КУИМ ЛУН ШВЕЦИЯЫН
Гожӧм шӧрнас, юльын, архангельскса гижысьяс пасйисны асланыс организация лӧсьӧдӧмсянь 70 во тырӧм. Вӧліны гӧсьтъяс Москваысь, матігӧгӧрса республикаясысь да обласьтъясысь, корлісны тшӧтш и менӧ, кыдзи гижысьяс союзӧн веськӧдлысьӧс.
Мӧд луннас нин ме дінӧ матыстчис мичаник ань да висьтасис рочӧн:
— Менӧ шуӧны Марина Лунд, веськӧдла Швецияын Баренц-регионса литературнӧй шӧринӧн. Важӧн нин кӧсъя вӧлі Тіянкӧд тӧдмасьны. Арнас ми мӧдам нуӧдны ичӧт лыда войтыръяслы сиӧм конференция. Гашкӧ, верманныд волыны коми литература йылысь докладӧн?
Ме шензьӧмӧн видзӧда сы вылӧ. Менӧ? Швецияӧ? Коми литература йылысь лыддьыны доклад? Да радпырысь! Кодкӧ ӧмӧй бӧрыньтчас таысь? Оз, дерт! Гашкӧ пӧ, некымын мортӧс на корам и туйсьыс вештысям. Тадзтӧ, мися, и нӧшта бурджык, гажаджык кузь туяд лоӧ.
Карӧ воӧм бӧрын дыркодь на эг босьтчы дасьтысьнысӧ, отпускалі. А сэсся и тэрмасьны ковмис: выль загранпаспорт судзӧдны, виза корсьны. Нокыс тырмис. Но кытчӧ эг шыасьлы: МИД представительствоӧ, Юралысьлӧн администрацияӧ — быдлаын шань сьӧлӧма йӧз отсалісны.
И со ми Татьяна Кановакӧд туйынӧсь. Татьяна Канова — роч кывбуралысь, олӧ Сыктыв районса Межадор сиктын, велӧдӧ челядьӧс математикаӧ. Мыйла Канова? А сылы удайтчис таво тулыс (гижысь котырсянь мӧдӧдлім) ветлыны Каргополь карӧ (Архангельскӧй обласьт), сэні муніс Россияса гижысьяслӧн семинар. Архангельсксаыдлы сьӧлӧм вылас ёна воӧмаӧсь Татьяна Кановалӧн кывбуръясыд, сэні и примитісны Россияса писательяс Союзӧ.
Архангельсксаыд Баренц-регионса гижысьясыдкӧд важӧн нин ёртасьӧны, со и ошкӧмаӧсь миянлысь том поэттӧ сэні да чуйдӧмаӧсь корны тшӧтш конференция вылад.
Сыктывкарын ми босьтім билет Финляндияса Риихимяки карӧдз, а сэсянь пӧ кыдзи кужанныд воӧдчӧй. Ми, дерт, шогӧ усьлім, ӧд ковмас мӧд поездӧ пуксьыны, билет а юасьнытӧ ог кужӧ. Ме эськӧ коркӧ муртсук велӧдыштлі финн кывтӧ, но бӧр нин вунӧді. А Татьяна Алексеевна институтас «пять» вылӧ велӧдлывлӧма английскӧй кыв, да нӧшта кывкуд босьтӧма сьӧрсьыс.
Майшасим, дерт. Места вылӧдз кӧ ӧти транспортӧн, кокньыдджык эськӧ вӧлі. Ме эськӧ ветлывлі нин суйӧр саяд, но кыдзкӧ сэки кокньыдджыка артмыліс.
Воим медводз Москваӧ, лунтыр сэні шӧйтім, весиг Краснӧй площадь вылӧ ветлім, мавзолейӧ пыралім, гашкӧ, шуам, Ленинтӧ регыд гуаласны (ёна нин та йылысь сёрнитӧны) да видзӧдлам. Сэсся ветлім гижысьяслӧн Союзӧ. Сэні Татьяна Кановалы сетісны членскӧй билет, а ме нӧшта босьтчи вайны куим мортлы: Нина Обрезковалы, Анжелика Елфимовалы да Иван Белыхлы. Нёль морт вылӧ содіс миян гижысь котырным, на пиысь куимыс — комиӧн гижысьяс. И таысь нимкодь.
Вой улас нин пуксим «Лев Толстой» нима поездӧ да мӧдӧдчим Финляндияса Риихимяки карӧдз. Но сэні збояджык нин асьнымӧс кылім, воисны тшӧтш архангельскса кывбуралысьяс: Инель Яшина да Елена Кузьмина. Купеын ме да Татьяна Алексеевна кындзи мунӧны эня-пиа, зонкаыслы ар дас куим. Ми варгам-сёрнитам комиӧн, орччӧн пукалысь аньыд шыасис ми дорӧ, ті пӧ комияс, буракӧ. Виччысьтӧм сылӧн шыасьӧмыс вӧлі: со ӧд, мися, коми кывтӧ и татӧн тӧдӧны. Сэсся аньыд висьталіс, кык во пӧ ми олім Усогорскын, а пиӧй весиг школаас велӧдліс коми кывтӧ.
Риихимякиӧ воим асывводз, муртса петім перрон вылӧ, воис мӧд поезд, пуксим сэтчӧ. Лунтыр муніс сэсся финнъяслӧн му кузя рытывладортіыс, Ботническӧй залив пӧлӧн войвывлань, Кеми карӧдз. Асьным шмонитам: Комиысь мунам Кемиӧ.
Финляндия миянлы кажитчис вывті лӧньӧн. Йӧзыс ывлаас оз жуны-ветлыны. Весиг Тампере да Оулу ыджыд каръясса вокзалъясын йӧзыс этша. Сувтлас поезд, морт нёль-вит петасны, сы мындаӧн жӧ пуксясны, да бара водзӧ мӧдӧдчам. Вӧръяс, муяс, ӧти судтаа гоз-мӧд керка тыдовтчылас, керкаяссӧ да сарайяссӧ ӧти рӧма краскаӧн мавтӧма, а оланін дорас некод оз бергав, сэсся бара вӧр, юяс, тыяс. Шондіа арся лун, а йӧзыс ывлаас оз ёна жӧдзны. Татшӧм торъялунсӧ ми казялім бӧрынджык и Швецияысь.
Ӧкмыс час рытын воим Кемиӧ. Паныдалісны миянӧс Марина Лунд да сылӧн верӧсыс, Эрлинг, мича ён швед, арлыд сертиыс олӧма нин. Сійӧ лӧня нуӧдӧ машина, а Марина, санкт-петербургса ай-мамлӧн ныв, кыпыд да варов, помтӧг юасьӧ миян олӧм-вылӧм йылысь, буракӧ, гажтӧмтчӧ Россияысь.
Машинаӧн мунігӧн миянлы петкӧдлісны важ таможня керкаяс финнъясладорсянь да шведъясладорсянь. Границаыс налӧн восьса, некод оз видлав некутшӧм документ. Кык странаӧс юкӧ Торнио ю. Мунігмозыс туйсӧ гоз-мӧдысь потшлісны вӧля вылын ветлӧдлысь кӧр стадаяс. Аддзылім туй бокысь йӧраясӧс, кӧчьясӧс.
Ужнайтны пыралім туйдор керкаӧ, татчӧс ногӧн тавернаӧ. Чуймим: мыйыс сӧмын оз ӧшав стенас, выль и важ кӧлуй позьӧ ньӧбны, йирк весьтас весиг челядьлысь важ кӧмкот волысалӧмаӧсь. Вердісны чӧскыда да пӧтӧса. Бокынджык, пызан сайын, пукалісны шведъяс, кузиник да косіник аюлов. Ме и юала Мариналысь, мися, кутшӧм оласногаӧсь шведъясыс. «Лӧнь оласногныс, кытчӧдз вывтіджык оз юны, а сэсся ӧд найӧ век жӧ викингъяс», — вочавидзӧ сійӧ. Ми ставным нюммунім, историятӧ мыйкӧ мында тӧдам жӧ.
Мӧдӧдчим водзӧ, Эверкаликс карӧ. Вуджим Каликс ю да сувтім зэв мича югыд краскаӧн мавтӧм керка дорӧ: тайӧ Баренц-регионлӧн литературнӧй шӧрин. Кык судта керкаын эм ыджыд чукӧртчӧмъяс нуӧдан зал, литературнӧй рыт пукан камина зал, кухня, сауна, узьлан жыръяс. Ставсӧ вӧчӧма сы могысь, медым гижысь войтыр вермисны волыны татчӧ выль гижӧдъяс вылын уджалыштны да шойччыны.
Мӧд асывнас садьми, видзӧда, а Татьяна Алексеевна пукалӧ ӧшинь дорын да гижӧ. Гӧгӧрвои: выль кывбур чужӧ. Эг на пыр сувт, мед не торкны. Сэсся бӧрынджык чеччи да фотографируйті. Со тайӧ кывбурыс, коді чужи Эверкаликс карын медводдза асылӧ:
Ещё самой не верится, но я,
преодолев препоны и границы,
смотрю: над Эверкаликсом струится
нерусский дым нерусского жилья.
Под гребешок подстрижена трава,
И мне, привыкшей к нашим развалюшкам,
Любой сарай здесь кажется игрушкой.
...И всюду непонятные слова.
Но, как на грех, в окно глядит восток,
И солнце продирается сквозь тучи.
Здесь хорошо, уместен мой восторг.
Но к маме я хочу: мне с нею лучше!
Чай юӧм бӧрын петім карас. Ӧти судтаа, чача кодь мича пу керкаяс сулалӧны, гежӧда аддзылан кык судтаатӧ. Кирпичысь вӧчӧмаясыс эмӧсь жӧ. Пӧшти став керкасӧ мавтӧма гӧрд краскаӧн, еджыдӧн сӧмын ӧшинь доръяссӧ мичмӧдӧма.
Уличьясыс векньыдӧсь, ветлысь-мунысьыс ӧтка-ӧтка, гежӧдика тэрмасьтӧг шлывкнитлӧны машинаяс. Швецияын пӧ медбур шофёръяс. Ми тайӧс казялім жӧ. Сувтім костёллы паныд, ас костын сёрнитам, мӧвпалам, вуджавны-ӧ мӧдарас, а матыстчысь машина сувтіс нин миян дорӧ: быть ковмис вуджны. Сёян-юанӧн вузасян ыджыд лавкаӧ пыралім. Йӧзыс босьтасьӧны уна, тэчӧны ньӧбӧмасӧ аслыссяма коляскаясӧ да сійӧн и нуӧны гортӧдзыс. Бӧрас коляскасӧ бӧр ваясны. Лӧня олӧны, шум ни зык. Но ставыс зэв дона, миян удждон вылӧ сэні овны он вермы.
Рытланьыс миянӧс нуӧдісны Эверторнео карӧ, сэні мӧд асыв, октябрь 8 лунӧ, воссяс конференция. Овмӧдчим зэв лӧсьыдіник неыджыд гостиницаӧ, сэтчӧс ресторанын миянӧс вердісны, сэні жӧ и лои чукӧртчылӧмыс. Воӧмаӧсь гижысьяс Швецияысь, Норвегияысь, Финляндияысь. Россияысь миян кындзи вӧліны нӧшта Мурманск карысь да Карелияысь. Тӧдсаяс пиысь — Николай Абрамов да Елена Маркова, кыкнанныс волісны Сыктывкарӧ 1998 воын V финн-йӧгра гижысьяслӧн Международнӧй конгресс вылӧ. Петрозаводск да Архангельск каръясысь вӧліны сідзжӧ сьылысь-йӧктысьяс.
Конференцияыс муніс нёль кыв вылын: финн, швед, норвег да роч. Докладъяс кывзім наушникъяс пыр, торъя кабинкаясын пукалісны вуджӧдчысьяс.
Тӧдмасим нӧшта ӧти анькӧд, Наташакӧд, олӧ Санкт-Петербургын. Сійӧ тані вуджӧдчис, а бӧрнас отсаліс миянлы судзӧдны гортӧ мунан билетъяс.
Конференциясӧ вӧлі сиӧма этша лыда войтыръяслӧн литературалы. Сёрнитісны финнъяс, кодъяс коркӧ, границаяс шӧралігӧн, кольӧмаӧсь Швецияӧ. Гижысь Мона Мерткуд висьталіс меенкели войтыр йылысь; сёрнитісны сідзжӧ саам да ненец литератураяс йылысь. Ирина Ханзерова, Ненецкӧй автономнӧй округысь журналист, висьталіс, мый ненец кывъя литературалӧн водзӧ сӧвман туйыс абу. 70 во чӧжӧн войтырыс содӧма сюрс морт вылӧ, но вӧдитчӧны чужан кывнас сӧмын 6 прӧчентыс. Том йӧз оз велӧдны чужан кыв, том гижысьяс абуӧсь.
Ирина Пииппола (библиотекаын веськӧдлӧ саамъяслӧн литература юкӧнӧн) элясис, мый саами кыв вылын том гижысьяс этша йӧзӧдчӧны, Швецияын ни Финляндияын абуӧсь саамскӧй издательствояс, сӧмын Норвегияын эм небӧг лэдзысь; саами гижысьяс абу ӧтувтчӧмаӧсь гижысь котырӧ. Уналӧн сёрнитысьяс пиысь кыліс чужан му вӧсна да ай-мам кыв вӧсна сьӧлӧм дой. Тайӧ ичӧт лыда войтыръясыс оз кӧсйыны, мед эськӧ налӧн кывйыс воши, быри. Таын ми накӧд ӧткодьӧсь.
Меным сетісны кыв мӧд лунас. Тайӧ лои Каттілакоскиын, Торно ю бокын, мича изъя коськ дорын сулалысь аслыссяма керкаын (сэні водзӧ муніс конференцияыс). Висьталі Коми му йылысь, коми кыв йылысь, дженьыдика восьті литературалысь историясӧ, сэсся висьталі ӧнія кадся литература олӧм йылысь да кутшӧм мытшӧдъяс паныдасьлӧны. Кывзісны сюся. Козьналім Баренц-регионса литературнӧй шӧринлы коми небӧгъяс да Российскӧй Федерация карта, а сідзжӧ «Коми котыр» значокъяс. Сёрнитім и коми литература швед кыв вылӧ вуджӧдӧм йылысь. Мукӧдыс ӧта-мӧдсӧ чожа нин вуджӧдӧны. Со Бенгт Похяненлӧн небӧг петӧма роч кыв вылын Петрозаводскын, вуджӧдӧма Марат Тарасов.
Сёрниыс, ме чайтӧм серти, артмис колана, водзӧ вылӧ арталана-видзӧдана. Бур эськӧ вӧлі коми литературалы петны-воськовтны ылӧджык суйӧр сайӧ.
Рытланьыс, конференция помасьӧм бӧрын, нуӧдлісны миянӧс экскурсияӧн Эверторнео муястіыс, округтіыс, петкӧдлісны восьса енэжувса кык музей, висьталісны, кыдзи уджалӧны неыджыд кооперативъяс видз-му овмӧсын; видзӧдім шведъяслысь, архангельскса поморъяслысь да Карелияса фольклор коллективлысь ворсӧм-гажӧдчӧм.
Конференция помасис.
Бӧр локтан туйным миян лои кузь. Финляндияса Кеми карӧдз колльӧдіс переводчица Наташа верӧсыскӧд. Ӧні нин вой улӧ петім. Билетсӧ босьтӧмаӧсь узьлан вагонӧ. Вагонъясыс абу миянлӧн кодьӧсь, пыран купеас да ӧтарладорас куим судтаӧн полкаяс, ёна паськыдӧсь дай дорышаӧсь, усьӧмсьыд, майбыр, он нин пов. Выліас кайнысӧ эм содъяпу. Сэні жӧ пельӧсас мыссянін.
Асывводз петім Риихимяки карӧ, пуксим Санкт-Петербургӧ мунысь поездӧ. Сьӧлӧм вылын вӧлі кыпыд: тӧдмасим выль йӧзкӧд, аддзылім, кыдзи олӧны-вылӧны сэтчӧс войтыр, тӧдмалім налысь тӧжд-могсӧ, висьтасим комияс йылысь да миян литература йылысь, сёрнитчим водзӧ аддзысьлӧмъяс йылысь. Локтан во республикаса Национальнӧй библиотека нуӧдӧ книгаӧн вузасян ярмарка, кӧсйӧны корлыны и суйӧр сайысь гижысьясӧс да небӧг дасьтысь-лэдзысьясӧс. Эска, коркӧ воам и ӧта-мӧдӧс вуджӧдӧмъясӧдз. Ставыс на водзын.
