ВЕТЫМЫН КЫК ЧАС КӦР ВИДЗЫСЬЯС ОРДЫН

Кольӧм вося медбӧръя лунъясӧ ме, Сыктывкарын олысь, ветлі чужанінӧ, Ярпияк грездӧ, коді сулалӧ Полярнӧй кытш дорын нин. Сьӧлӧм кыскис аддзӧдлыны рӧдвужӧс, дай окота лои нимкодясьыштны чужан мулӧн дивнӧй дивӧӧн — вой кыалӧн пӧртмасьӧмӧн.

Тайӧ жӧ каднас грездӧ локтӧма Ыджыд вок. Сійӧ веськӧдлӧ «Фион» совхозса кӧр видзан нёльӧд бригадаӧн. Ми некымын во нин эг аддзысьлӧй. Гежӧда волігӧн пыр торъявлӧ туйвежным. Вокӧ векджык овлӧ удж вылын.

Ӧні шуда-бур юӧр лэблӧма тундраӧ да кыскӧма Ыджыд вокӧс грездӧ: роч акань кодь мича нылыс петӧ верӧс сайӧ. Жӧникыс — сиктса морт жӧ, Инта карӧ овмӧдчӧм сӧкӧл кодь детина.

Кӧдзыд тундраысь кӧр стадаяс тӧв кежлӧ мунӧны Урал-Из гӧра дорӧ, шоныд вӧр костӧ. Чомйӧдзыс грездсянь 17 верст.

Кӧлысь-свадьба сьылӧм-ворсӧм бӧрын Ыджыд вок шуис:

— Кӧсъян кӧ видлыны томлундырся олӧмтӧ, вай пасьтасьлы да кайлам войколӧн чомйӧ. Сьӧлӧм-мустӧ тыртыштан гаж бырӧм дивӧнад да аскомысь бӧр лэччан грездӧ. Войвывса енэжлысь дзирдалӧмсӧ, зонмӧ, бурджык видзӧдны сӧстӧм веркӧса эрд вылын, кор ӧткӧн сулалан муа-енэжа костас.

Чомйын ме эг вӧвлы кызь кӧкъямыс во да радпырысь сӧгласитчи. Быд мортӧс, коді коркӧ овліс-быдмывліс кӧр дорын, век кыскӧ видлыны чомтӧ да кӧръястӧ.

Тадзи ме бара веськавлі кӧр видзысь йӧз дорӧ да ветымын кык час олі найӧ олӧмӧн да тӧждысьӧмӧн.

КӦДЗЫД ТУЙ

Банйӧм шаньга кодь шонді чунь пасьта на кыпӧдчис Из гӧра сайысь, кор кык «Буранӧн» ми вуджим Вӧркута карлань мунысь кӧрт туйсӧ. Туй бокас вӧчӧма Войвывса Полярнӧй кытшлы знак.

Кыдзьяс да козъяс гыркӧдзныс пырӧмаӧсь толаясӧ. Снегоходъяслӧн гора зыкысь еджыд кымӧрӧн лэбзялӧны байдӧг кельӧбъяс. Тундралӧн паськыд эрдъясын скӧралӧ-шутьлялӧ Войпель, да лэбалысь ловйыд уськӧдчӧма дзебсянін корсьны Усва ю бокын быдмысь посни вӧрӧ.

«Бурансӧ» веськӧдлӧ Ыджыд воклӧн пи, Геннадий, латшкӧс тушаа збойиник зон. Ми воккӧд топӧдчим снегоход бӧрӧ кӧлалӧм доддьӧ, кодлӧн ныр водзас сӧвтӧма да кӧртавлӧма кӧрдорсаяслы козин, кыдзи миян шуӧны — водзасьӧм: небыд нянь, картупель, кынтӧм йӧв, нӧкъя рысь и мукӧд тили-мили. Мӧд «Буранӧн» локтӧны грездса мужичӧй да кӧлысь вылӧ жӧ лэччывлӧм пастук гозъя.

Ӧдйӧ тӧвзьӧны-лэбӧны топӧдӧм лым кузя «Буранъяс». Ыджыд вок читкыралӧ синъяссӧ, вугралӧ шоныд парка-малича пытшкын. Сӧмын чужӧмбаныс гӧрдӧдыштӧма да вом дорыс гыӧрсьӧма тӧврусьыс. Менӧ, карса мортӧс, керкасаяс эськӧ мырдӧн жӧ кӧсйисны сюйны гӧна малича пытшкӧ, но ме эг сетчы налы. Ӧні со тірала, йӧжгыляся-вермася кӧдзыдыскӧд да сьылідзир доймытӧдз бергӧдчылӧмӧн видзӧдлывла водзӧ: кор жӧ сэсся воас-тыдовтчас шоныд пача чомйыс? Карса паськӧмыд тундраад озджык лӧсяв.

Ыджыд вокӧс томдырйиыс, колхозсянь на, мӧдӧдлісны велӧдчыны Ижма сиктса видз-му овмӧс школаӧ, 1956-ӧд воӧ вежис батьӧс, кутіс бригадиравны сы пыдди, и олӧм чӧжсӧ уджалӧ кӧр дорын.

А кӧрдорса йӧзлӧн мерайттӧм верстъясыдлы пом оз и во. Бадъя ёль креж вылӧ кайигӧн орис прицепнымлӧн амортизаторсӧ крепитан болтыс. Кыдзкӧ-мыйкӧ кӧртасим няръясӧн да водзӧ тӧвзим. Додьным босьтчис ӧтарӧ-мӧдарӧ довъявны да кутіс нетшласьны-сутшласьны снегоходӧ. Тадзитӧ ӧдйӧ позьӧ мотортӧ жугӧдны.

Кык-куим верст муныштім да эз кут кывны бӧрсянь локтысьяслӧн шыыс. Бара ковмис сувтлыны, а сэсся и кослыны.

Ва ру пытшкысь аддзим ноксьысь куим мортӧс. Пӧсялӧмаӧсь, ньылӧмныс шорӧн киссьӧ-виялӧ. «Кӧрт сьӧлӧма кӧрныслӧн» гусеничаыс чеччыштӧма да некыдз оз вермыны местаас пуктыны.

Геня племянниклӧн кужӧм сямыс вӧлӧма унджык на серти да здук-мӧд мысти кӧмӧдіс «Бурансӧ».

— Самолётыд бур и «Бураныд» бур да сё майбыр кӧръястӧ на вылӧ он жӧ нин веж, — шмонитӧ пастуклӧн гӧтырыс, Римма Михайловна Янгасова. — Бензин-запчасьтыд мадаяслы оз ков. Оз кульны мунігӧн кокнысӧ.

ВИДЗА ОЛАН, ЧУЖАН МУӦЙ!

Войвылын тӧвся луныд кӧр бӧж кодь дженьыд. Недыр кежлӧ и петавліс шаньга бана шондіыс. Ывлаыс бӧр нин кутіс рӧмдыны, кор кыдз рас сайысь виччысьтӧг тыдовтчис чом. Египетса пирамида моз сійӧ шняпвидзис сьӧд вӧр ді бокын.

Воча воисны кузь гӧна увтысь понъяс. Ме весиг кыпӧдчышті да видзӧдласӧн кӧсйи ӧдйӧджык аддзыны челядьдырся олӧмӧс. Син водзӧ петісны кызь гӧгӧр додь да ӧткаӧн сулалысь кӧра дадюв. Чалльӧсь пу вылӧ ӧшӧдлӧма ыджыд торъясӧн вундалӧм яй. Шор сайын тыдалӧны сёйсьысь-йирсьысь кӧр чукӧр. Чом дорас куйлӧны пес вылӧ вайӧм пуяс. А чом юрӧд петысь кӧрт трубаті пемыдлӧз енэжӧ сявкйӧны бикиньяс. Найӧ кыскӧны-корӧны чом пытшкӧ кынмӧм морттӧ.

Ньӧжйӧ чеччим кынмӧм-турдӧм кокъяс вылӧ да чолӧмасим чомйысь петӧм йӧзкӧд.

Чомсӧ вӧчӧмаӧсь меным ичӧтдырсянь тӧдса местаӧ. Тані Симбей ворга, аргышӧн ветлӧдлан туй, вуджӧ Пальник шор вомӧн да веськыд ки выв бергӧдчӧмӧн мунӧ Феон сиктӧ. Сэні нэм пуксян воясӧ Усва вомса да Ижмаса купечьяс быд во котыртлӧмаӧсь ярманга. Вӧлӧн да кӧрӧн, бечеваӧн кыскӧм шнягаясӧн да каюк пыжъясӧн кайлӧмаӧсь найӧ Ылі Войвылӧ ньӧбасьны да вузасьны.

Сэтчӧ и писькӧдлӧма паськыд ворга-туйсӧ пӧрысь Симбей, кӧр видзысь озыр морт. Удал да збой сизим пикӧд да монькӧд видзлӧма сійӧ миян тундраын ыджыд кӧр стада. Колхозъяс чукӧртігӧн сійӧс кулакавлӧмаӧсь, но нимсӧ кольӧма кӧр дор войтырлы некор быртӧм-воштӧм туйӧ.

ЧОМЙЫН

Ӧдзӧссӧ вӧчӧмаӧсь кӧдзыдсьыс ичӧта. Сы вӧсна, пыригӧн, ковмывлӧ пидзӧсчанясьны.

Чом шӧрын ӧзйӧ стеклӧа карасина лампа, но пемыдсӧ сійӧ оз разӧд.

— Видза оланныд-выланныд!

— Видза! Видза! — ӧтарсянь и мӧдарсянь кылӧны чолӧмалана кывъяс. — Сё дивӧ, карса морт тай нӧ воӧма!

— Ньӧжйӧ татчӧ лок, дона мортӧ! Югыд бисӧ миянлы эз на нюжӧдны, эн люкась пемыдас!

Пуксялім гӧрд бана пач дорӧ да морӧс тырӧн апалӧмӧн зілям шонтыны кынмӧм лысьӧмъяс. Ляпкыдик пызан вылӧ чомса нывбабаяс тэрыба лӧсьӧдӧны сёян-юан. Сӧмын пӧсь чай юигӧн миян воссьӧ кыв-ворным. Сераліг-шмонитігтыр висьталам грездӧ ветлӧм-кайӧм йылысь. Бур шуд да шань мывкыдлун сиӧны чомсаяс гӧтрасьӧм том гозъялы. Шензьӧны карса морт вылӧ шоныд-югыд керкасянь чомйӧ воӧмысь.

Ме сюся видзӧда чом пытшкӧссӧ. Уна во чӧжнад немтор абу и вежсьӧма. Важ ног жӧ сійӧс вевттьӧма-кышӧма сьӧд нойысь вурӧм нюкъясӧн да кадсьыс быгалӧм брезентӧн.

Кӧть эськӧ вежӧрын кольӧма на сюмӧдысь вӧчӧм «ёдумъяс», кодъясӧн сэки чомтӧ вевттьывлісны, но ӧнія кышӧдъяссӧ ошкыны лолыд оз жӧ лэпты. Уна мукӧд шоныд да мича чорыд дӧра нин му вылас эм, а татчӧ со абу на и воӧма.

Керкаын олысьяс моз жӧ ставсӧ вӧчӧма пач гӧгӧр. Ӧтар-мӧдар бокас пасьвартӧма шойччанін-узьланін. Бӧрас, сёр вылын, ӧшалӧ пӧльяссянь на кольӧм кузь ныра ыргӧн мыссян доз. А пач водзас, кӧні югъялӧ лампа, джадж вылӧ пукталӧма енлысь ӧбразъяс. Сідзтӧ эськӧ, кӧр дор войтырыд, оз жӧ эскыны енмыдлы да, но кор сьӧд арся войясӧ лэчыд бушковыд кӧсйӧ жугӧдны нэриник оланінтӧ, а отсӧг некодлысь корны паськыд тундраад — ӧбраз видзӧм модаыс кольӧма на.

Ставыс на тані важъя ног. Сӧмын ӧтитор вошӧма да бырӧма ӧнія чом дор олӧмын. Сы пытшкын оз кыв посни челядьлӧн бӧрдӧм, ичӧт войтырлӧн ворсӧм да вильыш сёрни гор.

ТӦВСЯ РЫТ

Рытъявыв вынсяліс чизыр тӧв. Кутіс нетшкавны чомлысь быгалӧм кышӧдсӧ. Ляпкыдик козъя вӧр воши син водзысь. Муа-енэжа костыс пӧдласис лымйӧн. Сӧмын мокота пыр петысь югыд бикиньяс шоча петкӧдлӧны мортлысь оланінсӧ. Дадюлӧн войӧдіс кӧр дорӧ войся пастук. Некымын здук мысти еджыд эшкынӧн вевттьысис мунысьлӧн туйыс. Вынсяліс водзӧ турӧб.

Чом дорын олӧны сӧмын уджавны велӧдӧм сё-мӧд кӧр-бык, а кӧреннӧй стадаыс йирсьӧ нёль кымын верст сайын, кӧрт туйланьын. Аски Ыджыд вок кӧсйӧ вештыны стадасӧ да чомсӧ Усва ю береглань. Кӧрт туйсӧ вуджӧм могысь станцияысь босьтӧма нин разрешенньӧ.

Пес пилитӧм да поткӧдлӧм бӧрын (кӧрт пачыд зэв азым), мудзӧм мортъяс вевттьысисны маличаӧн да нюжӧдчисны вугыртыштлыны. Ме пуксьывлі сімӧм гӧлӧса радиоприёмник дорӧ. Сэсся аддзи вылыстӧм журнал. Видлалі снимокъяссӧ. Оз лыддьыссьы пемыд би дорад.

Узян кад зэв на ылын. Мӧвпышті: кыдзи нӧ кузь пемыд рытъяссӧ чомъяс йӧзыс колльӧдлӧны? Телевизор да кино абу.

Чусвидзӧ-ӧзйӧ, вӧлӧмкӧ, соляркаа лампа. Карасинтӧ некысь сюрӧдны. Перчкакылӧ кӧрт пачын пес. Доналӧм пач дорад водзтӧ сотыштӧ, а мышкыд кынмӧ. Чишка-швачкакерӧ-виялӧ да сылӧ чайникӧ сӧвтӧм лым. Нывбабаяс гугӧдӧны кӧтасьӧм кӧм-паськӧм, ӧшлӧны сёр вылӧ. Чизыр тӧв шлопӧдӧ лябмӧм кӧртӧда чом кышӧдсӧ. Сьӧд мылькъяс моз куйлӧны-узьӧны мудзӧм йӧз. Племянниккӧд петавлім пес пыртны. Вердім понъясӧс. Сэсся нинӧм керӧмысь вевттьыси аслам пасьӧн да здук мысти унмовси.

КӦРДОРСА ОЛӦМ

Пальӧдісны сёйны. Стада дорысь воӧма да пӧрччысьӧ менам Ваня вок, коді меысь куим арӧсӧн томджык.

— Видза олан, мускыд кыскӧ жӧ, вокӧй, тундраад! — чолӧмалӧ менӧ.

Ваньӧ воклӧн чӧдлач кодь синъясыс нюмвидзӧны. Рад менӧ аддзӧмысь. Вит во сайын воліс жӧ ме дорӧ Сыктывкарӧ.

Турӧба ывла вылас воклӧн тошкыс да ускыс йизьӧма. Тӧбӧкыс да вӧнь тугъясыс сӧнікасьӧмаӧсь, пудъя гира кодьӧсь ӧшалӧны. Кӧр дорысь локтігӧн дадюлыс вӧйлӧма лымйӧн тыртӧм восьса шор гӧптӧ да ӧдва и петӧма сэтысь.

Ваня пуксьӧ ляпкыд куд вылӧ, пӧрччӧ йизьӧм кӧмкотсӧ, нюжӧдӧ кияссӧ ломтысян пачлань. Вештӧ меным мӧд пуклӧс.

— Пуксьы, ошйысь, кутшӧма олан-вылан столича карын. Тэ тай, вокӧ, абу и вежсьӧмыд. Пыр на радейтан ун-дедтӧ личкыны, — сералӧ менам томдырся лябтор вылӧ.

Лӧсьыд видзӧдны дзоля воклӧн нюмбана чужӧм вылӧ. Уна тешкодь ворсӧм-керсьӧмъяс колины вежӧрын челядьдырся кадысь. Но ӧдйӧ котӧртӧ мортлӧн нэмыс. Ӧні ме водзын пукаліс паськыд пельпомъяса верстьӧ мужичӧй. Зарни шабді кодь юрсиыс, Ыджыд вок моз жӧ, пужъясьӧма. Кытшыль воргаяс пуксьӧмаӧсь плешкас.

Армияысь воӧм бӧрын вок гӧтрасис да вель дыр том гозъя ветлӧдлісны кӧр дорын, кытчӧдз эз ковмы челядьлы пырны школаӧ. Борд вылӧ ныв-зонсӧ лэптыштӧм бӧрын выль пӧв петлісны тундраӧ, но ёна повзьӧмысь гӧтырыс кӧр дор олӧмысь ӧтдортчис. А вӧлі тадзи: коймӧд класс помалӧм бӧрын Сергей пиныслы лӧсьӧдлӧмаӧсь дадюв. Но рама велӧдӧм кӧръяс ӧтчыд мыйыськӧ нетшыштчӧмаӧсь да уськӧдӧмаӧсь дадь вывсьыс дзоля морттӧ. Зонкалӧн чегӧма кокыс, да кутӧма лёкмыны. Кӧр дорад докторыд абу. А йӧзсянь ылын олігӧн быдсяма неминучаыс вермас лоны.

Шуд вылӧ, слӧймӧма чом вывті лэбны геологъяслӧн вертолёт. Кыдзкӧ-мыйкӧ казьӧдчӧмаӧсь лэбысьясыдлы, да бур йӧз нуӧмаӧсь дзоля морттӧ Вӧркута карса больничаӧ, кӧні сійӧс бӧр вермӧмаӧсь сувтӧдны кок йылӧ.

Сійӧ жӧ воас ӧти пастуклӧн висьмӧма гӧтырыс. Тайӧ пӧрйӧ некодлы отсавны вӧлӧма паськыд тундраад — нывбаба кувсьӧма, мамтӧг кольӧма кӧкъямыс ичӧт морт.

Ӧні Ваня кӧр дорын ветлӧдлӧ ӧткӧн. Коркӧ, челядьдырйи, зэв повліс гымысь. А дыртӧ кӧр видзигад тшӧттӧм чардбиа гымсӧ нин аддзывліс, зэр улын кынмывліс да лым пытшкын виччысьлывліс турӧба войяс.

Ӧтчыд тулысын, пиӧдчан кадӧ, стадаӧ дӧза дыр волывлӧмаӧсь кӧинъяс. Нэм яндысьтӧг, повтӧг, лун шӧр лунӧ уськӧдчывлӧмаӧсь горш зверъясыд кӧръяс вылӧ. Уна посни теля-кӧрпи джагӧдӧмаӧсь. А важенка кӧръяс доймӧм-повзьӧмсьыс чӧвталӧмаӧсь кынӧм пытшкӧсса ловъяссӧ кулӧмӧн.

Лун лыдсӧ воштӧмӧн пастукъяс дӧзьӧритӧмаӧсь сэки стадасӧ. Оз узьны, мукӧд войнас сійӧ жӧ синнас чеччӧны, кутшӧмӧн и водлӧны.

Сэсся коркӧ югыд войын Ванялы удайтчӧма жӧ кӧинъястӧ кыйӧдны. Ӧтиӧс айбарчасигас лыйӧма, а мӧдыс ранитчӧма да кутӧма пышйыны. Вирыс пузьӧма воклӧн ад горш вылӧ. Чарӧма лым вывті вӧтӧдӧма кӧинсӧ да кӧсйӧма мӧдысь лыйны, но пищальыс абу пезьдӧма. Дурмӧм кӧин уськӧдчӧма вок вылӧ. Ваня удитӧма сӧмын лӧсыштны пищаль лӧжаӧн юрас. Сэсся бертӧма сійӧс лым вылӧ, кватитӧма голяӧдыс да кияснас кусӧдӧма пеж зверлысь ловсӧ. Ёсь гыжъя кокъясыс морӧс яйӧдзыс удитӧмаӧсь парсавны малича пырыс вокӧс.

Но кӧинъясыд вежӧртӧмӧсь. Сьӧлӧмыд вӧрзьӧ тыр вежӧра йӧзлӧн пакӧститчӧмысь.

Тадзи жӧ ӧтчыд, тулысъявыв, Инта карса веськӧдлысьяс тшӧктӧм серти кутасьӧмаӧсь стадаас, медым КБО-лы сетны кыс. Котралӧмысь весьӧпӧрӧм эньяс сідзи жӧ чӧвталӧмаӧсь пияннысӧ. Тувсовъя лябмӧм камыс-кучикыс бур пими вылӧ оз жӧ нин эськӧ лӧсяв да мый керан — кодъяслыкӧ дум босьтӧма тыртны вурсьӧм кузя план. А ӧд пастукъяс зільӧны кӧр лыд содтыны, виччысьӧны пиянасьӧм. А татшӧм дур индӧдъясыс став тӧждсӧ киритӧны.

Ӧні матігӧгӧрын «лёк сусед», мӧд ногӧн кӧ, «кузь ныра пон» — кыдзи шуӧны кӧр дор войтыр кӧинӧс — абу. Бырӧдлӧмаӧсь тундра вывсьыс став кӧинсӧ. Сӧмын кынь, сан да руч повзьӧдчывлӧны.

Вокъяс шуӧны: таво гожӧм-арсӧ пӧ олӧмаӧсь бура. Кӧръяс дзоньвидзаӧсь. Совхозлы планысь вывті сдайтӧма гос да чӧскыд кӧр яй. Быд сё важенкаысь быдтӧмаӧсь 94 теля.

КӦР ДОР ВОЙТЫРЛӦН МАЙШАСЬӦМЪЯС

Чай юӧм бӧрын вель дыр сёрнитім кӧр видзӧм йылысь.

— Дона гӧсьт! — шуис сэк пӧрысь пастук, коді пенсия вылын нин, но уджалӧ на кӧр дорын. Томдырйи вӧлі збой да Ваня вок кодь жӧ повтӧмӧн и таысь новлӧ йӧзӧн сетлӧм Повтӧм Ӧндрей ним. — Вот тэ, карса морт, олан коми столичаын, висьтав, мый жӧ виччысьӧ водзын кӧр дор олӧмсӧ? Косьмысь кӧр ку моз ичӧтмӧ тундраыс, — водзӧ висьталіс сійӧ. — Ми эськӧ олӧм вылас ог жӧ видзӧдӧ сӧмын кӧр сюръяс пыр, тӧдам, тундралысь озырлунсӧ колӧ сетны йӧзлы, но кыдзкӧ-мыйкӧ колӧ жӧ мӧвпыштлыны и тундрасӧ дӧзьӧритӧм йылысь. Ӧні, кытчӧ он видзӧдлы, быдлаын вездеходлӧн туйяс. Кынмӧм мулысь вевтсӧ жугӧдӧм бӧрын лоисны няйт гуранъяс да шоръяс. А кӧні вердны-быдтыны кӧръяссӧ? Бырӧдны найӧс, бырӧдны овмӧс, кодӧс нэмъяс чӧж чужтӧма да паськӧдӧма кӧр видзысьясӧн?

— А мӧд-кӧ, видзӧдлы, — сюйсис сёрниӧ орччӧн пукалысьыс, сідзи жӧ арлыда морт, — Ваня вокыд да войся пастук, Опонь Офоньысь ӧтдор ми ставным нин пӧрысьӧсь. Кымынкӧ во мысти петам пенсия вылӧ. Но коді миянӧс вежас? Кодлы кутшӧм киясӧ сетны уджнымӧс и тӧждлуннымӧс?

— А коді нӧ татчӧ пырас уджавны? — содтӧ Ваньӧ вок. — Сӧмын сійӧ, кодлы некытчӧ сэсся мунны, кыдзи Офоньлы, кодӧс рӧдвужыс кызмырдӧн ыстісны чомйӧ, медым водка-вина дорсьыс ылынджык сійӧ вӧлі. Сідз жӧ и меным — кодлы колӧ отсасьны Ыджыд воклы ас кӧръяс видзны. Эз кӧ вӧвны асланым кӧръясным, миян челядьным эськӧ, колӧ кӧ, корны петісны.

— Ог тӧд, кӧні кыдзи, — водзӧ висьталіс Ваня вок, — а со нэмсӧ ветлӧдліс тундраті Ӧндрей дядь и ветымын кык во уджалӧ-олӧ Ыджыд вок кӧр дорын, и на вывті сӧмын нин ыджыд из эз быгыльтчыв, ставсӧ жӧ нин аддзывлісны найӧ тайӧ сьӧкыд удж вылас, а удждонсӧ мынтӧны сы мында, мый тувсов кабер-байдӧглӧн серамыс петӧ.

Донъялӧны миянлысь уджсӧ «конно-ручнӧй» сетка кузя. Лунъя удждоныс пастуклӧн лоӧ 4 шайт 6 ур, чумработнича-нывбабаяслӧн — 3 шайт 37 ур. Ачыд лыддьы, уна-ӧ лоӧ тӧлысьнас? Гезйӧн он кыскы том йӧзтӧ кӧр дорад тадзтӧ. Сы вӧсна и бырӧма чом пытшкын челядьлӧн кыввор. Ловъя вужсӧ орӧдісны кӧр видзӧмлысь нюйтӧсь ваа ты кодь дудлӧм воясӧ.

Мый ме верми висьтавны кӧр дор войтырлы? Сӧмын ӧтитор, мый ӧні уна йӧз нин лэптӧны гӧлӧснысӧ тундра дорйӧм вӧсна. Прӧстӧй йӧз асьныс кутісны бӧрйыны юрнуӧдысьясӧс и коркӧ, гашкӧ, кодкӧ и думыштлас кӧр видзӧм йылысь. А чомдорса йӧз и асьныс тайӧс тӧдӧны да бур лун вылӧ и надейтчӧны. А ӧні ковмас на овны важ ногӧн: кызьӧд нэм помасигӧн сідзи жӧ, кыдзи и нэм заводитчигӧн.

ЛЁК ЮӦР

Асывнас ывлаыс мичаммӧма, шондӧдыштӧма. Тэрыба мысси сӧніка ваӧн да пукси пызан сайӧ. Ёсь пеля понъяс ыджыд зыкӧн кутісны мыйыськӧ увтчыны. Уськӧдчисны толаӧ вӧйӧм кыдз раслань.

Дадь вылӧ ӧти пидзӧснас тшукӧдчыштӧмӧн лым бус пытшкын тӧвзьӧ войся пастук. Еджыд быг киссьӧ мудзӧм кӧръяслӧн нюжӧдӧм кывъясысь.

Бригадир видзӧдліс локтысь пастук вылӧ, да чужӧмыс пемдіс, сьӧд кымӧр кодь лои, гӧгӧрвоис: лёк юӧр вайӧ тэрмасьысь мортыд.

Пастук чӧвтіс харейсӧ. Кӧръяс зутш сувтісны, быттьӧ поездлысь «стоп-кран» нетшыштісны. Пастук ылысянь на горӧдіс:

— Беда, бригадир! Нярмӧм голяа дурмӧм кузь ныра понъяс волісны кӧр костӧ! Пасьвартісны, разӧдісны стадасӧ. Дас мында кӧрлысь орӧдісны голясӧ!

— Кутшӧм звер? Кӧинлӧн дукыс уна во нин абу тундраын. Висьтав бура!

— Асъявыв, кор югдыны нин кутіс да лӧньыштіс, здукӧн юковтчис стада. Видзӧда — кӧинъяс! Горза мый вынысь. Сьӧвзи пищальысь. Эз повзьыны — стада шӧрӧ пырисны. Котӧртісны дадь дорті. Куим кӧин. Ӧтилӧн голяыс гӧнтӧм, няр, быттьӧ юрыс орны кутӧма. Ки пасьта куш местаыс, — тэрмасьӧмӧн висьталіс войся пастук.

Кӧр дор войтыр кытшӧн сувтісны повзьӧм морт дорӧ. Лёк юӧр кынмӧдіс ставныслысь чужӧмсӧ, дыр нин татшӧм шогыс эз вӧвлы.

— Тэ, гашкӧ, бара кылӧдлін синъястӧ клянича дозсьыд да пон чукӧр аддзылін? — юаліс пӧрысь пастук.

Шурыд кывъясысь войся пастук джӧмдыліс, но водзӧ висьталіс:

— Син видзӧдласыс да вӧдитчӧмыс налӧн вӧлі пон манера кодь да мӧвпыштлі жӧ, мися, волісны овчаркаяс, но ныр-пельыс эз вӧв понъяслӧн, кок туйыс кӧинлӧн.

Зумышмӧм чужӧма бригадир чорзьӧм гӧлӧсӧн тшӧктіс ӧдйӧ помавны чай юӧм. Домавны дадювъяс да ставлы мунны кӧр стадаӧ. А Геннадий племянниклы шуис ветлыны грездӧ да юӧртны прӧмыслӧвикъяслы. Мунігмоз пыравны станцияӧ да вежны аски кежлӧ кӧрт туй вуджӧм вылӧ кабаласӧ.

Час мысти, ӧти бӧрся мӧд, вит дадюв да кык снегоход вӧрзисны чом дорысь. Ме коли ӧтнам нывбабаяслы отсасьны. Гаж воши, ни серам оз пет, быттьӧ морт кулӧма.

Петавліс да бӧр пырис кӧдзыд шонді. Лыжиӧн ветлі вӧр діӧ, кералі да ваялі пес. Синъяс ӧтарӧ бергӧдчӧны кӧр стадаӧ мунан туйлань.

Сёр рытын нин воисны пастукъяс. Дадьясӧ сӧвтӧмаӧсь виӧм кӧръяслысь вундӧм кокъяссӧ. Кынмӧм кучикыс оз кульсьы, черӧн да пилаӧн чинталӧмаӧсь найӧс пидзӧс вывтіыс, медым кӧть босьтны кысъяссӧ.

ВЕЖӦРӦ МӦРЧЧАН СЕРПАС

Асывводз Сыктывкарсянь жергысь радио юӧртіс: локтан лунъясӧ пӧ войвыв районъясын лоӧ веж кӧдзыд.

Пемыдлӧз саридз гыяс сайысь моз лэптысьӧ Из сайсянь шонді да гӧгӧр югзьӧдӧ.

Гежӧд козъя вӧр костті да кыдз раса мылькъяс вывті чукыль шор пӧлӧн паськӧдчӧма кӧр стада. Паськыд сюра менурейяс, мича сюра эньяс да кӧрпиян ноксьӧны-сёйсьӧны лым толаяс пытшкын. Тшӧкыда рукӧстлӧны-шыасьлӧны ёрта-ёртныскӧд, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн вуджӧны мылькйысь мылькйӧ, корсьӧны яла нитш. Гӧрдов югӧртор мичмӧдӧ кынмӧм пуяссӧ да йирсьысь кӧръясӧс.

Пастукъяскӧд сулала кыдз раска мыльк вылын. Лӧсьыд видзӧдны батьлӧн ордымъяс вывті паськӧдчӧм стада вылӧ, кывны орччӧн вокъяслысь топыд пельпомъяссӧ.

Перйи питшӧгӧ сюйлӧм киноаппарат да плёнка жалиттӧг снимайті тайӧ вунӧдчылӧм серпассӧ, кодлысь мичлунсӧ позьӧ ӧткодявны войвыв енэжлӧн дзирдалӧмкӧд.

Пастукъяс мунісны дадюлӧн стада ӧтар-мӧдар пӧлаӧ, и недыр мысти зіля увтчысь понъяс чукӧртісны кӧръясӧс, веськӧдісны налысь ныр визьсӧ шонділань, Усва ю дорӧ.

Тӧрыт, рытъявыв, Геннадий племянниккӧд чомйӧ воисны «Буранъясӧн» кык прӧмыслӧвик. Узьыштӧм бӧрын мунісны вӧтчыны кӧинъяс бӧрся. Лунӧн водзджык аддзылӧмаӧсь нин найӧ кӧин туйяссӧ, но пемдӧма да эновтчӧмаӧсь. Зэв повтӧм, шензяна зверъяс воӧмаӧсь: шума-зыка кӧрт туй вывті шӧйтӧны, пыравлӧны туйбокса йӧз оланінъясӧ.

Югдӧм бӧрын, но шонді петтӧдз на, сӧстӧм местаясті, вӧр діяс пӧлӧн, джуджыд лым костті писькӧдчис-вӧрзис Усва ю дорӧ аргыш, вӧчис туй визь кӧр стадалы. Тувсов-арся дзодзӧг кельӧбъяс моз нюжӧдчисны аргыш туй кузя кӧръяс. Лӧнь да кос сынӧдын кылӧ сюръясӧн тотшкӧдчӧм, руксӧм-корскӧм да уна сюрс кокъясӧн шыалӧм.

Геннадий племянниккӧд снегоходӧн ветлам водзӧ, кольччылам бӧрӧ — снимайтам кӧръяслысь мунӧмсӧ. Кӧдзыд киноаппаратысь йиджовтісны кияс, лоисны алӧйгӧрдӧсь, быттьӧ сюйлӧмаӧсь пузьӧдӧм ваӧ. Питшӧг пытшкын да лолалӧмӧн шонтӧдышта найӧс да выль пӧв кутала плёнка вылӧ муса кӧр дор олӧмлысь серпасъяссӧ.

Стада водзын тыдовтчис Вӧркуталань нюжӧдчӧм кӧрт туй. Эргӧмӧн-зыкӧн кӧръяс ныр увті котӧртіс-гӧгыльтчис кӧртӧн лязгӧдчана кузь поезд. Повзьӧм кӧръяс нетшкысьӧны бӧрвыв.

— Хо-оок! Хо-оок! Хо-оок! — юрӧбтіс кос, кӧдзыд сынӧдӧ Ыджыд воклӧн гӧлӧсыс.

Водз кӧръяс аддзисны дадь бӧрын мунысь нырщикӧс. Паськыд сюръяссӧ вылӧ лэптӧмӧн нырщик кӧр ньӧжйӧ тувччалӧ лёк дука мыльк вылӧ, бергӧдлӧ юрсӧ стадалань, вӧзйӧ кывзыны мортлысь чуксалӧм.

— Хоп, хоп, хоп! — горӧдіс стада бӧрын Ваня вок.

— Ать! Ать! Ать! — кыв сетісны пастук ёртъяс, тявӧстісны понъяс. Воськов бӧрся воськов вешйӧны топӧдчӧм кӧръяс нырщиклань.

— Хо-оок, хо-оок, хо-оок! — юргӧ-корӧ Ыджыд воклӧн гӧлӧс.

Чукӧрӧн-чукӧрӧн смелмӧдчӧм том кӧръяс кайӧны мыльк вылӧ. Лэптӧны юрнысӧ. Ловзьӧ том кӧрлӧн син: мыльк вывсянь тыдалӧ важ ногӧн шонді, сярвидзӧ лымъя выль эрд, ю пӧлӧн паськӧдчӧма латшкӧс козъя-понӧля вӧр. Кӧръяс лэччисны горулӧ.

ГРЕЗДЫН

Кӧрт туй вомӧн кӧр стадасӧ вуджӧдӧм бӧрын Ыджыд вок тшӧктіс меным да Геня племянниклы лэччыны грездӧ.

Дас сизим минутӧн топыд туй кузя тӧвзим керка кильчӧ дорӧдз. Гыӧрмӧм градусник петкӧдлӧ нелямын куим градус кӧдзыд. Еджыд ру тыртӧ гортысь посводзсӧ. Шоныд да югыд биа водз жырйын рӧмалӧ телевизор югӧр.

Птица счастья завтрашнего дня

Пролетела, крыльями маня!

Выбери меня, выбери меня,

Птица счастья завтрашнего дня!

Гажаа да лӧсьыда лайкйӧдлӧ сьылысь морт. Йӧктӧны, песласьӧны зон гӧгӧр мича паськӧма нывъяс.

Мамӧ кисьталіс пӧсь чай.

Босьті чашкасӧ — ки-кокӧс дрӧж босьтіс.

— Мый нӧ, пиӧ, лои? — юалӧ мамӧ.

Ог тӧд, мый и висьтавны. Ывла вылын нелямын куим градус кӧдзыд. Сӧмын ветымын кык час олі ме кӧр видзысь йӧз ордын. Ветымын коймӧд во уджалӧ Ыджыд вок кӧр дорын. Тайӧ часӧ сылӧн чомйыс вӧчтӧм на, чайыс пузьӧдтӧм, кӧм-пасьыс йизьӧма.

— Выбери меня, выбери меня,

Птица счастья завтрашнего дня! — кылӧ водз жырсянь сьылысьлӧн гӧлӧс.

Шуд ваян лэбачӧй, эм кӧ тэ, донаӧй, пуксьыв здук кежлӧ кӧр видзысьяс дорӧ.

БӦРКЫВ

Дзонь вежон вӧтӧдчӧм бӧрын прӧмыслӧвикъяс кыйӧмаӧсь ӧти кӧинӧс да ёна и шензьӧмаӧсь. Кӧинлӧн сьыліас вӧлӧма морт киӧн вурӧм домӧд. Сотӧм шыпасъясӧн сэтчӧ гижӧма нимсӧ — «Рембо».

Экспедицияын ветлӧдлысь йӧз коркӧ кутлӧмаӧсь да теш вылӧ быдтӧмаӧсь энь кӧин кычан. Паритчӧма сійӧ ыджыд понкӧд. Пиялан кадӧ кӧиныс пышйӧма вӧрӧ. Пон кодь сюсьӧсь да мудерӧсь, лёк кӧинысь горшджыкӧсь шӧйтӧны-довъялӧны кӧр видзан эрдъясті мортӧн быдтӧм выль пӧлӧс зверъяс — «рембопиян».

БӦРКЫВ ДОРӦ СОДТӦД

Тайӧ гижӧдсӧ йӧзӧдлісны кызь ӧти во сайын, 1989-ӧд воын «Войвыв Кодзув» журналын.

Комын нёль во веськӧдліс Ыджыд вок, Ёвка Вась Кӧсьта Ӧльӧ, Ярпияк грездса кӧр видзан бригадаӧн. Урал-Из гӧрасянь Карскӧй мореӧдз быд ю да мыльк, быд ичӧтик шор да ты вӧліны тӧдсаӧсь да донаӧсь сылы челядьсянь. Тӧдліс, колӧкӧ, стадасьыс и быд кӧрӧс. 1955-ӧд вося «Ящура воӧ» пуктіс ыджыд пай колхознӧй кӧръяссӧ дорйӧмын. Содтіс лыдсӧ совхознӧй стадалы. Велӧдіс пиянсӧ и сиктса том йӧзӧс кӧр дор уджӧ. Но 1991-ӧд вося гожӧмӧ нем виччысьтӧг кутчысьӧма сьӧлӧм-морӧсас и удитӧма сӧмын шуны: «Мый верми — вӧчи, водзӧ мунӧй асьныд!..»

Быдса во эз ов льготнӧй пенсияӧдзыс. Вӧркута карса бур йӧз отсӧгӧн Геня пиыс совхозса директоркӧд вертолётӧн вайисны вокӧс Ярпияк грездӧ. Ай-мам керкаысь гортсӧ петкӧдігӧн кӧдзыд зэр войтъяс пызйыштісны кымӧртӧм енэжысь, быттьӧ и усвадорса Ывлаыс бӧрддзыштіс кӧрдорса Труженик вӧсна. И мӧдысь, гуалӧм бӧрас нин, сійӧ эз вермы кутыштны ассьыс зумыш да курыд синвасӧ.

Кызь ӧти во чӧжнад уна вежсьӧм лои югыд му вылас. Киссис сэкся странаным, бырисны му вывсьыс лыдтӧм-тшӧттӧм заводъяс да фабрикаяс, колхозъяс да совхозъяс. Ыджыд да озыр, ылӧдз нималана «Фион» совхоз пыдди лоис гӧлиник ГУП «Фион», кӧні ӧні уджалӧны воклӧн пияныс, Толя да Саня. Найӧ видзӧны на ас пом кӧръясӧс, и, позьӧ шуны, восьлалӧны на ас рӧдвуж туйӧд. А мый водзӧ лоӧ — некод оз тӧд.

И кор кывла кытыськӧ «Птица Счастья» сьыланкывсӧ, пыр кевмыся, медым пращуръясӧн панлӧм нэмӧвӧйся кӧра воргаяс некор эз вевттьысьны турунӧн. Мед изьватас войтырлы шуд и дой вайысь кӧръяс, кыдзи Вой Кодзув гӧгӧр югыд кодзувъяс, уна нэм на йирсисны ас пастук гӧгӧр!