ВОВА ДА МУКӦД

ЫДЖЫД МАМ ОРДӦ

Вова олӧ карын. Сылы сизим арӧс. Локтан ар школаӧ мунас. Но кор на сійӧ кадыс воас! Гажтӧм сылы гортас, бать-мамыслӧн ӧтка пилы. Гӧгӧр чачаяс, эм весиг батарейкаа танк, ачыс ветлӧдлӧ. Но и дона чачаыс оз ышӧд ворсны зонкаӧс. Медся нин гажтӧм шойччан лунъясӧ, кор садикӧ оз ветлы.

И со — нимкодьыс ортсӧ вӧзйысьӧ: батьыс сиктӧ лэччӧм йылысь юӧртіс. Вовалӧн ыджыд мамыс сэні олӧ. Карыд, дерт, кар и эм: асфальта шыльыд туйяс, уна сикас мороженӧй, «Детскӧй мирӧ» мамыскӧд пыралас — ставыс вунлӧ. Но и сиктад гажа: ыджыд мамыслӧн вылын ӧшиньяса керка, дінтіыс сӧдз шор визувтӧ — дзебсьылас веж турун пӧвстас, а улынджык, видзӧдан да, бара нин мыччысьӧма. И сёльгӧ, сёльгӧ. Ылынджык парма вӧр лӧзалӧ. Тюлю-букаяс пӧ сэні олӧны, ыджыд мамыс шулӧ. Вова сӧмын серӧктӧ та вылӧ: ош, руч, кӧин — да; а тюлю-букаясыд сӧмын мойдын да телевизорын.

Воисны батьыскӧд сиктӧ. Сулаліс онялан жар лунъяса гожӧм. Керка гӧгӧрыс мича дзоридзьяса веж турун пуритӧ-быдмӧ. Батьыс сёрнитыштіс ыджыд мамыскӧд, тапкӧдыштіс Воваӧс мышкӧдыс да бӧр исковтіс карӧ. Уджыс пӧ уна.

— Аттӧ, Вова, со ӧд нимкодьсӧ вайин — бара на абу ӧтнамӧн, — вашъяліс-варовитіс ыджыд мамыс. — На со, медся пушыд кӧвдумсӧ, аски чӧскыд блин дзажга выйӧн, кусняв пель сайӧдзыд. Эн на вунӧд кӧрсӧ?

И овмӧдчис Вова ыджыд мамыс ордын. Лунтыр сы гӧгӧр бергалӧ. Чеччас ыджыд мамыс водза-водз, юкталас, лысьтас да лэдзас йирсьыны кӧзаясӧс, ломтас пач, пӧжасяс. Шондіыс вылын нин югвидзӧ, садьмас и Вова. Петас ывлаӧ, а сэні курӧгъяс котсӧны, на костын вылын сорса петук тшапа ветлӧдлӧ. Ыджыд мамыс пырысьтӧм-пыр и чепӧсъяс:

— Садьмин, донаӧй, садьмин, гулюӧй. Мыссьы, сёйышт.

Пырасны. Чуткылас Вова пӧсь выйӧ гоз-мӧд блин, юас блинъяснас стӧкан йӧв, и пӧт нин. Ӧшиньӧ видзӧдӧ. А ыджыд мамыс ассьыс дольӧ:

— Сёй да мӧдам. Кывлін: гажтӧм кӧ — уджӧ кутчысь. Талун мог эм — давйӧдз кайлыны. Ноко, тӧдмав: чукыльӧ-мукыльӧ му гӧгӧр гӧгӧртас, яг дорӧ нюжӧдчас... Мый тайӧ?

— Туй? — Вова чукыртӧ кымӧссӧ да сӧдз лӧз синъяснас юасяна видзӧдӧ ыджыд мамыс вылӧ.

— А вот и эн тӧд. Тайӧ потшӧс — сы пӧлӧн и мӧдӧдчам. Корӧсь чегйыштам. Гожӧмбыд ковмас корӧсьтӧ ваявны кӧзукъясыдлы, тӧвбыд кежлӧ дасьтыны. Воам бӧр да лук чольсйӧдлам-киськалам. Рытланьыс нин. А давъяс, тӧдан, коді олӧ?

— Бара шуан: «тюлю-бука».

Ыджыд мамыс серӧктіс:

— Ӧні тюлю-бука оз нин тан ов, лӧгасьӧма да пышйӧма, но кодкӧ олӧ на... Висьталӧны.

— Коді?

— Кузьыс.

— Коді сійӧ?

— О-о, сійӧ? Рытнас висьтала.

Пӧрысь да ичӧт тэрмасьтӧг восьлалісны потшӧс пӧлӧн.

— Нӧшта ӧти нӧдкыв, — шыасьӧ ыджыд мам. — Чукыль-мукыль, кытчӧ мӧдін? — Мый тэн дела, шырӧм юр.

Мый дыра юрсӧ жугліс Вова, но эз вермы тӧдмавны. Ыджыд мамыслы и лои висьтавны:

— Шырӧм юрыс — ытшкӧм видз, а чукыль-мукыльыс — шор, со и сёрнитӧны найӧ. А тэ, Вова, сюся гӧгӧр видзӧд. Кывзысь. Вӧр-ваыд ӧд ловъя. Сійӧ мортыдлысь ловсӧ личӧдӧ, сьӧлӧмсӧ бурмӧдӧ.

— Ӧтнадлы, ыджыд мам, тэныд гажтӧм да быдторйыс и волӧ юрад.

— Абу дзик ӧтнам ме.

— Ме шуа, менам вотӧдз вӧлін.

— И сэки эг вӧв ӧтнам. Да и ӧні, миянысь кындзи, олысьяс эмӧсь: курӧгъяс, кӧзаяс, кань. Войнас, эн ӧмӧй кывлы, шыръяс гиджгӧдчӧны гӧбӧчын. Пакӧститчӧны.

Чӧскыд узян ун вӧснаыс Вова эз кывлы некутшӧм гиджгӧм.

— Ыджыд мам, ме нинӧм дзик эг кывлы.

— Менам унмӧй кокньыд да ставсӧ кыла. Вот эськӧ босьтін да кыйин найӧс. Пызь мешӧк розьӧдӧмны. Да ӧд и картупельсӧ весиг йирӧны.

— Ме кыя?

— Абу ӧмӧй тэ айулов?

Вова кӧсйӧ вӧлі юавны, кӧнӧсь сылӧн колян вося чачаясыс. Куим гӧгыля машина вӧлі да ӧні оз тыдав. Но «айулов» йывсьыд кылӧм бӧрын та йылысь яндзим нин лои гарыштнысӧ.

— А каньыд нӧ?

— Пӧрысь да оз нин кыйсьы. Дышмис. Колӧ вот каньпиӧс вайӧдны да быдтыны.

Гӧгӧр сьылісны лэбачьяс, но Вова найӧс эз кывзы — юрас бергалісны пакӧститчысь шыръяс йылысь мӧвпъяс. Ӧд лысьтӧмаӧсь пызь мешӧк розьӧдны.

ДЭЛЬӦДЧӦМ

Корӧсь нӧб лэччӧдӧм да пажнайтӧм бӧрын ыджыд мамыс водіс шойччыштны. А Вова аддзис колян вося мач да ывлаӧ петіс ворсны.

Медводдза мортӧн, кодкӧд аддзысис Вова, вӧлі Паладь пӧч. Сійӧ волысис ыджыд мамыскӧд, да и лунвылӧ ӧшиньяса керкаясыс сулалісны шор дор мозыс орччӧн. Паладьыслӧн — увланьынджык. Ыджыд мамсяньыс кывліс: сьӧкыд пеля пӧ. Паладь пӧч сулаліс аслас йӧрас — веськӧдіс коссӧ — ёг турун град вывсьыс нетшкӧ.

— Но, Вова воӧма. Мися, коді нӧ тайӧ мачасьысьыс?

— Видза олан, Паладь пӧч! — шыасис зонка.

— Видза, видза! — сэсся чӧв олыштіс да серӧктӧмӧн содтіс: — Вова ыджыд мача да дӧмаса гача.

— Некутшӧм дӧмас абу менам гачын... Выль на весиг. Джинсы гач.

— Абу тай. Бӧрад нӧ мый, гӧрд вурысӧн дӧмас шняпкӧмаӧсь. Вова ыджыд мача да дӧмаса гача.

— Кӧні? — Вова весиг мачасьнысӧ дугдіс. Вежыньтчис став тушанас, мед бӧрсяньыс гачсӧ видзӧдлыны. — Некӧн некутшӧм дӧмас абу.

— А ме шуа: выйим. Вова ыджыд мача да дӧмаса гача.

— Да тэ ачыд... Тэ ачыд Гаддя Паладь. — Вова тӧдіс: сиктсаясыс Паладь пӧчсӧ Гаддя Паладьӧн шуӧны, воддза волігъясас на кывліс. Но зонка ёна дӧзмис сы вылӧ воӧмысь да тадзи нимтысьӧмыс сылы этша на кажитчис, сійӧ нӧшта на кыдзкӧ кӧсйис дойдны пӧчӧс:

— Чукля кока Гаддя Паладь! — артмис сылӧн. Коксӧ эськӧ Паладьыслысь Вова некор эз аддзыв, кузь юбка новлӧ да, но скӧрйывсьыд тадз горӧдсис.

Пӧч вӧлі мышкыртчӧма нин град дорас да эз и вочавидз Вовалы. Гашкӧ, эз и кывлы, сьӧкыд пеля да.

Мачӧн ворсны Вова сэсся эз и вермы — сэтчӧдз дӧзмӧма. Гортас пырис да элясис ыджыд мамыслы:

— Шу мыйкӧ Паладь пӧчыслы.

— Шӧвктугйӧй, гулюӧй, — меліа шыасис ыджыд мамыс да шылькнитіс Вовалысь юрсисӧ. — Эн лӧгась. Паладь пӧч ӧд шмонитӧ сідзи. Сылы ӧд гажтӧм жӧ. Да и шулі тай, омӧля кылӧ сійӧ. Унаӧн на тэнӧ мӧдласны и дэльӧдны, и дзерӧдны, а шмоньсӧ колӧ гӧгӧрвоны, да аслыд тшӧтш кужны шмонитны. А казяласны кӧ, мый тэ скӧрман, ёнджыка на мӧдасны дэльӧдны. Он кӧ скӧрмы, регыд эновтчасны, оз кӧлась нимтысян кывйыс.

Ыджыд мамыслӧн шань шуалӧмыс лӧньӧдіс ыззьылӧм зонкаӧс. Вова бӧр петіс ывлаӧ, син гугнас видзӧдліс Паладь пӧч йӧрӧ, но сэні некод нин эз тыдав. Босьтіс эновтлӧм мачсӧ да мӧдіс шыблавны керка стенӧ, бӧр кутавны да артавны, кытчӧдз оз сорсьы: ӧти, кык, куим...

Петіс ведраясӧн ыджыд мамыс.

— Пывсям талун, ва катла пӧртъясас.

Вова котӧртіс сы бӧрся. Ичӧтик пывсяныс куткыртчӧма дзик шорбокса кыркӧтш дорас. Васӧ пывсянас катлывлісны шорысь, сэні пӧ небыдджык.

Вова тшӧтш корис ведра да лэччис горулас. Шорсӧ пывсян весьтӧдыс кодйыштӧма, паськӧдӧма, гӧптас ваыс тырӧдз чукӧрмӧма. Шорас сӧдз юкмӧс. Берегысь берегӧ паськыд пӧв шыбитӧма. Пос. Тані жӧ ыджыд мамыс и пожъясьлывліс. Шор дор мозыс ляк бадь быдмис, мӧдарас тӧзь дзордзаліс, чӧскыд ӧгурчи кӧр гӧвкъяліс гӧгӧрас, а вылынджык коз пуяс тыдалісны. Гажаа сёльгӧ шорыс, быттьӧ Воваӧс ворсны корӧ.

Но зонкалы ӧні некор. Сійӧ кӧшӧн лӧдіс ведраӧ ва, медводз ыджыд мамыслы, сылы джынсьыс унджык, сэсся аслыс — этшаджык. Тадзи ыджыд мамыс тшӧктіс.

— Зэв сьӧкыд кыр вочатӧ, — элясис Вова джын туяс.

— Миянлы ӧд кыкыдлы уна ва оз ков. Нӧшта ӧтчыд-мӧдысь лэччылам, и тырмас.

Вова бӧрыннас дыр мӧвпаліс, кыдзи эськӧ кокньӧдны ва ваялӧмсӧ, кыдзи вӧчны, мед ваыс ачыс пывсянас каяс. Но юрас сідз нинӧм эз и во.

ШЫР КЫЙӦМ

Ыджыд мамыслысь шыр кыйӧм йылысь коркӧя сёрнисӧ Вова эз вунӧд. Да и кань вылас элясьӧмыс, пӧрысь пӧ да дышӧдчӧ, оз нин кыйсьы, вежӧрас коли.

Шынь-шынь гӧгӧртіс Вова ыджыд мамыслысь овмӧссӧ: йирк выв и гӧбӧч, посводз и сайник. Йирк вывсьыс и сюри сылы пӧвтор вылӧ тувъялӧм, чорыд сутугаысь кыӧм садӧк. Лэччӧдіс аддзӧмторсӧ посводзас, весалыштіс сімсӧ, бус-няйтсӧ. Пытшкас нянь тор да сыр чир пуктыштіс, октіс-каличаліс пружинаа ӧдзӧссӧ, катӧдіс капкансӧ пӧсйылӧ да пызь мешӧк дорас и пуктіс. Рытнас, узьны водӧм водзвылас, видзӧдліс, да вӧрзьӧдтӧм на вӧлі самыс.

Мӧд луннас Вова муртса восьтіс синсӧ, пыр и воис юрас кыйсян кӧлуйыс... Звирк чеччис. Ывлаыс югыд, шондіа. Ыджыд мамыс абу гортас, буракӧ, град йӧрас. Пасьтасьтӧг и мыссьытӧг котӧртіс пӧсйылас. Шедӧма шырыд! Пырӧма да самсӧ вӧрзьӧдӧма, каличыс чеччыштӧма да ён пружинаа садӧк ӧдзӧсыс и пӧдлассьӧма. Котралӧ шырыс садӧк пытштіыс. Воваӧс аддзис да нӧшта на тэрыбджыка мӧдіс визлавны. Зонка босьтіс садӧксӧ да петіс ывлаӧ. Шонді югыдсьыс, буракӧ, шырпиыд повзис да дурпоп моз кутіс бергавны, сэсся шыбласьны ӧтарӧ-мӧдарӧ ӧдъялі. Недыр мысти мудзис да лӧнис, куткыртчис ылі пельӧсас. Сэтшӧм мичаник шырыс, рудіник, бӧжыс кузь да вӧсньыдик, синъясыс посни сьӧд чутікъясӧн югъялӧны.

«Мый нӧ сэсся ӧні, вины тайӧс колӧ? Ыджыд мам абу гортын, ачым ог куж, да ог и лысьт. Лэпта кӧ садӧк ӧдзӧссӧ — пышъяс. Колӧ либӧ каньӧс дінас пуксьӧдны, мед петігкостіыс тшапнитас», — мӧвпалӧ Вова.

Ичӧтик шырыс зонкалы жаль лоис.

«Лэдзны? Но мыйла нӧ, сідзкӧ, и кыйис? Ыджыд мамыс бара Мурӧ каньсӧ мӧдас дӧжнавны, мый пӧ тэысь бурыс, йӧв лакан да шонді водзын сӧмын куткырвидзан, синтӧ куньтыраліг. Сэсся нем тэысь. Воваӧс на ошкас, со пӧ тэ пыдди сылы лоӧ шыртӧ кыйны».

Мурӧ каньыс некӧн эз тыдав. «Кыдз нӧ сэсся шырсӧ вины? Изйӧн юрас камгыны?» Ёна ыджыда ышловзис Вова. Сэсся босьтіс киас капкансӧ да мӧдӧдчис шор горув.

Векньыдик туйӧд лэччис пывсян дорӧдз, сэсся водзланяс туйыс вожалӧ — веськыдасӧ шор дорас лэччӧ, а шуйгавывланьыс — Паладь пӧч керка дорӧ кежӧ. Шуйгавылас и кежис Вова, пуктіс садӧксӧ эжа вылӧ, лэптіс чорыд сутугаа ӧдзӧссӧ, ачыс вешйис. Шырыд дыркодь на чӧв пукаліс, сэсся исасигтыр матыстчис восьсаинас да воськовтіс турун пиӧ. Здук сулалыштіс, бергӧдчыліс на, збыль али мый нӧ вӧля вылын? Синъясыс полӧмӧн югнитлісны зонка вылӧ, и сӧмын вирдыштіс, воши турун пиас. Жаль на и лои Вовалы сэсся, мыйла и лэдзис, позис и садӧкас гортас видзны. Вова бӧр катіс капкансӧ гортас да пуктіс йирк вылӧ, важинас. Мед сэсся мукӧд шырсӧ кань кыйӧ, Мурӧыс. А пызьсӧ, дерт, кытчӧкӧ шыръяс судзтӧминӧ ковмас инавны.

Рытнас Вова ыджыд мамыслы висьталіс шыр кыйӧмсӧ да сійӧ швуч-швачкерис кинас:

— Эн жӧ ӧд лэдз?

— Мед олӧ, — лабутнӧя вочавидзис Вова. — Паладь пӧчыдлӧн матынджык керкаыс, да сэтчӧ, кӧнкӧ, муніс. Ми ордӧ оз нин лок. — Ачыс мӧвпыштіс: «Мед Паладь пӧчыс оз нерсьы дай».

МӦС ВИДЗӦМ

Талун Воваясӧ асывсяньыс гӧстя воис, сусед Макар Ивӧлӧн Ия нылыс. Зэв визув да варов. Вова сы тёльгӧм улӧ и садьмис.

— Мамъяс лӧсьӧдчӧны нин видз вылӧ петны турун пуктыны. Ми Лидакӧд асьным мӧдам горт овны. Ӧд ыджыдӧсь нин. Лида весиг пусьыны кужӧ. А ме джодж чышкывлывла да тасьті-пань мыськавлывла.

— Отсасьысьяс нин мам-батьыдлӧн, — ошкыштіс ыджыд мамыс.

Вова бергӧдчис стенлань: кор нин мунас. Нывка дырйиыд абу и лӧсьыд чеччынысӧ. Но, кылӧ, ыджыд мамыс чукӧстіс нывкаӧс чай юны. Сідзкӧ, быть ковмас сувтны, удзӧдасны. Зонка чеччис, пасьтасис, идраліс-лӧсьӧдіс узьланінсӧ, эз эськӧ сэтшӧм пелька и артмы, кыдзи ыджыд мамыслӧн, но туяна. Петіс мыссьыны.

— Воӧмыд, Вова, а он и петкӧдчыв. Ме тэнӧ ворсны виччыся, — ыджыд сьӧд синъяснас Ия дзоргис зонка вылӧ. Вова нинӧм эз шу, да, гашкӧ, та вӧсна Ия мӧдіс ӧдйӧ лапйӧдлыны синлапъяснас, кузь сук синлысъясыс быттьӧ лэбач бордъяс. Сэсся раммыштӧмӧн нин выльысь юаліс:

— Тэ ворсан мекӧд?

— Мыйысь? — юалӧм вылӧ юаліс Вова.

— Чомйысь ворсам. Бать миянлы пӧвйысь чом вӧчис.

— Кутшӧм нӧшта чом? — дӧзмӧмпырысь нурбыльтіс Вова. Сылы эз вӧв окота мунны кытчӧкӧ гортсьыс да нӧшта нывкакӧд.

— Чайсӧ юышт рыська шаньганас да ветлы, видзӧдлы, — ышӧдіс ыджыд мамыс.

Чай юигчӧж тёльӧдчис вӧсни гӧлӧснас Ия. Став сиктса выльторсӧ висьталіс.

«Лунтыр кӧ такӧд ӧтлаын — пельыд сьӧдмас», — ас кежсьыс мӧвпыштіс Вова. Ачыс сійӧ эз вӧв вывті варов. Коланасӧ висьталас-юалас, а ковтӧг кывсӧ оз пес. Шыасясны кӧ сы дорӧ — лабутнӧя вочавидзас мортыслы синмас видзӧдӧмӧн. Абу зумыш зонка, зэв на и восьса видзӧдласа.

Нуръясьыштӧм бӧрын челядь лэччисны кыр горув Макар Ивӧ керка дорӧ. Керкаыс выль да зумыд, неважӧн на олӧны. Гӧгӧрыс эжа вежӧдӧ. Некымын нэриник пу ӧшинь улас: пелысь да льӧм, выльӧн пуктӧм сэтӧр кустъяс.

Керка дорас матын пӧвйысь вӧчӧм ичӧтик пелькиник чом, ӧшиня и ӧдзӧса. Иялӧн кужысь киа батьыс, уджач и. Нывъясыслы ворсанін лӧсьӧдӧма. Чомъяс и вӧлі тільгуныслӧн ыджыдджык чойыс, Лида — кузиник да вӧсньыдик нюдз бадь кодь нывка. Латшкӧсіник Вовакӧд орччӧн сувтіс да юрӧн пӧшти ыджыдджык. Кыдзи му да енэжыс торъялӧны, сідзи и кык чой. Лида шабді рӧма юрсиа да лӧз синма. Синлысъясыс кузьӧсь жӧ, Иялӧн моз, но еджговӧсь да оз ёна тыдавны. Чӧв олысьджык Лидаыс да ньӧжмыдджык. А Ия инас оз ӧшйы, потшӧс вылас нин кайӧма, коксӧ потшъяс костас сюйӧма да увлань юрӧн ӧшалӧ.

— Ой-ой-ой! Сэтшӧм ті тешкодьӧсь, — гигзьӧ сійӧ.

— Энлы, Ия, вай сёрнитчам, — вӧзйӧ Лида. — Чомйысь ворсам. Ме лоа мам, Вова — бать, а тэ — миян ныв. Ворсан, Вова? — юалӧ сійӧ.

— Ворса, — вочавидзӧ зонка. Мый нӧ сэсся, оз ӧд ыдждӧдчы, локтіс нин да.

— Лок либӧ сёйышт да мӧс видзны сэсся мун.

Вова бура дыр видзӧдаліс чомсӧ, кыдзи вӧчӧма нывкаяслӧн батьыс. Нинӧм сьӧкыдыс и абу. Нёль сюръя сувтӧдӧма, улітіыс и вылітіыс тувъявлӧма пӧвъясӧн, сюръяяссӧ йитӧма, а стенъяссӧ сувтсӧн тувъявлӧм пӧвторъясысь вӧчӧма. Пытшкӧссӧ нывкаяс асьныс нин мичмӧдӧмаӧсь: шпалер торъясӧн кышӧмаӧсь, картинаяс ӧшлӧмаӧсь, ӧшиняс — тюль, вышивайтӧм дӧра, рӧмпӧштан, дзоридзьяса ичӧтик ваза пызантор вылын сулалӧ. Ортсысяньыс и пытшкӧссяньыс пельк да гажа чомйыс.

Воваӧс гӧститӧдісны сёйысь пӧжалӧм пирӧгӧн. Сэсся ыстісны ю дорӧ мӧс видзны.

Эз эськӧ Вовалы окота вӧв ӧтнаслы вадорас лэччынысӧ, но кӧсйысис ворсны да быть кывзысь. Тӧдлас кӧ ыджыд мамыс юасьтӧг ю дорас лэччылӧмсӧ, мый на и шуас.

Киас ньӧр, шутёвтлас да швичнитлас, быттьӧ мӧсъясӧс луд вылӧ вӧтлӧ. Макар Ивӧ керкасянь увланяс абу и стрӧитчылӧмаӧсь. Борті лэччыштан да юдорса кыр йылӧ и воан: уліас паськыд ота лыа, а водзынджык и юыс визувтӧ. Лыа вылӧдзыс эз и лэччы Вова, мӧсъяссӧ ӧд веж видз вылын йирсьӧдӧны. «Асьныс кынӧмпӧтсӧ корсясны», — мӧвпыштіс Вова да пуксис кыр йылас. Ю вылас видзӧдіг, казьтыштіс батьсӧ да мамсӧ. Кор найӧ воласны, быть ю дорас лэччӧдлас, пӧттӧдз сэки Вова купайтчас. А ӧтнаслы ыджыд мамыс оз тшӧкты, вӧйӧмысь полӧ. Да Вова оз и лэччы, кывзысьӧ.

— Володюш! — кыліс сійӧ меліа шыасьӧм.

— Коді тайӧ? — Вова звирк чеччыштіс да бергӧдчис. Некод эз тыдав. Сӧмын веськыдвылас ӧтка пашкыр бадь дӧввидзис.

— Володюш! — ӧні стӧча нин гӧгӧрвоис зонка, мый бадьладорсяньыс и кылӧ гӧлӧсыс.

«Менӧ али мый чуксалӧны? — Вова бергӧдчыліс, гӧгӧр видзӧдліс — некӧн некод сэсся эз тыдав. — Менӧ тадзсӧ чуксалӧны? Но таӧдз ӧд сэтшӧм меліасӧ некод на эз шыасьлы».

Бадь куст сайсянь мыччысис Лида, киас тубраса.

— Ме тэныд сёйны вайи, — шуис сійӧ. Матыстчис да пуксис орччӧн. Вольсаліс эжа вылӧ вышивайтӧм пызандӧра. Пуктіс эз нин сёй пирӧгъяс, а чӧскыд кӧра нянь чӧлпан, ӧгурец, лук, пуӧм кольк, йӧв сулея.

— Сёй!

Вовалӧн и збыль кынӧмыс сюмалӧма. Мӧдіс солӧ тшуклавны лук да нянь сорӧн азыма няклявны.

— Тэ тшӧтш, — нывкаӧс сыӧн жӧ вайӧм сёянӧн гӧститӧдіс Вова.

Лида эз жӧ мӧд пыксьыны.

— Ияыд нӧ кӧні? — юаліс зонка.

— Водтӧді узьны.

Сёйыштӧм бӧрад гажаджык лои. Да нӧшта кыкӧннад. Оз тусьяс корсялыштісны кыр дор мозыс, сэсся ворсігтыръя и коли кадыс. Чом дінас воӧм бӧрын дыр ковмис корсьны Ияӧс. Тюрӧдӧма конюшня дорӧдз, сэні нин отсасьӧ Ёгор дядьлы конюшня весавны: вӧвъяссӧ вуджӧдӧмаӧсь мӧдлапӧлӧ видзьяс вылӧ. Визув нывкатӧ гортад он пукӧд, быдлаӧ вевъялӧ. Отсаси пӧ Ёгор дядьлы, бӧрыннас ошйысис. Бергаліс, кӧнкӧ, сы гӧгӧр, кутшӧм сэсся сысянь, ичӧт мортсянь, отсӧг.

Рытнас, ыджыд мам ордас водӧм бӧрас нин, Вовалы уси дум вылас сійӧс меліа чуксалӧмыс:

— Володюш!

Сійӧ шудаа нюмъёвтіс да чужӧм вылас нюмпасӧн и унмовсис. И вӧтъясыс сылӧн вӧліны югыдӧсь да сӧстӧмӧсь.

ЧИГАНЪЯС

Асывсяньыс Ия ышки-пошки воис.

— Вова, чиганъяс локтӧны! — и водзӧ тӧвзис.

Зонка эновтіс вӧласьӧмсӧ, аслыс сабля вӧлі вӧчӧ, д весиг вӧлалӧм чагсӧ улыс кильчӧ вывсьыс идравтӧг, котӧртіс шор кыр йылӧ. Сэтысянь бура тыдаліс, кыдзи шор мӧдарсяньыс шорсӧ вомӧналысь пос вылӧ ӧта-мӧд бӧрсяыс лэччисны вӧла-доддя чиганъяс. Корскысь вӧвъяснас веськӧдлісны чим сьӧд юрсиа айуловыс, тарантасъясас пукалісны уна рӧма дзоридза юбкаяса да коска жакетъяса сэтшӧм жӧ смоль сьӧд юрсиа чиганкаяс, посни и гырысьджык челядь, кӧрӧба додь тырыс нопъяс — овмӧсныс. Нёль вӧла арталіс Вова.

Сиктӧ пырысь чиганъясӧс видзӧдлӧм бӧрын Вова бара босьтчис вӧласьны. Саблянас сэсся мӧдас вермасьны гундыръяскӧд, кодъяс, дерт, олісны-дзебсясисны гидсайса петшӧрын. Йылыс сабляыслӧн лӧсьыд артмис, ёсь. Воропыс эзджык на эшты, кывсӧ нюжӧдӧмӧн буретш зіля вӧласис, кор дзиръя дорӧ матыстчисны кык чиганка да накӧд ар куима зонка.

— Мам-батьыд гортынӧсь? — юалӧны комиӧн.

— Абу.

Ӧдйӧ и пырисны чиганкаясыд йӧрӧ, варовӧсь, збойӧсь.

— Тэ тай зэв шань зонка. Няньтӧ миянлы петкӧдышт.

— Ме ог тӧд, — шай-паймуні Вова, — ыджыд мам абу гортын да.

— Вай ӧти нянь, ме тэныд вугыр сета, — шуис томджык чиганкаыс, коді кутіс киӧдыс мугов чужӧма да ыджыд сьӧд синма ичӧтик зонкаӧс.

Вовалы вугырыд ёна колӧ. Зэв окота аслыс нин видлыны чери кыйны.

— Но, — гогнитіс Вова юрнас да пырис гортас. Талун ыджыд мамыс асывбыд пӧжасис, керкаас век на гӧвкъяліс чӧскыд нянь кӧрыс. Пӧжалӧм кӧвдумъяссӧ нянь пӧв вылын вӧлі лэптӧма пачдорса сёр вылӧ. Вылас павгӧма еджыд вышивайтӧм доръяса ки чышкӧд. Зонка босьтіс улӧс, сувтіс сэтчӧ да судзӧдчис няньла. Сэк кості чиганкаясыд пырисны керкаас. Вова мыччис чиганкалы ыджыд банйӧм кӧвдум, лэччис улӧс вылысь да босьтіс киас еджыд дзирдӧн дзирдалысь вугыр.

— На, мӧдӧс босьт, — вӧзйӧ чиганкаыд. — Ӧтиыд ӧти и эм, нетшыштчас чериыд да оз коль, няньыд со зэв на уна.

Сійӧ пуктіс Вова ки пыдӧсӧ мӧд югъялысь ичӧтик вугыр да ачыс и судзӧдчис няньысла.

— А со этайӧ вугырыс ыджыдджык, та вылӧ гырысьджык чери сюрас, — бара вӧзйӧ чиганкаыд.

А мӧдыс, мый вермӧ, ошкӧ Воваӧс:

— Со ӧд нин сійӧ кутшӧм ыджыд лоӧма, ачыс чери кыйны лӧсьӧдчӧ.

Вовалы нӧшта ыджыдджык вугыр вӧзйисны. Чиганкаяс повтӧг нин лӧдісны сумкаас ыджыд мамысӧн пӧжалӧм няньсӧ.

Кор збой да ызгысь чиганкаяс петісны, Вова бара сувтліс улӧс вылас да аддзис: нянь пӧвйыс вӧлі куш. Вова кабырын эзысьӧн дзирдалісны квайт вугыр.

Ӧні вӧлисти Вова гӧгӧрвоис, мый неладнӧ артмис. Няньыд абу. Мый нӧ ыджыд мамыс шуас? Сійӧ, гажтӧминик да рам, петіс кильчӧ вылӧ, эз ло окота сылы и вӧласьны. Эз вӧв нимкодь и вугыръясысь. Довгис дзиръя дорӧ: абу пӧдлалӧмаӧсь ас бӧрсяыс волысьясыс. Каличаліс дзиръясӧ да бӧр ротіктіс кильчӧлань. Пуксис сод вылӧ. Кӧні нӧ эськӧ ыджыд мамыс? Мый шуас?

Ыджыд мамыс мыччысис керка сайсянь корӧсь нӧбъя.

— Кайлі вӧр дорӧ корӧсь чегъявны, ном-гебйыс петӧма кольтанӧн гудравмӧн. Роснас и лэччӧді, тані лоӧ корӧсявнысӧ, — пуксис сійӧ кильчӧ дор лабичӧ.

— Мыйкӧ тай рам талун, эн-ӧ чуньтӧ вунды вӧласигад? — юасьӧ сійӧ.

— Эг, — нурбыльтіс зонка.

— Гашкӧ, висян да? — майшасьӧ ыджыд мам.

— Ог.

— Он кӧ, вӧлалӧм чагтӧ идрав, чышкы да чукӧрт, пачводзӧ пырт, пач ломтіг, сотам, — велӧдӧ сійӧ ичӧтӧс.

Вова ӧдйӧ и чукӧртіс чагсӧ да, керкаас пыригмоз, бара чӧвтліс синсӧ тыртӧм нянь пӧв вылӧ. Бӧр петігас ӧдзӧсас и люкасис ыджыд мамыскӧд.

— Эн пет, чай юам небыд няньӧн да вӧлисти корӧсьсӧ кӧртавла.

Но Вова эз кывзысь, петіс посводзӧ. Зонкалӧн топавліс сьӧлӧмыс: ӧні ыджыд мамыс аддзас тыртӧм пӧвсӧ. Мый бара лоӧ?

Регыд и кыліс:

— Кӧні нӧ няньыс? Кытчӧ нӧ вошӧма?

Вова звирк чепӧсйис пӧсйылӧ, синнас гӧгӧртӧдіс татчӧс овмӧссӧ: кытчӧ позяс дзебсьыны. Йирк вылӧ кайны оз нин вевъяв, сэтысь эськӧ ыджыд мамыс и оз аддзы. Со быд сикас эмбурыс. Вова аддзис увлань вомӧн кымыньтӧм тыртӧм пельса, сійӧс лэптыштліс да сэтчӧ и дзумгысис.

— Нолы, кӧні тэ? Кытчӧ няньсӧ воштін? — петіс керкасьыс ыджыд мамыс да пӧсйылас и веськӧдчис, буракӧ, кывліс пӧсйыв ӧдзӧс шысӧ.

— Нолы, лэччы да висьтав, кытчӧ няньсӧ шердйин? — скӧра шуаліс ыджыд мамыс. Сійӧ чайтіс, мый Вова йирк вылас. Содйыс сэтчӧ эз вӧв, Вова ур моз пелька кайлывліс керка пельӧстіыс. А ыджыд мамыс пельӧсӧд кайнысӧ оз вермы, да и нинӧмла сылы йирк вылассӧ. Мый коланаыс сылӧн матынджык ки улас.

— Сюран кӧ ӧні меным, ньӧръяла, — скӧраліс ыджыд мамыс. — Став нянь сеталӧма. Кодӧс нӧ вердін? Ӧти кӧлӧб абу кольӧма. Картупель и сёйны ковмас. Сюрлан тэ меным. Чомъяд ворсны нуин няньсӧ? Лэччы! Кымынысь тэныд колӧ шуны, — бара горӧдіс ыджыд мам.

Сэсся пуксис стӧч сійӧ пельса вылас, кӧні и куткырвидзис Вова.

Зонка лов шысӧ кутӧмӧн ланьтӧдчис путкыльтӧм пельса пытшкас, ӧні ачыс быттьӧ налькйӧ веськалӧм ичӧтик шыр. Шедас кӧ — бур оз ло.

Сэсся ыджыд мамыс дыркодь чӧв оліс.

— Но, лэччы нин да висьтав, кытчӧ няньсӧ лотін, гашкӧ, позяс на бергӧдны, — небзьыштӧма нин, буракӧ, бур ногӧн шыасис. Но Вова век на чӧв оліс, да весиг чӧскыд кампет кӧ корисны сёйны, и сэк эськӧ эз пет.

Ыджыд мамыслы, буракӧ, дышӧдіс виччысьнысӧ, броткигтырйи пырис керкаас.

Вӧлисти зонка пыдісянь ышловзис, быттьӧ лэчкысь мыні. Петіс пельса увсьыс, ёна жӧ дзескыд сэні куткырвидзӧмнад пукавнытӧ, кокъясыс весиг позялӧмаӧсь. Но нюжмасьнысӧ некор, бара на, гашкӧ, петас ыджыд мамыс. Вова пелька кайис керка пельӧсӧд йирк вылӧ. Сэні вӧляджык, и сэтысь ӧдвакӧ сійӧс судзӧдан.

Некымынысь на петаліс ыджыд мамыс, корис Воваӧс гортас, но зонка шы эз сетлы.

Рытланьыс нин кыськӧ ыджыд мамыс тӧдмалӧма, мый сиктӧ волӧмаӧсь чиганъяс, да мӧдіс бурӧн корны Воваӧс лэччыны.

— Да лок нин сёйышт. Тэнӧ, буракӧ, чиганъяс ылӧдлӧмаӧсь. Налӧн ӧд рӧдыс сэтшӧм: пӧръявны да курыштны. Ерӧмаканьяс.

На вылӧ мӧдіс ыджыд мамыс пинясьны, да сэк сӧмын личаліс сьӧлӧмыс Вовалӧн. Узьны водан кадӧ и лэччис Вова йирк вывсьыс.

— Сёй да вод. Паладь пӧчыд со сетыштіс няньсӧ. Асыв бара пӧжася. Чиганъясыд ӧд ылӧдлісны?

— Найӧ, — шӧпкӧдӧмӧн моз артмис Вовалӧн.

— Но нинӧм, — ышловзис ыджыд мамыс. — Мӧдысь сюсьджык лоан. Мед инӧ корысьяслы пыдди лоӧ. Таысь Енмыс прӧститас.

ЧЕРИ КЫЙӦМ

Асъядорыс нин Вова матыстчис горт дорас. Мудз. Тшыг. Но нимкодь. Ыджыд мамыс радлыны мӧдас: сымында чери Вова кыйис. Юква вылӧ тырмас, и каньлы чӧсмасьны. Ывлаыс руд рӧмыд. Татшӧмыс овлӧ гожся войясӧ, кор шондіыс недыр кежлӧ дзебсьылӧ вӧртас сайӧ.

Зонка котӧрӧн кайис кильчӧ вылас. Игана. Зӧркнитіс ӧдзӧсас. Ыджыд мамыс, буракӧ, абу и водлӧма узьнысӧ, жакета да чышъяна, здук мысти и восьтіс.

Вова нюмъёвтіс сылы воча да чӧла мыччис югыд пакетын кыйдӧссӧ.

— Черинад и быдӧн! — скӧра ӧвтовтіс пакетсӧ ыджыд мамыс да бӧр крапкис ӧдзӧссӧ.

Чериыс сявмуні кильчӧ содъяс вылӧ: кельчи да ёкыш. Мукӧдыс вӧрисны на, ловъяӧсь.

Вова лап-лапкерис синлысъяснас: эз гӧгӧрво, мыйысь сы вылӧ скӧралӧ ыджыд мамыс. Мыйла эз босьт черисӧ? Мыйла бӧр крапкис ӧдзӧссӧ? Гашкӧ, эз сёян чери кый да? Кузь Коля тай нӧ татшӧмӧс жӧ гортас нуис. Вова дорысь, дерт, сылӧн унджык-а.

Но сійӧ и ачыс ыджыд, витӧд классӧ нин вуджӧма. Сійӧ и чуйдіс Воваӧс чери кыйнысӧ мунны. Кыськӧ кывлӧма, мый Вовалӧн вугырыс уна, ӧд тані быд юӧр ӧдйӧ разалӧ: сикт помас несъян, а мӧдарас тӧдӧны нин. Ыджыд мамыс сэк эз вӧв гортын, буракӧ, бара кайӧма вӧр дорӧ, юасьнысӧ некодлысь лои. Питшӧгас кӧвдум сюйис, зептас вугыръяс, и петіс гортсьыс.

Вугыр шатьсӧ сылы Коля вадорас нин и вундіс да кырссис, вугыр суниссӧ ассьыс пысаліс. Сикт увланяс вуграсьыштісны, а шонді лэччигас нин Коля ышӧдіс сійӧс берег пӧлӧныс юкатыдса чукыль саяс ветлыны, сэні пӧ бура курччӧ чериыс. Сэтысь медсясӧ и шеді.

Сэтшӧма Вова нимкодясис. Чайтіс, ыджыд мамыс ошкас сійӧс, малыштас юрӧдыс, шуас: со, Вова нин кыйысь-вайысь лои. А сійӧ...

Вовалӧн лигышмуні ки-кокыс. Эз и чукӧрт черисӧ, пуксис сод вылас. Весиг кынӧм сюмалӧмыс вуні. Мыйла нӧ ыджыд мамыс тадзсӧ? А мӧдыс нин петӧ тасьтіа, нюмъялӧ, скӧр руыс разалӧма.

— Пыр мун да мыссьы. Шыд чӧвті, сёй.

Вовалӧн ки-кокыс тіраліс. Мудзысла, дерт. И гӧгӧрвотӧмысла.

Ыджыд мамыс мышкыртчис чукӧртны черисӧ, а Вова чӧла пырис гортас.

Тіралӧмыс мӧдіс бырны шыд тасьтісӧ ректігмоз. Ыджыд мамыс сэні жӧ, сёян пызан вылас, керис да сьӧмйис чери.

— Тэ тай ыджыд нин вӧлӧмыд! Та мында чери шедӧма! — вӧлисти ошкыштіс сійӧ. — А ме ӧд, вошин да, мыйсӧ нин юрын эг бергӧдлы. Мися, гашкӧ, чиганъясыд бар волісны да тэнӧ нуисны, либӧ вадорӧ ӧтнад лэччин да вӧйин. Некод весиг мунӧмтӧ абу аддзылӧма. Ю дорӧдз лэччылі, вӧр дорӧдз кайлі. Шы ни ру. Быттьӧ сылӧмыд.

— Кузь Колякӧд кыйсим. Катыдас, ю чукыль саяс.

— Петкӧдла ме гаж сылы, кагаӧс босьтӧма сы ылнаӧ! — бара мӧдіс ярзьыны ыджыд мамыс.

— Ыджыд мам, но сійӧ ӧд менӧ кыйсьынысӧ велӧдіс, ӧтнамлы эськӧ та мындаыс эз сюр.

— Сідз эськӧ, дерт, да. Зэв на ӧд тэ ичӧт ю дорас ветлӧдлынысӧ.

— Ӧні на шуин: ыджыд нин.

— Да ог нин и тӧд, мый татчӧ шуны. Дерт, уна чери кыйин да ыджыд, но юасьтӧг мед эз вӧв некытчӧ мунӧма. А бужді кӧ берегыс да ваас тювгысин?

— Ыджыд мам, ме ӧд эг ӧтнам вӧв.

— Сідз эськӧ да. Асыв юква пуам. Со каньыд кутшӧма корӧ, кылӧ чӧскыдтӧ. Тшутшыс тэныд, — шуис ыджыд мам.

— Черинас гӧститӧд. Кыкӧс сет, эн, куимӧс. Мед чӧсмасьӧ.

— Зэв тай небыд сьӧлӧма тэ, шӧвктугйӧй, — меліаліс ыджыд мамыс. — Сета, сета. Вай вод да узь. Кӧмтӧ пӧрччы. Ва ставыс.

ГӦТРАСЬӦМ

Асъявылыс Воваӧс биаліс. Вӧтын моз кылӧ: кодкӧ кымӧсас кӧтӧдӧм кӧдзыд ки чышкӧд пуктӧ. Сэсся кодкӧ юктӧдӧ туруна чӧскыдтӧм дэбыд ваӧн. Син пырыс руын моз вуджӧртчис ыджыд мамыс, петкӧдчыліс и Паладь пӧч. Сэсся найӧ вешйисны бокӧ, а Вова сунтшик усьлі-унмовсьліс. Вӧталіс ли, збыль сылы аслас киыс кажитчис сэтшӧм кызӧн да сьӧкыдӧн ли, но Вова мый вынсьыс кӧсйис лэптыны кисӧ да эз вермы. Кокыс сэтшӧм жӧ кыз да сьӧкыд вӧлі. Бара ыджыд мамыс лэптыштліс юрсӧ да юкталіс курыд ваӧн.

Дыр-ӧ та бӧрын Вова узис — оз тӧд. Садьмис, да Паладь пӧч сы дорын пукалӧ.

— Но, со тай Воваыд, бур пи, синсӧ восьтіс, паляліс, оз нин вись, жӧник.

Мыйла Паладь пӧчыс сы дорын пукалӧ, Вова некыдз эз гӧгӧрво. Синнас корсьыштіс ыджыд мамсӧ, но эз аддзы. Абу, буракӧ, гортын.

— Жӧник ӧд? — бара юаліс пӧч. — Жӧник! — ачыс и вочавидзис. — Тэ вай ме вылӧ гӧтрась.

Вовалӧн весиг синмыс чашкавліс татшӧмтортӧ кылӧм бӧрын.

— Ог бара-й, — тэрыба бӧрыньтіс зонка.

— Мыйла нӧ он? — небыдика сёрнитіс Паладь пӧч. — Менам со кутшӧм ыджыд керка, эмбурӧй керка тыр, кык кӧза, ыжъяс, курӧгъяс, а айулов керка помын абу. Вай ми тэкӧд гӧтрасям. Ме ордӧ вуджан овнытӧ.

— Ме ог! — орӧдіс Вова. — Ыджыд мам! Ме ог! Шу мыйкӧ...

— Да он, дерт, он, — шыасис ыджыд мамыс, быттьӧ мездіс пикӧ воӧм зонкаӧс, пукалӧ, вӧлӧм, улӧс вылын крӧвать юр водзас.

Мед не аддзыны Паладь пӧчлысь чукырӧсь мугов чужӧмсӧ да дзор юрсисӧ, Вова бергӧдчис стенлань, льӧбйыс тіралӧ, муртса оз бӧрд. Бур, мый ыджыд мамыс дорйис.

— А код вылӧ нӧ гӧтрасян? — абу на ӧвсьӧма Паладь пӧч.

Вовалы мыйлакӧ дум вылас уси Лида, сылӧн мича лӧз синъясыс, шабді кодь юрсиыс да меліа шыасьӧмыс: Володюш! И зонка ас тӧдлытӧгыс нюммуні.

— Лида вылӧ.

Ӧні нин азыма гызнитісны-серӧктісны и Паладь пӧч, и ыджыд мамыс. Паладь пӧчыс весиг пельпом вылас павгӧм чышъян помнас чепӧсйӧм синвасӧ чышкыштіс.

На серам вылӧ и зонкалӧн нюмыс петіс.

— Но мый сэсся, висьысьыд гӧтрасьны нин кӧсйӧ-а. Менӧ верӧс саяд оз босьт да гортӧ лоӧ петны, ыжъяс колӧ юктавны да кӧза лысьтыны, — вевттис чышъянӧн Паладь пӧч дзор юрсисӧ.

— Ыджыд мам, кынӧмӧй сюмалӧ.

— Вай чеччы, юкваыд тэнӧ виччысьӧ, картупеля шаньга и. Ми Паладь пӧчыдкӧд чӧсмасим нин. Вордім и. Чери кыйысьлы сюсь син да тэрыб ки-кок, дзоньвидзалун да, мед мӧдысь лыыс-сьӧмыс мында чериыд сюрӧ.

— Кыдзи лыыс-сьӧмыс мында? — эз гӧгӧрво Вова.

— Мыйта вайӧм чериыслӧн лыыс да сьӧмыс, мӧдысь мед сымында чери сюрӧ, — гӧгӧрвоӧдіс ыджыд мамыс.

ЮӦР

Зэрмытӧдзыс муртса вевъялісны вайны пошта. Вова сӧмын босьтіс газет кудсьыс «Коми му», мӧдіс войтасьны. Котӧрӧн и пырис керкаас, восьтіс газетсӧ, а сэні письмӧ. «Гашкӧ, гортысь», — бергӧдлыштіс Вова конвертсӧ. Тэрмасьӧмӧн пырис и ыджыд мамыс, град йӧрын вӧлі да пышйис зэр увсьыс.

— Ыджыд мам, ӧдйӧджык лок, письмӧ воис.

— Час, шӧвктуг, мысся да, — шыасис сійӧ воча.

Ыджыд мамыс чышкис кисӧ вышивайтӧм кичышкӧдӧ, ӧчкиасис да пуксис пызан сайӧ. Вова сэк кості восьтӧма нин конвертсӧ.

— Но, батьыд тай гижӧма. «Видза оланныд, мамук да Вовук! Чолӧмала тіянӧс. Миян семьяын выль морт чужис: тэныд, мам, — внучка, а Вовалы — чой. Нимсӧ пуктам Юля. Ме ӧтнам гортын, найӧ рӧддомынӧсь на».

Письмӧсӧ лыддьӧм бӧрын ыджыд мамыс пернапасасис:

— Бласлӧ кристос, дзоньвидзаӧн торъялӧмаӧсь. Слава богу, — сэсся бара на пернапасасис да дыр на мыйкӧ шуаліс вомгорулас. Вова сӧмын кыліс: «Пресвятая Богородица».

Сэсся шыасис Вова дорӧ:

— Зэрыс кобыштас да, петав, корлы Паладь пӧчтӧ чай юны. Быттьӧ тӧді бур юӧр воӧмсӧ, пӧжаси талун.

Ыджыд мамыс мӧдіс лӧсьӧдны пызан вылӧ, ваяліс тасьті-пань, сёян-юан.

Вова пукаліс вӧрзьӧдчывтӧг да мӧвпаліс: кӧсйис гӧгӧрвоны письмӧсьыс юӧрсӧ, выльысь юаліс:

— Ыджыд мам, а мыйла мамӧй больничаын?

— Чойтӧ чужтіс, да оз на лэдзны.

— А сэсся?

— Лэдзасны, да гортад нин кыкӧн воасны.

— А ме?

— Тэ тані олан арӧдзыс.

— Найӧ карын, а ме тані?

— Но, шӧвктуг, лёк али мый тэныд тані? Меным гажаджык и. Век нин вом ёрт. Школаад мунігкежлӧ катӧдасны.

Зэрыс кобис. Вова петаліс Паладь пӧчла.

Пӧчьяс юисны картупеля шаньгаӧн да варенньӧӧн чай, а Вова вӧйтчис аслас думъясӧ.

«Со сійӧс батьыс лэччӧдіс сиктӧ ыджыд мам ордас. А асьныс нылӧс чужтӧмаӧсь. Вова, сідзкӧ, ковтӧм лои. Мамыс гортас больничаысь нывкаӧс вайӧдас. Вовалӧн садикас вӧлі жӧ Юля нима нывкаыс, но ньӧти сійӧ сьӧлӧм вылас оз во. Няргысь да пыскыль кывъя. Гашкӧ, сэтшӧмӧс жӧ вайӧдасны, пыртӧдасны сылӧн жырйӧ, и мӧдас сійӧ ворсны Вовалӧн чачаясӧн, гашкӧ, и сы крӧватьӧ на водас. Колӧ вӧлі батарейкаа танксӧ татчӧ босьтны, жугӧдны вермас. — Вова аслас шог мӧвпъясысь жугыльмис, синваыс кутіс доршасьны. — Гашкӧ, сійӧс сэсся оз нин и босьтны гортас, тані и ковмас ыджыд мамыскӧд овны. Дерт, оз жӧ вӧлі век кывзысь мамыслысь. Со и босьтісны найӧ аслыныс кывзысьысь нывкаӧс».

Паладь пӧч гортас нин муніс, ыджыд мамыс тасьті-пань идраліс да петіс юктасьны, а Вовалӧн лов вылас пыр на вӧлі сэтшӧм букыш, кутшӧм и ывлаыс. Сьӧлӧмсӧ чепльӧдлӧны шог думъясыс. И шуис Вова, мый аски ыджыд мамсьыс гусьӧн (эрдын кӧ мӧдас дасьтысьны — оз лэдз) мунас карӧ да юалас бать-мамыслысь: колӧ оз налы Вова. Али эсійӧ гортас вайӧдӧм нывкаыс налы мусаджык? А Вова кӧ налы оз ков, босьтас ассьыс чачаяссӧ да нэм кежлас лэччас овны ыджыд мамыс ордӧ, коді збыль радейтӧ Воваӧс, «шӧвктугйӧн» шуӧ да, дерт, оз веж сійӧс кодкӧ вылӧ.

КАРӦ

Мӧд асылыс лои югыд да кыпыд. Шондіыс азыма юис тӧрытъя зэрсӧ: ӧдйӧ косьмисны видз выв да туй выв гӧпъяс. Вова виччысьыштіс, кор ыджыд мамыс каяс вӧр дорӧ корӧсь чегъявны, босьтіс тӧрытъя кык кӧвдум (талун абу пӧжасьӧма), сюйис югыд пакетӧ, тӧрӧдіс гӧрддзымсӧ зептас, мӧд зептас пуктіс пуӧм кольк да истӧг кӧрӧбын сов. Юнысӧ нинӧм эз босьт. Кыськӧ оз ӧмӧй сюр, горшыс кӧ косьмас? И петіс туйӧ.

Паладь пӧч йӧрас мошкоритчис да ковмис виччысьыштны кытчӧкӧ сайӧдчылӧмсӧ, мед эз юась, кытчӧ-мый внукыс мӧдіс. Ылӧдчынысӧ Вова оз радейт, а веськыдасӧ висьтавны оз позь, ӧд оз лэдз ыджыд мамыс.

Лэччис Вова кыр горув, вуджис пос вывті шор да кайис мӧдар кыркӧтшас. Сэні вӧв гидня дорын бергаліс-ноксис Ёгор дядь. Вӧвъясыс ӧні видз вылынӧсь, сэні найӧс дӧзьӧритӧ Ёгор дядьлӧн пиыс, Виталей, а ачыс со тані идрасьӧ-лӧсьӧдчӧ. Ёгор дядь дінті тӧдлытӧг мунӧм эз артмы, шыасис:

— Володя, пуксьы, шойччы. Куритчам.

— Ме ог куритчы, — вочавидзис Вова, но сувтыштіс, ыджыд морт шыасис да абу лӧсьыд пырысьтӧм-пыр муннысӧ.

— Но, пуксьыв, пуксьыв, шойччышт, — бара на корис Ёгор дядь.

Зонкалы, кӧть и тэрмасис, быть лои кывзысьны. Пуксисны кер пом вылӧ. Ёгор дядь ӧзтіс чигарка, мӧдіс шпуткыны-куритны.

— Ыджыд мамыд нӧ кӧні?

— Корӧсьла кайис вӧр дорӧ, тӧв кежлӧ кӧзаяслы дасьтӧ.

— Тэнӧ оз ӧмӧй босьтлывлы?

— Мукӧддырйиыс катӧдлывлӧ.

— А тэ тай нӧ зэв тэрыба кытчӧкӧ мунан?

Вова чӧв оліс.

Ёгор дядь бара юасьӧ:

— Зептыд нӧ мый польдчӧма?

— Кӧвдум сэні.

— Пажынӧн кытчӧкӧ мӧдӧдчӧмыд?

— Карӧ.

— Ӧтнадӧн? — шензьӧ Ёгор дядь.

Сэсся мыйкӧ дыра кежлӧ чӧв ланьтліс, буракӧ, мый йылысь кӧ мӧвпалыштіс, но регыд бара шыасис:

— А ме тэнӧ талун отсасьны вӧлі кӧсъя корлыны. Виталей видз вылын, а меным колӧ коса тӧчитны. Тӧчиласӧ бергӧдлысьыс некод абу. Со мичаммис, турун боръяс колӧ ытшкыштны. А тэ ыджыд нин, верман тӧчиласӧ бергӧдлыны. Тэысь бур отсасьысь меным оз и сюр. Вай карад асыв мӧдӧдчы, а талун меным отсасьышт.

— Но, — кӧсйысис Вова. Верстьӧ морт корӧ да ӧд он вылӧ пуксьы. Вермӧ нин отсасьнысӧ да. Ыджыд морт дорӧ моз шыасисны. Асыв, сідзкӧ, карас мунас.

Ёгор дядь йӧрӧ пырӧм бӧрын Вова пыр и аддзис тӧчиласӧ. Розя шӧра, плавкӧс, пызь пож нога гӧгрӧс из. Розьӧдыс сой кызта бедь тӧчила пырыс тувъялӧма. Ӧтар бедь помас вороп, пуысь жӧ вӧчӧма бергӧдланыс. Тӧчилаыс ва ворйын, ки вомлӧс ваас бергалӧ. Ёгор дядь пукалӧ тӧчилавывса кӧзла-пуклӧс вылын да косасӧ кутӧ, а Вова тӧчила изсӧ бергӧдлӧ. Быттьӧ и абу сьӧкыд удж, а киыс зонкалӧн ӧдйӧ мудзӧ. Ӧтарӧ шойччӧдӧ. Ёгор дядь оз дӧзмы сувталӧмсьыс.

— Шойччышт, шойччышт, а сэсся васӧ содтышт воръяс, — бурпырысь варовитӧ Ёгор дядь.

Петіс йӧрӧ Иринь тьӧт.

— Мый нӧ кагасӧ уджӧдан? Ме бергӧдла.

— Тэ мун чай пузьӧдны пукты, ӧбедайтны пырам. Тан ми айулов асьным нин кыдзкӧ-мыйкӧ.

Регыд и корис Иринь тьӧт чайсӧ юны. И ас кадӧ. Вовалы быд бергӧдӧм нин мырдӧн сорӧн сетчис, киыс лёталӧма, а шунысӧ оз лысьт, ыджыд туйӧ нин со, отсасьны вермысьӧ, пуктӧны да.

Иринь тьӧтыс, мыйкӧ ӧдзӧс сайын Ёгор дядькӧд гунгыштӧм бӧрын, кытчӧкӧ сиктӧ петіс.

Шыд тасьті панялӧм да чай юӧм бӧрын Вова бара на недыр бергӧдлыштіс изсӧ, кытчӧдз Ёгор дядь эз шу:

— Тырмас. Бур. Бритва кодь лэчыд лои.

Видзӧдӧ Вова: Иринь тьӧт локтӧ, а сы бӧрся ыджыд мамыс.

— Прамӧй зонмӧс быдтан, — шыасис сы дорӧ Ёгор дядь. — Ёна отсасис меным талун Воваыд. Асыв позьӧ ытшкыны петны.

Киӧдыс кутӧмӧн и нуӧдіс сэсся ыджыд мамыс гортас. Мудзӧм бӧрад ӧдйӧ и унмовсис Вова, некутшӧм гажтӧм мӧвпъяс эз падмӧдны сійӧс.

ОРЧЧА СИКТӦ

Асылыс тӧрытъя кодь жӧ мича пуксис. Шонді гӧгӧр сявкйӧ югӧрсӧ. Енэжыс лӧз: кымӧр чир оз тыдав. Ыджыд мамыс вӧччӧма, абу быд лунъя паськӧма: лӧз юбкаа да еджыд вылын сэтшӧм жӧ посни лӧз дзоридзьяса ковтаа. Юрас мича еджыд чышъян кӧртыштӧма. Томмӧма быдӧн.

— Ыджыд мам, тэ талун быттьӧ уна рӧма бобув.

— Но-о! — серӧктіс сійӧ. — Тэ, инӧ, вӧччы жӧ, ветлам орчча сиктӧ, пошта вылӧ, звӧнитлам батьыдлы, мед волас.

— Мыйла?

— Мед тэнӧ карӧ катӧдлас, чойыдкӧд тӧдмӧдас. Сійӧ ӧд дзоля на, да татчӧ оз на лэччӧдлыны-а.

Со ӧд мый ыджыд мамыс думыштӧма, Вова вӧлі ачыс лӧсьӧдчӧ карас мунны-а.

Вова мича кельыдлӧз дӧрӧм кышаліс, джинсы гачасис. Камашияссӧ ыджыд мамыс крема щӧткаӧн югъявтӧдз весалӧма. Петісны туйӧ. Вӧв гидня дорын бара Ёгор дядькӧд вочаасисны.

— Талун, тыдалӧ, пӧча-пиа кытчӧкӧ ылӧ мӧдӧдчӧмныд?

Ыджыд мамыс висьталіс, кутшӧм могӧн туйӧ вӧрзьӧдчӧмаӧсь.

Орчча сиктыс матын. Позьӧ асфальта туйті мунны, а позьӧ и весьтасавны муяс-видзьяс вомӧн, пода туйӧд. Ыджыд мамыс веськӧдчис пода туйӧдыс, чорыд вывтіыс ылын дай сьӧкыд восьлавнысӧ. Майбыр, шондіа да кос.

Вова ӧтарӧ кольччылӧ, мышкыртчылӧ да ботинки вывсьыс буссӧ чышкыштӧ. Ыджыд мамыслӧн весиг серамыс петіс:

— Ми челядь дырйи вӧлі кӧмкоттӧ жалитам да кӧмтӧг ветлӧдлам. Сиктӧ пыригӧн сӧмын кӧмасям.

Вова кыліс тайӧ да бара кольччис, пӧрччис камашисӧ, кӧвъясӧдыс кӧрталіс, ӧшӧдіс бедь йылӧ да сідзикӧн и вӧтӧдіс ыджыд мамсӧ:

— Тадз вӧлі ветлӧдланныд?

— Тадз, тадз, шӧвктуг. Кӧмтӧгыд пӧ, висьталӧны, зэв на и бур.

Сиктӧ воигӧн Вова бӧр кӧмасис. Сиктыс вӧлі тӧдчымӧн ыджыдджык ыджыд мамыслӧн дорысь, асфальта туйті гежӧдика журкнитлісны машинаяс. Мунісны ыджыд ӧшиня школа, лавка да пу вичко дорті, пырисны пошта вылӧ. Йӧзыс уна да ковмис виччысьыштны. Вовалы оз пукавсьы да ыджыд мамыс ыстіс сійӧс ывлаӧ. Сӧмын пӧ ылӧ эн мун, вошан. Пошта-керкасӧ гӧгӧртӧм бӧрын да мыйкӧ дыра кильчӧ вылас сулалыштӧм бӧрын, Вова восьтіс ӧдзӧссӧ да кыліс ыджыд мамыслысь телефон пыр сёрнисӧ:

— Тӧрыт нин мӧдӧдчылӧма. Не Ёгорыс кӧ, код тӧдас кӧн нин эськӧ ӧні вӧлі. Катӧдлӧй да петкӧдлӧй чойсӧ, гашкӧ, бӧр усьпаньвыв пуксяс. Пышъяс кӧ, мый ме кута вӧчны?

Вова тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын эз и пыр пошта вылас, бӧр пӧдлаліс ӧдзӧссӧ.

«Со мый вӧлӧма! Ёгор дядьыд менӧ карӧ кайӧмысь кутӧма. Мися, мыйкӧ зэв мудера нюмъёвтлывліс. А ме чайті, мый збыль отсасьысь ковмис. А ыджыд мам кутшӧм мудер! Кыв эз шу, а ставсӧ вӧлӧм тӧдӧ.»

Пошта вылысь ыджыд мамыс петіс кыпыд чужӧма.

— Асыв батьыд волас. Шойччан лунъяс кежлӧ тэнӧ карӧ катӧдлас. Мамыд чойыдкӧд гортынӧсь нин.

Бӧрсӧ мунігӧн Вова бара кӧмкотсӧ бедь йылын нуис. Сэтшӧм лӧсьыд вӧлӧм кӧмтӧгыс! Ыджыд мам тай шуліс, важӧн пӧ челядьыд абу и кӧмасьлӧмаӧсь. Вова тадзи, кӧмтӧг, и мӧдас сиктӧдыс ветлӧдлыны.

Ас грездас воӧм бӧрын Вова сетіс ботинкисӧ ыджыд мамыслы, ачыс кежис Ёгор дядь йӧрӧ. Сійӧ пукаліс кильчӧ вылас да куритчис.

— Мый нин, Вова, висьталан? — шыасис.

— Асыв батьӧ мела машинаӧн локтас, карӧ катӧдас.

— Бӧр на ӧд волан? Гожӧмбыд буса карас ӧд он жӧ ов? Тані со уджыс пӧчыдлӧн юр вылӧдзыс тырмӧ и... Зэв нин бур отсасьысь тэ. Сідзкӧ, колӧ и отсыштны скӧтыслы кӧрымсӧ дасьтыны.

— Ёгор дядь, тэ карас кайӧмысь косӧдӧм ради тӧрыт косатӧ тӧчитӧдін?

— Эг жӧ! — быттьӧ чуймис Ёгор дядь. — Тӧрытъя косанад ме со быдса йӧр турун водтӧді асывводзнас, йӧз узигкості на. Видзӧдлы. Асывнас тодӧ лэччыла, сэні менам неыджыд видз. Мӧс видзам, ковмас тӧвйӧдмӧн турун заптыны.

Вова ышловзис: вот сэсся и гӧгӧрво верстьӧястӧ. Зэв ӧд мудерӧсь!

МОРТА НЕБӦГ

Батьыс воис кыпыд руа. Кутыштліс ыджыд мамсӧ, кыпӧдліс Воваӧс пӧтӧлӧкӧдз. Карса гӧснечнас тыртіс пызан выв: кампет, яблӧг, банан, преник-печенньӧ. Сы мында: чӧсмась — оз ков.

Вовалы батьыс вайӧма морта небӧг. Быдторсӧ серпасалӧма, а быд серпас улын кывбура неыджыд гижӧд. Со налим сера кань, со куканя мӧс, со вӧв дорын чибӧ, нывкаяс да зонкаяс слӧнӧс вердӧны-чӧсмӧдлӧны, а дзик помас еджыд юрсиа нывка серпасалӧ гулюӧс. Сэтшӧм яръюгыд рӧмъяса выль небӧгыс. Ӧтиысь видлаліс Вова, мӧдысь... А кор батьыс петіс пывсянас ва катлыны, Вова выль небӧгнас мӧдӧдчис сиктӧ. Медводз муніс Ия да Лида дорӧ, найӧ бара чомйысь ворсӧны. Накӧд вӧлі тшӧтш Дима. Тайӧ тшӧтшъя зонкаыскӧд Вова ворсліс жӧ нин: чорыд сутуга йылын кӧрт гӧгыль быгльӧдлісны. Кытчӧ сӧмын сэк эз волыны...

Чойяслы зэв ёна воис сьӧлӧм вылас небӧгыс, унаысь жӧ видлалісны.

— Меным кӧ эськӧ татшӧм небӧгсӧ козьналісны? — нора кайтыштіс Ия.

— Зэв мича небӧг батьыд вайӧма, — рама нюмъялігтыр мыччис книгасӧ Лида.

— Бӧрйы, кутшӧм серпас тэныд колӧ.

— Мый тэ, Володюш, — бӧрыньтчис нывка.

— Меным этійӧ левсӧ, — корӧ збой Ия, ӧти кок пӧв йылас чеччалігмоз.

Вова нетшыштіс корӧм серпассӧ да мыччис нывкалы.

— А меным шыръяса серпассӧ вай, — шыасис Дима. — Ичӧт чойӧс повзьӧдла, — гажаа нюмъяліс сійӧ.

— Босьт, — мыччис сылы Вова.

Лидалы торйӧдіс слӧна лист бок да ачыс гажаа серӧктіс:

— Мед ставлы лоӧ.

Гортас мунігӧн кежаліс Кузь Коля ордӧ, но сійӧ эз вӧв гортын. Мамыс шуис, лэччис пӧ ю дорӧ. Сылы Вова торйӧдіс ёкыш чериа серпас. Сэсся пыраліс Ёгор дядь ордӧ, козьналіс чибӧа лист. Медбӧрын нин кежаліс Гаддя Паладь ордӧ, сетіс сылы налим сера каньӧс. Паладь пӧчлы нимкодь лои:

— Тайӧ дзик менам кань кодь. Стенӧ ӧшӧда.

Сэсся пуксьӧдіс Воваӧс пызан сайӧ. Вайис кӧвдум, вый, варенньӧ. Кӧвдумсӧ шӧри вундіс, мавтіс выйӧн, а вылісӧ варенньӧаліс. Сэтшӧм чӧскыда Паладь пӧч гӧститӧдіс.

Гортас Вова вайис сӧмын небӧг кышсӧ. Но сьӧлӧм вылас вӧлі долыд, мед батьыслӧн козиныс быдӧн ордын лоӧ.

Рытнас ая-пиа пывсисны, ёна и корӧсяліс батьыс Воваӧс. Тэ ӧд пӧ ӧні абу нин ичӧт, тэ — миян ыджыд пи.

Вова нимкодясис, мый воис батьыс, вайис сылы козин, а сійӧ юкліс сиктсалы. Нӧшта казяліс, мый батьыс сійӧс радейтӧ важ моз, гашкӧ нӧ, збыль оз кӧсйы вежны сійӧс нывка вылас. А мамыс? Гашкӧ, мамыс сійӧс оз нин радейт да? Сылӧн эм ичӧтик нывка.

— Асыв чойтӧ аддзылан, — быттьӧ кылӧма майшасьӧмсӧ батьыс.

— А кутшӧмджык сійӧ? — вашнитӧмӧн юаліс пиыс.

— Ичӧтик да бӧрдысь.

Бара Вовалы тӧд вылас уси садикса бӧрдысь Юляыс. И ньӧти абу окота сэтшӧмсӧ видзӧдлыныс. Но сійӧ олӧ на ордын, гашкӧ, Вова жырйын.

— Менам чачаӧн ворсӧ? — юасьӧ пиыс.

— Оз, оз. Оз на куж сійӧ ворснысӧ. Узь. Асыв аддзылан.

Но дыр на эз вермы унмовсьны зонка, кыдзи и письмӧ воан войӧ.

ЧОЙ

Небыдика шлывгӧ машинаыс асфальта туйті, катӧдӧ Воваӧс карӧ. Батьыс руль сайын да ёнасӧ оз варовит. Ыджыд мамсӧ корӧны жӧ вӧлі карас, но эз кӧсйысь, кӧзаясӧс пӧ ог эновт. Катӧны карӧ бидонын кӧза йӧв, рысь, картупеля шаньгаяс: талун ыджыд мамыс водз чеччӧма да быдторсӧ пӧжалӧма.

Вова вӧйтчӧма аслас мӧвпъясас, виччысьӧ чойыскӧд аддзысьӧм. Со и кар: уна судта джуджыд керкаяс, машина-автобусыс жуӧ. Вовалы быттьӧ велавтӧм нин карса шума олӧмыс. Шы ни тӧв ӧд вӧлі ыджыд мамыслӧн грездын. Машинаяс оз журъявны, некутшӧм шум ни жургӧм эз сьӧдмӧд пельсӧ.

Со и налӧн керка. Вова котӧртӧ батьсьыс водзын. Таркӧдӧ ӧдзӧсӧ, звӧнок кнопкаӧдзыс сійӧ оз на судз.

Ӧдзӧссӧ восьтӧ мамыс; сійӧ — кокньыдик кельыдлӧз халата — шевгӧдӧ кияссӧ да топыда кутлӧ Воваӧс, окыштӧ кытчӧкӧ пель саяс. Зонкалы нимкодь: мамыс сійӧс радейтӧ. И некутшӧм нывка вылӧ сійӧс оз, дерт, веж.

— Кӧні? — юалӧ сійӧ.

— Со, узьӧ, — коляска вылӧ индӧ мамыс. Вова лов шысӧ кутӧмӧн видзӧдӧ тубрас вылӧ. Со ичӧтик гӧрд чужӧм, муртса вӧрӧдыштіс-тяпкӧдыштіс вом дорнас.

— Тайӧ и эм Юляыд? — юаліс Вова.

— Да, — меліа нюммунӧ мамыс.

Вовалӧн лӧнис зэлавлӧм лолыс. Татшӧм ичӧтик. Рузумӧ тубралӧма. А Вова чайтіс, мый ворсӧ сылӧн чачаясӧн. Пыраліс да видзӧдліс ассьыс жырсӧ — ставыс вӧлі сідзи, кыдзи и кольліс: чачаяс асінас.

— Уп! — ыджыда ышловзис Вова. — Гортӧ вои.

— Мыссьы да пызан сайӧ пуксьы. Вердышта туй выв йӧзӧс, — мамыс меліа шылькнитіс Воваӧс юрситіыс. — Быдмыштӧмыд весиг. Гожъялӧмыд ёна.

И Вова мӧдіс висьтавлыны мамыслы чери кыйӧм йылысь, чиганъяс волӧм йылысь, Ёгор дядьлы отсасьӧм йылысь. Ӧні Вова тӧдіс, мый сійӧс и мамыс, и батьыс радейтӧны, и некод вылӧ сійӧс, дерт, оз вежны. А чойыс зэв на и мусаник, абу детсадса Юля кодь.

Сёйыштӧм бӧрын Вова мамыскӧд петалісны ывлаӧ, коляскаын ичӧт чойнас. Керкаса став зонпосниыс тӧдмалісны, мый Вовалӧн эм чой, код вӧсна сійӧ мӧдас тӧждысьны, кутас сыкӧд ворсны да дорйыны дзерӧдысь зонкаясысь.

ШОР ПОМӦМ

Карӧ ветлӧм бӧрын Вова воис сиктӧ быттьӧ вежӧмаӧн. Ыджыд мам дорсьыс оз и вешйыв, отсасьӧ сылы. Корӧсьыс кӧзаяслы тырмымӧн лои сайникын, мӧдісны дзоля да пӧрысь турун заптыны.

Ыджыд мамыс ытшкӧ, а Вова сэк кості апалӧ туруныслысь чӧскыд кӧрсӧ, тӧрытъя ытшкӧмсӧ ичӧтик пелькиник куранӧн бергӧдлӧ, вӧрзьӧдышталӧ, мед ӧдйӧджык косьмас. Сэсся воддза лунъя косьмӧм вӧвдӧмсӧ куртӧны да нӧбъялӧны: Вовалӧн ичӧтик, ыджыд мамыслӧн йӧрышаджык — сідзи и ваялӧны гортаныс турунсӧ боръясысь.

Вова виччысис бать-мамсӧ ичӧтик чоюкыскӧд, кӧсйисны волыны сиктӧ, кор батьыслы сетасны шойччан лунъяс.

Мамысъяс воисны виччысьтӧг, лун шӧр гӧгӧр. Вова уськӧдчис ывлаӧ. Ыджыд мамыс дзиръя сайӧдз петіс вочаавны выль воысьясӧс. Ки вылас босьтіс Юляӧс да пыртіс керкаас, сэсся небыдика, муртса инмӧдчылӧмӧн, люкӧдіс кагасӧ юрнас ыджыд пачӧ да вордіс:

Пач кодь ён, би кодь тэрыбӧн,

Тшын кодь писькӧсӧн быдмы, бур ныв.

— Ыджыд мам, мыйла тадзсӧ вӧчан?

— Миян мамъяс тадзи выль олысьӧс пыртӧдлісны, и ме сідзи жӧ вӧча. Тэнӧ ӧд люкӧдлі жӧ. Со и быдман тэрыбӧн, сюсьӧн, писькӧсӧн, — гылыда сералӧ Вовалӧн ыджыд мамыс.

Вовалы нимкодь: став семьяныс ӧтчукӧрын. Унанад гажаджык. Батьыскӧд ветласны чери кыйны, весиг войколӧн, вӧрӧ кайласны тшак вотны, уджыд-нокыд сиктад тырмымӧн.

Сёйыштӧм бӧрын Вова петіс батьыскӧд пывсян ломтыны. Батьыс карысь вайӧма электромотора ва кыпӧдан насос. Кузь шлангыс шорсянь пывсянӧдзыс судзӧ. Оз нин ковмы ыджыд мамыслы ведраясӧн кыскасьны.

Вовалы таысь нӧшта нин нимкодь. Ачыс нинӧм эз куж мӧвпыштны, мед кокньӧдны ыджыд мамсӧ, а батьыс со вежӧртӧма.

Нюжӧдісны шланг да вӧсньыдик провод, лэччӧдісны да пос дорас ваас лэдзисны мотора насоссӧ. Батьыс кайис пывсянас, сюйис вӧсньыд проводыслысь вожа помсӧ розеткаӧ. Кыліс дзужгӧм, и пывсян пӧртйӧ кутіс киссьыны шланг помысь ва, но ведра нёль тыртӧм бӧрын ваыс гудыртчис да Вовалӧн батьыс бӧр дугӧдіс моторсӧ.

— Ляпкыд шорыс, гудыртчӧ, — висьталіс батьыс.

Ковмис час кымын виччысьны сӧдзӧмсӧ, выль ва чукӧрмӧмсӧ.

— Талун ог нин босьтчӧй, асыв ковмас тэа-меалы уджӧ кутчысьны, джудждӧдны шорсьыс гӧпсӧ.

Мӧд луннас ая-пиалӧн некутшӧм шойччӧг эз вӧв. Медводз чукӧртісны му помъяссьыс да бокъяссьыс изъяс, кодйыштісны-джудждӧдісны шорсӧ, зыр вороп кузяӧ. Ваыс кӧдзыд, ключ, да батьыс кузь гӧленя сапӧгӧн уджаліс, зырйӧн шыблаліс пыдӧссьыс лыасӧ да нюйтсӧ. Эжисны пыдӧссӧ да бокъяссӧ изъяснас да нӧшта изъяснас жӧ и помисны юкмӧс горувсӧ.

— Бассейн кодь лои, оз кут гудыртчыны, — нимкодя сёрнитіс батьыс. — Бур юкмӧс тэа-меа вӧчим. Аски видзӧдлам, гудырыс пуксяс да, кутшӧм лоӧ.

Кык лун на сэсся гудыртлісны шорсӧ, мед пуксьӧм лыаыс да нюйтыс кылалас шор горувсӧ. Сэсся сӧдзис ваыс да сярвидзӧ-тыдалӧ пыдӧсыс, уна рӧма изъя. Эз мӧд гудыртчыны шорыс насоснас васӧ пывсянӧ лэптігӧн. Мыйкӧ жӧ и шензис ыджыд мамыс. Весиг Паладь пӧч лэччыліс шор дорӧдзыс да дивуйтчис ая-пиалӧн удж вылӧ.

— Тэ, Паладь тьӧт, миян пывсянысь и босьт шор ватӧ, кор ковмас, эн и лэччыв татчӧдз, — велӧдӧ Вовалӧн батьыс.

— Зэв тай кужысь киаӧсь ті ая-пиа, — ошкӧ пӧчӧ мужичӧйясӧс.

Вова нимкодясьӧ: кутшӧм кокни лоӧ ыджыд мамыслы, ваыс шорсьыс пывсянӧдз воӧ да.

ЛЭБАЧЬЯС ВЕЛӦДЫСЬ

Вова лун-лун виччысис Володя дядьсӧ. Мамыс висьталіс, сійӧ пӧ миян учёнӧй, олӧ Москваын, письмӧын кӧсйысьӧма волыны сиктӧ шойччыны.

Вова инас оз ӧшйы, сэтшӧм окота видзӧдлыны учёнӧй вылас. Буракӧ, сійӧ ыджыд да ён, кыз рушкуа да ӧчкиа, ньӧжмыд да вылӧ пуксьысь. Сӧмын книга лыддьӧ да мыйкӧ зунясьӧ-гижӧ. Вова весиг пызан вывсьыс став небӧгсӧ идраліс да джаджйӧ тэчис, мед, колӧкӧ, пуксяс да гижас учёнӧй уджъяссӧ. Родыштӧ на весиг зонка: мыйкӧ, дерт, мӧдас сылысь юасьны, да вочавидзнысӧ, гашкӧ, оз куж...

А воис Володя чожыс да чуймӧдіс Воваӧс — сійӧ вӧлі пӧрысьмыштӧм детинка кодь. Кымӧсыс да син доръясыс ёна нин чукырӧсь, а тӧвся енэж кодь руд синмыс вильыш. Шӧркодь тушаа, вӧсньыдик, визув да пельк, и ӧчки оз новлы. Мамыс кодь жӧ руд чикыля юрсиа. И Вовалӧн сэтшӧм, сӧмын югыдджык. Володя чожыс нюмсера да шмонитысь, тэрыб да варов. Вовалӧн быттьӧ ыджыдджык ёрт воис. Аскӧдыс компас да бинокль вайӧма: шойччигмоз пӧ и уджалышта. А мый мӧдас уджавны — эз висьтав. Дерт, кӧнкӧ, Вова пызан сайӧ пуксяс да гижны мӧдас. Сӧмын татшӧм тэрыбыс кыдзи пызан саяс ӧшъяс?

Учёнӧявнысӧ эз и мӧд чожыс, весиг пызан саяс эз пуксьыв, воӧмӧн тшӧтш петіс пывсян ломтыны, сэтшӧма гажыс бырӧма. Ёна ошкис ая-пиаӧс шорас юкмӧс лӧсьӧдӧмысь. Рытыс сэсся кыпыд вӧлі: ӧтырышъя сералісны чоя-вока, важсӧ казьтыліг. Ыджыд мамыс мелі нюмӧн видзӧдӧ став вылӧ: сьӧлӧмыс бурмӧма.

Мӧд асывнас Володя чожыс водз чуксаліс Воваӧс, ветлам пӧ джыдж позъяс видзӧдлам.

Асылыс вӧлі чуймӧдана лӧнь да шоныд. Пыжӧн и мӧдӧдчисны ю паныд. Поводнӧя лои сынны.

Алькӧсіныс помасис. Водзын тыдовтчис джуджыд, вывсяньыс ваӧдзыс веськыда лэччысь берег, быттьӧ кодкӧ ыджыд пуртӧн шӧрыштӧма — тадзи ваыс сёйӧд берегсӧ вундӧма-шыльӧдӧма. Пыжыд кӧ татчӧ путкыльтчас, берегас кайнысӧ он во. Да и ёна визувджык сэні. Сыннысӧ Володя чожлы сьӧкыдджык лои, весиг со вабольяс чепӧсйисны кымӧсас.

Чӧв-лӧньсӧ тані торкисны пемыдруд, весиг гӧрдоват рӧма лэбачьяс. Найӧ тюръялісны ва веркӧсӧдыс, кыйисны лэбалысь гут-гагсӧ да гораа чивзісны.

— Тайӧ джыджъяс. Со и позъясныс. Аддзан берег вевдорсьыс гӧгрӧсіник розьяссӧ? — висьталіс да петкӧдліс Вовалы Володя дядьыс.

— Кутшӧм уна! — шензис Вова.

Крут берегыс помассьытӧдз пыжнас катлісны, кытысянь джыджъясыслӧн позъясыс заводитчӧны, а сэсся Володя дядьыс дугдіс сынны, кылӧдчигмозыс лыддис джыдж позъяссӧ да гижаліс морӧс зепсьыс перйӧм блокнотӧ.

— Содӧма лыдыс! Кольӧм во серти, — нимкодьмис Вовалӧн дядьыс.

— Мыйла тайӧс гижалан? — юасьӧ Вова.

— Менам уджӧй татшӧм: лэбачьяс бӧрся видзӧдны, артавны.

— А пыдӧдз-ӧ эськӧ кодйысьӧмаӧсь поз вӧчысь джыджъясыс?

— А му сертиыс. Чорыд-ӧ берегса сёйыс. Ӧтияс — метр джын, мӧдъяс кӧнсюрӧ кодйысьӧны метрӧн-джынйӧн пыднаӧдз. Кык-куим лунӧн позныс дась. Пыдіыс паськыдджык пыранінсьыс. Кодйӧм бӧрас кос турун сіяс пыртлӧны да лэбач гӧн. Вит-квайт кольк пуктӧны, сэсся эньыс да айыс вежласьӧмӧн пӧжӧны. Дас вит лун мысти нин джыджпияныс кольк кышсӧ поткӧдӧны, а позсьыс нӧшта лун кызь на оз петны. Сэсся велӧдчӧны лэбавны да водз, моз тӧлысьӧ, и мӧдӧдчӧны шоныдджыкинӧ.

Вова сюся кывзӧ Володя чожыслысь висьталӧмсӧ.

— Эм нӧшта мӧд пӧлӧс джыдж, сиктын олӧ. Сійӧс шуӧны вожа бӧжа чикышӧн.

— Вожа бӧжа чикыштӧ ме тӧда, — шызис Вова. — Сійӧ ыджыд мамлӧн гид вевта-стена костас поздысьӧма. Зэв мича лэбач, морӧсыс еджыд, голя улыс сьӧд, мышвылыс пемыдлӧзӧн лӧсталӧ. Сьылі вылас да кымӧсас гӧрдов чут. Ыджыд мам шуӧ: ай чикышыс пӧ пияннас ошйысьӧ: «Пи-вит, пи-вит».

— Пияннас ошйысьӧ? — выльысь юалӧ да гылыда сералӧ Володя чожыс, а сэсся ошкыштӧ Воваӧс: — Бура ставсӧ казялӧмыд!

— А збыль вит пи сылӧн?

— Унджыкысьсӧ. Но овлӧ и нёль, гежӧдика — квайт.

Кывзӧ Вова, пель саяс сюркнялӧ. Эз казявны варовитігад, кыдзи крут берегыс алькӧсӧн вежсис, а сэсся пыжсӧ найӧ куръяӧ веськӧдісны. Шыблалісны донкаяс да куръя мӧдарас вуджалісны. Видзӧдлісны сэтӧр кустъяс: воӧма вотӧсыс, пев пом гырся тусьяс розйӧн ӧшалӧны. Окотаысь сёйыштісны, а вотчынысӧ мӧдысь шуисны волыны.

Кыйсьыштісны, пумӧн чери шеді. Бӧр кывтӧны гортлань ньӧжйӧникӧн. Вова гоньялӧ юрнас ӧтарӧ-мӧдарӧ, бинокльӧн видзӧдчӧ.

— Со, каля лэбӧ, — индіс Вова еджыдруд лэбач вылӧ.

— Тӧдін, — нюмдӧмӧн шыасис дядьыс да юаліс: — Но и мый тэ кужан висьтавны на йылысь?

— Вадорын олӧны, сідзкӧ, чери кыйӧны, — воча серӧктіс Вова.

— Сэсся мый тӧдан?

— Найӧ оз тані тӧвйыны.

— Мыйла эськӧ?

— Юыс кынмӧ, и сёяныс бырӧ, йи улын лоӧ.

— Поздысьӧны кытчӧ?

— Ог тӧд. Буракӧ, вадорас жӧ кытчӧкӧ матӧджык.

— Сідз. Воӧны миянӧ апрель помын да ю дорӧ либӧ ты дорӧ и поздысьӧны, зільӧны кыкнанныс, эньыс и айыс. Корсясны ойдлытӧм места, косджыкин, ваяласны увъяс, вольсаласны турун. Куим кольк пуктасны, сэсся кыкнанныс вежласьӧмӧн и пӧжӧны. Пияныс кольксьыс гӧнаӧсь нин петӧны. Сентябр помын татысь лэбӧны медсясӧ Скандинавияӧ да Балтийскӧй море дорӧ, а мукӧдыс весиг Средиземнӧй море дорӧдз воӧдчӧны.

— Володя чож, а сэтчӧдз ылын?

— Зэв ылын. Гортӧ воам, да ме тэныд карта вылысь петкӧдла, кӧні найӧ тӧвйӧны.

Вова шензьӧ, мыйта тӧдӧ сылӧн чожыс. Буракӧ, зэв уна книга лыддьӧма. Вова эськӧ пыравліс жӧ библиотекаас мамыскӧд, но кыз небӧгъяс вылас полӧмпырысь видзӧдіс: кыдзи татшӧм кызсӧ лыддьӧны йӧзыс.

— Володя чож, кытысь тэ тайӧ ставсӧ тӧдмалін?

— Тэ арлыда вӧлі, кор лэбачьяслысь оланногсӧ куті туявны. Сиктын олысь лэбачьяс бӧрся медводз видзӧді, кор воӧны, кыдзи поздысьӧны. Сэсся вӧрӧ мӧді ветлӧдлыны, а быдмышті да зэв уна книга лыдди.

— Тэ, сідзкӧ, Володя чож, лэбач учёнӧй.

Чожлӧн бара татчӧ серамыс петіс.

— Бурджык шуны — лэбачьяслысь оласногсӧ тӧдмалысь, а мӧд ногӧн кӧ, — орнитолог.

— Ор-ни-то-лог, — коставлана тэчасӧн шуис тешкодь да гӧгӧрвотӧм кывсӧ зонка.

Рытланьыс дядя-пиа воисны гортаныс. Мудзӧсь, но шудаӧсь да варовӧсь. Юква вылӧ чери вайисны. А мыйта тӧдмаліс ӧти лунӧн Вова! Дядьыслӧн уджыс сьӧлӧм вылас воис зонкалы. Код тӧдас... Коркӧ, быдмас да, гашкӧ, лоас тшӧтш эсійӧн... орни... кыдз нин... Но, лэбачьясыслысь оласногсӧ кутас тӧдмавны.

КАРӦ

Колльӧдны Воваӧс ыджыд мамыс да Володя дядьыс петісны дзиръя сайӧдз. Мамыс чойыскӧд машинаын нин пукалісны.

— Но, сэсся, шӧвктуг, бура велӧдчы да кывзысьӧмӧн ов, — топӧдліс сійӧ зонкаӧс морӧс бердас. — Мӧд во бара гожӧмбыд кежлӧ лок, меным гажаджык.

— Водз карад мунан, эськӧ мыйта на вӧр-ваӧдыс собалім ӧтлаын, — бара на кайтіс дядьыс.

Петӧма колльӧдны и Паладь пӧч. Йӧрас сулалӧ, потшӧс вылас мыджсьӧмӧн.

— Но, Вова, мунан нин? Гӧтрасьны вӧлі ме вылӧ кӧсъян, а пышъян.

— Кор ме кӧсйысьлі? — юалӧмӧн воча шыасьӧ Вова.

— Тӧрыт нӧ мый, пывсян дорад.

— Нинӧм ме эг кӧсйысьлы, — дӧзмӧмӧн вочавидзӧ зонка. — Ыджыд мам, шу мыйкӧ...

Ыджыд мамыс сӧмын небыдика нюммуніс воча. Вовалы тӧд вылас уси сылӧн коркӧя шуӧмыс: «Шмонь вылӧ шмоньӧн и вочавидз».

И Вова нюммуні пӧрысь мортлы:

— Тэ, Паладь пӧч, виччысьлы, кытчӧдз ог быдмы.

Вак-вакӧн серӧктісны ставӧн.

— Вот и бур, пиук. Ме мӧда виччысьны. А тэ эн вунӧд менӧ, карад олігад.

Батьыс чуймыштӧмӧн чӧвтліс синсӧ пиыс вылӧ:

— Но-о! Шмонитны нин велалӧмыд?

А Вовалы сьӧлӧм вылас лои кокньыдсьыс-кокньыд. И сійӧ гӧгӧрвоис, мый радейтӧ и ыджыд мамсӧ, и дядьсӧ, и шмонитны кужысь Паладь пӧчӧс, и керкасӧ, и кыр дорӧ куткыртчӧм пывсянсӧ, и вӧр дорсӧ, и вадорсӧ, и Лидаӧс вильышпоз Ия чойыскӧд, и Ёгор дядьӧс Иринь тьӧтыскӧд, и Кузь Коляӧс — сиктса став олысьсӧ. И тӧдіс Вова: локтан гожӧм бара воас татчӧ, кутас отсасьны ыджыд мамыслы чегъявны корӧсь, шмонитны Паладь пӧчкӧд, кыйны чери Кузь Колякӧд, да быдтор вӧчны, мый сяммас-кужас да вермас.