ШОЙЧЧАН ЛУНӦ

Вера да Роза велалӧмаӧсь нин, да водз и палялісны. Лэптыштлісны дӧра балаган пӧласӧ, видзӧдлісны чом юрйывса мокота розьӧд тыдалысь енэжӧ. Вӧлі мича, эз зэр. Шонді югӧрыс кольквиж рӧмӧн воляліс чом пыкысь ыв помъясас. На костӧд муртса тӧдчымӧн везъяліс-кайис кос тшын.

Чомйын ставӧн на узисны. Сӧмын Марпа тьӧт вӧлі кок йылын — ломзьӧдӧма пусян бисӧ и чукича крукъясӧ ӧшліс пӧртъяс да чайникъяс.

— Палялінныд нин?.. Узьӧй, узьӧй, мадаяс, водз на ӧд, — казяліс нывъяслысь вӧрӧдчӧмсӧ би дорын вӧдитчысь. — Талун некытчӧ тэрмасьны. Оз ков, майбыр, чомнымӧс разьны ни йӧрасьны-домасьны да выльлаӧ мунны. Узьӧй, шойччӧй пӧттӧдзныд. Талун ӧд важъя вичко праздник — Петыр лун.

— Узьсис нин, Марпа тьӧт. Дыр узьӧмысь жӧникным син пӧла сюрӧ, — серам сорӧн вочавидзис Вера.

Нывъяс мынтӧдчисны дӧра сайӧдысь, дзимлялісны узьланіннысӧ да петісны ортсӧ.

...Ывлаыс талун ачыс праздник кодь, югыд да шоныд. Весиг кымӧр чир абу енэжын. Дон ӧгыр кодь шонді дзоргӧ помтӧм-дортӧм му вылӧ. Вой кежлӧ кыза чукӧртчывлӧм руд сера ва руыс узигкостіныс разалӧма-кизьӧрмӧма, кольӧма сӧмын тыяса да тыкӧлкаяса увтасінъясын. Таысь матысса мыльк юръяс быттьӧ кывтісны еджыд кымӧръяс костӧд. Асъя чӧв-лӧняс чуксасисны унзіль лэбачьяс. Кытыськӧ чӧла волісны кык-куим каля, кытшовтісны радъясӧн сулалысь аргыш додьяс весьтті и бӧр вошины син водзысь.

— Ок, ӧні эськӧ купайтчыштны! — пелькиник тушанас нюдзовтчыліс ичӧтджык мыгӧра нылыс, Роза. — Гожӧм шӧр, страдна кад. Миян, Эжва вылын, та пӧраӧ вовсю ытшкысьӧны. Асывъяснас юыс тадзи жӧ руӧн гӧвкъялӧ. Ваыс пыригад ыркыд, а сунан да кӧть эн и петав.

— Миян Кыдзкарын ӧні видзьяс вылӧ петалӧны жӧ. Купайтчывлӧны и. А тані ваыс оз кӧ и шонавлы-а?

— Зонъяс тай узьӧны на... А ветлам, видлам васӧ, — ыззис пелькиник мыгӧра нылыс, пыраліс ки чышкӧдъясла, и мый йылысь кӧ водзӧ сёрнитігтыр нывъяс лэччисны мыльк горулӧ. На бӧрся вӧтчис ки помысь быдтӧм ичӧтик кӧрпи — авко.

Том нывъяс Ижмаса сельхозшколаын велӧдчӧны, а тундраӧ, кӧр видзысьяс дорӧ, воисны гожся практика вылӧ. Ичӧтджыкыс, косіник тушаа, дженьыда шырӧм чикыля юрсиаыс — Роза, Эжва вылысь, а мӧдыс, Вера, торъяліс нывъёртсьыс кузь сьӧд кӧсаӧн и вӧлі тыр вир-яяджык. Чужлӧма тані, войвылын, печоравывса Кыдзкар грездын.

Вералӧн дед-бабыс коркӧ видзлӧмаӧсь аспом кӧръясӧс, но весиг сылы кӧр дор олӧмыс первой пӧрасӧ кажитчис дивӧ кодьӧн и овны позьтӧмӧн. Но томлуныд тай быдтор вермӧ. Тӧлысь эз коль, кыдзи нывъяс велалісны не сӧмын пелька отсасьны чом вӧчиг-разигӧн да кӧлуй тыра додьяс тэчиг-кӧртавлігӧн, но и чомкост мунігӧн эз нин пукавны кодлӧнкӧ даддьын, а асьныс рунь-рунь рӧдтісны аргышаяс бӧрсянь рам пелейяса дадюлӧн.

Нывъяс тӧдісны и ассьыныс уджсӧ. Пиӧдчӧм бӧрын, лӧддза-номъя тӧлысь заводитчигӧн, медым гожӧмнас эз паськавны висьӧмъяс, дзонь кӧр стадалы вӧчалісны прививкаяс. Ӧні мазъясӧн да мукӧд лекарствоӧн бурдӧдалӧны висьысь-нёрпалысь пемӧсъясӧс. Таысь ӧтдор чукӧртӧны-ӧкталӧны тундравывса быдсяма быдмӧгсӧ, вӧчалӧны поводдя йылысь быдлунъя пасйӧдъяс.

А гожсянінӧ воӧм бӧрын, кӧні кӧр стадаыс тӧлысь чӧж кутас вердчыны-овны, видз-му овмӧс отделсянь налы вӧлі шуӧма видлыны выль препарат: кос-жар лунъясӧ ном-лӧддзысь пызъявны кӧръясӧс.

Час джын эз коль, кыдзи тӧрытъя шыд да рок пыдӧсӧн понъясӧс вердысь Марпа тьӧт аддзис авколысь чой горувсянь бӧр скачӧн кайӧмсӧ. Сэсся котӧрӧн моз сэтысь мыччысисны и нывъяс.

— Ӧдйӧ тай и бӧр локтанныд, эн мӧй купайтчӧй? Кӧдзыдысла эн лысьтӧй? — юаліс нывъяслысь чомдорса ань и ачыс жӧ вочавидзис: — Кӧдзыд на, дерт, татчӧс ваыс тіянлы велавтӧгыд. Ме тай ва катігмоз гыркӧдз пыравлі да лӧсялана нин кажитчис-а.

— Пыравлім, абу нин кӧдзыд, позяна, — шуис Роза и видзӧдліс Вера вылӧ.

— Повзьӧдчӧ кодкӧ сэні, Марпа тьӧт, — усьӧм гӧлӧсӧн висьтасис мӧдыс. — Муртса пӧрччысим да пырим ваас, кодкӧ бузгысис ты саяс, сэсся чарӧстіс-горӧдіс и рутш-ратш войӧдіс бадьяс костӧдыс!.. Эг и казявлӧй, бӧр косӧ воим.

— Но благӧслӧвесь, код нӧ сэн вермас повзьӧдчыны? — чуймис Марпа тьӧт. — Чомйысь некод эз петавлы. Тӧрыт аргышӧн сэті мунім — некод жӧ эз тыдав. Лӧньӧй. Лӧньӧй, мадаяс, эн полӧй. Ва вылад ӧд, руа чӧв-лӧняс, быд шумыс ылісянь да аслыспӧлӧса кылӧ. Кажитчис, кӧнкӧ...

— Збыль ӧд, Марпа тьӧт. Со, паськӧмным ва, эг лысьтӧй косьтысьны-пыдзрасьны. Шуам тай, кодкӧ кыйӧдчис сэн!

— Сэні ӧд, ді кодь нырдас, уткаяс поздысьлӧны, да руч ли кынь, кӧнкӧ, воліс. Найӧ кодныскӧ. Ачыс тіысь повзис, надейнӧ, да тявӧстіс. Гӧгӧра горӧдіс ли... Войся пастукным, пӧрысь морт, оз жӧ кут кыйӧдчыны? Да и стадаыс абу сыладорын. Лӧньӧй, успокоитчӧй да пырӧй чомйӧ — праздник лун кузя пафельничаӧн чӧскыдтор пӧжыштам.

Чай юӧм бӧрын нывъяс гижыштісны быдлунъя пасйӧдъяссӧ, а сэсся корисны зонъясӧс ворсны волейболӧн. Бур здук мачасьӧм бӧрын кодлыкӧ воис мӧвп сайкӧдчигмоз ветлыны верст ылнаын мында сулалысь геодезическӧй вышка дорӧдз. Джуджыд да пырыс тыдалана, гожся енэжлӧн лӧз йиркӧ пыксьӧм, сійӧ чайтсис кытыськӧ мӧд муысь воӧм караб кодьӧн.

Як Вань Тим Яков да Марпа тьӧтлӧн ыджыд пиыс, Ӧльӧ, мунісны водзынджык, а Ёнгри Ӧндрейлӧн Вася локтіс нывъяскӧд и гажӧдіс найӧс сёрни-басниӧн. Тшӧкыд сьӧд юрсиа, сьӧд синма, мугов чужӧма том морт лукавӧя видзӧдлывліс на вылӧ да зэв эскӧдана нуӧдіс висьтсӧ:

— Муна ӧтчыд вошӧм кӧръясӧс корсьны. Гӧгӧр лым. Веж кӧдзыд — сэн и тан куварканъяс гатшасьӧмӧн куйлӧны, лэбиг-костіныс кынмӧмаӧсь. Другысь понмӧй сувтіс, пельяссӧ чошкӧдіс. Кывзыся — кӧнкӧ раскас ыджыд шум-зык кылӧ. Ачым повзи — мися, кӧинъяс кӧръяс вылӧ уськӧдчӧмны. Босьті киӧ пищальӧс да матыстчи. Видзӧдлі пуяс костӧд и муртса гатшӧн эг усь. Мый эськӧ ті думайтанныд, коді зыксӧ лыбӧдӧма?

— Ог тӧд, ошъяс кӧ нин-а? — кыпӧдліс пельпомъяссӧ Вера да мунігмозыс нетшыштіс виж юра дзоридз.

— Абу. Сятура гозъя. Эжваса ногӧн — сиръяс. Сир гозъя тыысь тыӧ лым кузяыс пурскӧны-мунӧны, да гӧтырыс верӧс вылас сідз ёрччӧ-пинясьӧ.

— Ха, ха, ха! — ызнитісны-серӧктісны нывъяс.

— Мыйысь нӧ сідз коньӧрӧс велӧдӧ? — серам сорӧн юаліс Вера.

— Абу кажитчӧма сылы мужикыслӧн оланіныс. Бӧр пӧ мамӧ дорӧ муна, сэні пӧ чир да пелядь сёйлі, а тэ пӧ сӧмын йӧршӧн да ёкышӧн вердан.

Кӧть тӧдісны ёртныслысь сӧран модасӧ, но ӧні эз кутчысьны и зонъяс — сэтшӧм виччысьтӧм лои басни помыс. Том йӧз серамысь чуймылісны весиг бокитіджык котӧртысь понъяс, Катшо да Белько. Найӧ сэтшӧма ышмисны — мӧдісны ризъявны ёрта-ёртсӧ панъялӧмӧн матігӧгӧртіыс и неыджыд ты дорысь лыбӧдісны поз выв уткаӧс. Шызьӧм ёртъяс уськӧдчисны корсьны позсӧ. Аддзис Роза. Вит еджыд кольк. Нывъяслы — любӧ, вашъялӧны. Ӧти кольк лэдзлісны ваӧ видлыны, пӧжсьӧма-ӧ, и шуисны бӧр мунігӧн куимсӧ босьтны, вӧчны яеснича. Сэсся кытшовтісны тысӧ да аддзисны нӧшта кык авлык поз. Васялӧн еджыд гӧна Белько зэв ныриса вӧлӧма «яесничаяс» вылад.

— Вася, унаысь казявлі, мыйла нӧ тэ понтӧ ӧтарӧ даддяд новлӧдлан? — неуна водзӧ муныштӧм бӧрын юаліс Вера, коді сибыдджык вӧлі варов сёрниа зон дорӧ.

— Медым кутш ли варыш сійӧс эз лэбӧдны.

— Эта ыдждасӧ?..

— Коркӧ ӧд дзоля жӧ вӧлі. Еджыд да, ылӧдз тыдалӧ, кутш-варышыс ӧтарӧ кыйӧдчисны сы бӧрся. Ӧтчыд, гожсянінын, номъя лунӧ тшынас вӧчи да кӧръясӧс гӧгӧрті дадюлӧн, ӧтилаӧ чукӧрті. Бергӧдчи, а понйӧй абу. Быд вутш улӧ да куст улӧ пыравлі — абу и абу. Шогӧ уси — понтӧм пастукыд нӧ кутшӧм пастук. Коркӧ сэсся аддзи жӧ. Лунь варыш, вӧлӧмкӧ, понйӧс тшапкӧма да ӧтка кыдз йылӧ чӧвтӧма. Лэччынысӧ оз вермы. Кузь сод ковмис карны судзӧдныыс. А понмӧй повзьӧмсьыс сёрнитны кутӧма: «Ог кут сэсся подӧн ветлавны, даддяд новлӧдлы. Коркӧ тадзи кула да бӧрдны кутан». Кӧзяин вӧснаыс жальыс петӧма мадалӧн. Сэксянь и новлӧдла даддьын.

— Кужан жӧ тэ сӧрны, Вася, — шыасис татчӧ Роза. — Вӧртӧм муас кыдз пу тэныд кытыськӧ сюрлӧма, кычаныд сёрнитӧ, дай сод на пӧ вӧчлӧмыд. Мыйысь нӧ кӧть сійӧс вӧчлін? Тэ, Вася, быттьӧ дед Щукарь...

— Сӧра? Содсӧ ме истӧг тувйысь вӧчлі.

— Мыйысь, мыйысь?

— Шуи тай — истӧг тувйысь. Со, Белько подтвердитас. Белько! Волы татчӧ. Сідз вӧлі, да?

«Гав, гав!» — вочавидзис крукыля бӧжа ёртыс.

— Вот, кылан! Кыдз пуыс ӧд миян со — тайӧ роскыс. Сэтшӧм жӧ коръяса и сюмӧд вылыса. Полярнӧй кыддзыс сэки Бельколы юр йылӧдзыс на вӧлі. Кыдзи нӧ содтӧгыс лэччас?..

— А мыйла ӧні понйыд оз сёрнит? — шпынняліс Вера.

— О-о, тайӧ мӧд история. Коркӧ висьтала... Со, вышкаӧдзыд воим нин...

Бӧръя воясӧ кӧр видзысьяс тшӧкыда аддзывлісны пуысь ли кӧртысь вӧчӧм геодезическӧй пасъяссӧ. Но мукӧдыс кӧ куим кока, а судтаыс — кык чом мында и эм, тайӧ вӧлі зэв ыджыд — нёль кока, комын-нелямын метра кузьта. Вӧчлӧмаӧсь, тыдалӧ, во-мӧд сайын — матігӧгӧр жугалӧм эжыс абу на удитӧма бурдны.

Вышкалысь нёльнан коксӧ сой кызта болтъясӧн топыда йитлӧма муӧ кодйӧм бетон изъяс бердӧ. Вывланьсӧ нёльлаті посйӧма да кӧрт перилӧӧн потшӧма гӧгӧрыс. Нёльӧд судтаас тыдаліс неыджыд гӧгрӧс пызан ли пуклӧс, а дзик юр йылас — мыйкӧ шапка сяма.

Чатрасьӧмӧн том йӧз кытшовтісны вышка гӧгӧрыс, видлалісны-тракйисны. Он, небось, вӧрзьӧд места вывсьыс татшӧм махинасӧ. Кужӧны тай быдторсӧ роч йӧзыд вӧчны! Коланасӧ вайисны, дерт, тракторӧн нюръяс да тыяс-юяс кынмӧм бӧрын, а кыдзи чукӧртісны-йитлісны — ки помысь либӧ кутшӧмкӧ кранӧн?..

Вежӧрыд оз судзсьы шымыртны ставсӧ!

— Заводсяньыс дирижабльӧн и вайисны, кӧнкӧ, дзоньнас! — шуис Ӧльӧ, еджгов юрсиа зон, медтомыс, и ставныс гылыда серӧктісны. Пӧттӧдзныс чиктылӧм бӧрын нывъяс тшӧктісны зонъяслы воськовъясӧн артавны вышка вуджӧрсӧ. Чуймӧм-шемӧсмӧм зонъясӧс такӧдісны: сельхозшколаын пӧ ми велӧдам тригонометрия, кӧні гижӧма, кыдзи треугольниклӧн ӧти бок да пельӧс серти позьӧ артыштны мукӧдсӧ, и ӧні тӧдмаласны вышкалысь судтасӧ. Тӧбӧка кокнысӧ вылӧ да ылӧ чӧвталӧмӧн зонъяс шӧралісны вышкалысь вуджӧрсӧ. Но воськов лыдныс эз ло ӧтмында. Шӧркост лыдпассӧ босьтӧмӧн нывъяс «синус-косинус» да «корень-тангенс» шуалігтыр кутісны кӧлдуйтны сёй сора лыа вылын. Ӧтиыслӧн судтаыс лои комын кык метр, а мӧдыслӧн — тӧдчымӧн унджык.

— Часлы, ме Белькоӧс нярталаысла ыстывла, сійӧн йывсяньыс стӧча мерайтам, — миритіс вензьысьясӧс Вася.

— А збыльысь, зонъяс, кайлам и эм йылӧдзыс! — кыпыда горӧдчис Роза. — Гортсаяс вӧсна гажӧй быри! Видзӧдлам, оз-ӧ кӧть вичко юрйывным тыдав. Сійӧ миян мыльк вылын сулалӧ и ылісянь тыдалӧ. Кайлам, зонъяс. Коді медся смелӧй, вперёд!

Зонъяслы окота жӧ вӧлі матігӧгӧрсӧ видзӧдлыны, и эз пыксьыны.

— Та вылнасяньыд не сӧмын Эжва берегыд, Москва вермас тыдавны, — шмонитыштіс Яша, медся верстьӧыс на пиысь. Сійӧ арнас мунӧ армияӧ. Медводз и кутчысис содъясас. Сы бӧрсянь мӧдӧдчисны Ӧльӧ, Вася, сэсся и нывъяс. Бетон изъяссӧ «пасйыштны» удитӧм Катшо да Белько бергалісны сод улас да кадысь кадӧ никсалігтырйи, жаляддза видзӧдісны кӧзяева выланыс — кытчӧ пӧ тіянӧс Лёкыс му вывсьыс нуӧ.

Медводдза судтасӧ, пӧсьйывсьыд, том йӧз ӧдйӧ и ӧдӧлитісны. Сувтісны посйӧд вылӧ: «Ух-ты! — артмис ставлӧн ӧтвылысь. — Кутшӧм мича татысянь тундраыс, ку-у-тшӧм вылын!» И кавшасисны водзӧ. Но кор пӧсялӧм кымӧсъясӧн чукӧртчисны мӧд посйӧд вылас, вышка тасъяс костӧд небыдика ыргысь тӧвруыс, тыдалӧ, сайкӧдыштіс ышмылӧм вир-яйнысӧ.

— Ой, ме сэсся ог кай, зэв тай тӧла! — платтьӧ бӧжсӧ куталіг бӧрыньтчис Вера.

— Ме ог жӧ, велавтӧгыд юр гӧгӧрмунӧ. Уся да понйӧй бӧрдысьӧн кольӧ, — видзӧдліс кельдӧдыштӧм чужӧма ныв вылӧ да серам сетіс Вася.

— Босьтчим, да каям нин! Комын кык тшупӧдыд — тшаква! — збоя на ышӧдіс ёртъяссӧ Яша.

Мӧдӧдчисны водзӧ. Яша бӧрся вӧтчисны Роза да Ӧльӧ. Но дзик веськыд содтіыд, вӧлӧмкӧ, ёна сьӧкыдджык кайны нёриньтӧм сертиыс, и нырщик ачыс раммис.

— Вася талун ӧтчыд эз жӧ пӧрйӧдчы — увлань видзӧдігӧн юрыд, забыль, бергӧдчӧ. Тӧла и, — зэв збыльысь шуыштіс Яша. — Водзӧ ог кайӧй, усьны вермам. Татысянь ставыс бура тыдалӧ. Коді вӧчис, мед сійӧ, колӧкӧ, каяс.

— Этша нин коли, ог косӧй, — вочавидзис та вылӧ Ӧльӧ. — Вӧчысьясыс кӧ вермисны йылӧдзыс волыны, и ми вермам. На кодь жӧ йӧз. Тэ, Яша, тулыснас, Перна шор дорад весиг ошкысь абу повзьӧмыд, вӧтлӧмыд пиӧдчан кӧр дорсьыс. Давай, давай, каям водзӧ!..

— Сэксӧ ӧд ме пищаля и дадюла вӧлі, ковмис кӧ, позис и бокӧ войӧдны. А тані — киыд кӧ мынас, и пом, — сьӧлӧм сетіс Яша.

— Сідзкӧ, ме кая, зонъяс! — Роза кутчысис содйӧ.

— Энлы, Роза. Лэдз китӧ! — Ӧльӧ вештыштіс нывкаӧс и ачыс сувтіс сод вылӧ.

— Роза, Ӧльӧ, эн кайӧй! — горӧдісны улісянь Вера да Вася. — Со, кодкӧ дадюла татчӧ локтӧ. Лэччӧй, лэччӧй!

Но эз кывзыны. Тшупӧд бӧрся тшупӧд — кавшасисны асныра ныв да зон медвылыс судтаӧдз. Посйӧд вылӧ воӧм бӧрын, тіралысь ки-кокаӧсь, кутчысисны перилӧясӧ и чӧла, долыда видзӧдлісны ёрта-ёрт выланыс. Шуны мыйкӧ эз вӧв некутшӧм вын.

А на бӧрсянь, вӧлӧмкӧ, локтӧ и Яша.

Том морт збыльысь эз кӧсйы водзӧ мунны, сьӧлӧмыс топавліс, но... кор артельӧн мыйкӧ вӧчан, кыдзи ёртъяссьыд кольччан? Эз и тӧдлы — кутчысьӧма содйӧ. «Бӧр, гашкӧ, косны?» — некымын воськов бӧрын воліс падъялан мӧвп, но вылісянь горӧдісны: «Эн видзӧд уліас, ёнджыка кутчысь!» — и косӧм йылысь сёрни эз нин вермы лоны.

Нерпа куысь вурӧм тӧбӧкыс сідзи и видзӧдіс вильснитны кӧрт тшупӧдъяс вылысь. Сод бердӧ топӧдчӧмӧн, ньӧжйӧ вешталіс ки-коксӧ. Вазисны киняулыс и юрсиыс. Содлӧн пом эз вӧв. «Ӧ-тик, кы-ык, ку-им... Нӧшта нёль коли...» Видзӧдліс вывлань и казяліс — пидзӧсъяс выланыс лэдзчысьӧмӧн Ӧльӧ да Роза лӧсьӧдчӧмаӧсь кутны сійӧс. «Колӧ, колӧ помӧдзыс кайны, — тшӧктіс аслыс Яша. — Ог кӧ ӧні кай, мӧдысь некор ог вермы». И йӧткыштчис вылӧджык. Кыліс ёртъясыслысь шошаас да сойбордъяс кутчысьӧмсӧ. Нӧшта ӧти тшупӧд, и пидзӧснас тшукис посйӧд пӧвйӧ.

— Ух, но и страшнӧ вӧлі, ӧдва и кайи, — кок вылас воӧм бӧрын мыжа моз нюмъёвтіс Яша, кимӧдзнас ниртыштіс войталысь пӧсьсӧ. Роза да Ӧльӧ гӧгӧрвоана видзӧдісны сы вылӧ.

— Э-ге-гей, ловъяӧсь? — горӧдісны улісянь. — Москваыс тыдалӧ оз?

— Тыдалӧ! — вочавидзисны вылісянь. — Питерыс и Москваыс тыдалӧ! Эжваыс и!.. Печӧраыс — ва руа!

Но, дерт жӧ, нималана каръяс ни Розалӧн муса Эжваыс эз тыдавны енэжӧдз кыпӧдчӧм стрӧйба вывсянь. Уна сё, а, гашкӧ, и сюрс шор да мыльк янсӧдӧмаӧсь нывкаӧс чужан сикткӧд, шонді югӧръяс улын дзирдалысь важиник вичкокӧд.

— Со, таланьын, Роза, шонді серти кӧ, тэнад Эжваыд, — индісны зонъяс кытчӧкӧ йӧвва рӧма помтӧм ыліас, кодарын еджвидзис мӧд бригадалӧн оланіныс. А верст куим сайын тыдаліс нӧшта ӧти ёсь йыла сайӧдчанін.

— Дзоля Вась дядьлӧн тайӧ чомйыс, — шондіысь синсӧ читкыралӧмӧн шуис Ӧльӧ. — Рытнас, буракӧ, ва ру пуксигас нин воӧмаӧсь, вӧтӧдӧмаӧсь миянтӧ. Кор ми стадаысь локтім — эз на тыдавны. Кодкӧ сэтысянь, со, збыльысь таланьӧ локтӧ. Юӧрӧн ли, гӧсти ли?..

— Ог гӧгӧрво, кыдзи ті сямманныд карта-компастӧг нэмнытӧ ветлыны, он и ылавлӧй? — шензьыштіс Роза, дзугсьӧм юрсисӧ сюйыштіс кӧсынка улас. — А кодарын гожсянінныд, оз на тыдав?

И ставӧн бергӧдчисны войладорлань, кӧні сідз жӧ, кыдзи и гӧгӧр, тыдалісны мылькъяс да гӧпъяс. А на сайын, ылын-ылын, енэжтасланяс, лӧзаліс джуджыд мусюр — йиа Карскӧй море бердын нюжӧдчӧм Пай-Хой Из. Комиӧн — Яран Из.

...Гӧрд чужӧмбана шонді нюмъяліс енэжас. Шувгис, корсюрӧ, тӧвруысь шутёвтлывліс вышкалӧн ордлыа юрйылыс. Полӧмысь мынтӧдчӧм войтыр ветлӧдлісны вышка джодж кузя, любуйтчисны дзоридзьясӧн тырӧм веж тундраӧн. Куртка зепсьыс нывка аддзис карандаш пом. Ёсьтыштісны сійӧс кляпикӧн и гижсисны джодж шӧрас сулалысь гӧгрӧс пызан кодь джек вылӧ.

Кутісны увтны Катшо да Белько. Локтысь дадюлаыс кайӧма нин вышкабердса мыльк вылӧ, чӧвтіс харейсӧ да горӧдіс:

— Видза оланныд, бур войтыр!

— Здравствуйте, Анатолий Михайлович! — став пыдди кыпыда шыасис Вера. Найӧ Васякӧд лэччӧмаӧсь нин.

— Цыпанов воӧма, — тӧдмалісны воысьӧс вышкайывсаяс и мӧдӧдчисны увлань. Лэччынысӧ ӧзӧркӧ, страшнӧкодь жӧ вӧлі, но быд тшупӧд матыстіс чорыд веркӧссӧ, и му вылӧ воисны некутшӧм торъя мытшӧдтӧг.

Сапӧга да шляпаа, шӧр арлыда, зумыд тэчаса воӧм морт, сельхоз отделысь медшӧр специалист, юрнуӧдіс велӧдчысьяслӧн гожся практика уджӧн. Нывъяс кындзи таво практикантъяс ӧти-кык мортӧн вӧліны быд стадаын. Чом дорын нин Цыпанов сёрнитчис бригадиркӧд не виччысьны гожсянінӧ воӧм, а ӧнісянь видлавны номъя лунъясӧ выль препаратсӧ. Лӧдз кӧть петтӧм на, номйыс — тыр. Позьӧ бурджыка, дырджык кадӧн тӧдмавны зеллялысь вынсӧ. Та могӧн жӧ чай юӧм бӧрын шуис ветлыны мӧд бригадаӧ.

Чомйысь петігӧн сылы син улас усис додь бердӧ сувтӧдӧм аслыспӧлӧс харей, дадюв кӧръясӧс вӧтлан зіб. Чеглӧм йыла пуысь вӧчӧм, сійӧ видзӧдчис кыдзи штыка винтовка.

— Кодлӧн нӧ тайӧ? — чуймыштӧмӧн юаліс колльӧдчысьяслысь гӧсьт.

— Старикӧ ты дорсьыс аддзӧма да вайис, — гӧгӧрвоӧдіс Марпа тьӧт. — Асывнас нывъяс купайтчыны ветлісны, но мыйыськӧ повзьӧмаӧсь. Ветліс видлыны, а ӧд збыль кодкӧ вӧлӧма сэні...

— Сюра куканьӧ! — серӧктіс гӧсьт. — Тайӧ харейыс миян пастуклӧн, Зудтӧм Габӧлӧн. Ва руас вошлӧма, асывнас воис кӧтасьӧм маличаа, харейтӧм, и кутшӧмкӧ васаяс йылысь дольӧ. Ми шуам — талун Петыр лун, абу Иван лун, кор русалкаясыд петкӧдчывлӧны, а сійӧ божитчӧ-пасъясьӧ: ва юигам пӧ кутны мӧдлісны, да ӧдва и пышйи...

— Габӧсяньыд, грекӧ вӧйтыссянь, быдтор позьӧ виччысьны. Бур на, мадаясӧс абу дзикӧдз весьӧпӧртӧма, — ышловзис олӧма нывбаба.

Узьӧм водзвыланыс нывъяс петалісны ывлаӧ. Рытъя шонді весьтын дӧввидзысь вышка вылӧ видзӧдлӧмӧн ӧтиыс чӧла, аслыс моз шуис:

— Шань верӧс кодлыкӧ Вася лоӧ. Оз кут, небось, гӧтырыс гажтӧмавны. ...А тэ смел вӧлӧмыд. Эз кӧ зонъяс вӧтчыны, ӧтнад и кайин, кӧнкӧ?

— Ог тӧд. Яша медсясӧ ыззьӧдіс. Поліс ӧд, а кайис... Сы кодь йӧз вылас и кутчысьӧ, кӧнкӧ, тайӧ кӧдзыд муас олӧмыс.

Джуджыд мусюръяс сайӧ лэччис, недыр кежлӧ ойбыртіс войвывса шонді. Помассис шойччан лун... Мый ваяс выль луныс? Он и тӧдлы, бӧр мыччысяс мусӧ гажӧдысьыс; сыкӧд тшӧтш садьмасны да мӧдасны дзользьыны быд пӧлӧс лэбачыс; сэсся и войтыр пальӧдчасны да мӧдасны вӧчны быдлунъя уджсӧ...