӧдліс сылысь водзӧ вылӧ став туйсӧ. Коркӧ В. Белинский на шулӧма: «Поэзия — морт сьӧлӧмлы медся матыс, да сійӧ жӧ и искусстволӧн медвылыс тшупӧдыс». Вот медвылыс тшупӧдӧдзыс и воӧдчис Геннадий Анатольевич аслас творчествоӧн. Чужан му йылысь да коми войтырӧс пыдди пуктана кывбуръяс, челядьлы лелькуйтчанкывъяс, шмонитан да нор сьыланкывъяс — ставыс вӧлі артмӧ сылӧн.
Сиктын чужӧм-быдмӧм морт, ичӧтсяньыс ёна радейтӧма да бурӧ пуктылӧма мамсӧ, кодсянь, тыдалӧ, и вуджӧма коми аньӧс пыдди пуктӧмыс.
Ошкыштас вӧлі: коми аньыд пӧ и ачыс шань, и быдсяма уджсӧ бертны дась — и сэк жӧ сьӧлӧм сетас — но и гортгӧгӧрса нокыс сылы унджык вичмылӧ, да и челядьсӧ быдтӧмыс абу жӧ кокнитор. Аньтӧ пыдди пуктытӧгыс эськӧ эз и артмы «Коми ань» мича сьыланыс. Сэні сьӧлӧм вӧрзьӧдана поэзия, сійӧ нормӧдӧ и ӧттшӧтш ышӧдӧ казявны ас гӧгӧрыд бурсӧ.
Но аслас висьталӧм серти, абу жӧ ставыс сылӧн гылыда мунӧма сӧветскӧй кадад. Некымынысь корлӧмаӧсь КПСС Обкомад, ӧлӧдӧмаӧсь, олӧмсӧ пӧ сьӧдӧдан. Со кыдз Геннадий Анатольевич гижис аслас творчество йылысь:
«Ассьым чӧс туйӧс писькӧді да окталі, некор эг лӧсьӧдлыв водзвыв шогмана да ошкана гижӧд — «сӧветскӧй литература». Ме ногӧн, литератураыд эм кӧ — эм, а абу кӧ — абу. Литератураыд мед сьӧлӧм сетӧ сылы, коді олӧмсӧ олӧ». Зэв на и инмӧны быдӧнлы сылӧн кывъясыс. Кымын водзӧ, сымын найӧ мӧрччанаджыкӧсь. И гаравлыны кутасны сійӧс, ыстысьӧмӧн, мый аддзылісны, кывлісны, сёрнитісны...
Нӧшта ас йывсьыс Геннадий Юшков пасйыліс: «...и чайта, эг на и пӧнӧмарӧн вӧв, гӧрдлысь-сӧрысьӧн, Куратов ногӧн кӧ. Сійӧ тай эз жӧ кӧсйыв сэтшӧмнас лоны да эз и ло».
Геннадий Анатольевич унаысь тӧдчӧдліс, мый культураным миян кутас сӧвмыны и водзӧ. Колӧ, медым тӧдчанаджык традицияясным вуджисны и том йӧзлы, кодъяс воасны миян бӧрын.
Дас вит во чӧж Геннадий Анатольевич юрнуӧдіс гижысь котырӧн, унаысь лои сёрнитны том йӧзыдкӧд. Шулас вӧлі налы: «Гижысьыд вӧралысь кодь. И быдӧнлӧн аслас чӧс туй. Некод оз во пармаын сылы отсӧг вылӧ, мый кӧть эз ло. Надея колӧ кутны сӧмын ас вылад».
Чайта, быд гижны босьтчысьлӧн, и весиг том гижысьлӧн, кодӧс гоз-мӧдысь йӧзӧдлісны нин, олӧ юрас мӧвп, мед эськӧ сійӧс казяліс кодкӧ ыджыдджык сяма морт, коді веськыда донъялас гижӧдсӧ да индас сылы медся лӧсялана туйвизь. Татшӧм сёрниясыс тшӧкыда овлывлӧны республикаса семинаръяс вылын, кор гӧгӧрбок донъялӧны томъяслысь гижӧдъяссӧ. Быдӧн сэки виччысьӧны пыдди пуктӧм да ошкыштӧм. Геннадий Анатольевичӧс весиг удж вывсьыс мунӧм бӧрын на вӧлі корлывлам татшӧм семинаръяссӧ нуӧдны. Сійӧ вӧлі веськыда висьталас, мый артмӧма нин гижӧдад, а кыті и лӧсьӧдны на колӧ, но сэсся и ышӧдас водзӧ вылӧ. Эз сы вылӧ и лӧгасьлыны: ӧд мортсӧ сӧвмӧдӧ оз юмолыс, а буретш курыдыс. А бӧрыннас сэсся висьталасны «аттьӧ» кыв.
Сэсся и бур кыв шуас томъяслы, водзӧ вылӧ туйвизь индас: «Ӧні виччыся, мед эськӧ кодкӧ томджык гижысьыс петкӧдліс, кыдзи овсьӧ сиктсалы, мый вӧчсьӧ сылӧн сьӧлӧмас. А та вылӧ оз сӧмын сямлун ков, колӧ на и олӧмтӧ пуктыны».
Геннадий Анатольевич ассьыс олӧмсӧ пуктіс литературалы да коми войтырлы.
Оз вун сійӧ луныс, кор гижысьяс Союзын, кыдзи и век, бергалісны йӧз, быдӧн аслас тӧжд-могӧн, дугдывтӧг звӧнитіс телефон. И со йӧз разалісны гортаныс. Ме вӧлисти верми пуксьыны чӧв-лӧняс да босьтчыны колана жӧ уджӧ. Та кадӧ ми дасьтім «Коми челядьлы антологиялысь» медводдза небӧгсӧ. Колӧ вӧлі лӧсьӧдӧм нин кывбура-прозаа гижӧдъяссӧ выль пӧв лыддьыны. Дзик бӧръя гижӧдъясыс Геннадий Юшковлӧн. Лыддя да бара на, кымынӧдысь нин, нимкодяся: кутшӧм бура, мичаа, лӧсьыда гижӧ челядьлы Геннадий Анатольевич! Кужӧ бӧрйыны челядьлы медся мӧрччана кывъяссӧ.
Нимкодяси, и дум воис юрӧ — звӧнитны гортас, шуны бур кыв. Рыт, но абу на сёр, мыйкӧ сизим часысь муртса петӧма. Мортыс бара ёна висьӧдчӧ, чайті, бур кывнам отсала. Звӧниті..., но Галина Евгеньевна, гӧтырыс, висьталіс шуштӧм юӧр... Некодлы лои бур кывсӧ висьтавны. Шӧйӧвошӧмӧн телефон трубкасӧ бӧр пукті...
Выльысь и выльысь син водзын югыд серпасъяс. Уджалігӧн ми вӧлі чай юлывлам ӧтлаын: сійӧ, ме, Елена Габова, Владимир Тимин да кодкӧ нӧшта, пырысьыд Союзад век эм. Корам Геннадий Анатольевичӧс, а сійӧ, локтігмозыс нин, миянлы выль кывбур лыддьыны дась. Сэки сэсся и пансяс сёрниыд и коми кыв йылысь, и коми войтырлӧн история да литература йылысь.
Варовитігӧн казьтывліс ассьыс олӧмсӧ, пасйыліс, велӧдчигӧн пӧ матынджык вӧлі математика да физика, но веськалі уджавны радиокомитетӧ да сэні дзик мӧдтор мӧдіс кыскыны — коми литература. Сылы и сии олӧмӧс.
Примерӧн сылы пыр вӧлі миян медводдза поэт Иван Куратовлӧн творчествоыс. Казьтыла Юшковлысь кывъяссӧ, Куратовӧс гараліг шулывліс: «Войтырыс эм сэк, кор сылӧн эм поэт. Эм кӧ йӧзлӧн аслас сьылысь, сэки сійӧс позьӧ шуны войтырӧн, сідзкӧ сійӧ войтырыс сувтіс сӧвман туй вылас вылӧджык тшупӧдӧ, мукӧд культурнӧй войтыръяскӧд ӧти радӧ».
Тӧдам, мый Геннадий Анатольевич вӧлі Коми Республикаса Верховнӧй Сӧветын депутатӧн, тӧдам, сы юрнуӧдӧм улын вӧлі котыртӧма 1999 воын «Коми котыр» ӧтмунӧм, дасьтӧма коми войтырлысь медводдза съезд.
Кор и вевъявлӧ вӧлі? Да ӧд нӧшта на сы мыйта гижис: романъяс, повесьтъяс, кывбуръяс, пьесаяс. Ставыс тайӧ лои классикаӧн.
Геннадий Анатольевич йылысь менам медся югыд, бур казьтылӧмъяс. Ассьыс став олӧмсӧ да творчествосӧ сійӧ сиис Коми мулы, коми войтырлы. Историяын коляс медтӧдчана йӧз лыдын. Сылӧн творчествоыс век кутас ковны йӧзыслы.
