НЭММӦДНЫ ЮГЫД ПАМЕТЬСӦ
Коми культуралӧн историяӧ тӧдчана пас колис коми учёнӧй Георгий Степанович Лыткин, кодӧс талун унаӧн омӧля нин тӧдӧны. Сійӧ асьсӧ петкӧдліс лингвистикаын, историяын, археологияын, этнографияын, географияын. Туяліс финн-йӧгра кывъяс, славяналысь да тюркъяслысь филология. Учёнӧйӧс кыскисны ас дінас удмуртъяслӧн, мордвалӧн, марилӧн история да фольклор. Но медся ёна сійӧ зілис кутны син улын коми войтырлысь духовнӧй культурасӧ.
Чужліс Георгий Степанович (гортса ногӧн кӧ, Ёгуш, Кача Степан Пи Ёгуш) талунъя лунпас серти 1835ʼ вося июнь 6ʼ лунӧ Сыктывкарын, гӧльмӧм нин купеч Степан Лыткинлӧн семьяын. Век жӧ батьыс удитіс бура велӧдны писӧ. Георгий Лыткин помаліс Сыктывдін уездса училище, Вӧлӧгдаса духовнӧй семинария да Санкт-Петербургса университет. Петербургын велӧдчигас енбиа зон гижис коми кыв вылын кывбуръяс, вуджӧдіс коми, калмык да мукӧд кывъяс вылысь роч вылӧ гижӧдъяс, дасьтіс аслас корсьысьӧмъяс йылысь торъя уджъяс. Сідз, буддистъяслӧн нималана лама Зая-Пандита йылысь очеркысь Санкт-Петербургса университетлӧн учёнӧй сӧвет сетіс студентлы зарни медаль. Сэні Георгий Лыткин тӧдчӧдліс: «Историклы колӧ туявны войтырӧс сылӧн чужан кыв вылын. Войтыръяслӧн сёрнитанногыс да оланногыс петӧны ӧти и сійӧ жӧ вужъясысь: оз тӧд войтырӧс тырвыйӧ сійӧ, коді оз гӧгӧрво сылысь кывсӧ».
1859–1861ʼ воясӧ Г. С. Лыткин ветліс Калмыкияса степъясӧ. Лоис паськыда тӧдса археограф-калмыковедӧн да монголоведӧн. Пыдісянь туяліс важся калмыкъяслысь да монголъяслысь гижан культураяс.
А сэсся сійӧ 1860 воясӧ сюртчис революционеръяслӧн «Му да вӧля» обществоӧ. Сылӧн Петербургса патераын вӧлі гуся типография.
Революционнӧй гылӧн лӧньӧм бӧрын Георгий Лыткин велӧдіс Петербургса гимназияясын. Петербургса издательствоясын сійӧ йӧзӧдіс география кузя куим учебник да «Коми му Перымса епископъяс дырйи да коми кыв» ыджыд историко-филологическӧй удж, а сыысь ӧтдор «Комиа-роча буквар да мыйсюрӧ вичко-славяна да роч кыв грамматикаысь» да «Роч-удмурт-коми кывкуд» небӧгъяс.
Сійӧ кадас учёнӧй ёна лыддьысис да лоис озыр тӧдӧмлунъяса мортӧн. Аслас ӧти письмӧын сійӧ гижліс, мый лыддис астрономия, геология, минералогия, ботаника, зоология, антропология, политическӧй экономия, статистика, этнография кузя уна небӧг. Тайӧ отсаліс Георгий Лыткинлы география учебникъясын пыдісянь подулалӧмӧн гижны мирса став муяс да океанъяс йылысь. Сылысь уджъяссӧ окотапырысь лыддьывлісны.
А «Коми му Перымса епископъяс дырйи да коми кыв» небӧгын сійӧ гижис и зырянаӧс Христослы эскӧмӧ пыртысь вежа Стефан йылысь. Та дырйи ыстысис Карамзинлӧн да Соловьёвлӧн история кузя уджъяс, митрополит Макарийлӧн висьтасьӧмъяс вылӧ. Татшӧм ногӧн, бӧрынджык вежа Стефанлӧн олӧм-вылӧм йылысь гижӧдсӧ вӧлі сэсся вуджӧдӧма коми кыв вылӧ.
Петербургса гимназияын велӧдысь, география учебникъяс дасьтысь, комияслысь да калмыкъяслысь гижӧда памятникъяс, фольклор, история да литература туялысь, коми да калмык кывъяс вылын роч вылӧ вуджӧдчысь, коми, удмурт, мордва, калмык да мукӧд кыв туялысь Георгий Степанович Лыткин аслас олӧм-вылӧмӧн да уджӧн петкӧдліс, мый и Россияын этша лыда войтыр пӧвстысь петысь вермӧ пуктыны ыджыд пай аслас да мукӧд йӧзлӧн культураӧ.
Сійӧ вӧлі коми кыв вылын медводдза кывбуръяс гижысьӧн. Комиӧдіс А. С. Пушкинлысь гижӧдъяс, К. Д. Ушинскӧйлӧн «Чужан кыв» небӧгысь челядьлы мойдъяс да сьыланкывъяс.
Кувсис тайӧ ыджыд вежӧра да авъя мортыс 1907ʼ вося апрель 4ʼ лунӧ Петербургын. Сӧмын жаль, мый талун некод нин оз вермы висьтавны, кытчӧ дзебӧмаӧсь Георгий Лыткинӧс. Но колины сылӧн небӧгъясыс, гижӧдъясыс, корсьысьӧмъясыс.
Тайӧ лунъясӧ Георгий Степанович Лыткинлӧн чужӧмсянь 175 во пасйигӧн зэв бур эськӧ вӧлі нэммӧдны сылысь нимсӧ Сыктывкарлӧн историяын. Шуам, сетны учёнӧйлысь нимсӧ кутшӧмкӧ уличалы, велӧдчанінлы, мед тадзи тшӧтш кольны Георгий Лыткин йылысь югыд паметьсӧ ӧнія войтырлӧн олӧмын.
