ЛЕМВАНЫРДВодзкывКӧні сӧдз ваа Лемва гыа Усваӧ Кузь лыа кӧса пыр писькӧдчӧ, Кысянь Из и зумыш Войвыв Кытш тыдалӧ, Сійӧ местаыс корӧ, кыскӧ,— Быттьӧ кодкӧ сэн мыйкӧ шуны мен кӧсйӧ. Сы вылын во джынсӧ Кӧдзыд Пӧль чеплясьӧ, Лымйыс — гӧгйысь вылӧджык усьлӧ. Мӧд джынсӧ Ывлаыс ном-гебӧн повзьӧдчӧ. Гожйӧдчан лун — зэв шоча овлӧ. Йӧзӧн чӧвтӧм-эновтӧм зэв нин дыр олӧ. — Сӧрӧм! Сы коддьӧм нырдъясыс быдлаын эм! — Шуас кодкӧ.— Дыш кывзыны мен! Челядьдырйиыд быдмин сэн, бокын олан И туй помланьыд волыны мӧдан, Чӧжсьӧм грекъяссьыд прӧща корны сэн чайтан! Гашкӧ, и тадзи... Но ме сэні эг чужлы. Пырмунігмоз сӧмын сэн вӧвлі — Кор гыа ю сайын школаӧ ветлывлі Да гоз-мӧдысь нӧбъяс кыскавлі. Оз тӧд менӧ нырдыс и оз куж сёрнитны... Но кодкӧ ӧд ӧтарӧ корӧ-кыскӧ жӧ! И мыйкӧ дай висьтавны кӧсйӧ!.. Ог лоӧй, кыдзи рӧд тӧдтӧм «выль россикӧн». Видзӧдлам — код кыдзи овліс сэн. Важас ӧд Выльлы век колантор овлӧ. Эм.
МЕДВОДДЗА ЮКӦН
1Кыдзи и быдлаын, зэв важдырся Лемванырд вылын Коркӧ вӧвлӧмны Палеолит, Мезолит, Неолит. Кӧн ӧні мырсьӧ шахтёр и тшапа на ветлӧдлӧ кӧр, Быдмӧма джуджыд да тшӧкыд, васӧд тропическӧй вӧр. Борда ящеръяс уль сынӧда енэжас жулісны, И бронто-динозавръяс сэні кынӧмпӧт корсьлісны. Сёрӧнджык паськыд нырд вывті шӧйтлӧма пещернӧй морт (Туша-мыгӧрнас сійӧ вӧлӧма дзик быттьӧкӧ Орт). Мамонткуръяын узьлӧма и мамонтӧс сёйлӧма, Пӧрттӧг овлӧма и сов кӧрсӧ абу на тӧдлӧма, Но ӧнія мужикуловысь вежаджык вӧвлӧма: Кыйсьӧм водзвылын курыд зеллятӧ абу видлӧма. Сэсся Лемванырд неӧтчыд пон увтӧмӧн тырлӧма: Из сайӧ тӧргӧвӧй туй Усва-Лемва пыр мунлӧма. Вӧвлӧма тайӧ коркӧ матӧ шӧр нэмъясӧ. И туй вожаланінын, лыска пуяслӧн сайӧдын, Шойччӧдліс норт кыскысь пон-ёртсӧ важъя тӧргӧвӧй морт, Кор ылӧ кольліны челядь, и гӧтыр, и шоныд горт. Ачыс шкоргис или нуръясис сэк ноддя ^Ноддя — кык орчча кос керйысь вӧчӧм бипур./^ би дорын (Эз кӧ сулавлы керка или воча чом нырд вылын) И кывзіс, кыдзи ӧтка кӧин омляліс неылын. А, колӧкӧ, нимкодясис кодзула енэжӧн сэн. Дивуйтчис Востымӧн и эзысь паськӧма юясӧн. Чӧсмасис (слӧн пастӧм на) тшайӧн да эллинскӧй сурӧн, Кӧр яя шыдӧн да ас пӧжалӧм кынмыштӧм няньӧн. Помтӧм Енкӧлаас морт асьсӧ кыліс сэк вынаӧн, Ёнӧн дай шудаӧн. И збыльысь вӧвлӧма сэтшӧмӧн.
2Вӧвлӧма комилӧн коркӧ Биармия — важ Чужан Му (Кытчӧдз мӧд, мӧд кыла — сьӧд вира войтыр эз вай ассьыс ру). Вӧвлӧма миян вужйӧзлӧн и ас, коми Ен — Зарни Ань. Нывбаба Ен — мича и статя, сяма-мывкыда, лышкыд, шань. Вӧдитан муясӧн, выя чериӧн, вӧрса кыйдӧсӧн, Сов пуанінъясӧн, эзысь-бронза и кӧрт сывданінъясӧн, Сӧстӧма олӧмӧн, волысь-орччаӧс пыдди пуктӧмӧн Зэв ылӧдз кывсьӧма (славяна канысь нёль-ӧ-дас нэмӧн водз). Кывлӧма сы йылысь сэк ва руа дівывса Англия. Тӧдлӧма сійӧс и ыджыд вежӧра античнӧй Греция. Волӧма сы дорӧ югыд енэжа дивӧ — Персия. Кольлӧма сьӧмсӧ вына-ён слӧнъяса сё енма Индия. Сибырӧ пырзьывтӧм вузасян туй вужйӧзным вӧчлӧма. Саридз пыр Скандинавия ӧтарӧ карабӧн локлӧма. Азия войтыр — вӧлӧн да верблюдӧн. Карбасӧн-пыжӧн — Волжскӧй Булгар. А Новуградса купеч,— матын пӧ да,— подӧн. Олӧмсьыс став бурсӧ сэки важъя коми морт тӧдлӧма. Европа культураӧ сылӧн уна водзмӧстчӧм пырӧма. Зэв аслыссяма философия-оласног чужтлӧма. Но небыд сьӧлӧма вӧвлӧма — наян-горшлунтӧг чужлӧма. Эз топӧдлы кабырӧ орччаӧс — мустӧм вӧлӧма тыш. Но челядь да гӧтырсӧ дорйыны абу жӧ вӧвлӧма дыш. Нёль ыджыд кось сылӧн олӧмын историкъяс пасйӧмны — Биӧн да шыпуртӧн вель уна «шуд корсьысь» сэтчӧ волӧмны. Балтика моресянь Из дорӧдз Биармия вӧлӧма, Лунвыв степъяссянь Усвадор тундраӧдз муяссӧ кутлӧма. ...Но ыджыд да вынйӧра племялы сетчыны лоӧма. Чужан Му помӧ, вӧр костӧ вужйӧзлы сетсьыны ковмӧма. И кытчӧкӧ вошӧма сэк миян Зарни Чужӧма Ен... Эм ӧні комилӧн выль, ӧтдор вӧзйӧм, зумыш мужичӧй Ен. Биармия воясӧн мойдӧ — легендаӧ пӧрӧма. Водзмӧстчысь, удал морт ляпкыд ув вылӧ пуксьысьӧн лоӧма... А Шондіыс — ӧзйӧ на, и комиӧ эскӧм — эмышт на! Но кыдзи да мый керны, медым бӧр кывны асьнымӧс Мортӧн?..
3Бырӧма. Сылӧма. И тувсовъя гудыр ва нуӧма Купечнымлысь шудсӧ. Йиа Вой Саридзӧ вӧйтӧма. Колысь синма вына сусед сюрс квайтсё сизимӧд воӧ Потшӧма туйсӧ, сотӧма сылысь Рӧгӧвӧй карсӧ ^Англо-голландскӧй купечьяскӧд Об ю вомын тӧргуйтӧмысь сарскӧй воевода вӧлі кутӧма (и кувтӧдз нӧйтӧма) печӧравывса 30 купечӧс (“Прошлое русского Севера”, академик С. Ф. Платонов, Берлин, 1924)./^: — Озыра, вӧльнӧя олӧ и Сарлы оз мынтывлы вот!.. (Но ворссьӧма — озыр ёрттӧгыд и ачыс гӧльмӧма). Серав кӧть бӧрд — важъя сусед сэтшӧм ӧбича ӧні на, И код тӧдӧ: мыйталы ковмас на овлыны орчча?.. А Олӧмыс, кыдз и бӧрӧ нырччӧмӧй, водзӧ мунӧма. Сідзкӧ, видзӧдлам, бур йӧзӧй, мый водзӧ сэн вӧвлӧма. Кык да джын нэм сэн эз увтыштлы пон и эз кыв сёрни гор, Сӧмын чӧв-лӧня быдмӧма-шувгӧма латшкӧс коз вӧр. Койтӧма тар, да байдӧг кельӧбтор кыдз гарйӧн вердчӧма. Кӧинысь пышйигтыр ю вомӧн дикӧй кӧр вуджлӧма И шойччӧмбӧр мунлӧма бӧр. И ни ӧти тӧргӧвӧй морт Эз нин сувтӧдлы сэкисянь кык ю костӧ ассьыс норт.
4Гӧрд чери да лэбачьяс тӧдӧны Чужанін. Том кадӧ веськалӧм мортлӧн вазьывлӧ син. Вой Кодзув енэжын нэмъяс куслывтӧг ӧзйӧ. Юясын ва сы моз жӧ сувтлытӧг кывтӧ. Гашкӧ, Ывлаыс Морт моз томдырсӧ помнитӧ? Гашкӧ, Морт Лов збыльысь кодзулӧ пӧрлывлӧ? Гашкӧ, Пращурным ми бӧрся енэжсянь видзӧдӧ, И, кор лёк овлӧ, гусьӧника отсавлӧ? Юысьлы, корас кӧ, курыд зеллясӧ чӧвтны. Висьысьлы — кок вылӧ бӧр ӧдйӧджык сувтны. Том зонлы — мича да бур гӧтырпу аддзыны. А гижысьлы — сьӧлӧм вӧрзьӧдысь кыв шуны... А кор миян лов вылын лёкысь-лёк овлывлӧ, Кор нин джагӧдчан гез синъясным корсьывлӧ — Сійӧ ӧзйысь изторъяс чӧвталӧ му вылӧ: Дзугысь петан туй аслас виртусьлы ликтӧ. И нуӧдӧ сэтчӧ, кӧні олӧмыс сӧстӧм. Кӧні вӧр-ваыс лӧнь, озыр и вӧрӧдтӧм. Кӧні вӧвлӧма вынаӧн, ёнӧн, шудаӧн. Сэтчӧ, кӧні морт овлӧ тырвыйӧ мортӧн... И ӧтчыд выль вӧльнӧй морт нырд вылӧ тувччӧма, Удал да сюсь зонлы местаыс мусмӧма. Кык ю костӧ (падъявтӧг) керкасӧ лэптӧма, И куим бур пиӧс сэн гӧтырыс чужтӧма. Тадзи бӧр ловзьӧма сэні йӧза олӧмыс. — Видза! — вашкӧма зонлы латшкӧс коз вӧрыс. Но ним-вичсӧ Аньлысь, жаль, ог нин тӧдмалӧй ми. Кӧзяинлӧн ним: Яков, Попов Ярӧ пи.
5Тані ми, бур йӧзӧй, сулыштам да бӧрӧ видзӧдлам — Кытысь и код рӧдысь воӧм морт вӧвлӧма, думыштлам. Ярӧ (Герасим) Яков рӧднас Мокчойысь вӧвлӧма. А лунвывса комияс воигӧн дзоньвидза-бура Сэн важъя рӧдвойтыр — ыджыд Чудь котыр на овлӧма (Вӧлі тайӧ сюрс витсё квайтымын сизимӧд воӧ). Выль, Кристос вераӧ чудь йӧзыс пырттӧм на вӧвлӧма, Тӧдтӧм Енлы юрбитӧма (гашкӧ, Зарни Аньлы на). Сюрс кӧкъямыссё квайтымын (либӧ ӧтикӧд) воӧ Том изьватас морт мунӧма сюрс да джын верст ылнаӧ (Печӧра вылӧ пароход сэк абу на волӧма). И вужъясьӧма абу тыртӧм Сыня, Косью, Адзва Либӧ мӧд муясӧ, а татчӧ со, Лемванырд вылӧ. Мед ылыс олыся Колвасянь куимсё верст сайӧ. Мыйла, мый могысь?.. Гашкӧ, нырдсӧ Пращурыс ликтӧма, Коді коркӧ сэн индийскӧй тшай да сурсӧ юлӧма. А, колӧкӧ, Ярӧ Як абу коми, а Чудь рӧдысь? Весиг биармияса рӧдйӧзлӧн поп ли князь вужйысь (Кодъяслы Вӧля да Ен колӧны ёнджыка няньысь)? Быд «сьӧд нянь сёйысь» — ӧд та ылнаӧ ӧдвакӧ мунысь.
6Кутшӧма сэн удал да сюсь чудь-коми овлӧма? Медводз, кыдз тӧдам, Лемванырд вылӧ керка лэптӧма Да аньӧс пыртӧма. Пиянлы — моньяс вайлӧма. И тадзикӧн «Кӧвчег» пытшкӧссӧ Олысьӧн тыртӧма. Горт дор олысьсӧ сьӧкыдджык чукӧртны вӧлӧма, Но Яков ставныссӧ параӧн ӧктавны сяммӧма — Кӧбыла-уж, мӧска-ӧшка, ыж и пороз, кык кань (Ай каньсӧ Сибырысь вайлӧма питшӧгас) да вит пон. Абу гусьӧн олӧма — вот казнаӧ мынтӧма. Таӧн ылӧдз кывсьысь старовер Лыковӧс панлӧма. Но нырдсӧ — потшлӧма. Быттьӧ крепосьтӧ йӧртлӧма. Ӧні на шулӧны: — Кӧрт асыкӧн нырдным кытшӧма. Шуда-ӧ Яков нырд вылас вӧвлӧма? Код тӧдас... А уна-ӧ, абу йӧй, мера тӧдысь мортлы колӧ? А сэк мӧс дорӧ волӧма йӧра, «кӧвчегӧдз» — ур. А югыд-шоныд оланін — дзоньвидза челядьӧн тыр. (Ярӧ Як Филатлӧн чужлӧма квайт пи да нёль ныв. А Севастьян (Воссея) пиыслӧн — вит пи да кык ныв. Иванлӧн водз гӧтырыс кувсьӧма, и вежаньӧс,— Надежда свет-Ивановнаӧс,— быдтӧма ӧтнасӧс). Карсьӧма. Кыйсьӧма. Обдорлань выль лӧсас лӧсйӧма. Уджаліг-пессигад мудзӧм и висьӧм, дерт, тӧдлӧма. Но Аскиа Лунӧ — эскӧма. Ас Ен — видзӧма. Дай кызьӧд нэм, жаль тӧдтӧм нэм, зэв ылын на ӧкмӧма.
МӦД ЮКӦН1Тувсовъя йисӧ «жуглӧны» дзодзӧгъяс — Вына сойборда, мича и гордӧй лэбачьяс. Быд народлӧн эмӧсь смелӧй нырщикъяс — Ас бӧрсяньныс войтырсӧ бурланьӧ кыскысьяс. ...Ярӧ Як бӧрсянь Кӧрма Вась Як вӧтчӧ — Косьювомӧ пӧчинок вӧчӧ да нянь кӧдзӧ. Сэсся Лар Вань Иг пиыскӧд локтӧны — Кӧраяскӧд Адзваын вузасьны босьтчӧны. Дас ӧти во мысти Бӧлбан муясӧ Петра Хӧзяинов ыджыд кельӧбӧн воӧ. На дорӧ кӧртӧм ненечьяс кольччӧны, И ӧтвылысь комикӧд Ус юын вердчӧны. Важъя тӧргӧвӧй туй кузя Сибырӧ Сизим семья, нелямын морт, зібъясиг катӧ. Зумыд полярнӧй кытшсӧ нин вуджӧмны, Но Ошвӧрӧ, Никитӧ, Елечӧ сибдӧмны. (Кӧр, пӧтка и звер — би дорӧ локлӧма. Ок! Чӧскыд чериа сэк Усва йыв вӧвлӧма). Сӧдз ваа Лемвалӧн сё сывъя кырйысь Попов Ваньӧ Епимлӧн вӧрзьӧма сьӧлӧмыс. И, кыдз коркӧ Яков нырдас вӧчлӧма, Падъявтӧг сэтчӧ быдса кык керка лэптӧма. И Лемванырдын олысьыс содӧма — Кык семья овны ас дорас Яков лэдзӧма. Яков Ӧльӧс да Кузь Вась Филипповӧс — Кӧртӧг кольӧм, рӧд сораса пастукъясӧс. Кызьӧд нэмса нёльӧд-дасӧд воясӧ Овтӧм-тыртӧм Усва дор му бӧр йӧзӧн тырӧ: Куимсё нелямын сизим морт олӧ. Ныв-пи и мӧс-вӧв нелямын овмӧсын быдтӧ.
2Кыдзи сэк йӧзыс овлӧма? Гажтӧма. Батьӧ кык арӧсӧн мамтӧг кольӧма. Мамсянь дедӧс Керысь-кӧлдун тшыклӧма. Ӧткымын пӧль лӧс вылас горт видзлӧма. Эз вӧв пыж бӧрын «Вихрь», эз вӧв и «Буран». Сьӧд пывсян — биа висьӧмъяс бурдӧдан. И быдлаӧ сюйсьысь кельыдлӧз «Сони» Ен пельӧсъяс сэки тырттӧм на вӧлі. Ми серти — сьӧда, сьӧкыда олӧма: Пыжсӧ ва паныд брундукӧн ^Брундук — пыж кыскан гезъя кӧлуй (снасть)./^ кыскӧма. Но рӧдсӧ сизим кӧленаӧдз тӧдлӧма! И таӧн озыр да шудаджык вӧвлӧма.
3Витӧд воӧ Му вылас Смертнӧй Грех чужӧма — Ен вунӧм Сар ассьыс Вердысьсӧ лыйлӧма. Кыдз и войдӧр, юксьыны абу кужлӧма Няньӧн ни власьтӧн. И Му Вежӧм воӧма: Дас кык во мысти Сарлӧн сарствоыс киссьӧма. Уджалысь Морт сэн Кӧзяинӧн лоӧма. (Лемванырдса нёль зон дас сизимӧд воясын «Служивӧйӧн» вӧвлӧма Ылі Муясын: Воссея Ӧльӧ да Филат Ёгор — Кардорын, Кузь Вась Вань Воссея Епимкӧд — Питерын. Ӧльлӧн вокыс вӧвлӧма Финляндскӧй вокзалын, Ульянов-Ленинӧс встречайтысьяс лыдын). Тані здук кежлӧ, ог ылӧдз, кежлам шӧртуйысь И видзӧдлам, мый бӧрти лоӧма таысь... Кор Уджалысь Морт ачыс Трон вылӧ пуксьӧма Быдӧнлы, дон босьттӧг, оланін сетлӧма. Вӧвлӧма сьӧм, кӧм, паськӧм и ас сёян-юан. И волыны позьлӧма — кор кытчӧ мӧдан. Сэки быдӧнлӧн вӧвлӧма Уджалан места. Вӧвлӧма тӧжд велӧдчӧм, бурдӧдчӧм вӧсна. Пӧрысь и том Аскиа Лун сэки тӧдлӧма. Асыв и Рыт сьылӧм и серам кывлӧма. Олӧм Подулӧ быдӧн пуктӧма ассьыс пай. Ӧти кывйӧн — сэн вӧвлӧма мувывса Рай. Удал и вынйӧра вӧвлӧма Уджалысь Морт: Куим юра Антанталы вӧчлӧма горт, Коричневӧй Гидраысь Му шарсӧ мездлӧма, Космосӧ,— Тӧлысь и Марс вылӧ,— лэблӧма. Но... Но лада-бур олӧмсьыс мортыс вельмӧма: Саравны чӧвтӧма. Паччӧрӧ кайӧма. Узьӧма. Кыдзи войдӧр овлӧма-вывлӧма И мый понда власьтсӧ босьтлӧма — вунӧма. А сэсся, другысьӧн, мӧд Оланног ковсьӧма И Сюрса Лысӧ сэк, завидьсьыс, чегӧма... Ӧні, коньӧр морт, вӧрны — вермӧ, сувтны жӧ — оз. И некутшӧм Трон сылы, дерт, оз нин ло. Оз! Выль сийӧс сюйисны сьыліӧ. Сё пудъя норт Выль Господинлы кыскавны кутас Удж Морт. Чӧвтӧм лы вильӧдны. Овны-вывны кыдз Орт. Кытчӧдз мӧд кутшӧмкӧ воӧ, мӧд, кодлӧнкӧ вок Тӧлка мӧд Нырщикӧс вочаавны оз лок. ...............................
4Эг кӧсйы да ылӧдз эг и кежавлы — Бӧр вои сэтчӧ, кытысь и петавлі: Кызьӧд нэмнымлӧн дас сизим воӧ, Усва-Лемва юяс костса нырд вылӧ. Некутшӧм вежсьӧм сэн абу лоӧма. Олысьыс вӧр-ваӧ важ моз ветлӧма Сёянла. Роч Мулысь зыксӧ кывзӧма И юрсӧ жуглӧма: — Мый сэн лоӧма?.. А дас ӧкмысӧд тӧлӧ, кор нин йӧзсӧ Вӧлі «гӧль-озыр» да «гӧрдӧ-еджыдӧ» Юклӧма и Олӧм Ладсӧ жуглӧма, Сэтӧн со мыйтор лолӧма-вӧвсьӧма: Тулыссянь арӧдз войт абу усьлӧма, Быттьӧ Шондіыс Морт вылӧ ярмӧма, Мусӧ и васӧ косьтӧма-сотӧма. Гӧбӧч-амбаръяс тыртӧмӧн кольӧма. А дедӧ,— Ёвка Вась,— чомйын олӧма И Рӧштво водзвылын сиктӧ лэччӧма. Лэчьяс тэчигтыр Микул, сэтчӧс олысь, Восьсея Аким Петра мамлӧн батьыс, Лемванырд куръяын паныд воӧма. И, Енмӧй, тшыгла кыдз гарсӧ сёйӧма. Пырысьӧн дедӧ Из сайӧ тӧвзьӧма. Обдорса нянь-сов кӧр вылӧ вежӧма И куим няпойӧн ^Няпой (ненеч кыв) — обоз./^ сиктӧ вайӧма. Уна семья сэк тшыг смертьысь дорйӧма. (Аким гӧтыр батьӧс Вокӧн нимтӧма. Налы сэк дас кык арӧс на вӧвлӧма).
5Сизим во мысти, Урасьӧм тӧлысьӧ, Ывлаыс урсасьліс быттьӧкӧ: Вына рытыв-лун тӧв юяссӧ куштіс, Омляліс, горзіс, бӧрдіс и сераліс. Нырдвывса керкаяс юр вылӧдз тыртіс Еджыд, гортвывса дӧра кодь, лым. А кор сэсся виньдны-жаявны пондіс, Горшас лытор, тыдалӧ, сибдіс, Кытыськӧ лёксьыс на лёкджык лёк вайис — Гуысь ли нюрысь куим даддя воис, И пищаля квайт морт нырд вылӧ кайис. Кузь пищаль помын — ёсь йыла кӧрт... Лым чиръясӧн ворсӧдчис тунасьысь тӧв. Эз увтчы пон, и битор эз вӧв. Вӧрдорса йӧрӧ воӧм йӧз сувтлісны. Пырзьӧм керкасӧ гӧгӧрбок видлісны. Турунысь гартыштӧм сюръя ӧзтісны, И йизьӧм ӧдзӧсӧ гуртӧн — грым-м!.. Лымувса керкаын узисны пӧч, пӧль, Тырсьӧм кынӧма томиник ань, Да пельӧсын ӧбразсянь видзӧдіс Ен. Другысь грымӧбтіс. Кодъяскӧ пырисны. Чужӧмныс — вӧрса ройӧссьӧм мыр. — Филиппов Кузь Вась? — горӧдіс воддзаыс. Тэрыба би матӧстіс мӧдыс: — Сыа, сыа, так точно-с, благродь, Кузь Вась — сыныслӧн айыс... Пӧль сійӧс тӧдмаліс — Коркӧ «сарӧн» тундраын вӧвліс. — Где? Где сын твой, старик? Кӧн тэнад пиыд? Кӧн Ванькаыд, гӧрд камиссарыд? — Нальки шёл. Вӧр керка. Ог тӧд кӧн. Излань. Пӧрысь пӧч моньыскӧд жмитчисны стенлань, Зумыш чужӧма Кристос Енлань. — Прячешь, вражина, своего сына! Встать!.. Из кодь кабырӧн черлыӧ — хрясь! Пӧль дінӧ нетшыштчис пӧч, горӧдіс: — Ой! И чӧла вирӧссьӧм джодж вылас водіс. Дорӧм прикладӧн моньсӧ нӧйтіс «благродь». Пӧль-пӧчлы ассянь содтіс ас морт. — Ми ӧні тэрмасям,— шуис сэк удтысь,— Зарни кӧр стадаӧс мырддьӧмысь, Мӧд гӧрд армеечлысь, кувтӧдз врагӧлысь, Вира вӧнь мышкусьыс кульыштны ветлам. Тшайтӧ бӧртиджык... — Кузь ныра пон тэ, гад! — Торкис, ымӧстіс Ваньлӧн бать. — «Пемӧсыс — быдтысьлӧн!» — шулӧма Енмыс, И та вылын сулалӧ муыс. Пет керкасьыс, вир юысь, весасьӧй тась! Мый вӧвлі йӧзлӧн — бӧр сетіс Сӧвет власть. — Ланьт, ныр-вомтӧ жугла!..— Эн горзьӧд. — Ланьт, пеж попӧс чужтысь, ас местатӧ тӧд!.. — Горзӧмтӧ — вунӧд, вӧльнӧй бӧр лои морт. — Оз кӧ Ванькаыд лок — лӧсьӧд аслыд горт!.. Кык стӧрӧж колисны — мунлісны. Но вой пыдӧсас бӧр гортӧ пырисны. Лӧгӧсь да букышӧсь, синъясныс — гырдӧсь. Быттьӧ «нӧшкӧд зурасьӧм» ӧшъяс. ... Восьсея Епим, Ярӧ Яковлӧн внук, Усва сайӧ сэк тшупсьӧма тшук. Ӧтнас. Батьыс горш сар понда усьлӧма, И Ӧльӧ вокыс бӧр абу воӧма: Йӧз шуд вӧсна юрсӧ пуктӧма. Затворъяслысь «гольк-тшолк» Епим кылӧма (Шы-горсӧ налысь — о-ой! — кывлӧма). Сюсь да удал служивӧйӧн вӧвлӧма Дай керка ӧшиньсӧ дзирйӧн вӧчлӧма. Гырд синъяса войтырысь лызь вылӧ — скок: Лымъя вӧр матын — кӧсъян, он босьт... Помтӧм вой — асывлань, но пи, дерт, эз лок. — Лок, мунам, Кузь Вась,— помасис срок. Хальмеръюӧдзыд ^Хальмеръю (ненеч кыв вылын) — Кулӧмаяслӧн ю./^ ми колльӧдам тэнӧ. — Шонді петӧмсӧ, лёк зверъяс, он венӧ!.. — Зумыш Ен ӧбразлы пернапас чӧвтіс И тагӧссӧ пӧрысь воськовтіс… Ывлаыс лӧньӧма — оз нин гарт лымсӧ. Вой Кодзув енэжсянь видзӧдӧ... Тупкисны вомсӧ. Кыскисны ю вылӧ. Сюйисны ловйӧн, шонъянӧс, Лемваӧ, Арсяньыс кынмывтӧм визув йӧрданӧ. Му Вежӧм кад воліс и сэтчӧ. Гӧрд бана Шонді Из сайсянь кыпӧдчис. Став пемыд гурансӧ югзьӧдіс. Кыдзи и лымйыс урсасьлӧм тӧлысьлӧн, Шуштӧм, ёсь йыла, кӧртъяссӧ новлысьлӧн Вуджӧрныс вошис, и кок туйныс сыліс. Тувсовъя лун нырд вылӧ пуксис.
6Комынӧд воӧ Абезьын Сӧвет лоӧма. Воӧн водз — кык класса школа воссьӧма. Первӧй велӧдысь — Павел Кожевин. Мохчаысь. Мӧдыс — Я. Рочев — «Кык друг» роман гижысь. Филат Петра,— Ярӧ Яковлӧн внук,— первӧй Пред. Кузь Вась Гриша — секретарь. Олысь — вит грезд. Госторг и «Звезда» сэки йӧз вылӧ мырсьӧма. Гажа, выль олӧм быдлаын лоӧма. Звер-пӧтка и чериыс важ моз на гызьӧма. — Кытчӧ нӧ выльсӧ?..— шуда ань «бӧрдлӧма». Лӧз Тундраӧ ветврач и «Гӧрд Керка» воӧма. Быдӧнлӧн — чом. Кӧрыс — тшак моз рӧдмӧма.
7Ӧнъя «выль юр вема» Вождьяс ватшкӧны: Сиктса олысьяс пӧ ок ёна и дышмӧмны! Войдӧр донса казакысь чорыдджыка Ӧтув овмӧслы паныд коми морт мунлӧма, А ӧні дас воӧн сӧмын ӧти дас «Кулак» — фермер тай нӧ и чужсьӧма. Вас ис дас?.. ^Вас ис дас? (немеч кыв вылын) — Что такое? Почему?/^ Но, кыдз тӧдам, Кристос Ен на шулӧма: — Ӧти ваӧ кыкысь некод абу пырлӧма.
КОЙМӦД ЮКӦН
1Внучкасӧ радейтіс пӧрысь дед — Ӧсько Федь: Ён-тэрыб кӧръяс и гӧрдӧн краситӧм дадь, Кузь сыръя шаль и чунькытш, зарниысь, вӧлі — Рочакань Марьялӧн тыр приданнӧй вӧлі. Олісны-вылісны, кӧръясӧс быдтісны: Ном-лӧддзысь видзисны, кӧинысь дорйисны. Лэбач дзольгӧмлы и орччалы радлісны. Югыд Шондісӧ мам туйӧ пуктісны. Матысса чом дорсянь том пастук волывліс. Варов пӧлькӧд тыр-бур баитліс-сёрнитліс. Видзӧдлывліс гусьӧник муса ныв вылӧ — Эз петкӧдлы сӧкӧл-зон сьӧлӧм нӧйтчӧмсӧ. Тадзикӧн эськӧ и паметьӧ колисны,— Эз кӧ Роч Муын Олӧм Тӧвруыс вежсьы,— Куим зіль да уджач коми кӧр видзысь морт. Эз кӧ кымӧртӧм сӧдз лунӧ енэжыс пот!.. Кутісны кутавны «озырлысь» кӧръяссӧ. Кутісны йӧртавны лэбач кодь войтырсӧ Колхозӧ — садӧкӧ — ӧтув овмӧсӧ. Нуисны Сӧкӧлсӧ кӧрт таса керкаӧ. Мырддисны рочакань Марьялысь кӧръяссӧ. Скӧрвылысь жуглісны и гӧрд рӧма дадьсӧ. И зарни чунькытш медым сетӧма вӧлі. И некытчӧ пышйыны-лэбзьыны вӧлі... Копыртліс кок улӧдз «бур йӧзлы» дзор юрсӧ, Юрбитіс Енъяслы пӧрысь пӧль — весьшӧрӧ: Эз отсав ала сёрниа роч Кристос Ен. Эз отсав и кывтӧм Идол-Бӧлбан, хант Ен. Асланым Ен,— Зарни Ань,— вунӧма вӧлі — Деда-внучкалысь корӧмсӧ кывтӧм вӧлі. — Вылыс паськӧмтӧ пӧрччы и чунькытштӧ куль! — Мӧдысь равӧстіс, быттьӧкӧ муувса Куль, Ыджыд и скӧр, чуньтӧм ки пӧла, страшнӧй Рай (ад?) центрысь воӧм уполномоченнӧй. Но повзьӧм киысь оз шед зарни кольчаыс, Дедлӧн козиныс, оз кӧ ор чунь йӧзвиыс... Тшапкис «Куль» нывкаӧс кузь мича кӧсаӧд. Кыскис и нуис пес поткӧдлан джек дорӧдз. Джек вылӧ пуктіс ки... Вына и смел вӧлі — (Комынӧд воясӧ тадз, бур йӧзӧй, вӧвлі). Ёрӧмысь, Енмысь, некутшӧм Чӧртысь эз пов (Мед йӧз паметьысь оз вушйысь и сылӧн ов). Бокӧвӧй кӧр дорын том кадӧ кынмывлӧм; Унаысь — тшыгъявлӧм, вир-яйӧдз нӧйтлывлӧм, Гӧль йӧз шуд вӧсна би пыр и ва пыр мунлӧм Изьватас морт, вӧвлӧм матрос — Чуньтӧм Ёгор. Мый вермис вӧчны сэк пӧрысь дед — Ӧсько Федь? Власть киын — лыйсян, сылӧн жӧ — сӧмын койбедь. Кӧръяссӧ мырддисны,— сідз кӧ нин лои,— мед. Дадьсӧ жуглісны,— кӧртӧгыд оз нин ков,— мед! Зарни чунькытш и сыръя шаль — эз вӧвны жаль. Дзоля чуньпомыс внучкалӧн вӧлі меджаль... Вевттис морӧснас пӧль — уськӧдчис чер улӧ — Рочакань Марьялысь юсьлӧн кодь сойбордсӧ... Куим во мысти помасьӧ кузь Кызьӧд нэм. Шуд и гаж тӧдлӧма Марья тьӧтӧ ас нэм. «Но быд узьтӧм войӧ, кузь олӧм чӧж,— шуӧ,— Шуйга нимтӧмӧ ёнтӧ-юкалӧ-доймӧ: Кӧсйӧ быттьӧкӧ, кыдзи и сэки,— орны...» Сэкся кадлысь колӧ и мӧд бансӧ тӧдны.
2— Мича нывъяс, Лемва дорӧ лэччамӧй? — Лэччамӧй! — Мича нывъяс, мыла сьылан сьыламӧй? — Сьыламӧй! Горӧдісны, но сьылӧмныс мыйлакӧ эз артмы... — Бурлак зонъяс, нывъяс бӧрся — вӧтчамӧй? — Вӧтчамӧй! — Бурлак зонъяс, гӧлӧснымӧс содтамӧй? — Содтамӧй! Ӧтувтісны сьылӧмнысӧ — зэв лӧсьыд сьылӧм артмис. Пыжъясӧ пуксялісны, паськыд юсӧ вуджисны, Мӧдлапӧлӧ воисны, видзьяс вылӧ кайисны — Пыр на сьылӧны, оз и, загреки тай нӧ, лӧньны. — Наста сваття, кодъяс нӧ сідз асывсяньыс сьылӧны, Спокой оз сетны, менсьым пӧрысь пель сьӧдмӧдӧны? — Том йӧзыс, Анна сваття, тадз удж выланыс ветлӧны. — Ӧтарӧ тай сьылӧны, оз, гашкӧ, и уджавны? Мый нӧ найӧ, коньӧръяс, видзьяс вылас вӧчӧны? Ох, дай и ох тай, но и рӧбӧтникъяс лоины... Бедьтӧ босьт да лок, видлам — мыйӧн занимайтчӧны. Пелысъяс босьтісны, бӧждоръяс кӧтӧдісны — сӧлісны. Кыдзкӧ-мыйкӧ, пернапасӧн, югыд васӧ венісны. Мудзисны. Пошкигтыр-вашкигтыр бадь костӧ сайӧдчисны. Лемва сайын — паськыд видзьяс. Сӧдз ю сайын — шӧвк кодь видзьяс. Урза турун сэні быдмӧ. Дзоридзьяс и ӧмидзьяс. Асыв — водз на. Лысва — эм на. Самӧй пӧра ытшкысьны. Юмов сынӧд — апавны. Том лысьӧмӧн — ворсыштны. Мича нывъяс звеноясӧ юксисны. Бурлак зонъяс орччӧн накӧд сувтісны. Кузь зіб йылӧ гӧрд дӧра — флаг лэптісны. — Ну-ка, нывъяс, коді талун вермалас? Кутшӧм зонка паськыд-шыльыда ытшкас? Кодӧс кутам сьылӧдны, кодӧс — величайтӧдны? — Бурлак зонъяс, кодӧс талун окыштам? Кутшӧм ӧмидз, кисьмӧма-ӧ, видлыштам? Коді талун мичаыс, коді медся тэрыбыс? Видзьяс вылӧ разӧдчисны, уджӧ зіля босьтчисны. Мича нывъяс юр пуктӧны, куртігтырйи — йӧктӧны. Бурлак зонъяс, куритчытӧг, веж турункӧд бертчӧны. Посни челядь юр кыскалӧ, долыдлунсьыс — сералӧ. Пӧрнӧй мужик — зорӧд тэчӧ, ус-тош улас — нюмъялӧ. Пӧрысь пӧчӧ — пӧрт гудралӧ, шонді вылӧ кыйкъялӧ. Гожся шонді — зарни койӧ. Тӧвру — вӧвдӧм тӧлӧдӧ. «Жвик» да «шварк» — видзьяс гӧгӧр. Гӧгӧр гажа шум кылӧ. Лун шӧр воис — пусьысь корис паськыд пызанъяс сайӧ. Ныв-зон пуксис — сёйны босьтчис. Водзджык — сунліс Лемваӧ. Пызан — тыра. Рокыс — выя. Паньыс шыдас — сулалӧ. — Наста сваття, коді талун вермаліс, внукӧ кодӧс окаліс? — Ӧндрейыд? Гӧтырсӧ! Зонъяс — Ириньӧс. Кумлӧн Парӧ — «треттёйыс». Миян Катьӧ и Аким Ельӧ — окавтӧг эз кольны жӧ! — Мада сваття, пӧмнитан-ӧ, кутшӧма ми овлывлім? О-ох!.. ӧткӧн пессим-мырсьывлім! Эта мында ми эг вӧчлӧй: юрсьыс юрӧ — бергалӧ! Но и рӧбӧтникъяс лоины!.. — Анна сваття, тэ нӧ кытчӧ?.. — Гортӧ. Гортӧ, сваття. Талун узьны водзджык вода. Аски чечча — нывъяс костӧ тӧрӧдча, Сьылыштны, майбыръяслы, отсышта. Зонъяс, гашкӧ, аскӧдныс видз вылӧ сэк босьтасны. Гашкӧ, и — окаласны!.. «Том олӧмӧй, том гажӧй, мудзлунсӧ — эг тӧдлӧ мӧй? Мудйысим ли шняг кыскавлім — ӧтарӧ сэк сьывлімӧй! Косным вӧлі — «эта» кызта, кӧсаным — коскӧдзным! Москваӧдз юргыліс ӧд «Стахановеч» овмӧсным!..» — Тадз казьтывлісны кӧкъямысдас ӧкмысӧд воӧ Кузь Ваньлӧн Парӧ да Волохова Наста Катьӧ. Зарни медальыс мича аньяслӧн морӧсын — тыр! И мед жӧ олӧны шуда, дзоньвидзаа и дыр! Но тӧрыт Катьӧ мунӧма Мӧдарӧ, век кежлӧ.
3Комынӧд, кыпыд и страшнӧй, вояс. Ті — кыдзи кык бана медальяс. Ӧтарыс — мича и мӧдарыс — бур. Но татшӧм медаль — некысь оз сюр. Кӧсйы кӧть эн — Гуг лоӧ кодыскӧ. Медальлӧн жӧ — Баныс донъявсьӧ. Быд медаль пыр Бан понда вӧчлӧны. Выль Олӧм — шуд вылӧ панлӧны. Оз ӧтилы-мӧдлы. Став йӧзыслы. (Абу нӧ сідз? Кутам вензьыны?) А мый таысь лолывлӧ бӧрынджык — Та йылысь тӧдмавлім водзынджык.
4Та кадӧ Ярӧ Яков абу нин олӧма, А олысьыс — Епим внук дорас вуджӧма. Мыйла? Мыйлакӧ быд во ойдӧдны кутӧма. Гид-карта и керкаяс йиыс жуглӧма (Быттьӧ народсӧ кодкӧ пӧдтыны босьтчӧма — Удж ни гаж, олӧм-узьӧм абу лолӧма). Мыйла, Код? Код тӧдӧ? Лымйыс уна усьлӧма? Помся пором, гашкӧ, юясас вӧвлӧма. А «ӧнія синмӧн» кӧ видзӧдлывны сэтчӧ, Эскӧй кӧть эн, сэн сӧвсем мӧд помка тӧдчӧ. Сэк ӧд, комынӧд воясӧ, шуам Правдасӧ, Лемванырдвывса морт мунлӧма ёрт вылӧ. Важ Енъяслысь Велӧдӧм олысьыс вунлӧма — Керка, эмбур и скӧтсӧ ёртыслысь мырддьӧма. И, гашкӧ нӧ, Шондіыс страк сетлӧма таысь, А Пращурныс грексьыныс вӧтлӧма нырдсьыс. Но Восьсея Епим сэк водзӧ туй ликтӧма И сӧстӧм выль олӧм ловзьӧдны вӧзйӧма. Дед кодь, шуӧны, тӧлка-вежӧра, вӧвлӧма. И шуда выль асыкӧн найӧс кытшӧма (Эз кӧ вӧв «кытшӧма» — ӧні эз вӧв югыд би, Эз вӧв мир туйкӧд йитӧд и грездыс — быри). Сідз ли тадз вӧвлӧма, но коркӧясӧ ставӧн (Сӧмын Филат, гректӧм морт, нэм олӧ сэтӧн) Усва кӧдж помӧ воӧма. Колхоз лэптӧма. Выль грездлы дедлысь ним — Ярпияк — сетӧма (Важ места — буждлӧма, быттьӧ рач рӧч потлӧма, И ӧнӧдз бур олысь сэн абу овлӧма).
5Ветымын ӧкмысӧд воӧ ӧтув овмӧсын Вӧлі сё кызь нёль лысьтан мӧс сизим шы-гидйын. Кукань да ыж стада. И пӧшти куим сюрс кӧр. Кызь кӧбыла-уж. Нёль порсь. И, дерт, не ӧти — ӧш. Вӧлі сё дорӧ морт. Нёль класс — коми школаын. Баныс «Медальлӧн» сэки вӧвлӧма кодарын? ... Ӧні бӧр лои сё дорӧ морт. Куим классын — Дас ӧти челядь. Кызь сизим ӧшпи шы-шойын... Елеч, Никит, Ошвӧр, Сивэй — век нин бырлісны. Гожӧмнас «выль рочьяс» и Мӧска Шор сотісны. Ярпияк грезд бӧр медвойвывса грездӧн кольӧ. «Медальнымлӧн» баныс ӧні кодарын куйлӧ?
6Кутшӧма нырдвывса ю сайын оліс? Нэм помас со кыдзи Федӧсь пӧч казьтывліс: «Олім бура — уджыс быдӧнлы тырмис. Яйсӧ айӧ, кыдз и быдӧн, доддьӧн вайліс. Колхозным выль шы и клуб вӧчны кӧсйис, Но неминуча суис — вӧйнаыс воис...».
НЁЛЬӦД ЮКӦН
1Быд тулыс и ар «Важ Ярпи» нырд вылӧ, Усва-Лемва юяс костса луд вылӧ, Быттьӧ наваждение — пыр ӧтмында — Тури кельӧб пуксьывлӧ. Кузь сьыліа-кока, паськыд бордъяса, Руд гӧна дас ӧти — непарнӧй — пӧтка. Бӧрӧ-водзӧ нырд вывтіыс ветлӧны И мый йылысь кӧ сэк курлыкайтчӧны. Видзӧдлывлӧны сэтчӧ и этатчӧ, Быттьӧ корсьӧны мыйкӧ,— То ли сёянтор, то ли мӧд колантор. ............................................ Кызьӧд нэм нелямын ӧтиӧд воӧ Июнь кызь кыкӧд лун нёль час асылӧ Рытывладорсянь сьӧд кымӧр кыпӧдчис, Шонді югӧрсӧ вевттис, И биысь да кӧртысь шера зэр вайис — Лунвывсянь войвылӧдз сотчысь му лоис. Смертнӧй враг Сӧвет Му вылӧ уськӧдчис, Эргигтыр-лыйсигтыр-сьылігтыр локтіс, Кӧсйис, мед ловъяӧн эз коль ньӧти морт. Кык сюра кӧрт юра готт Кӧсйис Олӧмсӧ бӧр бӧрӧ бергӧдны. Кӧсйис Мунымӧс бӧр тыртӧмӧн вӧчны... Вира кось вылӧ сӧдз ваа ю вылысь, Мича сё сывъя кырйывса Епаысь Бӧр волытӧг ӧкмыс мужичӧй муніс. Комын куим — Абезьысь. Сивэйысь да Фионысь — по ӧтикӧн. Никит — кӧкъямысӧн, Елеч — куимӧн. Гыа юбокса выль Ярпияк грездысь, Лемванырд вылын чужлӧм йӧз пиысь Мунӧмаяслӧн вежа ним-овъясныс: Ванюта Тимӧ Ёгор И сылӧн Михаил вок. Попов Филат Петра. Филиппов Кузь Вась Гриша. Попов Восьсея Епим. Сылӧн дзоля вок — Аким. Людвиг Мишлӧн Евгений И Артеев Герасим. И нӧшта нёль мича морт: Саньӧ, Ӧльӧ, Коля, Пётр — Попов Кӧсьталӧн ён, крепыд быдтасъяс, Ӧчкиа Ӧдӧлӧн — дзоляник оз тусьяс. Вира кось вылӧ дас кыкӧн мунлісны (Аньяс синваысь — юясыс тырлісны), Кыз-сьӧд кымӧрысь Шондісӧ мездісны И ... «Туриӧ» пӧрисны. Ловйӧн нырд вылӧ бӧр воис дзик ӧти — Ярӧ Яковлӧн внук,— Восьсея Епим... Тверьын, Смоленскын, важ Булгар юркарын, Киевын, Витебскын, Нарва кар дорын, Венгрия, Польша, Балтика мореын — Ас и Мӧд му — ваясын Пуктісны юрнысӧ Лемванырд пиян, Мед эз ло тыртӧмӧн му помным миян.
* * *Ӧзъян сисьясӧй дай Кыдз Пу коръясӧй, Сё пӧклӧн Рӧднӧй землясӧ дорйӧмысь! Мед кӧр стада моз йӧзыс тіян гу вывті Некор эз ветлӧдлы и Мед пыралысьыс, тіянтӧ видлысьыс, Вӧльнӧй му вылас век лоӧ, век векысь!
2«Епим дядь — войнасянь, ми — видзсянь локтам. Гӧтырыд — абу! Гортыд — тыртӧм! — горзам. Ог и вежӧртӧй, радсьыным, висьтавны, Мый Ӧдӧ-дяднаным кольччис тывъясьны... Куим вӧйна пыр Епим дядь прӧйдитіс. Ас Енлы эскис. Сыа, кӧнкӧ, дорйис...» — Наста Катьӧ тадзи Ярпиын шуліс, Кытчӧ менӧ таво ускӧттьӧ вайліс: Племянникӧ арнас тундраын кынмис. Водзджык, тулыснас, и дзоля чой кувсис. Бакурса шойнаӧ век кежлӧ кольччис, Но, племешӧс колльӧдіг, вӧтӧ воліс... Нырд пӧлӧн Абезьӧ, школаӧ, ветліс. Ичӧтсянь чойӧ сьыліс и мечтайтіс, Кыдз коркӧ уна ныв и зон мӧдлісны Ас ӧшинь улӧ мича сад садитны. Но фельдшер-акушерӧ велӧдчис — Дас кык во кӧр дорын уджавны ковмис. Пусис, чом вӧчис и аргыш ^Аргыш — чом кӧлуй новлан обоз./^ нуӧдіс. Коми йӧзлы-верӧслы квайт пи чужтіс. Но номъя или турӧб, кӧдзыд ли жар, Шондіа тувсов лун кӧть зэра ар,— Челядя потансӧ мыш сайӧ сӧвтліс: Быд висьысь и вайысь морт дорӧдз воліс. Сиктӧ волігӧн пу ли куст садитліс,— Томдырся кӧсйӧмсӧ сьӧлӧмас видзис,— Но кор комын вит пу, полнӧй вӧр, быдмис — Ӧзъян сись нога олӧмыс — ох! — кусіс... Югыд му вывсьыс гудӧкӧн колльӧдіс Бур йӧзыс, но... Но вӧтам чойӧ — бӧрдіс: И мый нӧ нин бара тайӧ лоис да И райскӧй садйын тай пукала-бӧрда. И воис тай, рай сод вылас вӧтӧдіс И медбур воклӧн тай медбур шӧвк тугйыс, И медлёк юӧръяс вайис му вылысь. И гудӧк шы тай нин сэтӧн оз кывлы. И шобді нянь тай нин сэтӧн оз сёйны. И Лун-Олӧмсӧ сэн тай нӧ воштӧмны. И рой пу йылӧ асьныссӧ катӧмны. И лэбны-лэччыны тай сэтысь оз кужны. И сёйтӧг-кӧмтӧг тай сэні олӧны. И «абу-нинӧмсӧ» сӧмын юклӧны. И кыз стенъясӧн ёртъясысь потшсьӧны. И пурт-пищальяс ёрт вылӧ лэптӧны. И вина-водкасӧ пӧттӧг дучкӧны. И помся содӧ тай татчӧ локтысьыс. И этша чужӧ тай сэтӧн олысьыс. И оз тай ков налы веж сад мичлуныс И оз ковны нин пиянлӧн киясыс. И уна ас вылас кисӧ пуктысьыс. И мыйла, майбыръяс, тадзи вӧчинныд? И мыйла, коньӧръяс, бырны кӧсъянныд? И кусас, тыдалӧ, тайӧ шог-лёкысь И югыд Мувывса югыд Шондіыс И тшӧтш сыкӧд тай и коми войтырыс!..
* * *Дзикӧдз тай нэм помлань ваймис Олӧмыс: Бӧрдӧ — Кулӧма, жаль сылы Ловъяыс!.. Но мыйӧн талун Олӧм-би лӧдсавны? Мыйӧн комилысь сьӧлӧмсӧ ӧззьӧдны? Код ӧні миянлы Водзӧ Туй ликтас? Комиӧс Код гыа Олӧмас доръяс? Зарни Ань-Енӧй, донаӧй, кӧні тэ? Отсав, вӧйпышт миянлы,— эм на кӧ тэ! Кытчӧ нӧ дзебсин? Кытчӧ нӧ воштысин? Ассьыд быдтастӧ — Код-мыйысь нӧ чӧвтін?.. Эн скӧрав, зарниӧй,— ми тэнӧ «вунлім», Но сьӧлӧмын, пыдын, квайт нэм чӧж видзим!..
3Палялі сёр — ӧшиньӧд шондіыс кыйкъялӧ. Гортын — чӧв, шӧр чойӧ мунӧма кытчӧкӧ. Сӧмын радио, код кӧні «тшыгйӧдчӧ», лыддьӧ, Да пач вылын чайникыс пузьӧма — мургӧ. Кӧмаси. Ывлаӧ петі. Пос пӧв вылын — вӧльд. Дзирдалӧ кынмӧм нин Усва и пывсян вевт. Сынӧдыс кокниа лолавсьӧ. Ма кӧра. Сӧдз. Сёйи. Шуи ветлыны ю сайӧ, нырдӧдз. Войвыв грездын — кыдз Юркарын, олӧмыс «гызьӧ»: Устӧм зон, со, лавка ӧдзӧссӧ люкалӧ, Пӧрнӧй морт лов, нёль кокӧн, сэтчань жӧ тэрмасьӧ, «Офис» вылын стяг, куим рӧма,— «косьмӧ»... Туй шӧрам доддя — «Бурана» вӧтӧдіс, корис — Пуксьы пӧ, «Ог!» — Лемвалань турунла тӧвзис. Кор нырд помлань матыстчи — (куим верст) — пӧсялі. Шапкаӧс пӧрччи — быттьӧ Паломник лои.
4Лемванырд картаяс вылын — ичӧтик чут. И ачым, уна йӧз костас, тыдавтӧм тусьтор. Но кыкнанлӧн эм, вӧлӧм, зэв уна йитӧд Ылі муяскӧд — вакӧд, йӧзкӧд да Енъяскӧд. Мирыслы «чут» дас кык Багатыр чужтлӧма. А менам жӧ, чужтӧм на, лов вӧсна усьлӧма Медбӧръя войнаын кыксё комын вит морт! Менам, Терентьев ова мича — бур коми морт. Татӧн Ёвка Вась дедлӧн керка вӧвлӧма. А Пращурӧ, колӧкӧ, дон Дон-ю тӧдлӧма, Кӧн ӧні Райда, муса внучкаӧй, быдмӧ. Мыйла тадзи? Ним-прӧзвище та вылӧ индӧ. «Весел да збой, сяма да — дедыд вӧвлӧма». Ёв ва кодь,— визувӧн,— йӧз паметьӧ кольӧма. (Вашка-Мозымын эм Ёв-ты, Ёвва, Ёвшор, Эжваын — Саръёв, Леткаын — грезд Ёвкашор). И мордва кыв вылын «ёв» и «яв» — визув ва. А ӧнія Москваын — изьватас овлӧма. Кыдз первой юкӧн мӧд главаын шулӧма, Вужйӧзным коркӧ — о-ок! — вель паськыда овлӧма. Бушкола воясӧ тан Печорлаг олӧ. Сюрс пароход-баржа гыа ю йылӧ катӧ — Геолог Чернов сэтысь аддзӧма из шом. Мыжа и мыжтӧм йӧз вайӧны — оз тыдав пом. «Гӧрд Пера» — коми-пермяк чой-вокъяслӧн пи,— Фёдор Тараканов тані, невӧльнӧй,— вӧвлі. Абезьсянь Сивэйӧдз кӧрт туй сэк водтӧма, Но юр — пыр вылын кутӧма. Со мый гижлӧма ^“Ой тӧв” (Вой тӧв) кывбурысь юкӧн./^: «Ась тӧлыс пӧльтӧ — уввесӧ чегӧ, Ась сісьмӧм пуесӧ — кажйӧ-пӧрӧтӧ,— Вӧр сыись оз пов, пессьыны рад: Сія терпитас и медлёка ад». Кӧрт таса садӧкын и Зарни Колипкай,— Нёбдінса Витторным,— Лемванырд пӧлӧн кайліс. Кузь куим во Воркута-Вомын мучитчис — Чужан Муӧй, Лӧз Тундраӧй,— Адӧн кажитчис. «О, вына Кристосӧй, кытчӧ Тэ видзӧдін? Мыйла Тэ Сьылысьӧс вины-судитны лэдзин? Мыйла эн ёр сэки сьӧд вира войтырсӧ? Мыйла эн дорйы Зарни Ен-ёртлысь быдтассӧ? Зарни Ань, кыдзи и Тэ, ковтӧм сэк вӧлі — И отсавны-мездыны, донаӧс, эз вермы...» Кор таті котравлі — сылысь сьылӧм кывлі. Ас Му — нимӧдны кӧсйи, но Енбиӧс — вошті... Прӧстит менӧ, Челядь Му, эг куж, эг сяммы — Став олӧмӧс ковмис «сьӧд нянь сёйысьӧн» овны. Но-о, сӧвсем тай норми — збыль «паломник» лои. Мед... Некод оз тӧд — кӧні ме, мед и «вазьыштлі»... Ветлӧдлі, корсьыси, но немтор эг аддзы. Эжаӧн-лымйӧн тырӧма — морт эз и овлы. Сӧмын кыт Ярӧ Як черила ветлӧма,— Ӧні сэт турун новлӧны,— туйыс кольӧма. Бипур вӧвлӧма. Пызан. Зорӧд сулалӧ. Да кодкӧ со лыа кӧса пыр тэрмасьӧ-локтӧ.
5Посни кымӧръяс костӧд Му и Вӧр-васӧ Вӧчысь Пыравліс-петавліс. Шондіыс быттьӧкӧ ворсіс. Лемванырд помсянь сылань син-киясӧс нюжӧді, И сэки... эг вӧтӧн, вемӧсӧн! Ань-Енмӧс кылі: — Югыд Шондіӧй — Мортӧс и Енъясӧс чужтысьӧй! Муса Коми Мортӧй — биармияса быдтасӧй! Аддзи герб вывсьыд чужӧмӧс и долыд сьӧлӧмлы: Бӧръяпом позянлун лои тэн юӧртор сетны!.. Лыдтӧм вояс ӧд ме вийси и бӧрді тэ понда. Сымда кад жӧ, вӧлӧмкӧ, тэ шогсьӧмыд и ме понда. Эн вуджлы кывтӧ. Куш киӧн ош вылӧ ветлывлін. Мукӧд народъяслы уна шензянтор сетлывлін. Но кок ув муястӧ дортӧм и помтӧмӧн лыддин — Вӧрӧгысь дорйысиг-мездысиг выльлаӧ мунлін. Рӧдтӧ сідз видзин. Но, аслыд казявтӧг, ӧтчыд и Менӧ сэк сьӧд вира войтырлы гаж вылӧ чӧвтін. Тэныд кывтӧм-аддзытӧм, тӧдтӧм-вунӧдӧм вылӧ Найӧ йӧртісны менӧ ас мустӧм Лов-Вежӧрӧ: Ог вермы мездысьны и Югыд Му вылӧ петны, Эз позь и кыв шуны — быдтаслы кытчӧдз ог ковмы. Ӧні казьтӧмыд менӧ тэ, коланаӧн лыддян!.. Сідзкӧ, кывзы, мый шуа — сэтысь Водзӧ Туй аддзан: Нимтӧ кӧть веж — выльӧн он ло. Орччалысь важъя ӧбичсӧ — помнит: Тулан, кречет да мой важӧн эз ло, Пармаыд — абу нин «саридз». Берегӧдз воан ли пӧдан — Он тӧд, кор мӧдлы пыж бӧртӧ вӧзъян. Сэк, кор топыда пелыстӧ кутан, Паськыд и визув ва — вуджан. Бадь пуысь оз пет Кыдз Пу рӧд. Быд пу му вылас ӧтнога колан. Ӧтмоза рушмӧ и йывмӧ быд рӧд, Нюрвывса ваӧн кӧ ютан. Сьӧлапи мам кывйӧн сьылӧ. Ас ногӧн руксьӧны йӧра и кӧр. Омлялӧ бушков — став вӧрыс бӧрдӧ. Вужйыд кӧ ён — тӧвсьыс он пӧр. Оз сотчывлы дыр ӧтка кер. Посни лэбачыс — кельӧбӧн вына. Леторос рас оз вен пила ни чер. Друг да ёрт — мед вӧлі уна. Кор пурсьӧны кык еджыд пон, Сёяныс сэки сьӧд понлы сюрлӧ. Рӧд ловтӧ дорйы и дӧзьӧрт, — ӧд тон «Ӧти норт» кыскыны колӧ. Му помад — саридз. Дорті — Из. Пыж-лызьтӧ он нин выльлаӧ веськӧд. Медбӧръя му-ватӧ синтӧ моз видз, Мӧд Биармия ног юргӧд! Мый шуи — вӧч! Вежӧрыд, тӧлк-сямыд та вылӧ — эм. Ыръян Руыд на кустӧм. Он кӧ вӧч — Ним воштан мен! Лёксӧ олӧмсьыд вӧтлы. Сӧстӧм Олӧм бӧр лэпты. Сяма-мывкыда мортлы тырмас йӧз юрӧн овны! Кор тэ, быдтасӧй, менӧ — Зарни Ань Ентӧ — мездан. Мӧд народъяскӧд сэк бӧр орччӧн пукавны кутан!..
6Шондіыс пемдыліс. Кытшӧ пӧрлі. Югзис бӧр. Син-киӧс лэдзи... Дыр-ӧ «виденьеӧй» кыссис — ог тӧд. Кыла — чуксалӧ кодкӧ мӧд... — Ой! — вежапи тай воӧма. Горзӧ: — Машӧ тьӧт воштӧма, бӧрдӧ! Туйыд — юкмӧслань, гашкӧ пӧ, пӧдін! (Кыдз он пов — кык «шӧрыс» колим). — Сідзи и тӧді, мый татчӧ локтін! (Коркӧ та йылысь сёрнитлім). — Кодлы нӧ юрбитін? Пуксьы, мунам!.. И нырдсӧ шызьӧдіс «Буран». ... Асывнас, водз, ветлӧма Абезьӧ — Новлӧ почта, груз — лавкаӧ. «Ловпуыс» — Ярӧ Як рӧдысь лоӧ. Кык мӧс, кык пи и ныв быдтӧ. Восӧбыд ноксьӧ. Сӧветӧн — юксьӧ. Аскиа Лунӧ, дерт, эскӧ. Югыд чужӧма, сӧдз вежӧра, збой. Тьӧзаыс — Гагарин-герой. Нырд и юяссӧ кытшовті синмӧн. Вевтти юр пыдӧс шапкаӧн — «Прӧщай, Лемванырд!» — мыш сайӧ сӧлі. Киӧн ӧвтышті. Бӧр норми: «Вола-ӧ нӧшта ловъяӧн татчӧ? Ен шуӧм — кылас-ӧ кодкӧ?..» Ю шӧрас Нырщик лӧньӧдліс «вӧвсӧ»: — Эн пов! Мездам Зарни Енсӧ!..
БӦРКЫВЛемванырд, коми мулӧн ичӧтик чут,— Мед Лым, Зэр и Ном эз бырны тэ вылын. Мед и Кӧдзыд Пӧль эз вунӧд тӧвъясын. Мед тэнӧ Войпель Омӧльысь видзӧ. Мед Шонді — шонтӧ, а Востым — гажӧдӧ. Мед юясад бӧр гӧрд чери рӧдмисны. Мед луд вылад пыр пемӧсъяс сёйсисны. Мед гыа ю саяд Ловъя век олӧ. Мед Тури кельӧбӧн Усьӧма волӧ. Мед коркӧ и пиӧй тэкӧд тӧдмасис. Мед и внучкаӧй тэ вывті котӧртліс. Мед сизим кӧленаӧдз рӧдсӧ тӧдіс. Мед найӧс Пращурӧ син улас видзис. Мед коми Рӧд сӧвмис, сюсь, вежӧра вӧлі. Мед Греция-Индия пуктісны пыдди. Мед дивнӧй Персия меддивнӧйсӧ вӧзйис. Мед тшапитчысь Англия — удждысьны воліс. Мед енэжӧд-муӧд локтіс Азия пыр. Мед и Скандинавияысь волысь эз быр. Мед Зарни Ань бӧр Коми Му вылӧ воис. Мед лёкысь дорйис, велӧдіс, ӧтвыв оліс. Мед зумыш чужӧма Ен Суседнымӧс видзӧ. Мед шуда асыкӧн сійӧс дорӧ и кытшӧ. Мед туйсӧ История бурланьӧ кежӧдӧ. Мед и суседъяскӧд лада, сӧгласа олӧ.
* * *«Лемванырд», йӧз сьӧлӧмъяс вӧрзьӧд чуть-чуть!
