МЕ ДОРЪЯ ТУНДРАСӦ

«Кык вой да куим лун вермасис Зарни Сюра кӧр гундыр войтыркӧд. Коймӧд войӧ кӧрт шӧртысь кыӧм нярталаӧн кутісны мутияс сійӧс, йӧртісны сё сыв судта каралӧ.

Эз пет асывнас енэжӧ югыд шондіыс. Сьӧд пемыдас гӧрдліс-сераліс гӧна сьӧлӧма Гундыр, вежнясис, тешитчис йӧз водзын аслас вынӧн. Кӧдзыд му вывті ном-лӧддзӧн лэбзялісны гынзьӧм юрсиа вӧрӧгъяс. Кутісны зыньгыны-зыксьыны, дзескӧдны-киритны кӧр видзысь йӧзсӧ. Сир курыд шогӧн тырис муа-енэжа костыс мада тундралӧн».

Пӧрысь пастук, Каюр Миш Ёгор, помаліс сьылӧм-мойдӧмсӧ. Ӧвтыштіс харейӧн, вӧрзьӧдіс тшая кока вӧжживыв кӧрсӧ. Мудзӧмысь ойбыртлӧм дадюв паляліс, зэлӧдіс салямкасӧ, кутіс рӧдтыны бергалана оттӧм воргаӧд. Юралысь бӧрся шӧрт моз нюжӧдчисны аргышаяс, кайисны-лэччисны му чулькъяс костті. Туй бокысь едждӧдыштӧм мачьясӧн жбыркъялісны байдӧг котыръяс, лэбалісны рудӧдӧм-быгалӧм помтӧм эрдъяс вывті. Морӧс тырӧн лолавсис сук, чӧскыд сынӧдӧн. Вӧлі кос, шоныд арся лун. Рытлань нёровтчӧм шонділӧн югӧръяс ворсӧдчисны вижӧдӧм турунӧн, кельдӧдӧм-гӧрдӧдӧм керч коръясӧн, югзьӧдісны войвыв олӧмлысь нэмӧвӧйся серпассӧ.

Но паськыд, Ыджыд Муа тундралӧн мыгӧрыс татшӧмӧн вӧлі сӧмын видзӧдласыдлы, уна во нин сійӧ оліс мӧд пӧлӧс, пытшкӧсса выль олӧмӧн.

— Ёгор дед! — шыӧдчис дадь бӧрын чӧла пукалысь ар квайта детинка.— Мый водзӧ лои Зарни Сюра кӧркӧд? Коді мездіс сійӧс?

Шондіа му вывті надзӧник мунігӧн быд лун кывзӧ ичӧт морт сьылӧмъяс да мойдъяс, кодъясӧс радейтліс лайкйӧдлыны варов дедыс. Дедыслӧн жӧ висьталӧмъясыс велӧдісны зонкаӧс аддзыны тундралысь аслыссяма мичлунсӧ, тӧдны звер-пӧткалысь оласногсӧ, чужтісны паськыд ота тундра дорас муслун.

Каюр Миш Ёгор нимкодьпырысь бергӧдчыліс детинкалань: бур да сюсь вежӧраӧн быдмӧ Саньӧ, бригадирлӧн пиыс. Мый он висьтав, ставсӧ пель саяс сюркнялӧ, мӧрччӧны-йиджтысьӧны, тыдалӧ, сьӧлӧмас пӧрысь мортлӧн кывъясыс.

— Тайӧ мойдыс, дона пи, зэв на кузь, коркӧ мӧдысь сылысь туй помсӧ корсям. Аддзысис сэки кыз му вылас вына да повтӧм морт. Мездіс сійӧ Зарни Сюра кӧрсӧ, дорйисны кык друг кӧр видзысьясӧс да земля-матисӧ. Но ӧні, Санюк, ог эштӧй, сёрмыштім ми талун,— кузь харейӧн пелейяссӧ тэрмӧдлігтыр вочавидзис пӧрысь морт.— Харбей ты со, мада, тыдовтчис. Ӧдйӧ нин Шӧвк мыльк воас. Тайӧ вутш юра веретя вылас ӧтнас сійӧ, кузь виж туруна мылькйыс, быттьӧ зарни юрсиа акань пукалӧ, йӧз сьӧлӧм гажӧдӧ. Водзті ме пыр сэтчӧ сувтлывлі шойччыштны. Талун сэтчӧ жӧ чомъясям да миянлы, мужичӧйяслы, колӧ нин песла ветлыны.

Ыджыд ты весьтӧ воӧм бӧрын Каюр Миш Ёгор кежис туй бокӧ — деда-внука виччысьыштісны бӧрланьӧ кольӧм аргышаясӧс, шуисны нывбабаяслы сувтӧдны чомнысӧ мича мыльк вылӧ и дадювныслысь нырвизьсӧ веськӧдісны Харбей тылань, кӧні, кыдзи тӧдіс Ёгор дед, берег дорас быдмисны вой тӧлысь дзебсьӧм бадь пуяс, мыйӧн и ломтысьлӧны кӧрдорсаяс тулыс-арӧ.

Став шорыс да мусюрыс ки пыдӧс моз тӧдса пӧрысь пастуклы. Чужліс сійӧ эз Саня моз еджыд стенъяса керкаын, и не лыддьыны кӧ пенсиявывса бӧръя вояссӧ, нэмсӧ оліс паськыд эрдъяса вӧльнӧй тундраын. Саняысь дас арӧн ыджыдджык и вӧлі, кор сійӧс колхознӧй кӧръясӧн ыстылісны геологъяслы отсасьны. Найӧ сэки корсисны таладор мупытшса ломтас — из шом. Зіль уджысь сэсся уна во чӧж, том ёртъяслӧн завидь вылӧ, ӧшаліс Ёгор дадь бокын сьӧд няр куысь вурӧм чехол пытшкын воронӧй ствола пищаль — геологъяслӧн стрӧг начальниксянь козин. И нӧшта войвыв мусӧ бура тӧдӧмысь сылӧн ним-вич дорӧ нэм кежлӧ содтысис «Каюр» кыв.

— Ёгор дед, а мыйла нӧ ӧні жуглӧны тундрасӧ? Тулыснас тай кӧръяссӧ лыйлісны и? Коді ӧні доръяс найӧс? — эз ӧвсьы кывлӧм мойдсьыс мыш сайын пукалысь детинка.

Каюр Миш Ёгор зутшнитіс харейӧн бӧрӧ кольччысь кӧрӧс да здук-мӧд мӧвпаліс. Мый шуны Саньӧлы? Збыльысь тулыснас, пиӧдчан пӧраӧ, кор стадаыс сулаліс Вӧркуталань мунан кӧрт туйсянь матын, кутшӧмкӧ лёк йӧз лыйӧмаӧсь вӧлі кык пытшпиа энь кӧрӧс. Кыптӧма тай кодлӧнкӧ на вылӧ киыс!.. А талун, казялісны-а, джуджыд берега Хасырей ты вис вуджан косьын, кыті му пуксьӧмсянь ветлӧдлісны кӧр видзысьяс, кодъяскӧ лойсьӧмаӧсь тракторъясӧн. Вына техникаа йӧзлы мӧд места абу сюрӧма неыджыд ва туйсӧ вуджны! Сьӧкыд машинаяс жуглӧмаӧсь косьсӧ. Шор пыдӧсас артмӧмаӧсь джумъяс, ваыс ылькнитӧ кӧлуй-сёян новлӧдлан додьяс вывті. Та вӧсна ковмис корсьны выль вуджӧдчанін, вӧчны вель ыджыд кытш зыбун нюр пӧлӧн. Со и сёрмисны талун аргышаяс чом вӧчан местаӧдз воӧдчыны.

— Ог тӧд, дона пи, коді кутас дорйыны найӧс. Абу кӧ нин сэтшӧм мортыс му вылас-а? — вочавидзис дадюлӧн веськӧдлысь зонкалы.

— А тэ эськӧ вермин, Ёгор дед, дорйыны тундрасӧ? — веськыда юаліс ичӧт морт.

— Ме эськӧ томдырйи эг жӧ вӧвлы кӧч пиян костын, но ӧні кысь нин меным, дона пи. Дедыд пӧрысьмис, кымынӧд во пенсия вылын, да и кӧръясӧй менам сёйсьӧмаӧсь,— нюмъёвтӧмӧн бергӧдчыліс да вочавидзис Каюр Миш Ёгор.— Айыд, бур морт, лэдзис гожӧм кежлӧ чом дорӧ кайлыны. Мися, кӧть медбӧръяысь аддзӧдла чужан муӧйлысь муса серпасъяссӧ.

— А айӧ, Ёгор дед, вермас мойдса мортыс моз дорйыны тундрасӧ? Сійӧ ӧд оз пов ошкысь ни лёк зверысь? — бара юаліс детинка.

— Айыд тэнад, Саня, вына да повтӧм морт, прамӧй кӧр видзысь. Но том да збой ёртъястӧг сійӧ оз жӧ вермы дорйыны та пасьта ота мусӧ. А кытысь сэтшӧмъяссӧ аддзан? Тэ ачыд дзоля на. Коля вокыд служитӧ армияын, а мӧд вокыд, ыджыдджыкыс, карын олӧ. Роч краля вылӧ гӧтрасис да, колӧкӧ, пӧсь ни кӧдзыд сылы татчӧс олӧмӧдз. А чойясыд, нывбабаяс, кутшӧм отсасьысьяс айыдлы. ...Эм на эськӧ Эдуард дядьыд,— том да ӧш кодь ён детина и вермис эськӧ бур ёртӧн вӧвсьыны,— но вина юны сетчӧма.

— Сідзкӧ, ӧні йӧзлы веськодь тундраӧдз. Ставыс сӧмын асьсӧ тӧдӧ да талунъя олӧмӧн олӧ,— торкис дедыслысь висьталӧмсӧ Саня. И сэтшӧм стӧчӧн да тӧлкаӧн кажитчисны Каюр Ёгорлы ичӧт мортлӧн сёрни помалан кывъясыс, мый шай-паймуніс, весиг бергӧдчыліс да видзӧдліс, оз-ӧ кодкӧ мӧд сы мыш сайын пукав. Сэсся немтор эз куж вочавидзны. Пуксьӧм чӧв-лӧняс кыліс сӧмын дадюв кӧръяслӧн тувччалӧмыс да посни керчьяслӧн дадь подъясӧ шарӧдчӧмыс. Но неуна муныштӧм бӧрын Саня бара шыӧдчис дед дорас:

— Ёгор дед, а кытысь нӧ тӧрыт Эдьӧ дядь кодӧн воис чомйӧ, тані ӧд вина лавкаыс абу?

— Юысь мортыд тай вина гагтӧ быдлаысь судзӧдас! — ярскӧба вочавидзис детинка сёрниысь падмӧм пастук.— Кежалӧма тай сійӧ Сявта ты нырдӧ вӧчӧм керкаясӧ.

— Кытысь тай тулыснас менсьым кузьджык сятура кыйлім?

— Сэтчӧ, дона пи. Сійӧ ыджыд ты нырдас коркӧ дедӧ чужлі югыд му вылас. Сэсся томдырйи колхознӧй кӧр стадасӧ не ӧтчыд сэні дорйылім лёк суседъясысь, кӧинъясысь. Арся пемыд войяснас ӧдӧлитлывлісны найӧ миянӧс. Быд войӧ косявлісны некымын кӧрӧс. А нырд гӧгӧрса паськыд ваыс отсавліс шойччӧдны-узьтӧдны стадасӧ, кытчӧдз ми, сэки, дерт, том да збой пастукъяс, эгӧ кыйӧдлӧй вӧрӧгъясӧс. Сэні жӧ векджык кӧр стадаяслы прививкаяс вӧчалісны да кӧр лыдсӧ тӧдмалісны. Уна бурсӧ сетліс Сявта тылӧн нырдыс, а ӧні сэтчӧ воркутаса чина йӧз аслыныс шойччан керкаяс лэпталӧмаӧсь. Нырд вомсӧ паськыд пӧвъясӧн да бытшласян сутугаӧн йӧралӧмаӧсь. И он нин, небось, кокниа пыр.

— А кыдзи нӧ Эдьӧ дядь сэтчӧ веськалӧма? — бара торкис дедсӧ детинка.

— Кужӧма тай веськавны. Код кӧсйӧ мыйкӧ вӧчны — век нин вӧчас,— бокӧ кежис вочавидзӧмысь Каюр Миш Ёгор да выныштчӧмӧн зутшнитіс бӧрӧ кольччысь кӧрлы.

А делӧыс вӧлі тадзи.

Войдӧрлун, увтасінъясысь арся турунсӧ ӧкталігтыр, кӧр стадаыс лэччӧма Сявта ты бокӧ. И сэні Эдуард (нимыс нин вина горшлӧн абу кӧр видзысьлӧн кодь) паныдасьӧма кык нывбабакӧд. Найӧ киноаппаратъясӧн снимайтӧмаӧсь йирсьысь кӧръяссӧ. Сэсся сёрниӧ воӧмаӧсь, а Эдуард — кор ас садьын да юыштны чегсьӧ, шмонитнытӧ мастер — вӧзйысьӧма на дорӧ тшай юны. Пуксьӧдӧма гӧгрӧс задъяястӧ дадь бокас и тӧвзьӧдӧма йӧр дорӧдзыс. Чомйӧ воис войнас нин, сы ни садь, весиг дадюв пелейсӧ кытчӧкӧ воштӧма.

Асывнас яндзимтӧм синъяса морт пыксьыны заводитліс. Но кор дядьыс кычипиӧс моз шошаӧдыс кутыштіс, поп водзын быттьӧ лои, ставсӧ висьталіс.

Киноаппаратъясӧн вӧдитчысь нывбабаясыс пуксьӧдӧмаӧсь сійӧс тили-милиӧн тырӧм пызан сайӧ, юктӧдӧмаӧсь тшайӧн. Кузь кока румка мыччывлӧмаӧсь и. «Дыр кад эг юлы, да юрӧ ӧдйӧ и швачкис»,— шенасис-дорйысис Эдуард. Коймӧд румка бӧрас кутӧма ошйысьны-вежнясьны йӧз водзын. Ми пӧ, кӧр видзысьяс, курыдтортӧ радейтам кын либӧ уль яйӧн ньылыштавны. А нывбабаясыд и кутчысьӧмаӧсь сылӧн кывъясӧ: вай пӧ петкӧдлы, кыдзи уль яйсӧ сёйӧны. И кутӧмаӧсь вынӧн корны-ыззьӧдны Эдуардӧс, ми пӧ тэнӧ кино вылӧ снимайтам и Мӧскуаын петкӧдлам. Эдуард эськӧ аслас кывъясысь бӧрыньтчывны пондылӧма, бригадир пӧ юрӧс орӧдас, но нӧшта румка тыртӧммӧдӧм бӧрын кык водка дозйысь и сӧгласитчӧма мисьтӧм да лёк делӧ вылад.

Ок, енмӧй, енмӧй, этша тай мывкыдыс юысь мортыдлӧн и донтӧм тай лоӧма кӧръяслӧн лолыс!

Йӧрсайса мыльк вылӧ чукӧртчӧмаӧсь став шойччысь-гуляйтысьыс, унджыкыс на пиысь — юыштӧм жӧ мужичӧйяс. Включитӧмаӧсь гора музыка. Эдуард сутшкӧма муӧ харейсӧ, домӧма сэтчӧ дадювсьыс пӧрччӧм пелейсӧ. Сэсся пуджӧма маличасӧ да сы кодь жӧ код йӧзлӧн гӧрдлӧм-сералӧм улӧ кутӧма веглясьны-чеччавны кӧр гӧгӧр. А сэсся ёсь пуртӧн сутшкӧма сылы сьӧлӧмас. Кульӧма кусӧ. Вундалӧма-торйӧдлӧма пемӧслысь тушасӧ да вирӧ кӧтӧдышталӧмӧн кутӧма сёйны уль, руалысь яйсӧ. «Стопка водка кисьтыштісны да совтӧг и сёйи,— шуӧ.— Киясӧй вирӧсьӧсь, вир киссьӧ вом дорӧд, а гача бабаяс дурпопӧн гартчӧны-бергалӧны ме гӧгӧр, аппаратнаныс нырӧ муртса оз тшукӧдны: снимайтӧны и снимайтӧны, аслым весиг лои не лӧсьыд таысь».

Коркӧ сэсся ӧти кыз рушкуа мужичӧй ӧлӧдӧма жӧ дурмӧм йӧзсӧ. Ӧти водка дозсӧ Эдуард места вылас и лакӧма, а мӧдсӧ мыччывліс чомйын пастукъяслы, кодӧс дядьыс пасьвартіс додь подйӧ. Бур на, мый бригадир збыльысь эз орӧд юрсӧ. Мыжсӧ кокньӧдіс сійӧ, мый пемӧсыс вӧлӧма абу казеннӧй, а ас овмӧсысь, Эдуард вылӧ пасйывлӧм кӧрӧн.

Тундраад некытчӧ воштысьны, ставлӧн олӧмыс син водзын, и, дерт, мыйсюрӧ кывліс и аддзыліс Саня, но водз на сійӧс татшӧмторйӧн тӧдмӧдны. А кын и уль яйтӧ, збыльысь, радейтӧны тундраын олысьяс. Важся обычайыс ӧніӧдз дорйӧ найӧс, град выв пуктасъяс гежӧда аддзывлысь йӧзсӧ, быдсяма висьӧмысь. Но кыдзи позьӧ серавны та вылын?..

Недыр мысти пес вайысь мужичӧйяс домисны дадювнысӧ Харбей тыбокса раскӧ. Каюр Миш Ёгор пев помнас видліс ёсьлунсӧ дадьвывса амдёр-воль улысь перйӧм черлысь да кутіс керавны косджык чукыль пуяссӧ, а Саня пӧрччис маличасӧ и, быттьӧ ичӧтик кодзувкот, мӧдіс новлыны-кыскавны найӧс дадь дорӧ. Сылӧн зіля отсасьӧмыс казьтыштіс пӧрысь мортлы кыдзи томдырйи эскывліс, мый геологъяслы зіля отсасьӧмӧн сійӧ отсалӧ бурмӧдны и татчӧс войтырлысь олӧмсӧ. Но со ветымын сайӧ во нин лун и вой Коми му кузя грымакылӧны-тӧвзьӧны кытчӧкӧ из шом тыра поездъяс, а коми вӧлӧсьтъясын век на ломтысьӧны пескӧн. И бӧръя вояснас зэв ёна вежсьӧма тундраыс. Бурӧвӧй вышкаясысь ӧтдор сэн и тан сьӧдвидзӧны быдсяма олысьлӧн будка-балӧкъяс. Уналаын найӧ асалӧмны чериа тыяс. Сэн и тан кӧр йирсянінъяссӧ серлӧдлӧмаӧсь вездеходъяс да тракторъяс.

Эдуард, дерт, юысь морт, но корсюрӧ веськыдсӧ шулывлӧ: колӧ пӧ чинтыштны-дугӧдны локтӧм йӧзлысь пӧтлытӧм вытьсӧ, дорйыны тундралысь озырлунсӧ да кӧр видзан пӧскӧтинаяссӧ. «Найӧ тані лоины кӧзяеваӧн,— шуӧ Эдуард,— а эг ми». Пычкасны-куштасны пӧ миянлысь став мусӧ-васӧ, и регыд вичко паперт вылӧ корны петас не сӧмын кӧр видзысь, а став коми йӧзыс. «А ӧні быдӧн асланьыс куралӧ, да сетас кӧ на кодкӧ сэн грӧштӧ ли кӧрыштӧ ми воклы»,— содтывліс татчӧ Эдуард. И чискысь бипур дорын эз ӧтчыд кутчысьлы Ёгоркӧд вензьӧмъясӧ да кӧритлы сійӧс томдырся «лышкыдлунысь»: пищаль вылад пӧ и вежин-вузалін чужан муыдлысь озырлунъяссӧ да вӧльнӧй эрдъяссӧ.

Эдуардлысь сёрнисӧ позьӧ, дерт, не кывзыны, быдӧнлы гӧгӧрвоана, мый мукӧдлӧн отсӧгтӧг тані олӧмыс водзӧтӧ оз жӧ кут мунны, но кӧр видзысь йӧзсӧ вердысь мулы, тундраыслы лёкторсӧ вӧчӧмысь, дерт, колӧ юавны. И водзсасьны. Но кыдзи? Коді доръяс тундрасӧ? Кӧні сійӧ, повтӧм да вына мортыс?

Арся шонді саймовтчис Харбей ты сайӧ, аслас медбӧръя югӧръясӧн зарниӧдіс дадюв кӧръяслысь сюръяссӧ.

— Дедӧ, видзӧд, видзӧд! — радпырысь горӧдіс Саня. — Миян дадювным зарни сюраӧсь. Дзик быттьӧ мойдвывса кӧрыс кодь, да, Ёгор дед?

— Тайӧ шондіыс ворсӧдчӧ мадаяскӧд, дона пи. Кысь нин миян дадювлы тундра дорйысьӧн вӧвны,— вочавидзис аслас думъясӧ вӧйтчӧм пӧрысь морт.

Топыд нярталаӧн нэриник ломтассӧ дадь вылӧ кӧртавлӧм бӧрын деда-внука лэччисны ва дорӧ пожйыштны пӧсялӧм чужӧмнысӧ.

Рӧмдӧм веркӧса ты шӧрын уялісны некымын гӧгӧра. Неыджыд кулига помысь, борд йывнас ваӧ инмӧдчывлӧмӧн, лэбзис каля кельӧб. Ӧвтыштіс сісь чери дукӧн. Пӧрысь пастук видзӧдліс гӧгӧр да аддзӧмторсьыс йирмӧг босьтіс: ва помас куйліс лыдтӧм чери. Еджыд кынӧма чиръяс, пелядьяс, кебӧсъяс, сизов рӧма комъяс, метр кузьта сиръяс да вижовгӧрд ёкышъяс гатшӧн пласьт-видзисны гыалысь ва вылын.

— Гӧрддзасьӧм няртала,— повзьӧм-скӧрмӧмла гора кульыштіс Каюр Миш Ёгор ассьыс медся видчана кывъяссӧ.— Мый нӧ татшӧмыс? Коді виис та мында черисӧ? Нёльзьытӧмӧсь на, абу тайӧ йи улын пӧдӧм чери,— каляясӧн кокавлӧм чери коляс видлалігтыр шуис пӧрысь пастук чуймӧм синъяса Санялы.— Асывнас, казявлі, понъяс чошкӧдлісны пельяссӧ, и мӧвпышті: ар шӧр нин, а гымалӧ кӧнкӧ. А со тай, абу мойдвывса, а ловъя гундыр войтыр, вӧлӧмкӧ, гӧна сьӧлӧма вӧрӧгъяс, динамитӧн вӧдитчӧмаӧсь.

Алькӧс берег вылын ясыда тӧдчис сьӧкыд машиналӧн сера кок туйыс.

Кык пӧв вомӧналіс тайӧ кок пасыс пес вайысьясӧс Шӧвк мылькйӧ вотӧдз. А чом вӧчан места аддзӧм бӧрын Каюр Миш Ёгор эз эскы синмыслы: Шӧвк мыльк вылын чом ни аргыш эз тыдав. Дзик тӧдтӧмӧн кажитчис коркӧя мича местаыс.

— Ылалі, гашкӧ, ме, абу тайӧ менам шӧвк тугъя аканьӧй,— чӧвтіс харейсӧ, быттьӧкӧ емӧн сутшкисны сьӧлӧмас.

Му веркӧссӧ ставнас вӧлі песлӧдлӧма трактор гусеничаясӧн. Гӧгӧр туплясис лӧп-ёг: консерв банкаяс, потласьӧм пӧвъяс, тыртӧм бӧчкаяс. Сэні и тані тыдалісны сёй чукӧръяс да ваӧн тырӧм гӧпъяс. Сӧмын кымынкӧ виж тугъя кузь турун сі чурвидзис сімӧм сутугаяс костын. Мыльк шӧрын, ӧтчукӧрӧ тэчӧм кузьмӧс ящикъясын, рад-радӧн куйлісны муысь перйӧм изъяс-кернъяс. Местатор оз сюр, кӧні эськӧ позис чом вӧчны и, колӧкӧ, садьтӧг пышйӧмаӧсь аргышаяс шуштӧм местаысь.

— Мый вӧчӧмаӧсь муыскӧд, мутияс,— курыд синва войт чеччыштіс пӧрысь пастуклӧн.— Збыльмӧ тай, дона пи, важъя мойдыд. Ловъя Гундыр перйӧма муса Шӧвк мыльклысь сьӧлӧмсӧ.

Виччысьтӧг кӧнкӧ неылын, рытъя вой пемыдас, кодкӧ быттьӧ кыза да долыда серӧктіс-торӧктіс, радлыштіс лоӧмторлы, а сэсся яръюгыд би сюръя поткӧдіс арся енэжсӧ. Веретя нюкӧсысь вирскӧбтіс-петіс гусеничаясӧн зяткакылысь вездеход.

Каюр Миш Ёгор бергӧдчис сылань да мӧдысь шуис талун ассьыс медся лёк кывъяссӧ: кокыс веськалі тыдавтӧм гӧптӧ, шняпкысис-усис и биӧн сотыштіс веськыд боксӧ.

— Пом локтӧ тундралы! Пом локтӧ кӧр дор олӧмлы! Кӧн нӧ тэ, тундра дорйысьӧй? — ыджыд дойысь бӧрддзис-ымӧстіс пӧрысь морт.

Саня тэрыба лэччис пес тыра дадь вылысь, отсаліс дедыслы кавшасьны ад гуранысь. Малича кышӧдтіыс сылӧн шорӧн исковтіс няйт сора ва.

Мойдса страшнӧй Гундыр моз вездеход тратшкӧдіс-локтіс пузувтӧм Шӧвк мыльклань. Дадюв кӧръяс чепӧсйисны, гаровтчисны дадь гӧгӧр да пӧрӧдісны-кисьтісны сы вылысь пессӧ. Вездеходлӧн яръюгыд биыс ёрис синъяс, шуштӧма вуджрасис мыльк вылын. Нӧшта здук, и вына машина талялас деда-внукаӧс и кӧръясӧс.

Ичӧтик морт казяліс дедыслысь чӧвтӧм харейсӧ, бергӧдчыліс пӧрысь мортлань, коді боксӧ кутігтыр йӧжгыльтчӧмӧн сулаліс кузьмӧс ящикъяс дорын.

— Ёгор дед, ме доръя тундрасӧ! — чорзьӧм гӧлӧсӧн збоя горӧдіс Саня, кыпӧдіс харейсӧ да воськовтіс вездеходлы паныд.

Зымакылысь машина тшем сувтіс.

Каюр Миш Ёгор лэптыліс юрсӧ да шемӧсмис: Саня сулаліс вездеход водзын, гоз-мӧд-сизим воськов и эм. Кыкнан кинас детинка чабыртӧма сылысь ёсь кӧрт шыа харейсӧ, лӧсьӧдчӧма сутшкыны Гундырлы морӧсас. Ичӧтик тушаа, тӧбӧка кокъяса да маличаа, зумыш чужӧма Саня тайӧ здукӧ петкӧдчис пӧрысь пастуклы ыджыд да вына мортӧн, збыль тундра дорйысьӧн.

Гундырлӧн куслісны быльӧдӧм синъясыс, сійӧ тушанас сетчыштіс бӧрвыв.

— Эй ты, чего хулиганьыш? Уйды с дорога! — горӧдіс кодкӧ вездеходсянь, тыдалӧ, абу роч морт.

Саня эз вешйы места вывсьыс, нӧшта ёнджыка чабыртіс дедыслысь харейсӧ.

— Сам хулиган. Тундру портишь. Сам уйди,— скӧрпырысь вочавидзис сійӧ горзысьлы да воськовтіс вездеходлань.

— Уйди, чукча. Давить будем! — жергӧдліс вижӧдӧм пиньяссӧ кабина ӧшиньӧд мыччысьысь мӧд, тыдалӧ, код юра морт.

— Я не чукча, я — коми морт. Моя тундра — сам уйди,— вочавидзис детинка, вӧрӧдыштіс ёсь йыла харейӧн Гундыр ныр водзын. Каюр Миш Ёгор сувтіс Санякӧд орччӧн.

— Ух, какой упрамый мальчышка! — гӧлӧс сертиыс гӧгӧрвоис, буракӧ, кодкӧд сёрнитӧ да лёкысь броткыштіс вездеходӧн веськӧдлысь. Сэсся мыйкӧ сярӧбтіс-тільӧктіс машина пытшкӧсын, бӧр ӧзйис яръюгыд би, шлочӧбтіс-сиптысис кабина ӧшинь. Гусеничаӧн му веркӧссӧ парсалігтыр вездеходыс крута бергӧдчис мӧдарӧ. Нӧшта ӧтчыд, тешкодя, нетшыштчис кабина-юрнас, быттьӧ ныр-вомсьыс ньылыштіс дульвасӧ да бӧр мӧдіс зымӧдны локтан туй кузяыс.

Ставыс лои сэтшӧм ӧдйӧ, мый деда-внука эз и гӧгӧрвоны, мый могысь и воліс вездеходыс. Орчча веретя помын тыдыштӧны трубаяса кузь да ыджыд балӧк-ящикъяс, локтӧм йӧзлӧн оланінъяс, сэтысянь, тыдалӧ, юсьӧмаӧсь да и шландайтӧны.

— Саня, дона пи!..— долыда сывйыштіс Каюр Миш Ёгор пыр на харейсӧ кутысь детинкаӧс.— Абу тай и уна колӧма наян войтырлы! Повзисны тэысь да бӧжнысӧ кок костӧ сюйӧмӧн и усйысисны, гӧна сьӧлӧма вӧрӧгъяс. Водз на, вӧлӧмкӧ, меным бӧрднысӧ, оз на кус югыд шондіыс менам чужан му вылын! Оз на кув кӧр видзӧм олӧмыс! Мада земля-матиӧй, эм на, эм, быдмӧны тэнад вына да повтӧм выль пиян, тэнӧ радейтысьяс и дорйысьяс,— сьӧлӧмсяньыс горӧдіс Ыджыд Муа тундралы пӧрысь пастук.

Но дойдалӧм Шӧвк мыльк эз нин кыв Каюр Ёгорлысь горӧдӧмсӧ. Рытъя пемыдыс сукмис, вевттис сылысь тшыкӧдӧм-парсалӧм чужӧмсӧ, и войвыв мулӧн серпасыс бара кутіс кажитчыны нэмъяс чӧж вежсьывлытӧмаӧн.