НОРВЕГИЯЫН ЛИТЕРАТУРА ЛУНЪЯС

Оз-оз да мыйкӧ и югнитлас олӧмад виччысьтӧмторйыс, мыйысь кыпавлан ловнад. Татшӧмторнас ме лыддя Норвегияӧ ветлӧм. Корисны, да зэв нимкодь лои: Норвегияӧ! Мирас медся озыр странаӧ! Видзӧдлыны, кыдзи найӧ олӧны!

Республикаысь ми мӧдӧдчим куимӧн: ме, рочӧн гижысь Елена Габова да Национальнӧй библиотекаысь иностраннӧй литература юкӧнӧн веськӧдлысь Леонора Давыдова. Леонора бура тӧдӧ английскӧй кыв, Лена Габова кужӧ жӧ сёрнитны. На вылӧ и надейтча.

Сентябр 24-ӧд лунӧ петім туйӧ: Сыктывкарсянь лэбим Санкт-Петербургӧдз, сэсся — Хельсинкиӧдз, сэтысянь Ослоӧ «Боингӧн», а сэсся нин Тромсё карӧдз ичӧтджык самолётӧн. 13 часын петім Сыктывкарысь, а коланаинӧ воим час войын (миян ногӧн кӧ, куим час войын).

Вочааліс миянӧс ар ветымына, дженьыда шырӧм юрсиа, латшкӧс тушаа да тэрыб вӧраса ань Эуд Тога. Сійӧ, Тромсё карас став библиотеканас веськӧдлысь, миянӧс ставнымӧс нин тӧдӧ: колян во воліс Сыктывкарӧ «Книжнӧй ярмарка» вылӧ. Ачыс машинаӧн нуӧдіс гӧстиничаӧдз, овмӧдіс. Мӧд луннас дыр узьны да шойччыны эз сетны, асывводзсяньыс вӧлі котыртӧма школьникъяскӧд аддзысьлӧмъяс: Тромсё карын, матігӧгӧрса каръясын да сиктъясын заводитчис интернациональнӧй литератураяслӧн фестиваль. Татшӧм фестивальсӧ найӧ нуӧдӧны сизимӧдысь. Колян воын тӧдмасьӧмаӧсь Японияса литературакӧд, а тавосясӧ сиӧмаӧсь Россиялы.

Фестиваль кежлас зэв ёна дасьтысьӧмаӧсь: Елена Габовалысь вуджӧдӧмаӧсь норвег кыв вылӧ кык висьт, менам творчество кузя дасьтӧмаӧсь буклет да вуджӧдӧмаӧсь «Гӧгыля-вугыля» повесьт-мойдысь кык юкӧн.

Миян коми делегацияысь кындзи нёльӧн вӧліны Архангельск карысь: поэт Елена Кузьмина, мойдкывъяс гижысь Елена Антропова да библиотекаын кык уджалысь. Сэсся вӧліны асьныс Норвегияса гижысьяс, Украинаысь воӧма рочӧн гижысь Андрей Курков (сылысь бӧръя повесьтсӧ вуджӧдӧмаӧсь 32 кыв вылӧ да мирас ӧні сійӧс шуӧны медся лыддяна авторъясысь ӧтиӧн). Гижысьяслы быдӧнлы лӧсьӧдӧмаӧсь торъя программа.

Виччысьӧны вӧлі Тромсёӧ Татьяна Толстаяӧс да Анатолий Приставкинӧс, но кутшӧмкӧ помкаяс вӧсна найӧ эз воны.

И со ми Тромсё карынӧсь. Мореыс кар дорас залив кодь, мӧдар берегӧдзыс автомобильӧн ветлӧм вылӧ кузь пос, порт, кытчӧ сувтлӧны ыджыд карабъяс. Мӧдарас море дор мозыс тыдалӧны ляпкыд и джуджыд керкаяс, а на сайын уна рӧма вӧрӧн пӧртмасьысь гӧраяс. Арся мичлуныс ставыс син водзад. Таладорас, кӧні миян гӧстиничаным, карыс быттьӧ море дорсяньыс босьтчӧ кайны гӧра вочаыс: некымын судтаа. Унджык керкаыс пуысь, кирпичысь да бетонысь вочаасьлӧ этша. Керкаясыс быдӧн аслыссикасӧсь: кышӧма да краситӧма ставсӧ. Вушйӧм ни бонзьӧм краскаа керка эгӧ аддзылӧ. Оланінъяс дорас пуяс, кустъяс, клумбаяс, ытшкӧм турун. Град йӧръяс абуӧсь, пуктасъяс оз вӧдитны.

Тромсёын олӧ квайтымын сюрс морт, эм университет, сэні велӧдчӧ квайт сюрс студент оз сӧмын карсьыс, но и матігӧгӧрсьыс. Кар шӧрас ӧнія кадлы лӧсялана зэв ыджыд библиотека, сійӧ йитчӧма киноцентркӧд, кӧні позьӧ видзӧдны кино.

Тромсёын медводдза луннас ме аддзысьлі Консбаккен гимназияса том йӧзкӧд. Найӧ босьтчӧмаӧсь велӧдны роч кыв, сёрнитны, дерт, оз на кужны, но зэв сюся кывзісны миян республикаса войтыр, коми кыв да литература йылысь висьтӧс, быдтор йывсьыс юасисны. Елена Габова сійӧ жӧ лунас ветлӧма Карлсойяӧ, верст кӧкъямысдас карсяньыс. Воис да шуӧ: «Татшӧм мича странасӧ ме эг на аддзыв».

Рытнас ми разалім: Елена Габова да Леонора Давыдова ӧкмыс судтаа карабӧн мӧдӧдчисны Шервойя ді вылӧ, а ме самолётӧн лэби Киркенес карӧ. Тайӧ карыс ичӧтджык, олӧ кызь сюрс морт, но тані уна роч йӧз, тшӧкыда татчӧс портын сулалӧны Россияса карабъяс. Карса библиотекаас уджалӧны арлыда нин кык роч ань: Нина Ивановна да Зина. Мӧдыслысь вичсӧ ог тӧд, тані шыасьӧны сӧмын нимӧн. Кыкнанныс петӧмаӧсь норвегъяс сайӧ верӧс сайӧ да олӧны тані дас воысь дырджык, оз и чайтны Россияӧ бӧр мунны. Тайӧ лунъяссӧ уна рочкӧд лои аддзысьлӧма да сёрнитӧма. И быдӧн шуис: «Тані ми олам бура... Ми огӧ полӧй аскиа лунысь».

Киркенесын менам медводдза аддзысьлӧмыс вӧлі челядькӧд.

Библиотекаръяс ёна повзьӧдлісны, асьныс майшасьӧны и: челядьыд пӧ миян ок ёна вильышӧсь, некодӧс пӧ оз кывзыны. Весиг менӧ вуджӧдны асьныс абу босьтчӧмаӧсь, корӧмаӧсь школаын уджалысь роч аньӧс, Галинаӧс. Галина вуджӧдіс менсьым сёрниӧс, быттьӧ театрын ворсіс: петкӧдліс водзвыв дасьтӧм аканьясӧс, Вӧрсаӧс да Ёмаӧс, на ногӧн Троль да энь Троль («Гӧгыля-вугыля» повесьт-мойд серти), найӧс жӧ вӧлі ыджыда рисуйтӧма ватман лист вылӧ. Челядь зэв сюся кывзісны, а меным вӧлі интереснӧ, кыдзи найӧ, мӧд странаса челядь, гӧгӧрвоӧны коми мойд. Зэв кыпыда муніс аддзысьлӧмыс.

Рытнас библиотекаӧ волісны гырысьяс. Сёрнитысьясыс вӧлім ме да Андрей Курков. Унджыкыс локтӧмаӧсь рочьяс, абу сӧмын карсьыс, но и матігӧгӧрсьыс тшӧтш. Вӧліны и норвегъяс, налы став сёрнисӧ вуджӧдісны. Андрейлысь ёна юасисны Украинаын олӧм йылысь.

Кык аддзысьлӧм костас библиотекар Зина аслас машинаӧн миянӧс нуӧдліс музейӧ, портӧ, Россия — Норвегия граница дорӧ, вӧвлӧм военнопленнӧйяслӧн лагер местаӧ. Ӧні сэні сулалӧ казьтылана из, кытчӧ рочӧн гижӧма: «Памяти павших в Великую Отечественную войну».

Рытнас ме да Андрей Курков бӧр лэбим Тромсё карӧ. Сёрӧнджык сійӧ жӧ рытас воисны Елена Габова да Леонора. Налы зэв ёна сьӧлӧм выланыс воӧма ыджыд карабнад ді вылӧ кывтлӧмыд.

Мӧд луннас ми Елена Габовакӧд да Елена Антроповакӧд ветлім Ленанген школаӧ: море берег пӧлӧныс верст ӧкмысдас лоӧ. Туй чӧжыс любуйтчим гӧраясӧн, кутшӧм найӧ быдӧн аслыссикасӧсь: мукӧдыс арся зарни вӧрнас на пӧртмасьӧ, мукӧд вывсянь еджыд шор киссьӧ-лэччӧ, мукӧдыс эзысь рӧмаӧсь, лым улынӧсь нин. Некор эг чайтлы, мый гӧраяс татшӧм мичаӧсь! Некымынлаӧ сувтлім, фотографируйтчим. Ыджыд морскӧй паромӧн вуджим мӧдар берегас. Школаыс кык керкаын, ичӧтджыкас велӧдчӧны посни челядь, ыджыдджыкас гырысюловыс. Посни челядьыс ветлӧдлӧны носки кежсьыс, кӧсйӧны кӧ, позьӧ джоджӧ пуксьыны да весиг нёровтчыны-водыштлыны, мудзан кӧ. Быттьӧ гортын олӧны.

Сэтысь локтӧм бӧрын ми ставӧн мунім Тромсё карса библиотекаӧ, сэтчӧ чукӧртчисны фестивальса став участникыс, торжественнӧя восьтісны фестиваль лунъяс. Сёрнитысьясӧс вежлісны саам кыв вылын сьылысьяс.

Мӧд луннас бара аддзысьлім Брогтун школаын велӧдчысьяскӧд, сэсся библиотекаса мойдкыв залын посни челядькӧд; вӧліны лыддьысьӧмъяс «Сонн» нима кафеын, нуӧдлісны театрӧ да музейӧ.

Мый миянӧс чуймӧдіс? Медводз, школаын велӧдӧм. Сизимӧд классӧдз велӧдӧ ӧти учитель, оценкаяс оз тэч тетрадьӧ ни журналӧ.

Некодӧс ёна оз ошкы ни оз чиршӧдлы, быдӧнлы сетӧ тӧдны, тэ пӧ абу омӧльджык мукӧдсьыс, оз уськӧд челядьлысь аскылӧмсӧ (достоинствосӧ).

Школаӧ челядь ветлӧдлӧны окотапырысь. Урок дырйиыс вермӧны пукавны пызан сайын, а позьӧ и джоджын пукалыштны. Ыджыд переменаыс нелямын вит минут, пажнайтӧны гортысь вайӧмторйӧн, но быть юӧны йӧв: сетӧны ичӧтик пачкаӧн, сьӧмсӧ вичмӧдӧны бать-мамыс. Учительяслӧн эм асланыс шойччанін, школаас кафе сяма, кӧні позьӧ сёйыштны да варовитыштны ӧта-мӧдыдкӧд; сэні жӧ нуӧдӧны собранньӧяс. Челядь велӧдчӧны квайт арӧссянь. Дас класс колӧ помавны быдӧнлы, сэсся мукӧдыс дугдӧны велӧдчыны, а коді кӧсйӧ пырны университетӧ, бӧрйӧм предмет кузя нӧшта кык во велӧдчӧ.

И мӧдтор. Пенсия вылӧ петӧны норвегъяс, аюловыс и аньяс, 67 арӧсӧн. Кодкӧд ми варовитім ветліг-мунігӧн, быдӧн шуисны: «Миянлы колӧ лоны дзоньвидзаӧн, мед дыр уджавны». Удждон да пенсияяс бурӧсь, позьӧ тӧжд тӧдтӧг овны. Вӧлі сёрни и уджтӧмалысьяс йылысь. Налы сідз жӧ сетӧны бур пособие, но век жӧ быдӧн зільӧ сюртчыны уджӧ: удждоныс пособиесьыд ёна ыджыд.

Норвегияса йӧз шаньӧсь, кыпыдӧсь, нюмбанаӧсь. Олӧны лӧня, ӧта-мӧдсӧ пыдди пуктӧмӧн. Татшӧмӧн найӧ колины менам паметьын.