КЫР ЙЫЛЫН БӦРДІС ГУДӦК

Зина здук кежлӧ сувтыштліс дзиръя дорас да сэсся ньӧжйӧникӧн восьтіс. Юрас воис Парасковья Николаевна вылӧ тӧрытъя дузмунлӧмыс.

Нор вӧлі сьӧлӧм вылас Зиналы да корис патераса кӧзяйкаыслысь ворсыштны камод вывсьыс важ гудӧксӧ (батьыс ичӧтика велӧдлывліс). Но Парасковья Николаевна кыдзкӧ тешкодя видзӧдліс Зина вылӧ да нем эз вочавидз. Выльысьсӧ том ныв эз лысьт корнысӧ, да и лӧгасьыштіс на быттьӧ: гудӧкшойыд пӧ жаль лои. Рытсӧ чӧла и коллялісны.

Карӧ Зина овмӧдчис тӧлысь сайын. Эз вермы сдайтны медучилищеӧ экзамен, но гортас мунны эз вӧв окота. Со и кольччис, санитаркаӧн больничаӧ вӧзйысис. Удж лои, и патера сюри. Удж вывсяньыс и индісны Парасковья Николаевна ордӧ. Ӧтка пӧрысь нывбаба пӧ. Лэдзас горт гӧгӧрас отсасьысьтӧ. Лэдзис. Нимкодьпырысь на. Патерасьыд пӧ некутшӧм дон ог босьт. Кӧдзыд тӧвнас пес-ва пыртыштӧм вылӧ и видза. Лавкаӧ котӧртлӧм вылӧ да. А Зиналы тайӧ зэв на и кивыв. Татшӧмсяма уджтӧ пырмунігмоз вӧчас. Сэсся и варов бабыс. Оз сет гажтӧмтчынытӧ.

Шань морт дорӧ веськаліс овнысӧ. Сӧмын вот тӧрытъя лӧгасьыштӧмыс кӧдзӧдыштіс мыйтакӧ. Но нинӧм, оз сэсся некор гудӧк йывсьыс гарав дай.

Керкаӧ пырӧм бӧрын Зиналы нырас тшапкис зэв тӧдса дук. Таг дук. Кутшӧм чӧскыдӧн ӧні сійӧ кажитчис! Гортас ӧд батьыслӧн тшӧтш вӧлі таг сад йӧрыс. Ӧні, кӧнкӧ, босьтіс жӧ нин. Таг пабнас на коркӧ Зиналы сюрлывліс и. Первой классын сэк вӧлі велӧдчӧ, а тагсӧ босьтны ок ёна дыш, кор сэтшӧм мича лунъяс сулалӧны. Сэки батьыс и ӧвтовтіс! А ӧні со сэтшӧм донаӧн да асӧн кажитчис тайӧ дукыс. Быттьӧ гортас Зина, батьыскӧд пукалӧны да варовитігмоз килльысьӧны.

— Зинук, сёйышт, ме тэд со картупель жариті, — меліа шыасис Парасковья Николаевна.

Нуръясьыштӧм бӧрын Зина пуксис килльысьны. Апаліс тайӧ ичӧтдырсянь тӧдса кӧрсӧ.

— Менам батьӧ вӧдитӧ жӧ тагсӧ, — сёрниӧ сюртчис Зина.

— Ме тай со быдта жӧ. Верӧсӧйсянь на кольлі таг сад йӧрыс да. Сурсӧ эськӧ вонас кыкысь кымын и пула, а верӧс паметь кузя ог эновт. Да вот пышйӧ тагйыс.

— Кыдзи пышйӧ? — шензьӧ Зина.

— Войвывлань тагйыд пыр мунӧ. Быд во войвывланьджык петӧ, лунладорыс кушмӧ. Нелямын вонад куимысь кымын косӧдлі. Босьта да важинас вуджӧда. А сэсся бара пышъяс.

Недыр кежлӧ пуксис чӧв-лӧнь. Быдӧн мӧвпаліс мыйкӧ ассьыс.

— Зина, тӧрыт гудӧктӧ эг сет да, гашкӧ, лӧгасин? — синмас нывлы видзӧдліс пӧрысь ань. — Тэ, тусь ныв, эн лӧгав. Тӧрыт друг юалін да эг путьмы нинӧм вочавидзны. Босьт, кор колӧ, да ворс, кужан кӧ да гудӧкыс кӧ ворсас. Матӧ нелямын во восьтлытӧм. — Парасковья Николаевна шога ышловзис да бара мышкыртчис таг паб дінас. — Нелямын во нин регыд лоӧ Ёгор кулӧмлы. Кадыс тай кольӧ-визувтӧ, он сувтӧд сійӧс, ни он бергӧд, ни дозйӧ он пукты. Сэсся кутшӧм пӧ морт, сэтшӧм и слава. Гудӧк Ёгорӧн и шуӧны вӧлі верӧсӧс, а менӧ Гудӧк Ёгор гӧтырӧн дай, — казьтыштіс важсӧ да нюммуніс Парасковья Николаевна.

Недыр чӧв олыштӧм бӧрын бара шыасис:

— Тэ кодь гулюӧн, Зинук, синтӧм сайӧ верӧс сайӧ петі! Эг и повзьы!

— Синтӧм сайӧ? — чуймӧмӧн видзӧдліс Зина пӧрысь ань вылӧ.

— А мый нӧ... Синтӧм ӧд сійӧ вӧлі, Гудӧк Ёгорыс. Но гӧтрасиганым эськӧ аддзыштӧ на жӧ вӧлі да, сэсся и дзикӧдз синтӧммис. Война дырйиыд лёк сёянсьыд нӧшта нин ӧдйӧ чині.

Суседъяс ми Ёгорыскӧд вӧлім. Туй мӧдарас миян керканым вӧвлі, важӧн нин косявлісны. А Ёгорушко мамыскӧд тан овліс. Вӧр посёлокысь найӧ татчӧ волісны. Батьыс доймылӧма кер лэдзигӧн, кувтӧдзыс лоӧма, а мамыс керкасӧ да мӧссӧ вузалас и — карӧ. Чайтас, пиыслысь синсӧ на бурдӧдны вермасны, врачьяс дорад матынджык и. Сэсся и уджыд Ёгорыдлы пыр вичмис: гез путшкӧны вӧлі омӧля аддзысьясыд. А нӧшта на и гудӧкасьны зэв мастер вӧлӧма.

Тувсов рытъяснад ӧтырышъя кильчӧ вылас петӧ. Пуксяс вылыс сод вылас да и ливкйӧдлӧ-ворсӧ. А ме бара жӧ ас кильчӧ вылӧ пета гусьӧникӧн, мед эськӧ, мися, менӧ эз жӧ казяв, да пукала, кывза. Сідзи и петам вӧлі гортса удж эштӧдӧм бӧрын, быд рыт: сійӧ ас кильчӧ вылас, и ме — асын. А гудӧк шыыс ме пытшкӧ сідзи и йӧршитчӧ-пырӧ.

Зина чӧвтліс синсӧ Парасковья Николаевна вылӧ: пӧрысь, чукырӧсь чужӧмыс банйыштӧма, ачыс ставнас быттьӧ югзьӧ, вом дорсӧ ворсӧдыштӧ дзебаса нюм. Кӧть таг пабйыс и куйліс сы пидзӧс вомӧн, но ни ӧти коль эз сод кӧрзинаас. Сійӧ ӧні вӧлі ылын-ылын, аслас томлунас, и кажитчис, мый нинӧм ӧні оз вермы бергӧдны сійӧс татчӧ.

— Быдтор тай му вылад ас кадӧ воӧ, и радейтчӧмыд тшӧтш. Ӧтчыд, гожӧмыс арлань нин катовмуні, гудӧкасьӧм бӧрас матыстчис Ёгор миян керка дорӧ. Кӧть и синтӧм, а казялӧма тай менсьым быдрытъя пукалӧмтӧ. Сувтіс дзиръя дорӧ. А менам сьӧлӧмӧй ыркмунлі, мый нин, мися, шуас. И виччыссьӧ мыйкӧ быттьӧ тӧдлытӧмтор на, чуймӧдана мичаӧс. Дзорга-видзӧда сыланьӧ, а Ёгор небыдика сідз шуӧ:

— Матыстчыв, Паша. Али полан меысь?

Лэччи кильчӧ пос кузя, воча-воча сулалам, син на син видзӧдам. А синмыс сылӧн ыджыд, пемыдлӧз, нырбордыс тіралыштӧ. Босьтіс менсьым киӧс и шуӧ:

— Пет, Парасковья Николаевна, ме сайӧ.

Сідзи и ыдждӧдліс, сідзи, ним-овнаӧн. А ме, йӧйыд, лёка ӧд на сэки том вӧлі, кӧть и виччыси тайӧ кывъяссӧ, кӧть и кӧсйи, мед шуас, а кыдзкӧ нетшыштчи сы киысь и котӧрті гортӧ. Пышйи. Кильчӧ ӧдзӧсӧс крапниті, посводзын ӧшинь куричас мыджси, ышлолала, а ачым видзӧда син бӧжнам, мый кутас вӧчны.

А Ёгор дзажнитіс гудӧкнас, да и муніс Сыктывлань.

А менам пельын войся чӧв-лӧняс быттьӧ чуналӧны сылӧн кывъясыс. Чужӧмӧй сотчӧ, гортӧ ог лысьт пырны, мися, казяласны. А код нӧ казялысьыс, узьӧны нин ставӧн. Сідзи эг и унмовсьлы ме асъядорӧдзыс. Ачым аскӧд войбыд вензи. Мися, статя эськӧ Ёгорыд и мича, а синтӧм. Мися, уджач эськӧ и абу ыкша, а дас арӧн меысь ыджыд.

Мам-батьлы и висьтавнысӧ ог лысьт. Рытӧдзыс майшаси. Виччыся, кор гудӧк шыыс кылас. А Ёгор некӧн абу. Быттьӧ шуштӧм гӧгӧр, ворсӧмыс оз кыв да. А Ёгор оз пет. А ме водзджык ачым ог жӧ пет. Ӧшинь дорын кыйӧдча.

Видзӧда: петӧ Ёгорыд, гудӧка. Но эз и паськӧдлы гудӧксӧ, ми ӧшинь вылӧ синсӧ чӧвтліс да бара тӧрытъя моз ю дорлань муніс. А ме аслым места ог аддзы. Ог на вӧлі и чайт, мый Ёгорыд нин меным сьӧлӧмӧдз йиджтысьӧма.

Дугдіс Ёгорыд гудӧкасьнытӧ. А ме дзик йӧй морт кодьӧн лои. Пельнам и синнам Ёгор керкаӧ сатшасьӧма. А сійӧ быд рыт мунӧ ю дорӧ гудӧкнас. А Сыктылыс ӧд миянсянь лёка матын. И сэсянь гудӧк шыыс оз кыв. А гортсаяс нин менсьым майшасьӧмтӧ казялӧмаӧсь.

Кык рыт терпиті, а коймӧднас вӧтчи сы бӧрся.

* * *

Лӧнь, пемыд рыт. Кыркӧтш улын ньӧжйӧникӧн сялькӧдчӧ Сыктыв, нуӧ ассьыс рудов васӧ сӧдз Эжваӧ. А сэсся Эжвакӧд ӧтвыв пырмунігмоз чукӧртӧ васӧ уна посни вӧр ёльясысь, юясысь да Двинакӧд сӧлькнитчӧм бӧрын петкӧдӧ войвыв саридзӧ.

И тэ нин, Сыктылӧй, буракӧ, казялін, мый коймӧд рыт волӧ тэ дорӧ ӧтка морт, дыр пукалӧ да кывзӧ тэнсьыд гусьӧник кыв-вортӧ, ассьыс шогсӧ шогалӧ. Босьтін эськӧ мед, Сыктылӧй, сылысь шогсӧ да кылӧдін тшӧтш Вой саридзад.

А тэныд некутшӧм мог абу ӧтка мортӧдз. Тэрмасян, тэрмасян аддзысьны аслад чойяскӧд да кутчысьлыны накӧд гыяснад.

Ёгор куим рыт нин пукаліс Сыктыв бердса рӧч вылын. Сьӧлӧм вылас вӧлі сьӧкыд. Видіс асьсӧ. Дивитіс. «Кораси. Йӧйыд. Вир йӧй. Том мича нылӧс. Пышйис. Пышъяс, дерт. И кыдз менам петісны тайӧ кывъясыс! Петас ме сайӧ, синтӧм сайӧ, кыдз нӧ. Воысь-во меным пыр лёкджык и лёкджык. Регыд пом. Пемыд. Нэм кежлӧ пемыд. И врачьяс нинӧмӧн оз вермыны отсавны. И ме тайӧ ассьым дойсӧ, ассьым нэмӧвӧйся шогсӧ кӧсъя вожӧдны тайӧ ичӧтик нывка вылас. Ас пельпом вылысь сьӧкыдлунсӧ пуктыны сылы. Ок! Мужик! А позьӧ-ӧ меным думайтны семья лӧсьӧдӧм йылысь? Кор аслым регыд ковмас киӧд новлӧдлысь?»

Кӧритіс асьсӧ Ёгор, а морӧспань улас оліс кутшӧмкӧ ичӧтик би кинь, коді эз кӧсйы кусны, а надейтчис пӧрны ыджыд бипурӧ. Ёгорлӧн мӧвпъясыс тайӧ би киньыслы вӧліны веськодьӧсь, сійӧ корис ассьыс, кӧсйис пӧрны ыджыд радейтчӧмӧ, кӧсйис йитчыны мӧд, ас кодьыс жӧ би кинькӧд да ломавны яръюгыда да ыджыда.

* * *

Лэчча ю дорӧ, а сьӧлӧмӧй сідзи и чеччӧ. Аддза: джуджыд нӧрысас пукалӧ Ёгор. Сувтіс меным воча, кылӧма, буракӧ, менсьым локтӧмтӧ. Ме уськӧдчи сы морӧс вылӧ да гораа бӧрддзи. И висьтавны ог куж, мыйла бӧрддзыссис. И ӧнӧдз ог тӧд, жальыс ме пытшкын сэк унджык вӧлі али радейтӧмыс.

Топӧдіс менӧ морӧс бердас, юрситі шыльӧдӧ да сэтшӧм меліа. Ме и ланьті. Дыр тадзи сулалім. Сэсся пуксьӧдіс менӧ небыд турун вылас, пинджаксӧ павгис да, а ачыс гудӧксӧ паськӧдіс.

Гажа нӧрысын, джуджыд коз йылын

Сьылӧ колипкай менам юр весьтын.

Ой тэ, колипӧй, сьылан мый йылысь,

Кутшӧм шуд йылысь, кутшӧм гаж йылысь?

Сідзи и пукалім асывводзӧдз орччӧн. Югыд асъя кыасӧ да шонді-мамнымӧс чолӧмалім.

Асывнас локтам туй кузя кутчысьӧмӧн, а мамӧй нин чеччӧма, мӧс вӧтлӧ. Аддзис миянӧс. Менам сьӧлӧмӧй тіпкӧ, мый и шуас. Ачым водзмӧстчи: мамӧ, мися, ме Ёгор сайӧ пета. Мам чӧв оліс, кутчысис, буракӧ, Ёгор водзын, сӧмын синсӧ чӧвтліс Ёгорлӧн мам вылӧ, коді дзиръя дорас жӧ вӧлі сулалӧ. А сідзсӧ ладмӧны вӧлі сыкӧд.

Гортӧ пырӧм мысьт и заводитіс менӧ видны. Прамӧй зонмыс пӧ тэд эз али мый шед, этатшӧм чужӧмбаннад да татшӧм статьнад синтӧм сайӧ петан. Он лысьт!

А чойлы сэк дас кык ар на вӧлі, мам бӧрся вомсӧ нюмрӧдлӧ, ме пӧ эськӧ синтӧм саяд нинӧмысь эг пет, ме пӧ начальник сайӧ сӧмын пета. Ӧти позтырйысь эськӧ сыкӧд, да абу ӧткодьӧсь. Поштаса начальник сайӧ и петаліс сэсся, Пистиа Кӧсьта сайӧ. Шудыс эськӧ коньӧрлӧн абу жӧ вӧлӧма да. Усьлі Кӧсьтаыс война вылас, писӧ ӧтнас чойӧй и быдтіс.

Бать чӧв олӧ. А ме шуа: пета. Кӧть, мися, мый керӧй, кӧть мый шуӧй, а ме кывйӧс ог веж. Сыӧдз мам-батьлы кыв воча эг шулы, гидысь петавлытӧм кукань вӧлі, и кысь мен, ичӧтик пыстаыслы, сэк сы мында выныс воис. Сэсся бать ме дор жӧ сувтіс. Мый нӧ кӧть пӧ и синтӧм, уджалӧ тай йӧз моз, абу кокни руа ни. А кор пӧ мывкыдыс бур, гӧныс вылӧ оз видзӧдны. «Сет, оз кӧ, нывтӧ калека сайӧ», — крапнитіс мамӧ. А мен сэтшӧм ӧбиднӧ лои, мый мам Ёгорӧс калекаӧн шуис. Дойді жӧ сэк воча кывйӧн мамӧс: мися, тэ вывтыр бур сӧмын корсян.

— Да, — чӧв усьлӧм бӧрын водзӧ висьталіс Парасковья Николаевна, — кыдзи тувсов йитӧ он вермы кутны, сідзи и сӧвмӧм нывтӧ. Рытнас и воисны корасьысьяс, Ёгорушкаӧй мамыскӧд. Бать вочавидзис, мый пӧ ачыс шуас. Мися, сӧглас ме.

Гижсим сэсся. Ыджыд свадьба, дерт, эгӧ вӧчӧй. Ас чукӧр пукыштім жӧ рытпом. Ёгор вӧччӧма, еджыд дӧрӧма, гудӧкасьӧ; мамыс мича да ён гӧлӧснас миянлы важся свадебнӧй сьыланкывъяс сьыліс. Сідзи и овмӧдчи ме тайӧ керкаас ветымын во сайын.

А шудаа и олім Егорушкакӧд. Кӧть и эг дыр. Лӧнь ва моз шуньгис-муніс олӧмыс.

Парасковья Николаевна лӧсьӧдыштіс юр вывсьыс ичмонь моз кӧрталӧм чышъянсӧ да тэрыба кутіс килльыны таг кольсӧ. Ланьтіс.

— А сэсся? — Зиналы водзӧ вӧлі окота кывзыны тайӧ кыв-вора аньсӧ — Нӧшта висьталышт, — корис том ныв, быттьӧ мыйкӧ ёна на коланаӧс аслыс кӧсйис босьтны пӧрысь ань висьтысь.

— А мый сэсся висьтавнысӧ?.. Ме санитаркаӧн тэ моз жӧ больничаын уджавны босьтчы. Локтам удж вылысь, ӧтвылысь горт гӧгӧр идрасям да бара нин гозъя воча-воча пуксям да сьылам-ливкйӧдлам. Мый сэсся, челядьӧс Енмыс эз сет-а. Эз тай сэтшӧм шудыс миянлы усь. Сідз эськӧ, гашкӧ, и олім чӧв-лӧньӧн, эз кӧ войнаыд ло. Да он пӧ тай век чой горув исковт, коркӧ и чой паныд кайны лоӧ.

А война йывсьыд кывліс да, быттьӧ вежисны менсьым Ёгорӧс. Чӧв олӧ. Кымынь водас крӧватьӧ. Ыджыд мужик, ён. А синтӧм. Ывла югыдсӧ да морт вуджӧрсӧ сӧмын аддзӧ. Ме сы дорӧ и сідз, и тадз сюйся, ылӧдла лёк думъяссьыс ас могысь. А сійӧ чӧв олӧ.

А сэсся нӧшта и чой на быттьӧ кӧдзыд ваӧн койыштіс пӧсь гор вылӧ моз. Война заводитчӧм бӧрас тӧлысь кымын мысти Кӧсьтаыслы повестка вайӧмаӧсь. Пырис чой, ӧшиньдорса лабич вылӧ ӧшйӧдчыштіс, висьталӧ: пукыштны пӧ рытнас волӧй. Сэсся дыркодь чӧв олӧм бӧрын гораа сідз крапкис-шуис:

— Но, Парасковья, тӧдӧмыд тай, код сайӧ муннытӧ. Йӧзыслысь мужикъяссӧ война вылӧ босьтӧны, а тэ красуйтчыны мӧдан!

Ме сылы киӧн и кокӧн петкӧдла, мися, ланьт, кылас, пыді вежӧсас ӧд Ёгорей. А сійӧ быттьӧ оз казяв:

— Йӧзыс вир кисьтӧны, а ті кань моз паччӧрад гозъя мӧданныд кургыны. Гудӧкасьны да. Сэсся и кага ни баля.

Бурдлытӧм дойсӧ ӧд выльысьӧн парснитіс. Эг вермы терпитны. Мися, муса чойӧй, пет керкасьыс. Мися, талун рытнад пукавнытӧ волам, ог тэ ради, Кӧсьтаыд ради. А сэсся ӧтлаын пукалӧм оз ло. Челядьдырсяньыс эськӧ чойӧй ярскӧб вӧлі, но тані и ме чорыдалі.

Кӧсьтаӧс колльӧдім паракодӧдз, кыдз пӧлагайтчӧ. А мӧд лун локті тадз удж вылысь сёрӧнкодь нин. Ёгор некӧн абу. Горза — оз шыась. Суседъяс висьталӧны: ю дорлань пӧ лэччис. Сьӧлӧмӧй ыркмуні, сэтшӧмӧдз повзи, мися, ваӧ али мый кӧсйӧ пырны шогйывсьыс. Инас ӧд бӧръя кадас оз вӧлі ӧшйы.

Котӧрті юлань — абу. Горза — оз шыась. А вылынджык, пристань дорас, паракод сулалӧ, и берег выв тырыс йӧз. Фронт вылӧ колльӧдӧны. Матыстчи, синнам верӧсӧс корся, мися, абу-ӧ кӧнкӧ йӧз пӧвстас. Аддзи. Нӧрыс йылас сулалӧ да гудӧкасьӧ, «Русскӧй» ворсӧ. А кымынкӧ мужик сӧмын гымӧдӧны-йӧктӧны. Лигышмуні ки-кокӧй радӧйла, мый ловъя Ёгорушкаӧй.

Матыстчи сы дорӧ, сувті мышладорас. Кывза и видзӧда гӧгӧр. Тӧлысьтӧ колльӧдчӧмӧн эжаыс быдӧн нин вушйӧма, уна сапӧгӧн талялӧмысла вижӧдӧма. Чукӧрӧн-чукӧрӧн сулалӧны новобранечьяс, рӧдвужыс, кок улас челядьыс гартчӧны. Кодӧс пӧрысь мам колльӧдӧ, кодӧс невестапуыс. Ылі сиктсаяс, кодлӧн колльӧдысьыд абу, Ёгор дорӧ жмитчӧны. Сэк ӧд кӧрт туйыд эз на вӧв да паракодӧн вӧлі кывтӧны Котласӧдз.

Ёгорушка «Шондібан» ворсӧ, «Мича нывъяс». А лӧсьыда вӧлі сылӧн артмӧ, небыда да мылаа, некодлысь сэсся ме сэтшӧм ворсӧмсӧ эг кывлы. Прӧщайтчыны мӧдісны, киасьӧны быдӧн Ёгоркӧд, пасибӧ пӧ, гажӧдыштін, гашкӧ, бӧръяысь Коми му вылас йӧктім. А Ёгор шуӧ: «Нинӧм, абу бӧръяысь, вӧтланныд фашистъясӧс, бара на тан, кыр йылас аддзысям».

А Ёгорлӧн чужӧмыс быттьӧ кынмис быдсӧн, «Священная войнатӧ» ворсны кутіс да. Кывлӧма нин радио пыр и велавлӧма. И горзӧм-бӧрдӧмыс лӧньыштіс весиг, сэтшӧма ставлы сьӧлӧмас йиджтысис тайӧ призыв-музыкаыс. Паракодыс тутӧстіс, ылыстчыны мӧдіс, а Ёгор пыр ворсӧ и ворсӧ. И гудӧк шыыс нормӧ и нормӧ, и со нин кажитчӧ, мый гудӧкыс бӧрдӧ, бӧрдӧ Коми мулӧн пиян вӧсна, кодъяс мунӧны пеж гундыркӧд тышкасьны, и, дерт, оз ставӧн бӧрсӧ воны.

Сэсся Ёгорлӧн паракод коллявны ветлӧмыс быдлунъя лои. Мудз локтас удж вывсьыс (ӧд и нормаясыд содісны), а бара на гудӧкасьны мунӧ. А ме ог торк ветлӧмсьыс, мед, мися, бур йӧзсӧ сьӧкыд туяс колльӧдӧ, да и ассьыс сьӧлӧм дойсӧ личӧдыштӧ. Война вылад оз жӧ нуны-а. Сідзи и кыссис лун бӧрся лун.

* * *

Талун Ёгорлӧн Ыджыд лун. И мед Ыджыд луныс сылӧн арын. И мед ывла вылас слӧт. А Ёгорлӧн талун Ыджыд лун. Восьлалӧ тӧдса туй кузя сьӧкыд уджалан лун бӧрын, бедьнас водзтіыс туйсӧ видлалыштӧ: эз-ӧ мыйкӧ вежсьы лунтырнас. И ставнас: тушанас, мунӧмнас, чужӧм вӧраснас, шуда нюмнас — кылӧ асьсӧ Мортӧн. Да-да, и нинӧм тан шензьынысӧ. Войнаӧдз Ёгор кыдзкӧ эз мӧвпавлы та йылысь. Оліс, кыдзи ставыс, уджаліс. А война заводитчӧм бӧрас пыр кӧнкӧ юр вем пельӧсас оліс лёкгаг кодь мӧвп да йирис юр вемсӧ — «ковтӧм морт». Да-да, ковтӧм. Личӧдыштліс сьӧлӧмсӧ паракод колльӧдігъясӧ, но и сэки асьсӧ эз кыв мортӧн. Вӧлі яндзим. Абу мыжа, а яндзим. Яндзим вӧлі кутлыны война вылӧ мунысь йӧзлысь кисӧ. Найӧ со — олӧмаяс и томиникӧсь — мунӧны и мунӧны, а Ёгор сӧмын найӧс колльӧдысь. Вермис кӧ эськӧ, тшӧтш муніс, а колльӧдісны мед мӧдъяс. И сӧмын талун Ёгор кыліс асьсӧ мортӧн, колана мортӧн.

Тӧлысь сайын кымын налӧн удж вылын кутісны вурлыны да кыны снайперъяслы кык чуня кепысьяс. Ёгор виччысис, мый цехсӧ тшӧтш вуджӧдасны вурсьыны, но найӧс сідзи и колисны гез путшкыны.

Вежон кык коли, да Ёгор матыстчис бригадир Павел Петрович дінӧ:

— Павел Петрович, ме тшӧтш кӧсъя снайперъяслы кепысь вурны.

— Кывзы, Ёгор, тэныд вурсьыны кык тӧлысь ковмас велӧдчыны. А миян кадыс абу. Кепысь вурны индім найӧс, кодъяс вурсьывлісны нин. А тэ ассьыд уджтӧ вӧч, сійӧ колана жӧ.

— Ме тӧда, мый колана. Но и тэ менӧ гӧгӧрво: ме кӧсъя вурны снайперъяслы кепысь! — кыпӧдіс гӧлӧссӧ Ёгор.

Павел Петрович чуймӧмӧн лэптіс синсӧ Ёгорлӧн скӧр чужӧм вылӧ. Кымын во тӧдӧ Ёгорӧс, но татшӧмӧн эз на аддзыв.

— Кывзы, дона морт, кӧсъян кӧ велӧдчыны вурсьыны — велӧдчы, но сӧмын удж бӧрын. А аслад нормаыд мед век вӧлі тыртӧма.

Тасянь заводитчисны Ёгорлӧн сьӧкыд, но сьӧлӧмсӧ шонтан лунъяс. Нормасӧ тыртӧм бӧрын сійӧ вуджліс вурсьысьяслӧн цехӧ. Дыр эз сетчы выль уджыс. Оз ӧд прӧста шуны: первой дӧра пӧ гӧрӧдӧсь, первой лыйӧм — сьӧд рака. Но асныраліс Ёгор, эз эновтчы вурсьӧмысь, рыт-рыт песіс кияссӧ.

И со талун Ёгор пыртіс складӧ ассьыс медводдза бура вурӧм кык чуня кепысь гоз. Аски сылысь уджсӧ мӧдӧдасны фронт вылӧ. Сы вӧсна талун Ёгорлӧн Ыджыд лун. И мед, ывла вылас кӧ слӧт.

Гортас воӧм бӧрын аслас нимкодьысла эз пыр казяв Парасковьялысь шогалӧмӧн чӧв олӧмсӧ. Нюмъёвтіс жӧ верӧссӧ ошкигмоз, а сэсся бӧр уси чужӧм вывсьыс.

— Мый нӧ талун тэкӧд?

— Чойӧй здук пырыштліс. Пиыс пӧ нёрпалӧ, биа висьӧм бӧрас некыдз справаыс оз сюр. Нем пӧ оз сёй и, да мый на ёнасӧ и сёян?

Ставыс. Ёгорлӧн Ыджыд лун помасис. Ыджыдлунавнысӧ эз сет война. Матысса детинкалӧн висьӧм дорас, суседъяслӧн похоронкаяс дорын ӧні сылы аслас вермӧмыс, кепысь гоз вурӧмыс, став тайӧ му выв шогас кажитчис ичӧтик, тыдавтӧм югыд войтӧн.

Ёгор пырис пыді вежӧсас, перйис сундуксьыс выль сьӧд костюмсӧ, кодӧс муртса войнаӧдзыс лӧсьӧдлісны да кодӧс век пасьтавлывліс гудӧкасигӧн, кыскис кельыдлӧз визя шӧвк дӧрӧм, петкӧдіс Парасковьялы.

— На тайӧс да нӧшта мыйсюрӧ чукӧртышт да ветлы шойччан лунӧ, гӧгӧртышт сиктъясті, гашкӧ, удайтчас вежны гос да картупель вылӧ. Колӧ детинкасӧ кок йылӧ сувтӧдны.

Парасковья чӧла босьтіс верӧс кисьыс кӧлуйсӧ, аслыс быдӧн кокньыд лои, мый верӧсыс оз кут лёксӧ чой вылас.

Война помланьыс и здоровьенас Ёгор кутіс лёкмыны. Лун и вой кызӧдіс, мӧдіс сьӧласьны вирӧн. Ыджыд мужик карточка вылӧ босьтӧм няньнад он пӧт. Ме эськӧ этатчӧ паркас зэв ыджыд картупель му керлі, да и сэсь на гусявлӧны вӧлі. Сэк, война кадад, став парксӧ картупельӧн пуктылісны. Больничаысь котӧрӧн локта, уськӧдча гортса уджӧ. Град йӧртӧ вӧдита и. Картупель керигад став сьӧкыдыс ме вывті мунліс. Выныс эськӧ Ёгорлӧн и вӧлі, да бара жӧ оз аддзы, кыті кодйыштнытӧ. Аслым лоӧ став позсӧ лэптавны. Сэсся эськӧ и ӧктас кималаснад. Уёвтмӧныд мудзан татшӧм рытъясад, нем нин оз мӧд тыдавны да ӧдва кыссян-пыран гортад.

Ӧти татшӧм рыт сэтшӧм ясыда кольӧма паметьӧ. Пыри да мудзӧмла пыр жӧ нёровтчи крӧвать вылӧ. Верӧслы весиг нур дасьтыны эг вермы. Ойбыртсьӧма. Синмӧс восьті, а Ёгорушка пукалӧ ме дінын, босьтӧма ӧтторъя ваас да муас гудрасьӧмысла дзодзӧг кодь гӧрд да сарӧгӧсь киӧс аслас ыджыд киӧ да шонтӧ-пӧлялӧ найӧс. А сэсся мышкыртчис да быд чунь окыштіс. Став вирӧй менам чужӧмӧ ыльӧбтіс, сэтшӧма чуйми. Эз ӧд сідзсӧ зэв мелі вӧв. А любӧыд! Со ӧд, мися, менсьым киӧс окаліс, сӧмын ва да удж тӧдысь киӧс, потласьӧм, мисьтӧм киӧс. Сэсся и мӧд мӧвп юрӧ кучкис, мися, оз аддзы, кутшӧм мисьтӧм киӧй да, дерт. Йӧйыд, эг гӧгӧрво сэк, мый жальысла окаліс. Жальысла, мый нывбаба пельпом вылӧ сы мыйта сьӧкыдлуныс уси.

Тулыс воис. Победа. Ёна, дерт, радлім. А Ёгорушкалӧн бара уджыд содіс. Гудӧкнас паракодъястӧ паныдавны мӧдіс ветлыны. Быд лун мунӧ, быттьӧ воксӧ ли писӧ виччысьӧ. Рытнас паракодыс воӧ ӧкмыс гӧгӧрын. Ёгор сӧстӧм дӧрӧмасяс и — пристаньӧ. Сёр арӧдз ветлӧдліс. Ме нин ӧлӧда вӧлі, мися, тырмас нин, кынмалан, дзодзӧг бӧж сайын нин лым тыдалӧ.

— Ю сувттӧдзыс ветла нин, — лабутнӧя сідз шуӧ.

Арнад мукӧддырйи и сёрмас паракодыд. Пуксяс порог дорӧ, виччысьӧ. Ойбырмунлас и... Тутӧстӧм сертиыс и тӧдӧ вӧлі, «Бородино» воӧ али «Некрасов». Кылас, и петӧ вӧлі гортысь. Мый нӧ, лёка ӧд матын пристаньыс, парксӧ вуджыштан дай.

Да, дзоньвидзалуныс Ёгорлӧн тшӧтш и кынмалӧмсьыс вошны кутіс. Водз тулыснас на биа висьӧмӧн чорыда нёрпаліс. А сэсянь эз нин и дугдыв кызӧдӧмсьыс. Вирӧн сьӧласьӧ. Арнас кос паренча кодь лои, сьӧдӧдіс. Чужӧм вылас нырыс сӧмын коли. Ёгорушка, мися, вай врач дорӧ ветлам, бурдӧдчыны колӧ.

— Ветлам, ветлам, — шуӧ. — Час, бӧръя паракодыс воас да. А то водтӧдасны ли мый, некодлы лоӧ встречайтнысӧ.

Бӧръя паракод катӧмыс вӧскресенньӧ вылӧ уси. Войнас чорыдакодь нин кынмылӧма, асылыс лои шондіа, а рытланьыс енэжыс куассис руд кымӧрӧн, мӧдіс буситны-зэрны. Оз ӧд прӧста шуны, арся луннад пӧ дас кык поводдя вежсьӧ.

Ёгорӧс кынтіс, лунтыр пач бокын пукаліс купайкаӧн, а рытнас бара мӧдіс дасьтысьны пристаньӧ мунны.

— Ёгорушка, эн нин мун талун, висьӧдчан да эн нин пет ывлаас.

— Мый тэ, Паша, бӧръя паракод дорас ӧд ветла жӧ.

— Сідзкӧ, и ме тшӧтш тэкӧд, — вӧзйыси.

Мунім. А тӧв петӧма, слӧт мӧдӧдчис. Югыд бияса паракодсьыс йӧзыс петісны арся пемыдас да кӧдзыдас. А Ёгор сулалӧ пристаньдорса рӧч йылас, сайӧдчыштӧма берегдорса пожӧм улӧ да «Синий платочек» ворсӧ. Воысьяслӧн воддза нырыс нин разаліс, а бӧрын трап кузя лэччис кӧстыля мужичӧй, веськыд кокыс абу, шынельыс кизявтӧм, морӧсас орден да медальяс зиля-зёлякылӧны. Кайис рӧч йылас, сувтіс Ёгор водзӧ, лэдзис кок улас мыш сайсьыс мешӧксӧ да и шуӧ:

— О-о, другӧ, ловъя? Вайлы мен веськыд китӧ. Зэв жӧ ыджыд аттьӧ тэныд, ворсӧмсьыд аттьӧ. Колльӧдін менӧ гудӧкӧн и чолӧмалан гудӧкӧн. Землянкаын куйлігӧн куня вӧлі синмӧс, кута чужан Коми муӧс казьтывны, и тэ тшӧтш син водзӧ воан. Сыктыв ю берегыс, тайӧ кыдзьясыс, топольясыс, и тэ. А госпитальын кымынысь мӧвп юрӧ воліс, мися, кодлы ме ӧні коктӧгыд кола, да и вӧралысь ме, кок пӧвнад пармаӧдыд он котрав. И бара тэ син водзӧ воан, быттьӧ тан, кыр йылас, ворсан гудӧкнас, коран менӧ гортӧ. И мурч курчча парйӧс да ставсӧ терпита. Тшӧкыда тэнӧ казьтывлі. Салдатскӧй пасибӧ тэныд гудӧкасьӧмсьыд, кок улӧдзыд копыр.

Ёгор мыччис меным гудӧксӧ, киасис салдаткӧд, тапкӧдӧ сійӧс пельпомӧдыс, а ме видзӧда и ог тӧд Ёгорушкаӧс. Паракод бияс улас ясыда тыдалӧны векняммӧм чужӧмыс, топӧдӧм вом дорыс, ӧдйӧ-ӧдйӧ лапйӧдлысь синъясыс, но он и гӧгӧрво: синва войтъяс визувтӧны чужӧмбанӧдыс али исковтӧны зэр тусьясыс.

Тӧвнас Ёгор кувсис. Шыасьлім жӧ эськӧ врачьяс дорад, да сёр нин пӧ. Гуалі да, быттьӧ шондіыс меным кусіс. Сідзи и олі. Эз жӧ тай яй сьӧлӧмыд пот-а. Мыйкӧ мында тай уджад ылалан, висьысьяс дорад гӧграліг ассьыд дойтӧ вунӧдлан. Нелямын во нин регыд кулӧмыслы, а ворсӧм шыыс ӧні на пельын. А со и гудӧкыс. Матӧ нелямын во паськӧдлытӧм.

Парасковья Николаевна ланьтіс, но ачыс быттьӧ век на вӧлі важас, сьӧкыд, но шуда кадас.

Зина сідз жӧ эз торк чӧвлунсӧ, сылы кажитчис, мый талун сійӧ вӧлі кытӧнкӧ ылын-ылын, уна во сайын, да ачыс, ас синнас аддзыліс пристань дорысь синтӧм гудӧкасьысьӧс да сылысь авъя том гӧтырсӧ, кодъяс лоины сылы матыссаӧсь да донаӧсь. Том ныв быттьӧ кыліс гудӧклысь нор шысӧ, усьӧм салдатъяс вӧсна сылысь бӧрдӧмсӧ. Чӧвлунсӧ торкис пӧрысь аньлӧн лӧнь гӧлӧсыс:

Визув шор дорын рытъя кыалы

Кӧсйылі и ме сьывны гажаа.

Эз тай гажа пет, гӧлӧс мытшасис,

Долыдлунӧ тай нитшкӧн нитшасис.

Векни шоръястӧ потшӧн потшӧны,

Мед оз дзольгыны, водзӧ визувтны.

Ӧні лыддьӧ кӧк менсьым воясӧс,

Ёртӧй пӧрӧма шонді югӧрӧ...