НЮМ

Рита, том, ар кызь вита нывбаба, ёна воис сьӧлӧм вылӧ, ме сійӧс пыр жӧ торйӧді палатаын куйлысьясысь. Нылыс вӧлі сӧстӧм чужӧма, русыд небыдик юрсиыс пельпомӧдзыс, пелькиник тушаа, рудов синмас ворсӧдчис нюм. Сылӧн нюмыс вошлывлӧ сӧмын сэк, кор нывбаба ылавлӧ книгаӧ, и сэк жӧ палатаын пуксьывлӧ чӧв-лӧнь. Нывбабаяс гажтӧминика шыбласьлӧны кыв-мӧдӧн, но некод оз торк Ритаӧс.

Но кор сійӧ шойччӧм могысь моз эновтлӧ лыддьысьӧмсӧ, палата быттьӧ ловзьылӧ мазі поз моз: кыптывлӧ сёрни, серам, теш. Сералігас Риталӧн чукыртчывлӧны синъясыс, кольлӧ сӧмын векньыдик коляс, быттьӧ сійӧ койӧ йӧзыслы шоныдлун.

Век кыпыд, нюмсера, сійӧ эз сӧмын меным во сьӧлӧм вылӧ, но, буракӧ, и палатаса мукӧд нывбабалы. Весиг Валентина Антоновна, олӧма нин морт, ар ветымына, пӧттӧдзыс сералӧм бӧрын чышкыштавлӧ синвасӧ да шуыштавлӧ: «Но и Рита! Теш и серам!» Валентина Антоновна вунӧдлӧ сэк пиян йывсьыс ассьыс шогсяна мӧвпъяссӧ. Ыджыдджык писӧ виччысьӧ армияысь, а мӧдыс ӧкмысӧд классын велӧдчысь, ӧтнас гортас кӧзяитӧ и кӧзяйкаалӧ. «Вот воас салдат гортӧ, а мамыд абу, со ӧд кутшӧм неминучаыд суис, больничаӧ веськалі», — частӧ кайтліс сійӧ да ышлолаліс. Либӧ мӧд пи йывсьыс: «Дзик на медводдзаысь ӧтнас коли, ӧд кольк жаритӧмысь кындзи, некутшӧм вӧлӧга лӧсьӧдны оз куж. Кыдзи олас-а? Деньгасӧ эськӧ коли да...» Мам сьӧлӧмыд тай мам сьӧлӧм и эм, он тай аслад чужтӧм-быдтӧмъяс йывсьыд здук кежлӧ вунӧдлы.

Меным вӧлі нимкодь тӧдмасьны выль йӧзкӧд, окотапырысь кывзылі нывбабаяслысь асланыс олӧм-вылӧм йылысь сёрнисӧ. Тӧдтӧм йӧзыд тай кокниджыка сьӧлӧмсӧ восьтӧны ӧта-мӧдыслы, юксьӧны шогнас и шуднас. Но, дерт, медлюбӧпырысь, кыдзи и став мукӧд нывбабаыс, кывзылі мича мыгӧра да нюмсера Ритаӧс. «Ёна и шуда жӧ, буракӧ, верӧсыс талӧн, — эг ӧтчыд кайтлы ме ас кежысь. — Кыпыд мортыдкӧд овнытӧ ӧд и аслыд кыпыдджык».

Ӧти рытӧ, ужнайтӧм бӧрын нин, нывбабаяс дасьтысисны водігкежлӧ. И сэки кыптіс энькаяс йылысь сёрни. Быдӧнлы окота лои висьтасьны.

— Ми таво отпускӧ ветлім сиктӧ, энька-айка дінӧ став семьяӧн. Гӧснечсӧ нуим быдса чемодан, ставлы козин ньӧбим: энькалы и айкалы, и аянывъяслы. А найӧ мед кӧть внукыслы ӧти чача ньӧбисны. Квайтӧд ар нин Эдиклы, да чаль чунь кодь козин эз на ньӧблыны. А ӧд оз гӧля овны. Мый чӧжӧм и чӧжӧны деньгасӧ, — шыасис ӧшиньдорса крӧвать вылын куйлысь висьысь.

— А ме бара энька йылысь лёк кыв ог вермы шуны, — шыасис мӧд. — Зэв бур нывбаба. Ӧтлаын олам нин куим во. Дерт, мукӧддырйи мыйкӧ и шуыштлас, ме весиг лӧгасьла. Но сэсся мӧвпышта да пыр и бурася: векджык ачым мыжа овла. И окыштлас, и вомалас, а век жӧ ме сійӧс пыдди пукта. Бур пи быдтӧма, шань верӧсӧй менам. Энька-айка менӧ ныв пыдди и видзӧны, аслам мам-батьӧй сідз эз лелькуйтлыны.

— А ме кодь энька-айкаыд, буракӧ, некодлӧн жӧ нин абу, — бергӧдчис нывбабаяслань Рита, чужӧмыс рудӧдӧма, синмыс чусмӧма, скӧр, вомыс векыштчӧма.

Ставыс чӧв ланьтісны, шай-паймунісны: ӧд татшӧмӧн Ритаӧс некод на эз аддзыв.

— Локтіс Лёшка армияысь, гӧтрасим, да весиг руб эз сетлыны. Став паськӧмсӧ Лёшкалы ковмис аслыным ньӧбны. Патера пӧлучитім, да бара грӧш ни копейка, эмбурсӧ лӧсьӧдӧм вылӧ мыйта сьӧм ковмис. А олӧнысӧ, — нюмрӧдліс Рита вом дорсӧ, — карбердса посёлокын, мӧс видзӧны, кукань, кык порсь, ыжъяс. Машина эм, мотоцикл, мотора пыж, деньга видзан книжкаыс, кӧнкӧ, потӧ. Батьыс ичӧтджык пиыслы шуӧма: кольччан кӧ пӧ гортӧ — ставыс тэныд лоӧ: мотоцикл и машина. А миянлы нӧ мый? Карӧ мунім да, Лёшкаыс и эз нин ло пи? Али ми нин сэтшӧм озырӧсь, мый и отсыштны оз ков? Ставсӧ мӧд пиыслы? Таво шойччыны ветлім лунвылӧ, да менам мам, пенсионерка, мӧдӧдіс ветымын шайт, чукӧртӧма да. А сылӧн? Гижим письмӧ, мый ветлім шойччыны да деньганым ставыс быри, корим отсӧг. И кыдз чайтанныд? Мӧдӧдісны? — читкыртліс Рита синсӧ. — Батьыс гижӧма: этшаджык пӧ колӧ шлонъявны, деньганыд кӧ абу. Мед пӧ миянӧ локтінныд да турун пуктыны отсалінныд, бурджык вӧлі. А мый нӧ сэсся, вобыд уджалан да нӧшта на и отпуск дырйи мырсьыны? Турун пӧ пуктыны! Асьныс нёль пӧрнӧй, гозъя да кык пи, — скӧра чӧвталіс чӧв-лӧняс кывъяссӧ Рита.

— Порсьястӧ видзӧны, да ӧд, кӧнкӧ, яйнад отсалӧны жӧ? — шыассис менам.

— А мед ещӧ эськӧ и яйсӧ эз сетны? — юрсӧ дзӧрӧдӧмӧн бергӧдчис мелань том нывбаба.

— Мый нӧ, Рита, сэтшӧма лёкӧдчан? — лӧня шыасис Валентина Антоновна. — Найӧ ӧд ассьыныс могсӧ помӧдз жӧ вайӧдісны. Быдтісны Лёшкатӧ, велӧдісны, специальносьт сетісны. Ачыд жӧ шуан, кык пи пӧ налӧн, ӧд найӧс быдтыны-велӧдны жӧ колӧ...

— Сварщикад велӧдӧмыд абу институтын дыра. Ме эськӧ нинӧм эг шу, эз кӧ налӧн вӧв мыйӧн отсавны. Налӧн ставыс эм, но нинӧм сетны оз кӧсйыны, быттьӧ пиыс абу и пи! — крапӧдіс том нывбаба.

Палатаын пуксис шуштӧм чӧв-лӧнь. Кодкӧ кусӧдіс би, нывбабаяс водалісны, но дыр на бергалісны крӧвать вылас, эз узьсьы да. Кыла, Валентина Антоновна дыр на ышлолаліс. Мый йылысь мӧвпаліс олӧма нывбабаыс? Гашкӧ, пиян йывсьыс, а гашкӧ, и моньяс йылысь, кодъясӧс коркӧ вайӧдасны найӧ.

Менам эз жӧ узьсьы. Ме дыр на мӧвпалі Рита йылысь. Со ӧд кыдз верман ылавны: вывтырыс мича да лӧсьыд, а пытшкӧсыс скӧр да колысь.

Гожся югыд войыс эз сет унмовсьны. Небыдик тӧвру пӧльыштавліс восьса ӧшиньӧд да ыркӧдіс больничаса палатасӧ. Чӧв-лӧнь. Юрын жуӧ быдсяма мӧвпыс. И друг син водзӧ воис энькалӧн чужӧмыс, менам энькалӧн. Мича, но чукырӧсь нин, мугов чужӧмыс, югыдлӧз мелі синмыс, вӧсньыдик вом дорыс, косіник мыгӧрыс, кокошника тшап юрыс. Энька менам Изьва вожысь вӧлі.

Дум вылӧ уси коркӧ уна во сайын нин сійӧс ӧбидитӧмыс. Да кылі, кыдзи чужӧмӧй ыпнитіс яндзимла. Уна ва нин сійӧ кадсяньыс визувтіс, челядьӧй нин быдмисны, а менсьым век на сьӧлӧмӧс нюкрӧдліс яндзимӧй. Ловъя кӧ эськӧ вӧлі энька-мамӧй, кок улӧдзыс эськӧ копыртчылі да кори прӧща. Но некодлысь нин корнысӧ. А гашкӧ, важӧн нин сійӧ менӧ прӧститіс, бур сьӧлӧма мамӧй, а ме пыр на кырлӧдла ачымӧс? А гашкӧ, гӧгӧрвоис сэки менӧ да эз и лӧгасьлы.

Олім Володякӧд сӧмын на мӧд во. Верӧсӧй спортсмен, конькиӧн котралӧ. Быд рыт, удж бӧрын, вӧлі мунӧ секцияӧ. Ме сійӧс радейті и ачым вӧлі радейтанаӧн, и некор эг вежӧгтыв сійӧс спорт дорас. Рытнас сылӧн тренировка вылысь воигкежлӧ пыр мыйкӧ чӧскыдджыкӧс пуа-пӧжала да виччыся сійӧс телевизор дорын кысигмоз либӧ книга лыддигмоз. Володя волывліс секциясьыс пыр кыпыдӧн, босьтас вӧлі менӧ кыкнан кинас, бергӧдлыштас комната шӧрын да саричаӧс моз пуксьӧдас креслӧ вылӧ. Ачыс серамсорӧн да шмонитігмоз мыйкӧ пыр висьталӧ. Кыкнаннымлы вӧлі кыпыд татшӧм рытъясас.

Но ставыс торксис Маринка чужӧм бӧрын. Володя удж бӧрас муртса кежалас гортӧ, юалас: «Аннуш, оз-ӧ ков мыйкӧ отсыштны?» Матыстчылас кага крӧвать дорӧ, ворсӧдчыштас да котӧртӧ секцияӧ. А ми колям ӧтнаным. Лунын кыкӧнӧсь Маринкакӧд и рытын кыкӧнӧсь. Пыр частӧджык и частӧджык мӧді думыштлывны, а мыйла Володя абу миянкӧд? Меным ковмис эновтны удж, радейтана удж, а Володялы ныв чужӧм-быдтӧмыс быттьӧ бокиті мунӧ.

Ӧні Володялӧн кыпыдлуныс эз нин вуджлыв меным, а пыр ёнджыка дӧзмӧдліс, а сэсся и скӧрмӧдны мӧдіс. Коркӧ ӧтчыд ме эг вермы кутчысьны да бӧрдӧмсорӧн горзі Володя вылӧ. Сійӧ первойсӧ шай-паймуніс, едждӧдіс, а сэсся шуис жӧ чорыда: «Ме коньки ог эновт». Ме бара на горзі ӧбидала тіралысь гӧлӧсӧн, янӧді сійӧс, но Володя чӧв оліс.

Мӧд луннас муніс секцияӧ... И коймӧд луннас муніс... Пуксисны миян семьяын гажтӧм лунъяс. Ме нокси кагаӧн, а Володя миянысь пыр ылысмис и ылысмис. Ӧні рытъясын эз нин кывлы сылӧн гажа серамыс да шмонитӧмыс.

Сэки и гижи ме энькалы тайӧ лёк письмӧсӧ. Гижи, мый Володя эновтіс миянӧс, коньки вылӧ вежис гӧтырсӧ да нывсӧ, и мыжді ставсьыс мамсӧ. Ме гижи, мый сійӧ абу кужӧма воспитайтны писӧ, быдтӧма кӧдзыд сьӧлӧма мортӧс.

Коли вежон. Миян семьяын ыджыдаліс чӧвлун. Сэки и воис Володялӧн мамыс. Пырис, пӧрччис плюш жакетсӧ, дзоридзьяса еджыд шальсӧ, мыччис меным кисӧ: «Видза олан, Аннушка!» Ме киӧс мыччи жӧ, кӧть и эг нюмъёвт вочасӧ. Ме и збыльысь сэки мыжді тшӧтш энькаӧс миян Володякӧд олӧм торксьӧмысь. Узис сэки энька миян ордын ӧти вой, стӧчджыка кӧ шуны, эз узь, а пукаліс кухняын пиыскӧд. Мый найӧ сёрнитісны войбыдсӧ, ӧнӧдз ог тӧд. Югдандорыс нин водыштліс. Асывнас чеччис да муніс аэропортӧ. Сёрни миян сыкӧд эз артмы. Мунӧм водзвылас дыр новлӧдліс ки вылас Маринаӧс, сэсся топӧдліс морӧс бердас да сетіс меным: «Эн лӧгав ме вылӧ, Аннушка». Ме чӧв олі.

Сэсся энькакӧд ми эг нин аддзысьлӧй. Тулыснас сійӧ кулі пытшкӧс висьӧмысь. Володя ветліс дзебны, а ме каганад эг и вермы. А гожӧмнас ветлім Изьва вылӧ став семьяӧн, ёна дыр бӧрді энька гу вылын да кори прӧща аслам письмӧысь да лӧгалӧмысь.

А Володякӧд бурасим. Спорт сійӧ эз эновт. Кутіс тренируйтчыны асывводзын ачыс, секцияӧ ветлывліс сӧмын шойччан лунӧ. Рытъяснас вӧлі миянкӧд.

А энька? Колӧ жӧ, ӧти вой кежлӧ воліс Изьваысь! А эз кӧ волы? Ми эськӧ торъялім Володякӧд, Марина быдмис батьтӧг, эз вӧв эськӧ Костик, эг вӧв шуда ме. Аттьӧ тэныд, энька-мамӧй, ыджыд мывкыдсьыд да сьӧлӧм сетӧмсьыд.

Став тайӧ казьтылӧмсьыс менам унмӧй и код тӧдас кытчӧ пышйис!

Медбӧрын ойбыртсьылӧма жӧ. Садьми — мича югыд... Шондіыс вылын нин. Медсестра пыртіс градусникъяс. Асылыс нинӧмӧн эз торъяв больничаса мукӧд асылысь, быттьӧ тӧрыт некутшӧм мисьтӧм сёрни абу и вӧвлӧма. Унмыд тай став лёксӧ юрсьыд вӧтлӧ-весалӧ.

Риталӧн чужӧмыс бара вӧлі кыпыд, синмас ворсӧдчис нюм. Но ӧні меным сылӧн нюмъялӧмыс эз нин кажитчы сэтшӧм мичаӧн да мусаӧн. Да и эг нин ме любуйтчы сылӧн пелькиник вӧраснас. «А гашкӧ, Ритаыс татшӧм мича нюмнас некор на эз и нюмъёвтлы аслас энька-мамыслы?» — тӧдлытӧг воис меным юрӧ.