ЮРА МОРТ

Кӧр видзысьяслӧн аргышъяс кайисны мича мыльк вылӧ да сувтісны. Аргыш нуӧдысь нывбабаяс мездісны мудзӧм кӧръясӧс, босьтчисны вӧчны чом, а аргышъясӧн юрнуӧдысь Кӧсьта пуксьӧдіс аслас даддьӧ кӧкъямыс арӧса Семӧ писӧ да мӧдӧдчис матын тыдалана тыяслань кыйны кулӧмӧн чери.

Ичӧтик Ванюк, Семӧлӧн вит арӧса вокыс, коді пыр ветлӧдлӧ мамыслӧн ньӧжйӧникӧн исковтысь даддьын, эз кӧсйы кольччыны ыджыдджык воксьыс. Сылы зэв окота ветлӧдлыштны батьыслӧн тэрыб даддьын, кытчӧ лямкаалӧма визув вит кӧрӧс.

— Айӧ, ме ыджыд нин! Видзӧд, кытчӧдз нин ме судза,— додь сюв вылӧ кайӧмӧн «быдмӧма» Ванюк.— Босьт менӧ, айӧ. Ме нинӧмысь ог пов. Ме бура тэныд отсася.

Батьыс эз кӧсйысь. Семӧ эз жӧ сибӧд:

— Мун татысь! Номъяс сёясны, да бара кутан няргыны!

Зонка бӧрыньтчис, конйыштчис да сувтіс мыш саяс сулалысь Катшӧ понлы кок лапа вылас. Катшӧ лёкысь чарӧстіс да чепӧсйис бокӧ. Ванюк усис да бӧрддзис.

Даддьӧ лямкаалӧм вит вына кӧр зэлӧдӧны вӧжжисӧ бать киысь, нетшкысьӧны мунны.

— Босьтлы, Кӧсьта, детинкасӧ! Мед ветлас, видзӧдлас чери кыйӧмсӧ, зэв тай нин окотитӧ да,— корис верӧссӧ Ванюклӧн мамыс. Кӧр волльӧн вевттьӧм доддьысь сійӧ перйис шонді вылын косьтӧм нянь торъяс, мича коръя кампет да сетіс ичӧт пиыслы: — Босьт, сьӧлӧмшӧрӧй, туй вылад сёянтор. Уджалігад кынӧмыд сюмалас.

Батьыс эз вермы кывзыны Ваньӧлысь назгӧмсӧ, тшӧктіс пуксьыны да ёнджыка кутчысьны, мед оз усь. Ваньӧ, синва пырыс радлӧмӧн, тӧрӧдчис вокыскӧд орччӧн, зуркнитыштіс сылы гырддза помнас. Семӧ нюмъёвтӧмӧн воча печиктіс сылы плешкас, и дадюв вӧрзис. Батьныс котӧртыштіс дадькӧд орччӧн да чеччыштіс на дінӧ. Зэлыд ньӧв вужйысь лэдзӧм ньӧв моз тӧвзьӧны-лэбӧны чери кыйысьяс, резӧ-котӧртӧ на бӧрся Катшӧ.

Тундраын гожӧм шӧр. Ывлаыс шоныд да мича, югъялӧ шонді, сӧмын рытыввыв енэж горувсӧ шӧтӧма еджыд кыз кымӧръясӧн.

Чери кыйысьяслӧн туйыс абу ылын. Мича мыльксянь лэччӧм бӧрын колӧ вуджыштны изъя пыдӧса ичӧтик косьмӧм шор, сэсся кайны татшӧм жӧ мыльк вылӧ, нӧшта этшаник муныштны да лэччыштны горулӧ. Чери кыянінсӧ, кытчӧ найӧ лэбӧны, шуӧны Лун тӧла тыясӧн. Найӧ артмӧмаӧсь кык тыысь. Ӧтиыс кузь да паськыд, но ляпкыд. Мӧдыс гӧгрӧс да ичӧт, но джуджыд, и ваыс сэні пыр кӧдзыд. Найӧс йитӧ вис. Кор дыр пӧльтӧ лун тӧв, сэк ыджыд тыыс ёна шоналӧ да косьмӧ. Чери сэки петӧ вискӧдыс мӧд тыас. Видзӧдан кӧ джуджыд кыр йывсянь, зэв бура тыдалӧ налӧн уйӧмыс.

Вискыс абу джуджыд, но дадюлӧн вуджны он вермы — кӧтӧдас, ваыс лоӧ дадь вывті. Абу зэв и паськыд, но ӧти берегсянь мӧд берегӧдз нярталатӧ он жӧ вермы шыбитны.

Батьныс вайӧдіс челядьӧс вис дорӧ да чеччӧдіс. Ачыс кытшовтіс дадювнас ичӧт тысӧ. Воис челядь весьтӧ да домаліс дадювсӧ сьӧд няр куысь вӧчӧм вӧжжиӧн. Перйис дадь водзӧ вӧчӧм ящикысь чери кыян кулӧм, лэччӧдіс вис дорӧ, пуктіс лыа вылӧ. Сэсся амдёр увсьыс (тадзи шусьӧ дадь вылӧ сӧвтӧм кӧр воль) бать кыскис кытшъясӧ чукӧртӧм няртала, мездіс дадюлысь медся дорӧ лямкаалӧм пелейӧс да кӧрталіс сьыліас няртала помсӧ.

Вис мӧдарладорсяньыс челядь сюся видзӧдісны батьныслӧн ноксьӧм вылӧ.

Лэдзалӧм пелейыс — Микул нима пӧрысь кӧр. Сійӧ пыр нырщикалӧ ва вуджигъясӧн. Ӧні батьыс сійӧс и кӧсйис мӧдӧдны Семӧ да Ваньӧ дорӧ, медым вуджӧдас сьыліас кӧрталӧм няртала помсӧ. А нярталанас челядь кыскасны вис вомӧныс чери кыян кулӧмсӧ.

Батьныс вайӧдіс Микулӧс вадорӧ да харей пунас веськӧдіс сійӧс мӧдар береглань. Семӧ да Ваньӧ босьтчисны горзыны мӧдар берегсянь:

— Микул! Микул, айк, айк! Лок, мада, лок!

Пӧрысь кӧр исыштіс нырборднас васӧ да мӧдӧдчис челядьлань. Ваыс ньӧжйӧникӧн дзебис Микуллысь кокъяссӧ, сэсся кайис паськыд кынӧмӧдзыс. Друг кӧр джӧмдіс да мунӧмсьыс дугдіс. Батьныс швачнитіс харейнас ваӧ, деркнитіс Микулӧс сьыліас кӧрталӧм домӧдӧд, но кӧр сӧмын вӧрӧдыштіс кокнас, а водзӧ эз вӧрзьӧдчы.

— Микул, эберек макань, мый нӧ сувтін! Мун вай, мӧс кынӧмӧ! — горӧдіс ыджыд морт кӧр вылӧ да бара швачкис харей помнас ваӧ. Но кӧр эз кывзысь, бергӧдіс юрсӧ да бӧр кайис берег вылӧ, кысянь лэччыліс вадорӧ.

— Лок, Микул! Лок татчӧ, лок! — тивгисны-горзісны ичӧт Ванюк да Семӧ. Котраліс ӧтарӧ-мӧдарӧ да гораа увтіс Катшӧ. Шум да зык кыптӧма, быттьӧ ва вомӧн ыджыд кӧр стадаӧс вуджӧдӧны.

Коркӧ сэсся батьныслӧн бырис, тыдалӧ, терпенньӧыс, да кутіс скӧра шуавны кӧрлы:

— Ныж тупича юра, кывзысьтӧм, тӧлктӧм пемӧс! Он тай небось пӧд татчӧ ваас!

Батьныслӧн абу велавлӧма лёка ёрччыны, да ёрччӧмыс артмӧ зэв аслыспӧлӧс. Скӧралӧм-горзӧмыс кылӧ челядь дорӧдз, и найӧ ланьтісны, повзисны. Но здук мысти ыджыд морт казяліс пияныслысь чӧлалӧмсӧ, броткыштіс ас вылас, и кӧр мышкӧ тапӧктышталӧмӧн бур гӧлӧсӧн нин кутіс ышӧдны сійӧс вуджны ты виссӧ:

— Эн пов, Микул, трусӧватӧй зарниӧй, ляпкыд ваад ӧд кӧть кӧсъян, он пӧд!

Отсасьысьяслӧн бӧр ловзисны жугыльмӧм чужӧмъясныс, и гораа серӧктісны. Ыджыд пиыс выльысь кутіс чуксавны кӧрӧс, а Ванюк мыйлакӧ пуксис му вылӧ. Нинӧм шутӧг шурк-шарк пӧрччис кӧмкотсӧ да тэрыба чӧвталіс улыс-вылыс гачьяссӧ. Сувтіс кокъяс вылас, муніс вислань да гӧгйӧдзыс пырис ваӧ. Киас босьтӧма нянь кӧрыш, кодӧс ӧнтай сетіс мамыс.

Семӧ шӧйӧвошис, эз тӧд, мый керны. Медбӧрын уськӧдчис ваӧ да тшапкис Ванюкӧс морӧс бердас.

— На нянь, Микул, нянь на! — сьӧлӧмсяньыс горзіс ичӧт морт да нюжӧдіс кӧрлы нянь кӧрышсӧ. Пӧрысь пемӧс кыза апыштіс нырборднас ва выв сынӧдсӧ, аддзис челядь киысь чӧскыд сёянтор да ньӧжйӧникӧн пырис ваӧ. Сӧдз вискыс кайис сылы мыш вылас.

— Эберек макань, со тай мый колӧма Микуллы! — петіс серамыс батьныслӧн.— Юра морт талун меным отсасьны сюрӧма! Но и сюсь жӧ зонка тэ вӧлӧмыд, дона пиӧ! — ошкис сійӧ Ваняӧс.

Вис вуджӧм бӧрын челядь мелі кывъясӧн нимтісны да вердыштісны Микулӧс ваӧ кӧтӧдыштӧм сукар торъясӧн. Батьныс лэдзис кулӧмнысӧ ваӧ. Сэсся бӧр вуджӧдіс Микулӧс да лямкааліс важ местаӧ. Шуис пияныслы, медым найӧ асьныс подӧн мунасны чомйӧ. Виччысьыштіс налысь кыр вылӧ кайӧмсӧ, кытысянь чомйыс бура тыдалӧ, да оз некытчӧ вошны, и войӧдіс ты берегдорса раскӧ керавны рыт кежлӧ пес.

Гожся шонді пыр на вылын югъяліс. Сійӧ ыстіс шоныд югӧръяссӧ ичӧтлы и ыджыдлы.