РӦДВУЖ ТУЙӦД

Ном-лӧддзысь дӧзмӧмысла пышйылӧм кӧр стада сулаліс Кокай ты нырдын, джуджыд бужӧда мыльк горулын, кодлӧн рытыв-войладор бокас кольлӧма на лым тола.

...Ӧльӧ Коля, еджгов юрсиа дас квайт арӧса пастук, кайис дадювнас стададорса мыльк вылӧ да шыбитіс харейсӧ. Сійӧ жӧ здукӧ кӧръяс тшем сувтісны, пырысьтӧм-пыр паськӧдісны бӧр кокъяснысӧ да кӧтӧдісны косьмӧм му веркӧссӧ веж быгъя ваӧн.

Вӧжжи помсӧ кисьыс лэдзтӧг детинка муныштіс дадьсяньыс бокланьӧ, пель пӧлӧдыс сьӧкыда кыскис юр вывсьыс шапкасӧ, ниртыштіс сійӧн пӧсялӧм чужӧмсӧ и буткысис му вылӧ. Недыр мысти, мыльк горувсянь жӧ, сы дінӧ кывсӧ нюжӧдӧмӧн матыстчис кузь сьӧд гӧна, еджыд чута морӧса пон. Сійӧ инмӧдчыліс нырнас кӧзяинлы тӧбӧка кокӧ, мыжапырысь легнитіс ликмунӧм-веськалӧм бӧжнас да нюжӧдчис сыкӧд орччӧн.

— Мудзин, Пальма? — казяліс понсӧ да нимкодя кутыштіс сійӧс кӧзяин. — Шорбокса гӧптас тімбыльтчин да повзьылі: сё морӧ, мися сьылітӧ чеган. Вӧтӧдім, Пальма, сюра бесъяснымӧс! Со, Кокай ты налькйӧ веськалӧмаӧсь. А бокиджык кӧ мунісны, ковмис эськӧ миянлы Карскӧй мореӧдз на бӧрся гӧнитны. Куйлы, шойччышт, ӧні налы сэсся не пышйыны.

Кыксё юр мында кӧр стада, быттьӧ эз и казявлы пастукныслысь вӧтӧдӧмсӧ, важ моз сулаліс, «жарасис», ты нырдын. Кадысь кадӧ дорса кӧръяс чепӧсйылісны ном-лӧдзьясысь стада шӧрас, кӧні вир юысь гагъяс эзджык дӧзмӧдчыны. Мукӧдъяс кавшасисны лыа бужӧд вылӧ или жӧ вильсъялігтыр лэччалісны тола бокӧдыс и кынӧмӧдзныс келісны тола горувса ваӧ. Тӧврутӧм сынӧднас сьӧкыд вӧлі лолавны, тундрасӧ мудз тӧдтӧг пӧжис гожся яр шонді. Сӧмын кӧр кокъясӧн лякӧсьтӧм лымсянь да наӧн жӧ гудыртӧм васянь муртса ӧвтыштіс ыркыдӧн.

Неуна шойччыштӧм бӧрын Ӧльӧ Коля сувтіс да бергӧдчыліс шонді югӧрлань. Заводнӧй головкатӧм часіыс Колялӧн петкӧдліс квайтӧд час асыв, но шонді сертиыс вӧлі нин пажын пӧра. Том пастук кӧрталіс дадь подйӧ вӧжжисӧ, дадьвыв воль увсьыс перйис некымын кытша кузь вӧсни няр (татшӧм нярнас кӧр видзысьяс йӧрасиганыс ӧтчукӧрӧ домавлӧны дадюв вылӧ бӧрйӧм кӧръясӧс), мӧдӧдчис стада дорӧ. Пальма чеччис жӧ, кӧсйис мунны кӧзяиныскӧд, но Коля тшӧктіс видзны сылы ты нырдысь петанінсӧ.

Неыджыд кӧр стадаын кызвыныс вӧліны рам, уджавны велӧдӧм кӧръяс, кодъясӧс кӧр видзысьяс мукӧддырйи кыкысь лун чукӧртлывлӧны геза йӧрӧ, и найӧ эз повзьыны на дінӧ локтысь мортысь. Кодъясӧскӧ сюр пӧлӧдыс, а кодъясӧскӧ и веськыда сьыліӧдыс, Ӧльӧ Коля домис няр кытшъясӧ сылы колана вит кӧрӧс. Вайӧдіс найӧс дадь дорӧ. Лэдзис-прӧстмӧдіс мудзӧм и вынтӧммӧм дадювсӧ, на местаӧ лямкааліс выльясӧс: ӧні, ковмас кӧ, бара позяс вӧтчыны стада бӧрся. Сэсся, медводдза коланатор вӧчӧм бӧрын, дадь вылӧ сувтӧмӧн кытшовтіс синъяснас пымӧн-жарӧн онялысь матігӧгӧрса тундрасӧ.

Веськыдвылын, кузь Кокай ты помын тӧдчис Сибирчата юлӧн увтасіныс, кодӧс лун-мӧд сайын, йывтіыс на, вуджлісны аргышъясӧн кӧр видзысьяс. Таті сійӧ даддьӧн вуджны позьтӧм нин. Увланьын, асыв-войвывладорынджык, Сибирчата юыс йитчӧ чӧскыд гӧрд чериа, сыысь уна пӧв вынйӧраджык Кара юкӧд и сыкӧд ӧтгудыр петӧ сола ваа паськыд эрд вылӧ, Карскӧй мореӧ.

Рытывладорын кык ыджыд юлӧн, Пут да Сӧпча юяслӧн, ӧтлаасяна лайдаясыс, кодъяс сайын лӧзаліс паськыд морӧса мусюр. Мусюр вылас сулалісны кык ичӧт чом: Льӧмва ю вомса кӧраяслӧн мӧдӧд да коймӧд стадаясса йӧз воӧмаӧсь нин гожсянін местааныс да сатшкӧмаӧсь сэтчӧ ассьыныс ёсь йыла оланінъяссӧ.

Сыръя шальӧн моз еджыд яла нитшкӧн, везельӧн да вольӧс турунӧн вевттьысьӧм мылькъяс, эзысьӧн волялысь тыяс, шоръяс да сёнъяс, кӧдзыд мореӧдз пасьвартчӧм сола туруна садаяс — ыджыд ва дырйи ойдлысь видзьяс да нюръяс,— и уна мукӧд пӧтӧса да чӧскыд сёяна йирсянінъяс куйлісны водзвылын, Кокай тысайса тундралӧн нёль ю кост пельӧсын.

А бӧрын?.. А бӧрын, Ӧльӧ Коля мыш сайын, нянь тупӧсь кодь гӧгрӧс му чульк вылын, коліс эськӧ тшынасьны детинка бать-мамлӧн чомлы. Но сійӧ и матын эз тыдав!.. Неминуча суис талун асывнас нёльӧд стадаса кӧр видзысьясӧс. Том пастукӧн вӧчӧм мыж понда колисны найӧ тундра шӧрӧ кӧръястӧг!..

Ӧльӧ Коля лэччис дадь вывсьыс, пуксис да сьӧкыда ышловзис. Дадьводз ящикысь перйис косьтӧм нянь шӧрӧм, чегис шӧрипӧв и чӧвтіс джынсӧ понлы.

— Мый нӧ кутам вӧчны, Пальма? — чӧв олыштӧм бӧрын шыӧдчис детинка сукар тор йирысь крукыль бӧжа ёрт дорӧ. — Позоритчим тай став тундра пасьталаыс, кисьтім-лэдзим кисьыным кӧрнымӧс. Да-а... Юръяндзим...

— А ставсьыс тайӧ, юртӧм «лешак машинаыс», мыжа, не кӧ сійӧ, эз эськӧ татшӧмыс ло,— скӧра шуис детинка, пӧрччис кисьыс часісӧ, коді пыр на петкӧдліс квайтӧд час, и босьтчывліс шыбитны сійӧс, но эз шыбит. Здук-мӧд видзӧдіс ӧти местаын сулалысь стрелкаяс вылӧ, сэсся восьтіс часіыслысь пӧдансӧ, перйис корпус пытшсьыс механизмсӧ и заведитіс сійӧс ичӧтик клещиӧн. Шонді сертиыс пуктіс кадсӧ, сюйис механизмсӧ местаас, пӧдлаліс, кывзыштіс тічкӧмсӧ и думыштчис лоӧмтор йылысь. А лои со мый.

Некымын лун сайын часіыслӧн, кодӧс первойя дежурство водзвылын козьнавліс Яшӧ дядьыс, воши заведитан головкаыс. Ремонтнӧй мастерскӧй тундраын абу, и выльӧс он ньӧб. А тулыс-гожӧм пӧраӧ, кор шондіыс лун и вой енэжас ӧтмоза ӧзйӧ, часітӧгыд пастукыдлы прӧстӧ мат. Головка пыддиыс зонкалы ковмис ладмӧдны бабыслӧн кудйысь ликмысьӧм торъя сакар поткӧдлан клещисӧ. И кӧть эськӧ бур, мый часіыс эз чӧлав нэм кежлӧ, но, медым заведитны сійӧс, та вылӧ ӧні колӧ вӧлі уна кад да ноксьӧм.

А тавой стадаыс номъясис рытсяньыс, кузь войбыд эз сувтлы ӧти местаӧ, и зонкалы часісӧ заведитны здук эз вӧв. Сӧмын асъявылас нин, кор вой тӧвру пӧльыштіс да лӧньӧм кӧръяс йирсьыны кутісны, Ӧльӧ Коля дадь вывсьыс чеччис. Джуджыдкодь му чульксянь стадаыс бура тыдаліс, и думыштіс куйлыштны-шойччыштны, но, загреки вылад, мудзӧмысла веськыда нитшка му вылас и сунгысьӧма нырнас.

А водзӧсӧ и казьтывны шог. Гоз-мӧдысь палявліс, видзӧдлывліс часі вылас, а сійӧ петкӧдліс пыр ӧти кад,— сідзкӧ, унзіля мӧвпыштліс Ӧльӧ Коля, сутш кежлӧ сылӧн и вугыртсьӧма,— и бӧр куньліс синсӧ. А кор дзикӧдз садьмис, шондіыс харей йыв вылнаын нин вӧлі и веретя сайсянь медбӧръя кӧрыслӧн муртса бӧж йылыс мыччысьліс.

— Вӧтчиганым кӧ эськӧ тэ, Пальма,— бара шыасис пон дорас пастук,— боктіыс стадасӧ кытшовтін, а эн керкаса пон моз бӧрсяньыс зырӧд да кӧръяслысь ӧдсӧ ёнджыка содтӧд, да эз кӧ дадьным изйӧсь мыльк бокӧ пӧрлы, гашкӧ и, водзджык вермим найӧс сувтӧдны, но мый ӧні вӧчан?.. Кыдзи бабӧ шулывлӧ: кисьтӧм ватӧ он курав. Сёйыштім тай, вай сэсся видлам бӧр нуӧдны стадасӧ. Чомсаяс, колӧкӧ, шогсьӧны-вийсьӧны ми понда.

Ӧльӧ Коля пуктіс гач зептас клещисӧ, босьтіс харейсӧ да лэччис понйыскӧд стада дорӧ. Быдса час гӧгӧр кык ёрт зілисны вӧтлыны кӧръяссӧ сулалан места вывсьыныс, но немтор эз артмы. Пальма гораа увтчӧ, кутчысьлас кӧръяслы коклябӧрас, повзьӧдас найӧс, торйӧдлас стадасьыс неыджыд чукӧр да котӧртӧдас бокланьӧ, а стада здук мысти бӧр нин кайӧма лым вылас. Медбӧрын, нора никсігтыр, Пальма ачыс пырис-войӧдіс кӧзяин кок костӧ, кутшӧмкӧ дӧзмӧм кӧр сӧтыштӧма сылӧн ёсь нырӧ.

Том пастук вынтӧммис жӧ кӧръясӧс корны-вӧтлыны, айк-айк-кайтны да ко-ок-кайтны гӧлӧсыс эз ло.

— Найӧс ӧні юмов преникӧн он кыскы лым вывсьыс, ковмас шонді лэччӧмсӧ виччысьны,— броткыштіс детинка дадь вылӧ пуксьӧм бӧрын. — Талун батьӧ кӧсйысьліс ӧтувтны стаданымӧс пиӧдчан стадакӧд. Медбӧръя вой нин эськӧ ме караулитча да, кор сӧмын мына наысь, сюра бесъясысь!.. Ӧдйӧ ӧтнад колян, Пальма,— дадювса вуджӧрын куйлысь понлань копыртчылӧмӧн другысь горӧдіс Ӧльӧ Коля. — Илья лунӧ, вертолёт кӧ воас, муна ме татысь. Карӧ муна, книгаяс печатайтны кута велӧдчыны! Сё загреки тайӧ кӧр дор олӧмыс, Пальма! Мыйсӧ сӧмын ми тэкӧд эг аддзывлӧй кык тӧлысь пастукалігӧн... Помнитан медводдза войнымӧс?.. Сиктгӧгӧрса пуяс сэки, колӧкӧ, веж коръясӧн нин ворсӧдчисны, а тані, тундраын, сы лунӧ пидзӧсӧдз лым усис. Сэсся пурга кыпӧдчис — дадюв кӧръяс усялӧны, тӧв воча оз вермыны мунны. Тэ, Пальма, дадь улам дзебсин и меным войбыд ӧтнаслы ковмис подӧн стадасӧ гӧгӧртавны. А кымынысь, Пальма, зэр улӧ веськавлім?..

Муна, муна ме татысь. Батьӧ шуӧ: зэв кӧ окота, пиӧ, ог кутӧй. Вӧльнӧйлы вӧля. Сӧмын карса моднӧй гачтӧ да лака туфлитӧ пӧ ас сьӧм вылад ньӧб, уджалышт арӧдзыс, кытчӧдз Микул Ӧндрей отпускысь оз во. А сыкӧд ми сёрнитчим, воас Ӧндрей дядь водзджык, Илья лунӧ.

Ӧльӧ Коля чеччис дадь вывсьыс, лэччыліс ты дорӧдз, мыссьыштіс, ва юис. Сэсся пӧрччысис улыс паськӧмӧдзыс и водіс гожъявны дадьвыв воль вылӧ, дадюв кӧръяссянь неуна бокланьӧ, кодъяс, кыдзи и кӧр стада, ӧтарӧ дзӧрисны-вӧрисны да корсйӧдлісны лӧдзьясысь. Лунтыръясӧн ӧткӧн караулитчигӧн зонка, буракӧ, велалӧма сёрнитны нёль кока ёртыскӧд и гатшӧн куйлігтыр водзӧ юксис думъяснас орччӧн ляскысьӧм Пальмакӧд.

— Муна карӧ, велӧдча да сэні и кута овны. Зэр ли лым ывлаын — шоныд патераын наӧдз меным делӧ оз ло. Благодать! Кута паркӧ да танцы вылӧ мича нывъяскӧд ветлӧдлыны. Театрӧ да. Тані ӧд, Пальма, став тундра пасьталаыс сӧмын ӧти нывка и эм и то мӧдӧд стадаын, мӧд чомйын олӧ. Синкымъясыс сылӧн лайкун бордъяс кодьӧсь, ачыс тувсов асыв моз нюмъялӧ, но кыдзи сійӧс аддзылан да кутыштлан, кор ӧтарӧ кык джуджыд ю сайӧд ветлӧдлӧ? А карад, Пальма, мича нывкаыс тыр!

А сідзсӧ пасьтӧм нывтӧ Ӧльӧ Коля сӧмын серпас вылысь на и аддзыліс. Ӧтчыд Микул Ӧндрей, кодӧс кольӧм во Ӧльӧ Колялӧн батьыс пастукавны чомйӧ катліс (сыкӧд и Пальмаыс гожӧмбыд уджаліс), сетліс зонкалы «Войвыв кодзув» журналысь повесьт лыддьыны. Сэні, коми кывъя гижӧд водзвылас, вӧлі серпасалӧма (йӧз серам!) дзик пасьтӧм нывкаӧс зонкакӧд, а гижӧдыс помасьӧ, кыдзи гымалігӧн найӧ кайӧмаӧсь йирк вылӧ да шебрас улас окасьӧмаӧсь да маласьӧмаӧсь. Лыддян да весиг вирыд пузьывлӧ! Бӧрвывджык сійӧ гижысьлысь Ӧльӧ Коля нӧшта на некымын удж лыддис, и быдлаын сэтшӧм маласьӧмыс эм. Фото сертиыс дядьӧыс нэмсӧ уджалӧм кӧр кодь нин, а, буракӧ, ён хораӧн вӧвлӧма томдырйиыс, уна важенкалысь сьӧлӧмсӧ косьтывлӧма. Да-а... Оз кӧ ылӧдчы аслас гижӧдъясын, пӧрысьладорыс сылы эм мыйӧн том зонъяс водзын ошйысьны...

Ӧльӧ Коля, кӧр видзысьяслӧн быдтас, дерт, эз первой гожӧм кӧр дорын ов. Челядьдырсяньыс, тшӧтшъяяс мозыс, отсасис батьлы и дедыслы: жар лунӧ, кыдзи талун, сулавліс стада сайын, видзис найӧс тандара вылысь петӧмысь да тӧв воча зэлӧдчӧмысь, мукӧддырйи кодкӧ пыдди вайӧдліс кӧръяссӧ йирсянінысь чом дорӧдз и коркӧясӧ весиг лунтыръясӧн дӧзьӧритліс найӧс. Кӧръяслы прививкаяс вӧчигӧн, кор ӧти сайысь тӧдмавлӧны кӧръяслысь юр лыдсӧ, Ӧльӧ Коляӧс квайтӧд класс помалӧмсянь индывлісны артасьны. Кутӧм кӧрлы прививка вӧчӧм бӧрын пастукъяслӧн юӧртана горӧдӧм вылӧ сэн и тан юрӧбтывліс сылӧн гӧлӧсыс: «Есть — хора! Есть — важенка! Есть — хора теля!», и пасйывліс-точкуйтіс найӧс кабала вылӧ. Но век жӧ, веськыда кӧ шуны, эз кыскы сійӧс кӧр дор олӧмӧн овны. Кор мамыскӧд ӧти даддьын на ветлӧдліс, шуас вӧлі сійӧ: «Видзӧд, пиӧ, со тэнад няравейыд, еджыд кӧрыд, мунӧ!» Зонка видзӧдлас кӧр вылӧ, тӧдмалас ли оз сійӧс, шуас сӧмын: «Но, мадаӧй, мунам тай!» Век аслас кутшӧмкӧ думъясӧн оліс и ичӧтсянь зэв ёна радейтіс лыддьысьны.

Гашкӧ, книгасӧ радейтӧмсянь и чужис Ӧльӧ Коля сьӧлӧмын кӧсйӧм: велӧдчыны книга лэдзысьӧ. Лыддьысьысь мортлы любӧ кутны киас свежӧй типографскӧй краскаӧн ӧвтысь выль книгатӧ, но ещӧ нин любӧджык аслад киясӧн сійӧс вӧчны. И кӧні, не кӧ карын, позяс велӧдчыны тайӧ интереснӧй уджас?

Но кор Ӧльӧ Коля юксис думъяснас бать-мамыскӧд, эз ставӧн сы дор лоны. Пиыслы бурджык да кокниджык олӧм бурсиысь мам, дерт, радліс, мый пиыс кӧсйӧ мунны велӧдчыны карӧ. Дедыс чӧв оліс. Мый шуис бать — тӧдам нин. А бабыслӧн кывъясыс вӧрзьӧдісны зонкалысь сьӧлӧмсӧ, и ӧніӧдз сійӧ падъяліс наысь: «Дедыдлӧн айыс ёв ва кодь визув да збой кӧр видзысьӧн вӧвлі. Ёвка Васьӧн коли сійӧ йӧз паметьӧ. Дедыд сылысь делӧсӧ водзӧ нуӧдіс. Ёвка Ӧльӧӧн ыдждӧдлӧны ӧні тэнсьыд айтӧ. А тэнӧ нӧ кыдзи кутасны тӧдны йӧзыс, дона внукӧй, кӧсъян кежны рӧд туй визьсьыд да? Книга печатайтӧмыд, гашкӧ, и бур делӧ, но уна йӧз костас тырмас-ӧ выныд да сямлуныд аслад внук-пилы выль тӧдчана да вежавидзана рӧдвуж ним сетны?.. Эн тэрмась, мада, бура думыштлы, олӧмыд ӧд абу лата пӧв вомӧн воськовтӧм».

— Пальма, а муна кӧ ӧд ме карӧ, сэсся некор нин ог аддзывлы тайӧ кытшыль тысӧ ни гожсянін местанымлысь мича мылькъяссӧ да вадъяссӧ, тайӧ нёль ыджыд юсӧ ни моредорса сола туруна садаяссӧ! И некор сэсся ог волы татчӧ... Но и мед!.. — Кокай ты нырдлань бергӧдчывлӧмӧн кыв кӧрталіс аслас думъяслы зонка. — Нэм кежлӧ менӧ татчӧ абу сиралӧма! Карсаяс вермӧны овны кӧръястӧгыс, сідзкӧ, и ме верма!

А ывлаыс, вӧлӧмкӧ, зонка мӧвпалігкості вежсьӧма. Рытыв-войвывсянь лэптысьӧмаӧсь кымӧръяс, кыліс гымыштӧм шы. Кокай ты веркӧссӧ серлӧдлісны посни гыяс. Кивывса киссьыштӧм «лешак машинаыс» петкӧдліс кадсӧ кык час. Том пастук тэрмасьӧмӧн пасьтасис да муніс стада дорӧ.

Кӧръяс эз нин воддза моз топыда жмитчӧмӧн жарасьны. Ӧткымынъяс торйӧдчӧмаӧсь нин стада чукӧрсьыс да чорыд сьӧд паръяснаныс ӧктышталӧны берегдорса урбӧжа-шомкора вӧлӧгасӧ. На вылӧ видзӧдлігӧн Ӧльӧ Коля другысь казяліс, мый водзті кӧ сылы став кӧрыс вӧліны ӧткодьӧсь, ӧткодь сюра-юраӧсь да бӧжаӧсь, то ӧні на пиысь сразу унаӧс и тӧдмаліс. Со, стада водзӧ петӧма паськыд сюръяса кӧр — тайӧ дедыслӧн вӧжжиув кӧрыс. Орччӧн сыкӧд бабыслысь утичасӧ, чом вӧчан кӧлуйӧн тэчӧм додьсӧ, кыскалысьыс. А эсійӧ — мамыслӧн дадюв пелейясыс. Тайӧ сюр пӧлаыс — Яшӧ дядьыслӧн. А со орччӧн мунӧны кык вынйӧра менурей, кодзӧм, но дадь кыскавны велӧдтӧм на кӧръяс. Найӧс батьыслы кык арӧса намнюкуясӧн козьнавлӧма томдырся другыс, кодкӧд ветымынӧд воясӧ ӧтлаын велӧдчывлӧмаӧсь Ижмаса сельхозшколаын. Ӧти менурейыс сьӧд гӧна, а мӧдыс — еджыд. Пыр ӧтлаын сёйсьӧны и ветлӧдлӧны. Но еджыдыс зэв сибыд морт дорӧ — коран кӧ, ачыс дадь дорад локтӧ, а мӧдыс — оз, нярталаа пастуктӧ сійӧ ыліті кытшовтӧ. Батьыслы найӧ отсасьӧны пиӧдчан стадасӧ юяс вомӧн вуджӧдны: ӧтиыс пырас ваас, мӧдыс — сы бӧрся, а сэсся и став кӧрыс. А тайӧ сюр картӧм кӧрыс, сюндуйыс,— Габӧ Опоньлӧн. Ачыс Габӧ Опоньыс дзик жӧ нин аслас пелейыс кодь: кӧрыслӧн сюрыс оз быдмы, а Опоньлӧн ус ни тош. Быд кӧрлӧн, вӧлӧмкӧ,— другысь казяліс зонка,— эм аслас мыгӧр да рӧм, аслас ныр-вом дай аслас ӧбича-сям.

Сайкыдтор вайысь тӧвру вочасӧн ёнмис. Паськыд морӧса мусюр сайсянь лэптысьӧм кымӧръяс сукмисны сьӧдӧдз, му-васӧ пӧжысь шондіыс вевттьысис черань везйӧн моз, чусмыштіс и кӧдзаліс. Сибирчата юладорсянь воӧм каля кельӧбъяс бордъяснысӧ шевкнитӧмӧн вӧчисны Кокай ты весьтті некымын кытш и чӧла пуксялісны ты мӧдар помӧ, быттьӧ лӧсьӧдчисны кодӧскӧ виччысьны.

Дженьыдик кадӧн некутшӧм шумтӧг ни зыктӧг, мырдӧн вӧтлытӧг, стадаыс пӧшти ставнас петіс «жарасян» местаысь, и, чомлань юрӧн, паськӧдчис мыльк бокӧд, сӧмын некымын кӧр, на пиысь ӧти — теляа важенка, ыркӧдчисны на нырдпомса ваын. Ӧльӧ Коля шутёвтіс кыр йывсянь налы, но найӧ сӧмын вӧрзьыштісны тушананыс и водзӧ пондісны ыркӧдчыны. Аснырасьысь кӧръяс дорӧ ыстӧм пон лэччис лым тола вылӧ, весьтасис кӧръяскӧд и кутіс увтны-вӧтлыны найӧс косінӧ. Берег вывсянь тыдаліс, кыдзи кӧръяс бергӧдчылісны увтысь понлань, тырыштчылісны мунны, но эз вермыны вешйыны места вывсьыныс. «Накӧд мыйкӧ неладнӧ лоӧма!» — повзьӧмпырысь мӧвпыштіс Ӧльӧ Коля, веськыда лыа бужӧдтіыс гӧгыльтчис-лэччис лым вылӧ, сэсянь — вадор лыаӧ, бара шутёвтіс-горӧдіс кӧръяслы и гӧгӧрвоис, мый талун сійӧс мӧдысь суис зэв ыджыд неминуча: кӧръяс веськалӧмаӧсь налькйӧ, кокъяснаныс сибдӧмаӧсь ты пыдӧсӧ.

— Пальма, чӧв! — скӧра горӧдіс увтысь понйыслы, тэрыба кулис кӧмкотсӧ-гачсӧ, пӧрччис да чӧвтіс на вылӧ часісӧ, бузгысис-пырис ваӧ.

Пидзӧсӧдзыс ва пиын сулалысь медматысса кӧр лёкысь нетшыштчис куим кокйыв, но детинка лӧньӧдіс сійӧс, кутіс сьыліӧдыс, мӧд кинас видліс ва пыдӧсысь веськыд водз коксӧ. Сідзи и эм: ӧти местаын дыр кад вӧрзьывтӧг сулалігӧн кӧръяслы гыжъяс костаныс пырӧм сёй сора лыаыс чорзьӧма, и ӧні кӧръяс эз вермыны кыскыны кокъяснысӧ.

Ӧти, кык, куим, нёль... сизим, кӧкъямыс,— лыддис Ӧльӧ Коля ва пытшкӧ кольӧм кӧръясӧс, и повзьӧмысла сійӧс тірӧб босьтіс. Тэрмасьӧмӧн босьтчыліс кодйыны кӧрлысь кок увсӧ, но чорзьӧм лыаыс эз сетчы кияслы и забеднӧысла бӧрддзӧмӧн зонка бӧр петіс косінӧ.

Кӧнкӧ ылын, рытывладорын, бара кылыштіс гым шы. Ывлаыс пемдыштіс. Юрсӧ кияснас кутӧмӧн пукалысь морт дорӧ матыстчис Пальма, легнитіс бӧжнас, нюлыштіс сылысь вазьӧм чужӧмсӧ.

— «Везитӧ» талун миянлы, Пальма! — казяліс сійӧс шогӧ усьӧм кӧзяин. — Бара сёрмим. Колӧма водзджык петкӧдны стадасӧ васьыс. Тыыс саридзыскӧд йитчӧ, и кор приливыс воас — пӧдасны кӧръясным. А приливыс локтӧ нин, каляяс, со, виччысьӧны нин сійӧс. Кольӧм гожӧмӧ коймӧд бригадалӧн стадаыс веськавлӧма жӧ татшӧм налькъяс, и чом тыр йӧз немтор абу вермӧмаӧсь вӧчны: кызь куим кӧр кольӧма юр вывтіныс кыпӧдчӧм ва пытшкӧ. А миян зыр ни лӧм абу. Мый вӧчны?..

Ты мӧдар помын каляяс ӧтпырйӧ кыпӧдчисны борд выланыс, гежӧдика горӧдлігтыр, посни гыясӧдз нимӧдчылӧмӧн да тшук кежлӧ пуксьыштлӧмӧн кутісны лэбавны ва вывті, кыйӧдны приливнӧй сола васьыс ты помӧ пышйӧм-чукӧртчӧм черисӧ. Пальма, бӧж вылӧ пуксьӧмӧн, чӧла видзӧдіс на вылӧ.

— Эм! Эм миян, мыйӧн позьӧ кодйыны чорзьӧм лыасӧ! — нем виччысьтӧг другысь орӧдіс кузя пуксьывлӧм гажтӧм чӧв-лӧньсӧ зонка, котӧртліс дадь дорас и дадюлӧн веськӧдлан кузь зібйӧн, харейӧн бӧр воис ва дорӧ. — Со, со сійӧ, кӧръясӧс мездысьыс! Эн пов, эн шогсьы, Пальма, олыштам на! Харей шынаным ми зырйысь и лӧмысь бурджыка жугӧдлам Кокай ты налькъяссӧ! Дедӧлӧн козиныс отсалас миянлы.

Тулыснас, медводдзаысь караулитчӧм бӧрын, дедыс шуис: «Талун войнас Коми му вылын выль кӧр видзысь чужис!» — и сетіс Колялы аслас харейысь шедӧдӧм кӧрт шысӧ. Коля эз кӧсйы босьтны (лӧсьыда да топыда дорӧм шысӧ коркӧ важӧн чилимдінса купечьяслысь дедыслӧн айыс на ньӧблӧма), но бабыс каймӧдіс: «Босьт, босьт, мада, ас олӧмад медводдза лёк пургаа войсьыс эн повзьы и кӧръястӧ абу воштӧмыд. Босьт да новлы, мичмӧд харейтӧ!» Дона да бур козин вӧчис Колялы дедыс. Ӧні татшӧм шысӧ некытысь нин он судзӧд.

Ёсь йыла шынас том пастук збыльысь ӧдйӧ мездіс медводдза куим кӧрӧс. Сибдӧм кок гӧгӧрныс сёй сора лыасӧ кодйигӧн рам пӧрысь кӧръяс асьныс отсасисны перйыны йӧрмӧм кокъяснысӧ. Но а нёльӧд да витӧд кӧръясыс эз этша ньылӧм-пӧсь пычкыштны зонкалысь. Том кӧръяс полісны мортысь, нӧйтчисны, гудыртчӧм ваын нинӧм эз тыдав, и та вӧсна кӧрт шылӧн помыс не ӧтчыд инмыліс коканыс, мыйысь найӧ нӧшта на ёнджыка чепсасисны.

А ваыс тыас пыр содіс и содіс, гыркӧдзыс нин воны кутіс прилив ваыс. Каля кельӧбъяс важӧн нин эз лэбавны ты помын, умтӧдз кыйсисны-сёйсисны да лэбисны позъяныс, сӧмын ӧтнас Пальма видзӧдіс берег вывсянь ва пиын ноксьысь морт вылӧ. Пут да Сӧпча юяслӧн лайдаяс вошины пемыд зэра стен сайӧ, и кӧдзыд ва пызйыштіс юр вылӧ, кор Ӧльӧ Коля мынтӧдіс ты пыдӧсса налькйысь квайтӧд кӧрсӧ да келіс теляа важенка дорӧ.

Сола ваыс лӧсьӧдчис нин кайны мыш вылас жель кодь кокъяса телялы и голяӧдз лои Ӧльӧ Колялы, кор сійӧ пуксьывліс да кималасӧн видлаліс сылысь кок гыжъяссӧ. Коліс эськӧ кӧрпиӧс первойӧн мынтӧдны, коді вынтӧммӧмӧн нин вӧлі нёровтчӧма мамыс бокӧ и, не кӧ сійӧ, эз нин эськӧ вермы сулавны и пӧдіс, но мамыслӧн тушаыс мешайтіс кодйысьны, да сы вӧсна ковмис водзджык лэдзны ты налькйысь важенкасӧ. Энь кӧр вӧлі сибдӧма неуна, ёнджыка кӧ чепӧсйис, ачыс эськӧ и шедӧдчис, но писӧ ӧтнасӧн эз кӧсйы, буракӧ, кольны...

Мездӧм важенка муныштіс береглань, бергӧдчис да рукӧстіс, но аддзис, мый пиыс эз лок — бӧр косіс. Нырнас кӧрпи кутавліс нин васӧ и таысь ковмис петавлыны косінӧ, вайны харейсӧ и сюйны сійӧс голя увтіыс да кӧртавны сьыліӧдыс гач кутан ременьӧн, медым юрыс лои вылынджык и эз пӧд.

Дыр кад ваын шойччытӧг ноксигӧн детинка вынтӧммис жӧ, киясыс слабмисны, и сійӧ некыдз эз слӧймы ёсь пома шынас жугӧдны топыд сёй сора лыасӧ. Матынкодь гымыштіс, югнитліс чардби, сярӧбтіс гырысь зэр: Кокай тылӧн веркӧсыс кутіс пуны-варкйыны бивывса пӧртйын моз. Ӧльӧ Коля повзьӧмысла юр вывтіыс сунгысьліс ваӧ, чеччис, но эз удит восьтыны синъяссӧ, кыдзи кодкӧ сійӧс бӧр йӧткыштіс-уськӧдіс кок йывсьыс: телялӧн мамыс зурасьӧма харейӧ, бергӧдӧма и мӧд помнас сутшкӧма-пӧрӧдӧма детинкаӧс.

Ӧльӧ Коля скӧрмӧмӧн кыпӧдчис ваысь, лёкысь ёрччыштіс да шыбитіс кӧрлы кӧрт шынас. Энь кӧр шатовмунлі, йӧжгыльтчыліс доймӧмсьыс, и сійӧ жӧ здукӧ ты весьтын потіс енэжыс: шуштӧма, вӧвлытӧм гораа да ёна сяркнитіс-гымыштіс! Яръюгыд чардбиысь синтӧммӧм да шӧйӧвошӧм детинка эз и казявлы, кыдзи веськаліс косінӧ.

— Свят-свят! Свят-свят! — шӧпкӧдіс зонка бабыссянь кывлӧм енкывъяс да кужтӧма чӧвталіс пернапас. — Мый нӧ ме вӧча? Вины ӧд верми телялысь мамсӧ! Господьӧ-енмӧй, прӧстит и видз менӧ, прӧстит и видз менӧ!..

Потӧм енэжсянь сувтсӧн кисьтіс чунь кызта зэр. Чардбилӧн югӧрыс сутш кежлӧ югзьӧдліс пуысь-варкйысь ты пытшкын сулалысь эня-пиаӧс. Бара шуштӧма шковӧбтіс.

Гым да зэр лӧньыштӧм бӧрын Ӧльӧ Коля бӧр пырис тыӧ, корсьыштіс шыбитлӧм кӧрт шысӧ, эз аддзы. Пидзӧсчанясис (ваыс лои черлыясӧдзыс), синсӧ-вомсӧ тупкӧмӧн судзӧдчис кӧрпи кок улӧдз да чуньяснас мӧдліс кодйыны-весавны сы гӧгӧр лыасӧ, но немтор эз артмы. Налькйӧ веськалӧм кӧрпи медбӧръя вынъясысь лэптавліс нырсӧ и бӧр сунліс ваӧ. Детинкалы дум вылӧ воис часі заведитан клещиыс. Тэрыба, некымынысь ваӧ усьлӧмӧн, петавліс берегӧ, босьтіс гач зепсьыс клещисӧ, бара келіс теля дінӧ. Ӧні важенка эз нин мешайтчы уджавны. Быттьӧкӧ измӧма, мича сюръяса юрсӧ лэдзӧмӧн, вӧрзьыштлытӧг, чӧла сулаліс сійӧ гежӧдмӧм зэр улын.

Сакар поткӧдлан клещинас сэсся и кодйысис Коля — кӧртыд кӧрт на и эм, ёна кокньӧдіс тэрмасяна уджсӧ. А Енмыс, буракӧ, сетлӧма на кӧрпилы неыджыд шудтор, эз удит дзикӧдзсӧ ва улас вӧйнысӧ, лэдзис жӧ сійӧс Кокай тыыс, мездмис налькйысь!.. Ӧльӧ Коля пӧрччис сьылісьыс харей пусӧ, морӧс-кынӧм увтіыс босьтӧмӧн кыскис-нуис эбӧстӧммӧм кӧрпиӧс берегӧдз, лым толасайса эжа му вылӧ, и ачыс уси орччӧн.

Гожся зэр, кыдзи нем виччысьтӧг воліс, сідзи и бӧр муніс, гоз-мӧд здук нӧшта пызйыштіс на, а сэсся дзикӧдз лӧнис. Бӧр тыдовтчис Кокай тылӧн мӧдар берегыс, а сэсся и кык ю коста лайдаясыс петкӧдчисны. Сьӧд кымӧръяс енэж горулӧд катісны кытчӧкӧ лунвылӧ. Бӧр петӧм шонді шонтіс-ловзьӧдіс ичӧтик кӧрпиӧс. Сійӧ сувтіс, тапиктыштіс-видліс, дзоньӧсь-ӧ, кокъяссӧ и муніс орччӧн йирсьысь мам дорӧ. Важенка бергӧдчыліс пастуклань, рукӧстіс, быттьӧкӧ аттьӧаліс сійӧс, и мама-пиа мӧдӧдчисны стада бӧрся.

Ӧльӧ Коля пожъёвтіс потласьӧм чунь пом йывъяссьыс сӧдзтысьысь вирсӧ да гыжъяс увсьыс чорыд сёй сора лыасӧ, ветлӧдлыштіс ты кузя, корсис да кыпӧдіс ва пыдӧсысь дедыслысь козинсӧ и петіс вадор лыа вылын куйлысь пон дорӧ.

— Пальма, но и тӧлка пон жӧ тэ,— кӧмасиг-пасьтасиг долыда ошкыштіс зонка нёль кока ёртсӧ,— дорйӧмыд зэрсьыс менсьым паськӧмӧс! Вевттьӧмыд тушанад, да весиг войт абу пырӧма тӧбӧкъяс пытшкӧ!

Рытъя шонділӧн мелі югӧръяс улын гӧгӧр дзирдаліс-ворсӧдчис сӧстӧм сынӧда мыссьыштчӧм-пожйыштчӧм веж паськӧма тундра. Дадюв кӧръяс дорын куйліс-рӧмидзтіс неыджыд кӧр стада, виччысис ассьыс пастуксӧ. Паськыд морӧса мусюрладорсянь Кокай ты вывті ӧвтчисны-лэбисны мича бордъяса лайкун гозъя, колӧкӧ, вайисны чолӧм еджгов юрсиа том пастуклы тувсов асыв кодь нюма нывкасянь.

Кыдзкӧ зэв ясыда и шоныда мӧвпавсис зонкалы. Сійӧ друг кыліс асьсӧ верстяммыштӧмӧн, коланаӧн чужан муыслы, кӧръяслы, аслас рӧдвужлы.

— Пальма,— нюмъёвтӧмӧн шыӧдчис Ӧльӧ Коля орччӧн мунысь пон дорӧ,— тэ дыр нин олан да эм жӧ, мый казьтыштны — кымын пон кӧлысь тэнад олӧмад вӧлі? Куим? Нёль? Сизим? Он тӧд? А мыйла быд пастук тэнӧ вылӧ донъялӧ? Уна кӧлысясьӧмысь? Оз, Пальма. Бур уджысь, кужӧмӧн, тӧлкӧвӧя кӧръясӧс дӧзьӧритӧмысь! Овлӧны и тэнад ӧшыбкаяс, кыдзи нӧ сытӧг, но пастукъяс оз помнитны найӧс. Сідзи жӧ некод оз кут казьтывны, кыдзи ми «узьсим» да лэдзим кисьыным стаданымӧс. Быдӧнкӧд сэтшӧмыс вермас коркӧ олӧмас вӧвсьыны. Но йӧзыс кутасны помнитны, Пальма, мый ми бӧр кутім пышйылӧм стадасӧ и спаситім налькйӧ веськавлӧм кӧръяслысь ловсӧ.

— Кыдзи и тэнӧ, Пальма,— водзӧ сёрнитіс понкӧд Ӧльӧ Коля,— мортсӧ пыдди пуктӧны сыысь, кыдзи уджалан, мый вӧчан олӧмад бурсӧ йӧзыслы, мый вылӧ туян-лӧсялан тайӧ югыд шондіа му вылас!

Орчча мыльк вылӧ скачӧн кайисны кык кӧра дадюв. Зонка тӧдіс: тайӧ батьыс да Яшӧ дядьыс тэрмасисны том пастуклы отсӧг вылӧ. Юр вылын герчкисны, сьылісны-ворсісны лайкунъяс.

— Пальма,— бара шыӧдчис Ӧльӧ Коля сы вылӧ юасяна видзӧдысь пон дінӧ,— а зэв-ӧ колӧ меным карӧ мунны?.. — и видзӧдліс кивывса часі вылӧ.

«Лешак машинаыс» бара петкӧдліс тшук-тшук квайтӧд час.