«КАЛЕВАЛА» КОМИӦДӦМ ЙЫЛЫСЬ
Калевала нимыс коми мортлы абу дзик нин, шуам, тӧдтӧм. Сыктывкарын эм куим судтаа кӧрӧмина — вузасян шӧрин. Тайӧ ыджыд керкаыс воис миян лунӧдз Сӧвет власьт кадсянь на, кор вӧлі ас костаныс ордйысьӧны Коми да Карелия республикаяс.
Коми да карел — рӧдвуж войтыр. И кывныс налӧн мӧда-мӧдыслы матысса. Комиын, кыдзи и карел кывйын, эм — ла кывйыв, коді тӧдчӧдӧ ин, шуам: вывладор, увладор, водзладор... Эмӧсь и географическӧй нимъяс, кӧні — ла-ыс ин вылӧ индӧ: Пузла (Кулӧмдін р.), Винла (Ухта р.), Кӧжала (Изьва р.).
Карелияын эмӧсь жӧ татшӧм иннимъясыс: Вяртсіла, Калевала, Муммола, Сетяля (вяртсі — чӧрс, чӧрс вӧчанін, Калеви — морт ним, Калеви ордын; муммо — пӧч, пӧч ордын; сетя — дядь, батьлӧн вок, дядь ордын).
Карелъяс да финнъяс мир пасьтала нималӧны мыла «Калевала» сьылӧмӧн, кӧні петкӧдлыссьӧ Калеви керка гӧгӧрын вужвойтырлӧн оласногыс.
Кольӧм вося арын Эстонияын, сэтчӧс Тарту карса университетлӧн финн-йӧгра кывъяс туялан факультетын вӧлі дорйӧма «Калевала» комиӧдӧм йылысь удж.
Диссертациясӧ дорйис Николай Ракин. 32 арӧса коми зон, коді велӧдчис Сыктывкарса госуниверситетын, финн-йӧгра кывъяс туялан кафедра бердын, а сэсся пырӧдчис венгр кыв туялӧмӧ да коми поэт Илля Вась моз муніс Венгрияӧ, сэтчӧс Будапештса университетын босьтіс тӧдӧмлун венгр кыв кафедра бердын. Та бӧрын муніс Тарту университетса аспирантураӧ, эст да финн кывъяс велӧдіс да гижис «Калевала» комиӧдӧм йылысь туялан уджсӧ.
«Калевала» — карел да финн войтырлӧн йӧзкостса сьыланкыв ӧктӧд, кодӧс вӧлі чукӧртӧма да йӧзӧдӧма 1835-ӧд воӧ.
Регыдӧн «Калевала» эпоссӧ вуджӧдӧмаӧсь швед, немеч, француз, англия кывъясӧ. 1835-ӧд воӧ петӧны венгр кывйӧ медводдза вуджӧдӧмъяс, а 1840-ӧд воӧ — эст кывйӧ. Вочасӧн водзмӧстчысь кывбуралысьяс вуджӧдісны сійӧс и мукӧд финн-йӧгра кывъясӧ.
Зырян комиӧ медводз вуджӧдӧма «Калевалалысь» рунасӧ Илля Вась. 1922-ӧд воӧ сылысь вуджӧдӧмсӧ вӧлі пыртӧма «Выль туйӧд» лыддьысян небӧгӧ.
Николай Ракин аслас диссертацияын тӧдмӧдӧ лыддьысьысьӧс, кыдзи паськаліс «Калевала» мушар пасьта, торйӧн нин финн-йӧгра войтыр пӧвстын.
«Калевала» комиӧдӧм йылысь юӧртігас автор тӧдчӧдӧ, кыдзи Адольф Туркинлы воӧма юрас мӧвп комиӧдны финнъяслысь эпоссӧ.
Н. А. Ракин посклоннӧ туялӧ финн кывъя текстсӧ комиӧдӧм юрвизьяскӧд ӧткодялӧмӧн.
Адольф Туркин пыдіа велӧдӧма финн кывсӧ Ленинградса университетын да уджавлӧма дипломатическӧй корпусын финн кывйӧ вуджӧдысьӧн. Тайӧ и отсалӧма сылы бӧрвыв комиӧдны финнъяслысь эпическӧй сьыланъяссӧ, вӧчны найӧс коми лыддьысьысьлы гӧгӧрвоанаӧн. Татшӧм ошкана кывкӧртӧд вӧчӧ Н. А. Ракин аслас диссертацияын.
Аслас джуджыд тшупӧда наукаа уджӧн, кодӧс йӧзӧдӧма Эстонияса Тарту университетын, Николай Ракин петкӧдчис вежӧра кыв туялысьӧн, сьӧкыд удж сьӧлӧмсяньыс вӧчысьӧн.
Сійӧ пырӧдчӧма финн кывлӧн пемыд пельӧсъясӧдз, медым тӧдмавны, кутшӧм позянлунъясӧн вӧдитчӧма Адольф Туркин «Калевала» гижӧд пыр миянлы карелъяслысь да финнъяслысь оласногнысӧ, налысь пытшкӧсса культуранысӧ петкӧдлӧм могысь.
Тарту университетса кыв туялан выліса котыр вылӧ донъялӧма Николай Ракинлысь уджсӧ да шуӧма сетны водзмӧстчӧмсьыс философияса докторлысь ним.
Колӧ аттьӧавны Николай Анатольевичӧс коми кыв туялӧмын тӧдчана удж вӧчӧмысь, ыджыд вермӧм шедӧдӧмысь.
