САШЕНЬКА

Сашенька помаліс таво первой класс да гожся каникулъяс вылӧ локтіс бать-мам дорас, кодъяс тундраын дӧзьӧритӧны совхозлысь кӧр стада. Усва ю гӧгӧр тайӧ лунъясӧ важӧн нин ыджыдаліс тулыс. Шумӧн-зыкӧн кылаліс йи. Кӧнсюрӧ вежӧдалісны нин кырйыв ластаяс. А тані, тундраын, ставыс на вӧлі лымъя. Видзӧдны позьтӧма сійӧ дзирдаліс шонді улын, ёрӧмӧн ёрис ичӧтик нывкалысь синъяссӧ. Пӧльтышталӧ чизыр тӧв. Оз на кыв утка-дзодзӧгъяслӧн горзӧм, оз на дзольгыны посни лэбачьяс. Йи улынӧсь на тундраса тыяс. И сӧмын толаяс улысь писькӧдчӧм ӧтка-ӧтка керч йывъяс да ай байдӧгъяслӧн гора капкӧдчӧм висьталӧны, мый и таланьӧ матыстчӧ тулыс...

Дона козинъяс виччысьӧмаӧсь Сашенькаӧс гортас. Мамыс вурӧма сылы выль малича, кодлысь сос вом доръяссӧ да бӧжсӧ серлӧдлӧма уна рӧма нойӧн. Алӧй шӧвк ленточка мичмӧдӧ лӧзов гӧна юр кокыльсӧ, а малича пытшкӧсыс быттьӧ пача — сэтшӧм шоныд.

Бурсьыс-бурӧсь мамыслӧн козинъясыс. Но Сашенькалы медся долыд лои сэк, кор батьыс нюмъялӧмӧн юӧртіс мӧд козин йылысь.

Ӧтчыд, татшӧм жӧ тулысын, стадаӧ пыраліс нёрпалысь кынь. Дуран висьӧм новлӧдлысь звер эськӧ уна лёк вермис вӧчны, эз кӧ паныдав сійӧс збой важенка. Телясӧ дорйигӧн ёсь чорыд гыжъя кокъяснас сійӧ виӧма кыньсӧ, но и кыньыс удитӧма курччыны важенкаӧс. Важенка кутіс нёрпавны да ӧдйӧ и кувсис, коньӧр. Сирӧтаӧн кольӧм кӧрпиӧс пастукъяс вайисны чомйӧ. Сашенька мамыскӧд сетісны сылы Мадук ним. Ки помысь вердісны нэриник кӧрпиӧс, быдтісны верстьӧ кӧрӧдз. Мамтӧг кӧрӧс быдтӧмысь совхоз гижӧдіс Мадукӧс нывка ним вылӧ — козьналіс. А таво со ачыс нин Мадукыс чужтӧма, лоӧма мамӧн. Ӧні, сідзкӧ, кык ас кӧр нин лоӧма Сашенькалӧн!

Лун мысти кӧр видзысьяс разисны оланінсӧ, кузя нюжӧдчӧм аргышъясӧн вӧрзисны мӧд местаӧ, Сюра мыльк дорӧ. Сашенька вӧзйысис батьыскӧд стадаӧ, кӧсйис ӧдйӧджык аддзӧдлыны Мадуксӧ да сылысь быдтассӧ. Кӧръяслӧн вердчанінӧ воӧм бӧрын нывка, дадь вылӧ сувтӧмӧн, корсис видзӧдласнас Мадукӧс, но сиктса интернатын кузь тӧвбыднад олігӧн вунӧма, буракӧ, сылӧн мыгӧрыс: кӧръяс ставӧн кажитчисны ӧткодьӧсь. Сьӧд ёкмыльясӧн мамъяс гӧгӧрыс гартчисны уна сё кӧрпи. Некыдз эз вермы Сашенька аддзыны на пиысь Мадуксӧ.

— Эн тӧдмав, нылӧй, авкотӧ? — гӧгӧрвоис батьыс сылысь падъялӧмсӧ.— Со сійӧ. Ачыс нин казялӧма тэнӧ да локтӧ. Мадук! Мадук! — чукӧстіс сійӧ кӧрӧс, коді петіс стадаысь да чатрасигтыр ньӧжйӧ тувччаліс дадювъяс дорын сулалысь йӧзлань. Ичӧтик ыргӧн кӧлӧкӧльчик ӧшаліс сылӧн сьыліас. Сы бӧрын локтіс тури кодь кузь кокъяса кӧрпи...

Пастукъяс, Габӧ Опонь да Трӧпим дядь, ланьтӧмӧн видзӧдісны локтысьяс вылӧ. Сашенька чеччыштіс муӧ, дадь водз ящикысь перйис солалӧм нянь шӧрӧмъяс.

— Лок, дона, лок! Кӧзяйкаыд воис, чӧскыд гӧстинеч вайис! — шмонитӧмӧн горӧдіс Трӧпим дядь чӧсмасьыштны радейтысь кӧрлы.

Сашенька, шудӧн ӧзйысь синъяса, уськӧдчис мама-пиалань. Энь кӧр повзьӧмӧн чепӧсйис бокӧ.

— Мадук, Мадук! — чилӧстіс нывка.— Ме тайӧ, ме! Эн пов!

Энь кӧр сувтовкерис, исыштіс сынӧдсӧ да виччысьӧмӧн нюжӧдіс небыд паръяссӧ нывлань, а здук мысти повтӧг нин кутіс сёйны сола рудзӧг няньсӧ.

— Кутшӧм ыджыд лоӧмыд, Мадук! — ки пӧвнас малыштіс кӧрӧс Сашенька, сэсся сывйыштіс да окыштіс пемыдлӧз синъяссӧ.— Дона жалюкӧй, ме сэтшӧма гажтӧмтчи тэысь!

Мадуклӧн быдтасыс, тури кокъяса кӧрпи, дзебсис мамыс сайӧ, эз сетчы Сашенькалы киас.

— Журавлик, Журавлик! — котраліс сы бӧрся нывка.

— Сашенька,— нюмдыштіс Трӧпим дядь,— школаад тай нӧ тэ рочӧ пӧрӧмыд. Кӧръястӧ, мада, лӧсялӧджык коми кывйӧн нимтыны.

— Ӧні ӧд коми кывтӧ ӧтдортӧны да, абу дивӧ сійӧс вунӧдны,— дорйыштіс батьыс нывсӧ да содтіс: — Сашенька, кӧрпиыдлы мӧд пӧлӧс ним колӧ сетны, энь сійӧ.

Кӧрпи песовтчис Сашенька киясысь, котӧртіс бокланьӧ, сувтіс кокъяссӧ паськӧдӧмӧн, дась выльысь звирк чеччыштны.

— Сідзкӧ, Звёздочкаӧн нимтам! — бара на роч ним вӧзйис нывка кӧрпилы.

— Коми нимыс сэсся оз сюр? — дивитана юаліс сылысь батьыс.

— Коми кыв тӧдӧмсьыд кынӧмыд оз пӧт. Нинӧмла и юрнысӧ челядьлы сы вӧсна жуглыны да мудзтыны,— шуис Габӧ Опонь, кизьӧриник рыжӧй тошка пастук.

— Тэныд, гашкӧ, оз и ков, да чужан кыв тӧдтӧгыд и коми йӧзыс бырны вермас,— шыасис тшӧтш и Трӧпим дядь.— А коми морттӧгыд и кӧр дор овмӧсыс, гашкӧ, оз ло. Аддзылін-ӧ тэ роч либӧ тотарин кӧр видзысьӧс? Эн. Бур киподтуя да мывкыда йӧз найӧ, но абуджык кивыв налы тайӧ уджыс, кӧть чӧскыд яйтӧ да кӧр гӧна кӧм-пасьтӧ зэв жӧ ёна радейтӧны.

— Вужтӧгыд эськӧ быд турун сі косьмӧ да, мый керан? Мыйлакӧ тай орӧдчыны кутім коми кывсьыс...— ышловзис бать.

— Министръясыд тӧдӧны мый вӧчӧны: йӧз шуд вӧсна найӧ мырсьӧны. Налысь и кывзыны колӧ,— велӧдана шуис Габӧ Опонь.

— Юр вемтӧм мӧмӧтыд быдлаын эм,— мыйлакӧ скӧра кыв кӧрталіс Трӧпим дядь.

Энь кӧр рукӧстіс-корис ас дорас пелькиник быдтассӧ. Пастукъяс войӧдісны дадюлӧн стада ӧтар-мӧдарӧ и кутісны вӧтлыны-нуӧдны кӧръясӧс выль йирсянінӧ. Ыргӧн тіньганлӧн дзольгӧмыс кузь туйбыд гажӧдіс Сашенькаӧс, мама-ныла ылӧ эз и вешйывны кӧзяйка дорысь.

Шонді лэччигӧн бать мӧдӧдіс нывкасӧ Трӧпим дядькӧд аргышъяс дорӧ, ачыс кольччис Габӧ Опонькӧд караулитчыны: коймӧд вой нин стада дорас олӧ сан. Дӧзмӧдчӧ велалӧм зверыд, уна лёктор вермас вӧчны, он кӧ ӧдйӧджык мынтӧдчы сыысь.

Аргышъяс эз на вӧвны Сюра мыльк йылын. Медым не падвежасьны накӧд, Трӧпим дядь домаліс дадювсӧ геодезистъяслӧн ӧткӧн сулалысь вышка бердӧ (тайӧ вышка пондаыс и мылькйыс шусис Сюраӧн), вӧчис лым толаӧ гу да паськӧдіс сэтчӧ дадьвывса вольсӧ. Ывлаын тышкасьӧны кӧдзыд тӧв да тулыс, вой тӧв лӧвтӧ, а лым чомйын шоныд да лӧнь.

Сашенька топӧдчис унмовсьӧм дядь бердас, кутіс мӧвпавны олӧм йылысь, и пастукъяслӧн асъя сёрниыс дум вылас уси. Орччӧн куйлысь Трӧпим дядьлӧн чужӧмыс гожъялӧма-дубитчӧма тувсов шондіысь да тӧлысь. Ар комын нин сылы. Витнан чой-вокыс сылӧн школа помалӧм бӧрын олӧны разі-пели, каръясын да сиктъясын. Сӧмын арнас, сюра пемӧсъясӧс начкалігӧн, найӧ ыджыд нопъясӧн волывлӧны Трӧпим дядь дінӧ. Ӧтнас Трӧпим дядь оз кӧсйы, медым быри налӧн рӧдысь кӧр видзысьыс. Некымынысь корасьліс, но карса паськӧма сиктса нывъяс оз петны сы сайӧ — полӧны кӧдзыд чумын олӧмысь. Сідзи и олӧ шань морт бобыльӧн.

«Кор ме быдма,— мӧвпыштіс ичӧт морт,— батьӧ-мамӧ моз жӧ кута кӧр видзны. Уна кӧр быдта, мед сиктса став нывъяслы шоныд паськӧмыс тырмас! И коми кывсӧ ме ог вунӧд, кыдзи кӧть эз нерсьыны да лёкӧдны сійӧс быдсяма мӧмӧтъяс,— тӧвлысь шутлялӧмсӧ кывзігтыр водзӧ мӧвпаліс нывка.— Мадук быдтаслы сета нимсӧ «Нылук». Зэв мелі коми ним лоӧ. «Нылук, Нылук!» — ньӧжйӧникӧн шӧпкӧдіс куньсьӧм синъяса Сашенька. Небыд ун вочасӧн личкис нывкаӧс...

Налӧн узигкості турӧбыс помасьӧма. Трӧпим дядь чеччӧдіс лымйӧн пырзьӧм-шебрасьӧм кӧръяссӧ. Ывлаыс шондіалӧма; буракӧ, тулысыс вермӧма Войпельтӧ. Сюра мыльклӧн тӧв сайладорас тшынасис Сашенька мамлӧн чомйыс.

— Сашенька, видзӧдлы! — горӧдіс Трӧпим дядь.— Мадукыдлы гӧстинечыд сэтшӧма кажитчӧма, мый тэкӧд оз кӧсйы янсӧдчыны.

Стадаысь локтан туй кузя восьлалісны энь кӧр да нылыс.

«Оз гӧстинечла лок, а ме понда гажтӧмтчӧма жӧ, дона жалюкӧй,— мӧвпыштіс дзоля ныв.— Быд ловлы ёрт колӧ. Кӧръясыд ӧд тайӧс гӧгӧрвоӧны жӧ».