СЁЙТЫ ДОРЫН

Дима котӧртіс сикт кузя. Пеля шапкаыс юр чук йылас, курткаыс кизявтӧм. Со и сикт пом. Дзик медбӧръя керкаас оліс Коля, Дималӧн ёртыс. Керка дорас гораа увтӧмӧн котӧртысь детинкаӧс чолӧмаліс Лапъяпель, но мыйӧн сӧмын тӧдіс Димаӧс, мӧдіс ниртчыны кок бердас да легӧдны бӧжнас.

Детинка кайис кильчӧ вылӧ, роскӧн пурс-парсвӧчис лымйӧсь гын сапӧгсӧ да пырис керкаӧ. Гортас Коля вӧлі ӧтнасӧн. «Вот и бур», — мӧвпыштіс Дима.

— Кывзы, мый тэд висьтала. Кывлі сёрни батьлысь Митрей Колякӧд. Локтан шойччан лунӧ сёрнитчисны ветлыны Сёйтыӧ. Видзӧдлам пӧ, пӧдӧ оз чериыс.

— Кольӧм во ӧд, буракӧ, ветлісны жӧ?

— Ветлісны. Батьӧ быдса мешӧк чери вайліс. Вӧзйысьлам тшӧтш, мед миянӧс босьтласны.

— Да, — гажтӧминика шуис Коля. — Регыд вуграсьнытӧ гожӧмнад сэтчӧ нинӧмла лоӧ мунныс.

— Мыйла нинӧмла? Сэн медбура босьтӧ да.

— Кыясны тэнад батьыд кодьяс. Поснинас нуасны, мешӧкъясӧн.

— Сэтшӧм кокниа кӧ сюрис, тэ эськӧ эн ну? Батьӧ висьталӧ, сӧмын пӧ гумлав сакнад.

— Кывзы, Дима, а уна юкмӧс кӧ вӧчан, гашкӧ, и оз пӧд чериыс?

— Уна юкмӧс? Код сійӧс вӧчас?

Колялӧн чужӧмыс зумышмис, ачыс чӧв ланьтіс. Мыйкӧ мӧвпаліс. Турунвижов синъясыс сылӧн видзӧдісны пызан помӧ. Руд читкыля юрсиыс вевттьыштӧма джуджыд кымӧссӧ.

— Ылалін? — серӧктіс Дима да юрнас бӧрвылӧ гогнитӧмӧн вештіс веськыд сьӧд юрси пратьяссӧ синъяс весьтсьыс.

— А кывзы, Дима, а ми кӧ асьным чукӧртчам, мунам Сёйтыас да юкмӧсъяс вӧчалам? Мед чериыс оз пӧд? И тэнад батьысь да Митрей Коляысь водзджык. А? Мед мунасны, а некутшӧм чери оз нин пӧд.

— Да, тэныд лӧсьыд шунытӧ. А менӧ батьӧ тасмаалас, — нориника шуыштіс Дима.

— Мыйысь? Бур вӧчӧмсьыс али мый? Асыв жӧ водза-водз мунам. Ме чайта, рытӧдзыс бӧр воам.

— А школаад.

— Эк эськӧ, водзджык кӧ! Мед колян шойччан лунӧ позис ветлыны.

— Ӧні кылі сёрнисӧ да. Митрей Коля вайис миянлы турун тракторнас, ӧні пукалӧны папкӧд да варовитӧны. Митрей Коляыс и висьталіс, коркӧ пӧ во квайт сайын дыр абу казялӧмаӧсь чериыслысь пӧдӧмсӧ да муртса абу дзикӧдз бырӧма Сёйтысьыс. Куим во мысти вӧлись чериассьӧма тыыс.

— Вай ветлам, мездам черисӧ! — шызис Коля. — Аски жӧ. А ӧти лунсьыд школаад нинӧм оз шуны.

— Дерт, тэныд оз шуны, бура велӧдчан да. А меным...

— Но и трус тэ, быдторйысь полан!

— Ме пола? Мунам либӧ. Абу на полысь рӧдысь.

— Мед важӧн тадз. А ӧні котӧртлы, Ӧльӧштӧ чукӧстлы, мед волас. Сёрнитчам, мый босьтны да кымын часын асывнас петны.

ТУЙЫН

Мӧд лун асылӧ детинкаяс, лызяӧсь сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн пырисны Кывтыдпомса вӧрӧ. Мышканыс быдӧнлӧн мышноп. Коля пельпом весьтын чурвидзӧ батьыслӧн ружьеыс. Лапъяпель зэв радпырысь котӧртіс медводзын.

Март помнад лунъясыд кузьӧсь нин. Кӧть петісны гортсьыныс водз, но вӧрас пыригӧн нин вӧлі югыд.

Сёйтыӧдз, кытчӧ мӧдӧдчисны детинкаяс, вӧлі километра дас нёль. Восьлалісны чожа. Медводзын муніс Коля, сійӧ бура тӧдіс туйсӧ. Сылӧн батьыс тшӧкыда ветлывліс кыйсьыны да коръяскӧ босьтлывліс тшӧтш и писӧ. Дас куим арӧса Коля эз лёка лыйсьы. Кӧть талун ружьесӧ и босьтіс юасьтӧг, но эскис, мый кор тӧдмалас батьыс, кытчӧ да мыйла мунісны детинкаяс — ёнасӧ оз вид. Мукӧдъясыс ветлывлісны жӧ Сёйты дорӧдз, но сӧмын гожӧмнас, вуграсьны. И некод сэтысь эз волы тыртӧм нопйӧн.

Челядь шырсйисны вӧр кыскалан туйті. Мунісны чӧла, быдӧн ас думсӧ думайтіг. Буракӧ, водз на, варовитныс да ышмыныс эз на вӧв окота.

Регыд мысти кежисны кер петкӧдлан важ туйӧ. Лымйыс пуксьӧма нин, чорыдкодь, и муннысӧ эз вӧв сьӧкыд. Асывъя кымӧръясыс разалісны, мыччысис тувсовъя шонді. Сы югӧр улын вӧрыс быттьӧ нюмъёвтіс, мичмӧдчыштіс, лыбӧдчыштіс. Челядьлӧн чужӧмъясыс тшӧтш кыпыдмисны.

— Дима, — кыліс Ӧльӧшлӧн ёсь гӧлӧсыс, — а кӧинъяскӧд кӧ вочаасям, мый мӧдам вӧчны?

— Мый ме вӧча? Со тай Колялӧн ружье эм. Лыяс.

— А вот тэ кӧ ӧтнад вочаасян?

— Пуӧ кая.

— Татшӧм ыджыд нопнад. Увлань кыскас. Либӧ кутшӧмкӧ увйӧ крукасяс, и водзӧ ни бӧрӧ сэсся. Сэки тэнӧ кӧиныд и — тшап! Кхе-хе! — серӧктіс Ӧльӧш.

— Мыш ноптӧ ӧд позьӧ на шыбитны, — зэв збыльысь шуис Дима, буракӧ, эз гӧгӧрво Ӧльӧшлысь шмонитӧмсӧ.

— Кывзы, Дима, а тэ збыль вылӧ некор на эн вочаасьлыв кӧиныскӧд?

— Эг. А мый, тэ аддзысьлін? Гашкӧ, здоровайтчин и?

— Вочаасьлі, дерт. Ме весиг кыйлывлі кӧинтӧ, — некыдз эз вермы ӧвсьыны Ӧльӧш. — Муна ме вӧлі тайӧ вӧр петкӧдан туйтіыс...

— Кытчӧ?

— Но, пувла кайлі кольӧм ар. Видзӧда, воча пон локтӧ. Оз и пов, весьтас ме вылӧ. Мися, мый тайӧ понйыс ӧтнас ветлӧ вӧр туйӧдыс. Матысмис. Видзӧдлі да, сьӧлӧмӧ коклябӧрӧ лэччис: бӧжсӧ понйыд увлань лэдзӧма. Ёна повзи, а сійӧ вомсӧ паськӧдіс и мелань. Ме сӧмын вевъялі кырым керны да восьса вомас пыдӧджык киӧс йӧткыны. Пиньнас эськӧ сойӧс дойдіс жӧ, но ачыс пӧді. Вот.

— Хы-хы, эн сӧр! — серӧктыштіс Дима. — Кӧинтӧ куш кинад он на кый. Сійӧ водзджык тэнӧ пӧдтас.

— Он эскы? Но кыдз кӧсъян.

— Эз нинӧм кывсьыв да.

— Ме ӧд сійӧн ошйысьны ог мӧд. Туй бокас шыбиті да и коли. Ме ӧд сэки ог на тӧд вӧлі, мый кӧин виӧмсьыс премия сетӧны. Полі на штрапысь.

— Премия?

— А мый нӧ? Со кӧть Колялысь юав, сылӧн батьыс вӧралысь, тӧдӧ.

— А ме нӧшта на и ошкӧд вочаасьлі, — бара босьтчис висьтавны Ӧльӧш.

— Да эн сӧр сэсся, тырмас. Ошкыдкӧд кӧ вочаасян, гачад на лэдзыштан, — ӧлӧдіс Дима.

— Он эскы? Ме тӧкӧтьӧ сійӧс эг кый...

Ӧльӧшӧс челядь радейтісны. Кор сійӧ заводитліс мыйкӧ лӧсьӧдлыны, руд синъясыс сылӧн югзьывлісны, гӧгрӧс чужӧмыс банйывліс, а чужӧм вӧраснас кужис петкӧдлыны код йылысь висьтавліс. Сійӧ кужис сӧрны быдсямасӧ да лӧсьӧдліс кӧ вӧвлытӧмторъяссӧ, то олӧмас ёртъяссӧ нинӧмӧн эз ылӧдлыв. Та вӧсна сійӧс пыдди пуктылісны.

Детинкаяс сёрнитісны-сералісны, ылӧдлісны асьныс асьнысӧ, но сьӧлӧм выланыс эз вӧв лӧсьыд. Ӧд велӧдчан лун, а найӧ шышъяс моз вӧрӧ кайӧны. «Но и мед, — ӧвтыштіс кинас Коля, быттьӧ вӧтліс сьӧлӧм йирысь думъяссӧ. — Ӧти луннад ёна огӧ кольӧй. Бӧр вӧтӧдам. Рытнас юалам гортса уджъяс, вӧчам. Нинӧм», — такӧдіс ачыс асьсӧ.

Сиктыс, кӧні олісны детинкаяс, сулаліс Эжва ю бокын, джуджыд керӧсын. Петан керӧсас, видзӧдлан, и сьӧлӧмыд ыркмунӧ! Мӧдлапӧлыс тыдалӧ уна верст сайӧ: видзьяс, вӧрдінъяс, веретяяс, сёнъяс, а шуйгавылас ю дор моз пуксьӧм сиктъясыс, веськыдвылас ю дор сьӧрт, вӧрӧн тырӧм тод. И лолыд тырӧ радлунӧн.

А школаыс, кытӧн велӧдчӧны детинкаяс, мӧд сиктын, сизим верст сайын. Быд лун найӧ ветлӧны школаӧ лызьӧн. Со и талун лӧсьӧдчисны школаӧ моз вылӧ, сӧмын петісны водзджык часӧн-джынйӧн, мед мукӧд велӧдчысьясыс эз казявны налысь вӧрӧ кежӧмсӧ.

Зэв нин гусьӧн лӧсьӧдчис Дима. Медсясӧ дзебсясис аслас чойысь, Зинаысь. Ӧд кытчӧ оз лӧсьӧдчыв мунны, чойыс — бӧрсяньыс. Кыйӧдчас да вӧтчас. Быд зон ворсӧмӧ пырас. Тӧрыт рытнас эськӧ казяліс жӧ нопъяс сӧвтчӧмсӧ, но Дима, кыдз аслыс кажитчис, зэв мудера пӧръяліс Зинаӧс, батьӧкӧд пӧ шойччан лунӧ кайла Сёйтыӧ чери кыйны. Эскис тай быттьӧ-а. Эз сэсся кыйӧдчы. А талун узян на коли. А то эськӧ бара вӧтчис.

Вӧрыс вежсис. Пашкыр лапъя коз пуясӧс вежисны ловпуяс. Ордымыс муніс увтасінтіджык. Арнас татчӧ детинкаяс волывлӧны уль путникла. Ёна петлывлӧ. Сэсся туйыс кайис пожӧма ягӧ. Зонъяс лызь бедьяс вылӧ мыджсьӧмӧн сувтышталісны, шойччыштісны, дзоргисны-видзӧдісны джуджыд пожӧмъяс вылӧ.

Друг Лапъяпель чошкӧдіс пельяссӧ, а сэсся мӧдіс косявны-увтны. Здук мысти уськӧдчис сэтчань, кысянь дзик на ӧні локтісны детинкаяс, да вошис чукыль сайӧ. Коля лэдзис пельпом сайсьыс ружьесӧ. Но пон дугдіс увтнысӧ да регыд пуяс сайсянь бӧр воис бӧжсӧ легӧдіг. Детинкаяс шемӧсмӧмӧн видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас. Но нинӧм чуймӧданаыс эз ло. Пуяс сайысь мыччысис Зина.

— О-о! — сӧмын и вермис шуны вокыс. — Он жӧ нин тэысь мынлы.

Зина чӧла матыстчис. Тэрыба мунӧмсьыс чужӧмыс банйӧма, вокыс кодь жӧ сьӧд юрсиыс петыштӧма шапка увсьыс да мича чикыльӧн водӧма пӧсялӧм кымӧсас. Портфельыс мышкас. Зина юалана видзӧдіс то вокыс вылӧ, то Коля вылӧ. Буракӧ, виччысис, мый шуасны. Но детинкаяс чӧв олісны. Медбӧрын чӧв-лӧньсӧ торкис Дима, лёкысь равӧстіс:

— Код тэнӧ татчӧ корис?

— Тэ! — вочавидзис Зина.

— Ме?! — чабыртіс Дима кулакъяссӧ. — Ме кори?!

Татшӧм лӧсьӧдлӧмсӧ нин Дима терпитныс эз вермы. Да и збыль, гашкӧ, ёртъясыс думыштасны сы йылысь татшӧмтор. Детинка дась вӧлі уськӧдчыны чойыс вылӧ, но Коля сійӧс ӧлӧдіс.

— Но, мый сэсся, локтіс нин да. Мӧдім, — кывкӧрталіс сійӧ.

Но Дима век жӧ петкӧдліс чойыслы кулаксӧ.

Мӧдісны водзӧ. Медбӧрын муніс Зина.

Сійӧ вӧлі рад, мый ставыс татшӧм кокниа ладмис: детинкаяс босьтісны сійӧс аскӧдныс. А муртса ӧд эз ылав, кор тӧрыт Дима шуис, мый шойччан лунӧ мунасны. Талун асыв сійӧ садьмис, кор Дима вӧлі петӧ нин гортсьыс.

— Мам, кытчӧ Димаыд муніс?

— Школаӧ кӧ-а, кытчӧ сэсся. Водзджык пӧ талун колӧ.

«Ылӧдліс. Сёйты дорӧ мунӧны», — визьнитіс сы юрын. Тэрмасьӧмӧн пасьтасис, портфельсӧ мыш саяс лэптіс, весиг сёйтӧг петіс гортсьыс. Лызясис да котӧрӧн уськӧдчис вӧтӧдны зонкаясӧс. Кор Зина воис сикт помӧ, детинкаяс вӧліны ылынӧсь нин, дзик вӧр дорас, здук мысти найӧ вошины пуяс сайӧ.

Коля муніс медводзын. Вомгорулас мургис-сьыліс. Асывсяньыс кӧ сійӧс йирисны думъяс школа йылысь, то Зина воӧм бӧрын став йывсьыс вунӧдіс. Коля эськӧ некодлы эз висьтав, сійӧ и ачыс аслыс на эз лысьт кайтыштны, мый сылы век гажаджык да кыпыдджык, кор матын Зина. Та вӧсна пыр лоӧ ӧлӧдны воксӧ, Димасӧ, коді яндысис чойсьыс да дась вӧлі быдлаысь вӧтлыны сійӧс.

СЁЙТЫ ДОРЫН

Коля зэв зіля зымӧдіс пешаӧн йисӧ. Йи торъясыс шонді югӧр улас уна рӧмӧн резсисны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Уджаліс ӧти свитер кежсьыс, курткасӧ важӧн нин пӧрччис да шыбитіс лым вылӧ. Свитер соснас тшӧкыда чышкышталіс кымӧссьыс пӧсьсӧ.

Тайӧ юкмӧсыс Колялӧн коймӧд. Дима да Ӧльӧш бокынджыкӧсь. Шуисны вӧчавны юкмӧсъяссӧ визьӧн быд вит метр ылнаӧ. Коля шӧрас, ӧтар-мӧдарас ёртъясыс. Ыджыда восьлалӧмӧн мерайтісны юкмӧс костсӧ. И куимнанныслӧн нин коймӧд юкмӧс. Коля здук кежлӧ сувтыштліс, чышкыштіс пӧсьсӧ, видзӧдліс вӧрдорса яра ломзьысь бипурлань, кӧні пусис Зина, да мый вынсьыс зутшнитіс вӧснялӧм нин йиас. Пешаыс писькӧдіс йисӧ да суныштіс ваас, муртса аскӧдыс эз кыскы Коляӧс. Мӧдысь, коймӧдысь. Пешанас жӧ лэптышталіс йи торъяссӧ да сӧніксӧ йи вылас. Лӧнис, мӧдіс виччысьны черияслысь локтӧмсӧ. Мыччысис ӧти ныр, мӧд... Коля нюмдіс.

— Э-эй! — шенасис бипур дорын Зина. — Пажын!

Коля босьтіс пешасӧ, ӧвтыштіс детинкаяслы: мӧдім пӧ, да веськӧдчис бипурлань.

Кутшӧм чӧскыдӧн кажитчис юкваыс! А ӧд чери вӧснаыс весиг венӧ волісны. Дима, кыдз аддзис медводдза черияссӧ юкмӧссьыс, пыр и босьтчис сакавны. А Зина мӧдіс горзыны, оз пӧ позь, эз ӧд найӧ чери кыйны локны. Бара ковмис чоя-вока коласӧ пырны Колялы. Ӧтвылысь сёрнитчисны юква вылӧ век жӧ босьтны черисӧ. И весиг гортӧ нуыштӧм вылӧ.

Пажнайтӧм бӧрын нӧшта на кык юкмӧсӧн морт вылӧ кералісны. Весиг Зина ки вежлӧмӧн тшӧтш отсасис. То Колялы зутшйӧдлыштас, то вокыслы.

Ывлаыс заводитіс рӧмдыны. Колӧ петны туйӧ. Пемдытӧдзыс воӧдчыны гортӧ. Дерт, вӧчӧма лои этша, мый нӧ дас вит юкмӧсыд та ыджда тыад. Окота эськӧ вӧлі писькӧдчыштны на, но колӧ лэччыны гортӧ, аски сэсся школаӧ нин котӧртасны.

Коля босьтіс ассьыс пешасӧ, матыстчис Дима юкмӧслань, кӧні зэв зіля уджалісны чоя-вока. Колялысь удж помалӧмсӧ аддзӧм бӧрын, Дима мӧдіс тэрмасьны. Став выннас сетіс пешанас йиӧ, пешаыс кокниа пырис, друг пырӧмсьыс Дима заводитіс усьны увлань юрӧн, но кутчысис да нетшыштчис бӧрвыв. Сэки жӧ вильдіс йизьӧм гын сапӧгыс да зонка тӧдлытӧг бузгысис коскӧдзыс ваӧ. Кыліс Зиналӧн ёна повзяна горӧдӧм, а Колялӧн крепыд киыс кватитіс Димаӧс шошаӧдыс. Кинас отсасигтыр Дима петіс йи вылӧ. Коскӧдзыс вӧлі сюлю кодь ва. Котӧрӧн на дінӧ воис Ӧльӧш.

— Гын сапӧгсьыд васӧ кисьт, — тшӧктіс сійӧ, а ачыс пӧрччис курткасӧ да чӧвтіс йи вылас, мед сэтчӧ позис сувтны Дималы.

Дима пӧрччыліс кӧмсӧ, кисьтіс васӧ, выльысь нямӧдасис да бӧр гын сапӧгасис.

— Но колӧ жӧ! Мунсис миян, — шогаліс Дима.

— Котӧрӧн! Ковмас выльысь дасьтыны бипур! — тшӧктіс Коля, и ставӧн уськӧдчисны кусӧм нин бипур дорӧ.

Коля да Ӧльӧш вайисны кызіник кос конда, выльысь биасисны. Дималысь гын сапӧгсӧ весалісны лемасьӧм йисьыс да лӧсьӧдісны косьтыны, ачыс Дима бипур дорас, бергалӧмӧн косьтысис.

Регыдӧн гортӧ мунӧм йылысь нинӧм вӧлі и думайтны: сувтас кӧ Дима йи вылас — ва кӧмыс пыр жӧ йизяс.

Ӧдйӧ пемдіс. Рытланьыс мӧдіс кӧдздӧдны. Челядь гажтӧммисны. Весиг Лапъяпель лунтыр ризъялӧм бӧрын чӧла куйліс бипур дорын.

— Ты саяс керка эм, вӧр чом, позьӧ сэтчӧ мунны, сэн узьны, — вӧзйис Коля.

— Гортӧ мунамӧй, косьмас да, — нора шуыштіс Зина.

— Эн няргы, тэнӧ татчӧ некод эз кор, — скӧрыськодь вомаліс нывкаӧс вокыс.

Зина ланьтіс, эз кӧсйы вензьыны.

Чӧв олыштісны. Весиг Ӧльӧш раммӧма, оз чилкъяв асъя мозыс. Коля кежаліс матысса пу дорӧ, кытчӧ ӧшӧдліс ружьесӧ, зарадитіс да лыйис вывлань. Сэсся бара сувтіс пельын чуналана чӧв-лӧнь.

— Со нӧ кодкӧ локтӧ ты мӧдарсяньыс, — медводз казяліс Ӧльӧш. — Ага, Зин, сюрин, — повзьӧдіс сійӧ, — ачыс Вӧрсаыс локтӧ.

— Ланьт! — чирыштіс сійӧс Зина.

— Збыль ӧд кодкӧ локтӧ миянлань. Лызя и.

— Сёйты вывса Иваныс! — вашнитіс Ӧльӧш.

— Коді? — юаліс нывка.

— Ачыс кӧзяиныс.

Зиналӧн ыркмуніс сьӧлӧмыс, но сійӧ эз петкӧдлы полӧмсӧ. Лапъяпель жӧ локтысьсӧ мӧдіс эргыны. Детинкаяс да нывка чӧла виччысисны локтысьсӧ.

— Чолӧм! — шыасис воысь морт.

— Видза оланныд! — шызисны челядь, кор тӧдісны воысьсӧ. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, Сергей, татчӧс егер. Сійӧ неважӧн на армияысь локтіс да регыдӧн и пуксис егерас.

— Мый нӧ тані вӧчанныд? Купайтчыны али мый локтінныд? — шмонитыштіс сійӧ косьтысьысь Димаӧс аддзӧм бӧрын. — Али чери кыянныд?

— Ог, — ӧттшӧтш вочавидзисны челядь. — Ми локтім вӧчавны юкмӧсъяс, мед чериыс оз пӧд, — стӧчмӧдіс Коля.

— Асьныд локтінныд? Некод тшӧктытӧг?

— Асьным... Нӧшта гусьӧн на бать-мамысь... Весиг школаӧ эг ветлӧй, — эскӧдіс Ӧльӧш, но Сергей видзӧдіс сы вылӧ кыдзкӧ эскытӧма.

— Збыль но, ветлы да видзӧдлы, кымын юкмӧс вӧчим, — индіс кинас Ӧльӧш. — Чериыс збыль вӧлӧм пӧдӧ, но ми эг кыйсьӧй.

Сергей чӧв олыштіс, буракӧ, мӧвпаліс, мый вӧчны, сэсся шыасис:

— Ӧні, вой улас, да нӧшта и ва кӧм-паськӧма на ёртныд, гортаныд эн нин мунӧй. Локтӧ вуджамӧ тысӧ, сэні вӧр чомъяс узям. Гынкӧмыд войбыднас косьмас, — синсӧ чӧвтліс сійӧ кӧмтӧм Дима вылӧ.

ВӦР ЧОМЙЫН

Чомйыс ты вывсянь эз тыдав, вӧлі неуна пыдынджык, да и нёптолын кодь. Сергейлӧн пачсӧ ломтылӧма вӧлӧм, керкаас шоныд. Сійӧ ӧзтіс пӧнар. Челядь пуксялісны пызан гӧгӧр, азыма панялісны юква да юисны пӧсь чай. Водны лӧсьӧдчисны наръяс вылӧ. Дималысь гынкӧмсӧ пуктісны косьтыны пач вылӧ. Тайӧ вӧр керкаас эз вӧв гор, а кирпича пач.

— А кытысь тані кирпича пачыс? — шензьыштіс Зина.

— Тайӧ ас вӧчӧм кирпич, — висьталіс Сергей.

— А коді вӧчис?

— Он тӧд али мый? Ачыс Сёйты Иваныс. И керкаыс сылӧн. И пачыс. Гӧгӧрвоин? — бергӧдчыліс сыланьӧ Ӧльӧш.

— Эн повзьӧдчы, кутшӧмкӧ Сёйты Иванӧс ӧтарӧ гаралан, — дӧзмис Зина.

— Юав Сергейлысь. Збыль ӧд?

— Сідзи, — лабутнӧя вочавидзис Сергей. — Меным дедӧ на висьтавлывліс.

— Висьтав миянлы, — корны мӧдіс Ӧльӧш.

— Водалӧй либӧ да висьтала, — кӧсйысис Сергей. — Вой улӧ вот лоӧ казьтылӧма мортсӧ...

— Аски ковмас зэв водз чеччыны да мунны, мед урок вылӧ ог сёрмӧй, — кайтіс Зина водны лӧсьӧдчигас.

Сергей мыйкӧ мӧвпалігтыр пукаліс пызан сайын да Зиналысь кывъяссӧ кылӧм бӧрын лэптіс юрсӧ.

— Кывзӧ, зонъяс! Кольччылӧй аски нӧшта ӧти лун кежлӧ. Кымын юкмӧс вермам, вӧчам лунтырнас, рытланьыс лэччам ӧтлаын.

— Школаын видасны, — гарыштіс Зина.

— А школаад ме аскомысь вола да висьтала, мый ті тані отсасинныд. Ме чайта, ошкасны на, а оз пинявны. А Зина, югдӧм бӧрас лэччы гортӧ, висьтав, кӧнӧсь ті вӧлінныд, мый вӧчинныд, мед гортсаясыд оз шогсьыны.

— Ме ӧтнам ог лэччы. Сӧмын ставӧн ӧтлаын мунам.

— Зонъяс кӧ кольччыласны, тэныд колӧ лэччыны. Ӧд со талун нин тіянӧс воштісны. Корсьысьӧны нин, колӧкӧ, — кывкӧрталіс Сергей.

— Зина, — кыдзкӧ торъя небыда шыасис Коля нывка дінӧ, — лэччы тэ гортӧ асывнас, а ми кольччылам. Но? Пырав Ӧльӧшъясӧ, ми ордӧ, висьтав, мый ми дзоньвидзаӧсь, рытнас воам.

— Но, — кӧсйысис Зина.

Дима чуймӧмӧн видзӧдліс чойыс вылӧ. Ӧні на ӧд зэв збоя ӧткажитчис! Сылӧн чойыс, да та ӧдъя вежис кывсӧ! Тайӧ мыйкӧ вӧлі выльтор. Да и водзджык на Дима казявліс: мый Коля тшӧктас, Зина пырысь-пыр жӧ вӧчӧ. А вокыслысь нинӧм оз кывзысь.

— А ме тэнӧ асывнас колльӧдышта, — содтіс Сергей.

— Лапъяпелькӧд лэччам, — дзикӧдз сетчис Зина.

Водалӧм бӧрын да бисӧ кусӧдӧм бӧрын нин Ӧльӧш казьтыштіс:

— Сергей, тэ ӧд кӧсйин Сёй Иван йывсьыд висьтавны.

— Но, кывзӧй инӧ. Коркӧ зэв важӧн овлӧма миян сиктын том зон Иван. Зэв бур кыйсьысь вӧлӧма, тыртӧм киӧн гортас абу волывлӧма. Йӧзыс вӧлӧм шуӧны: ачыс пӧ звер-пӧткаыс сылы киас локтӧ. Сэтшӧм удал вӧлӧма. И вӧлӧма сылӧн сьӧлӧм косьтысь ныв Дуня. Ёна ӧта-мӧдсӧ радейтлӧмаӧсь. Но верӧс сайӧ Дуняӧс оз сетны. Батьыс сылӧн, кока лавка Пантиль, озыр жӧник корсяс.

— Мыйла кока лавка? — чуймӧмӧн юаліс Зина.

— А сідз вӧлӧм нимтӧны. Пантильыс вузасьлӧма посни помӧн. Емдінӧ ярманга вылӧ ветлас, ваяс мыйсюрӧ посни пом и ветлӧдлӧ сиктысь сиктӧ, вузасьӧ. Сійӧн и кока лавкаӧн нимтӧмаӧсь... Нывсӧ мырдӧн карӧ верӧс сайӧ сетас, том купеч сайӧ. Ок и бӧрдӧма Дуняыд кӧлысь дырйиыс, а батьыслы абу лысьтӧма паныд мунны. А Иван некутшӧм ныв вылӧ сэсся абу видзӧдлӧма. Кайӧма вӧрӧ, лэптӧма керка дзик тайӧ местаас, кӧні ми узям тавой, да тані и олӧма нэмсӧ.

— А мыйла нӧ Сёй Иванӧн шулӧмаӧсь, Сёйты дорас овлӧма да сійӧн? — бара юасьӧ Зина.

— Абу дзик сідз. Лэптас Иваныд керка и мӧвпыштас роч пач тэчны. Мӧдас сёй корсьны. Ӧшинь улас сёй гу кодъяс, оз сюр сёйыд, бокысьджык ӧтилаысь-мӧдлаысь видлас — некӧн нинӧм абу. А кодъя кӧ пӧ ыджыд гу, коркӧ ӧд воас сёйыд. И мӧдас кодйыны, и кодъяс пӧ куим тӧлысь, куим вежон да куим лун. Зэв нин ыджыд гу кодъяс, зэв джуджыда муас пырас, а сёйӧдз оз воӧдчы.

Но, ковмас пӧ эновтчыны пач тэчӧмсьыс. Асыв пӧ из корсяла да гор тэча. Ужнайтас да водас узьны. И вӧтасьӧ. Вӧтас Дуняыс уськӧдчас. Быттьӧ веж луд, гӧгӧр мича дзоридзьяс быдмӧны. Шондіа. Дуня пукалӧ веж видз вылын, а Иван куйлӧ сы дорын юрсӧ нывлы водзас пуктӧмӧн. И сэтшӧм быттьӧ мудз. А Дуня сылы и шуӧ: «Эн шогсьы, Иван, оз вош тэнад уджыд, сюрас сёйыд, весьт нӧшта кодйы и воас. Сӧмын ӧти лунӧн босьт, мӧд луннас сёр нин лоӧ».

Садьмас Иван, чуймас: мый тайӧ, вӧт али вемӧс. Сэтшӧм ӧд быттьӧ матысь Дунясӧ аддзыліс, и сьӧлӧмсӧ топӧдіс гажтӧмысла да шогысла. Казьтыштас сылысь кывъяссӧ, петас Иван, лэччас гу пыдӧсас, весьт кодъяс и збыль воас сёйыд. Лунтыр шойччытӧг кыскалас Иван сійӧс керка дорӧдзыс. Ачыс шензьӧ, мыйла нӧ пӧ ӧти лунӧн тшӧктіс босьтны сёйсӧ? Мудзтӧдз катлас, босьтас, уна-ӧ колӧ. Бара узяс. Асывнас садьмас, петас ывлаӧ, видзӧдӧ: сёй гу местаас ты лоӧма. Ставыс тырӧма сӧдз ваӧн, матӧ керка дорӧдзыс воӧ, гыалыштӧ тӧврусьыс ваыс. И сэтшӧм сӧстӧм ва. Любӧ Иванлы, быттьӧ Дуняыс сы дорӧ сӧстӧм ванас воис. Кытысь письтӧма-туӧма? Ачыс нин сэсся Иваныс черисӧ рӧдмӧдӧма тыас.

— А сэсся? — водзӧ юасьӧ Зина.

— А мый сэсся, тані и олӧма. Тані и гуыс, керкасяньыс неылын. Пачыс тайӧ сылӧн тэчлӧмыс на, а керкасӧ выльысь лэптылӧмаӧсь. Вот тадз, Зинук, талун тэ Сёй Иван ордын гӧститан.

— А оз повзьӧдчы сійӧ?

— А мыйла нӧ повзьӧдчас бур мортыс? Да нӧшта сэки, кор тэ нинӧм лёксӧ эн вӧч ни вӧр-валы, ни йӧзыслы.

— А Дуняыскӧд сідзи эз и аддзысьлыны? — абу на бурмӧма сьӧлӧмыс Зиналӧн.

— Мый ог тӧд — сійӧс ог тӧд. Ассьыс, колӧкӧ, юав.

— Кодлысь ассьыссӧ? — чуймис нывка.

— Сёй Иваныслысь.

— Эн повзьӧдчы, — чилӧстіс Зина да топӧдчыштіс вокыс дорӧ.

Зонъяс серӧктісны.

— Узьӧй сэсся, — шуис Сергей.

Но челядь дыркодь на эз унмовсьны, мӧвпалісны, коді мый.

Мӧд луннас детинкаяс Сергейкӧд бара кералісны юкмӧсъяс. Рытнас воисны гортаныс мудзӧсь, но шудаӧсь: и вӧчӧм уджсьыс и вайыштӧм черисьыс. Сергей эз лэдз тыртӧм кинас, лэччӧдыштӧй пӧ, уна-ӧ верманныд. Честнӧя пӧ нажӧвитінныд. Медмича, медгырысьсӧ лэпталісны. И таысь челядьлы любӧ лоис. Но кӧнкӧ сьӧлӧманыс оліс и полыштӧм. Мый аски шуасны школаас. Ӧд кык лун эз волыны, кӧть эськӧ Сергей и кӧсйысис пыравны да висьтавны директорлы, кӧні найӧ вӧліны да мый вӧчисны.

ШКОЛАЫН

Классын вӧлі шума да гажа, кытчӧдз эз пыр Лидия Семеновна. Челядь ӧта-мӧдсӧ тойлалігтыр уськӧдчисны партаяс сайӧ.

— Пуксьӧй, но эн ставныд, — шыасис сійӧ. — Кодъяс кык лунсӧ школаӧ эн волӧй, сулалӧй.

Коля, Дима да Ӧльӧш эз пуксьыны.

Лидия Семеновна сулаліс детинкаяслы паныд вӧсньыдик, веськыд, быттьӧ зор ньылыштӧма, мугов векньыдик чужӧмас вир пас абу, сьӧд синъясыс кӧдзыдӧсь, сідз нин вӧсньыдик вом дорыс нӧшта на топыд. Сійӧ сулаліс ставнас зэвтчӧмӧн, сӧмын юрнас ичӧтика дзӧрӧдіс.

Димаӧс йирмӧг босьтіс, а Ӧльӧшлӧн чужӧмыс кумач кодь гӧрд лои. Ӧтнас Коля сулаліс, быттьӧ нинӧм абу лоӧма.

— Но, — восьтыштліс топыд вомсӧ Лидия Семеновна, — кӧн нӧ лытайтінныд кык лунсӧ? Али ӧтпырйӧ висьминныд? Дима, дневникад «два», а лысьтан шландайтны? Тэн колӧ ныр вылад усьтӧдз лыддьысьны. Висьталанныд он, кӧні вӧлінныд?

Ӧльӧш эськӧ вомсӧ восьтліс нин, но Коля букышӧн синсӧ чӧвтліс сы вылӧ, да мӧдыс ланьтіс.

Бур ногӧн кӧ юаліс Лидия Семеновнаыс, дерт, детинкаяс висьталісны, кӧні вӧлісны. Но татшӧм горзӧм бӧрын со эз тай.

— Пуксьӧй! Урок бӧрын мекӧд мунанныд директор дорӧ, сэн мӧдам сёрнитны. — Сэсся сідзи кӧдзыда да скӧр чужӧмӧн и нуӧдіс уроксӧ.

Урок бӧрын челядь кайисны мӧд судтаӧ директор кабинетӧ. Директорыс ичӧтик тушаа да вӧсньыдик, быттьӧ нывка, виччысьӧ нин вӧлі детинкаясӧс.

— Со кабала, со ручкаяс, пуксьӧй да гижӧй, кӧн-мый ветлінныд кык лунсӧ, мыйла энӧ волӧй школаӧ? А сэсся, буракӧ, бать-мамтӧ ковмас корлыны. Тӧдӧны оз найӧ, кӧні вӧлінныд?

— Да, — ӧдва кывмӧн шуыштіс Дима.

— Но и мый, ошкӧны тіянӧс школаӧ волывтӧмсьыд?

— Оз, — сідз жӧ муртса кывмӧн вочавидзис сійӧ.

Челядь пуксисны орччӧн пызан сайӧ.

— Мый гижам? — шӧпкӧдіс Ӧльӧш, варовлуныс, тыдалӧ, бӧр воӧма сылы вомкӧтшас. — Ме гижа, мый пинь висис, тэ, — индіс сійӧ Коля вылӧ, — гиж, мый юрыд висис, а тэ, Дима, мый кынӧмыд.

— Да ланьт, бызгун, — скӧрыськодь ӧлӧдіс сійӧс Коля. — Кыдз вӧлі, сідзи и гижам.

— Нолы, кыдз тэнад? — здук мысти нюжӧдіс сьылісӧ Колялань Дима. Колялӧн еджыд лист вылӧ вӧлі пасйӧма:

«Кык лун ме, Дима да Ӧльӧш вӧчалім юкмӧсъяс Сёйтыын, медым эз пӧдны черияс».

— Ме тадз жӧ гижа, — аслас лист дорӧ копыртчис Дима.

— Ноко, кыдзи? — видзӧдліс жӧ Ӧльӧш. — А Зинасӧ абу гижӧмыд да.

— Оз ков сійӧс. Эз кӧ казявны, мед сідз олас, — вомаліс Коля.

Директор дорысь ёртъяс петісны зэв лӧньӧсь: кодлы любӧ видӧмыд. Сувтісны ӧшинь дорӧ.

— А Сергейыд абу бур морт вӧлӧма. Кӧсйис и несйис, — гажтӧмпырысь шуис Дима. — Сы вӧсна ӧд кольччим мӧд луннас.

Коля нинӧм эз вочавидз. Сійӧ чайтіс тадз жӧ, но сьӧлӧмыс эз на эскы лёкыслы.

Мӧд урок бӧрас детинкаясӧс бара корисны директор дорӧ. Кабинетас пырӧм бӧрын ёртъяс казялісны Сергейӧс. Сылӧн чужӧмыс вӧлі шызьӧма, бандзибъясыс банйыштӧмаӧсь, тыдалӧ, детинкаяс пыртӧдз вензьӧма директоркӧд, но синъясыс вӧліны гажаӧсь да вильышӧсь.

— Но мый, ёртъяс, пуркӧшитісны тіянӧс? Прӧститӧй, сёрми. Виччыси бухгалтерӧс. Премия тіян вайи, сё шайтӧн морт вылӧ. Босьтӧй со, кырымасьӧй татчӧ да.

Зонкаяс ловзисны, нюммунісны.

— Аттьӧ тіян бур уджысь! — кыпыда сёрнитіс Сергей. — А тулыснас ми бара на ӧтлаын уджалыштам. Ме сус пуяс вая. Быдтам сус вӧр. Отсасянныд?

— Отсасям! — кӧсйысисны челядь.

— Челядьӧ, — бур ногӧн нин шыасис директор, — буртор вӧчӧмныд, но оз ков велӧдчӧмтӧ эновтны, оз позь велӧдчытӧгыд.

— Ми ог сэсся, — став пыддиыс кӧсйысис Ӧльӧш.

— Зинаыд нӧ кӧні, сылы ӧд тшӧтш премияыс, — тӧдчӧдіс Сергей.

— Ме ыста сійӧс, — уськӧдчис ӧдзӧсӧ Коля.