КОДЗУВКОТКАР

— Но, Катшыс, но, зонмӧ, тэа-меа бара на пондім воӧдчыны асланым гажа дачалань. Кыдзи и пыр, куритчыштам тані, бур кывйӧн чолӧмасям Биа-серьякӧд да и водзӧ мӧдӧдчам. Шойччыштӧм бӧрад час-мӧдӧн бура мыськовтам асланым чомйӧдз... Кӧнкӧ вед тэнад, кӧть и кывтӧм пемӧс тэ, косьмӧ жӧ нин лолыд со этайӧ гажсьыс?

Тадзи сёрнитіс аслас понйыскӧд ыджыд тушаа, кузь гӧленя кӧтіа морт. Ачыс сэк кості, любӧпырысь варовитігмозыс, сувтӧдіс кыз кырся ниа дінӧ двустволкасӧ, мынтӧдіс мыш сайсьыс сьӧкыд нопсӧ. Сэсся лыясыс ратшмунтӧдз веськӧдчис, ыджыда лолыштіс да, веськыд кисӧ водзлань шыбитӧмӧн, бур тӧдсалы моз горӧдіс:

— Видза олан, Биа-серья! Лэдзлы жӧ бара миянӧс ас ордад, сё муса юӧй!

Понйыс вӧралысьлӧн — еджыд морӧса ыджыд рӧда сьӧд лайка — сулаліс орччӧн да, буракӧ, ас ногӧныс, мортлы гӧгӧрвотӧма, тшӧтш вӧлі шызьӧма — сійӧ тӧлка синъясӧн видзӧдіс жӧ на водзӧ воссьӧм помтӧм эрдъяс вылӧ да долыдпырысь легӧдіс ыджыда чикыльтӧм бӧжнас.

Найӧ муртса на петісны шочиник пожӧм сора кузь козъя вӧрысь да ӧні сулалісны джуджыд щелля рӧчын. Уліын, кок увсяньыс доза пыдын, визула сяльӧдчис ыркалӧм-сьӧктаммӧм ваа неыджыд ю, ва веркӧсӧдыс, уна рӧма чери сьӧм моз, кывтісны гылалӧм коръяс. А юыслӧн паськыдкодь ковтысыс вӧлі лайковмунӧма катыдлань и кывтыдлань синмыд судзмӧн ылӧдз, да кузяла и пасьтала вӧлі сійӧс серӧдӧма зарни арлӧн югыда ӧзйысь рӧмъясӧн, сэтшӧм лышкыда серӧдӧма... И кӧть кымрасис да зэрышталіс ывлаыс, быдладорсянь ӧвтіс вӧльнӧйлунӧн, помтӧм-дортӧм вӧльнӧйлунӧн!.. А сэсся, содтӧд вылӧ, улӧдз ӧшйӧм кыз кымӧръяс костӧд, быттьӧ яндысигтырйи, быйкнитіс арся шонді, сявкнитіс мелі югӧръяссӧ зэрысь и лысваысь кӧтасьӧм вӧр-ва вылӧ, и дас пӧв, сё пӧв югыдджык лои, быд вижӧдӧм и гӧрдӧдӧм кор жар биӧн ыпнитіс-ӧзйис, быд лысва войт шонді киньӧн дзирдыштіс, и Биа-серьялӧн помтӧм эрдъясыс водзӧ на паськалісны...

— Тӧдан, Катшыс, тӧдан, зонмӧ, меным мукӧд дырйиыс жаль овлӧ, мый ме эг чуж тайӧ му вылас лэбачӧн, шуам, варышӧн. Мый, он эскы? Мый бӧжнад легӧдан? А вот чепӧсйыны эськӧ ӧні тасянь вывланьӧ да и шывъявны-лэбны. Тэрмасьтӧг лэбны став тайӧ мичлуныс весьтӧд... Лэччылі тай ме карад видзӧдлыны, кыдзи Женяыд пырис да овмӧдчис техникумас. Самолётӧн лэччылі... И тӧдан, эг и вешйыв самолёт ӧшинь дорсьыс — кыдзи сатшкыси, сідзи эг и вешйыв. Но сэтшӧм жӧ нин любӧ видзӧдны вылісяньыд арся вӧр вылад! Сора вӧра ю ковтысъясыс со тадзи жӧ сярвидзӧны-ломалӧны, дзик берег доръяссӧ быттьӧ венеч лентаясӧн дорӧсалӧма, сы вӧсна мый сэні сукджыка пипу-кыддзыс быдмӧ... А мыйта ю-шорыс! И быдӧн аслас туйӧд мунӧ... Ичӧтджык кӧ, чукыльӧн-мукыльӧн визувтӧ, петля вылӧ петля, мукӧдлатіыс весиг быттьӧ гӧрддзасьлӧм петляяс. А ыджыдджык кӧ ю — солиднӧя шлывгӧ, ыджыд змей моз, телевизор пыр неважӧн петкӧдлісны, вывті ёнасӧ куснясьтӧг... И енмыс сэтшӧм лӧсьыда быдлаті гӧгрӧстӧма да шыльӧдӧма, ю и ты, нюр и мыльк... И став тайӧ мичлунсӧ миянлы сетӧма — ов да нимкодясь... Бурджыка ов ӧта-мӧдыдкӧд, эн юксьы да пурсьы...

Сёрни сертиыс тӧдчис, мый Ӧньӧ вӧлі неуна гажакодь. Сійӧ пуксис кызкодь пу краж вылӧ, кытысь ачыс жӧ кульліс сюмӧдсӧ воддзаысьсӧ, гожӧм помнас татчӧ волігӧн.

— Ок, кутшӧм мичаа вижӧдӧма кражыс!.. Бур и кузовъяс да чуманъяс ми керим тэкӧд, Катшыс. Кувтӧдз тырмасны. Меным уна оз ков, ӧти кыдзтӧ кӧть и пӧрӧді... Бур кучик кодь нюдз да ён сюмӧда кыдз веськаліс... Челядьлы на миян бӧрын коляс, вотчыны ветлыны и йӧв да мый да видзны... Тэнадтӧ эськӧ, тыдалӧ, матын нин нэм помыд да. Чожа пӧрысьмыны пондін, дзор сіяс со содӧны и содӧны.

Ӧньӧ кыкнан кинас малалӧ сы дінӧ меліа ниртчысь Катшысӧс, сылӧн нюкырмунӧ сьӧлӧмыс пӧрысьмӧм-шылялӧм понсӧ аддзӧм-кылӧмысь.

— Кулан да, кыдзи нӧ ме тэтӧгыс понда овны, а? Вердін-керин тэ менӧ. Вӧрын медбур друг пыддиыс век вӧлін... Челядьӧс вед тэ жӧ кышӧдін и кӧмӧдін... Вит пи быдтӧма лои, бура ли лёка. Ме ӧмӧй ӧтнам верми эськӧ тэтӧг? Вӧралысь мортыд? Да омӧлик понйӧн кӧ? Тшыг нисьӧ пӧт ковмис эськӧ виньгыртны налы... А кымынысь мездылін тэ менӧ, ошкысь ни кӧинысь эн повзьыв... И мыйла енмыс тіянӧс, пон рӧдӧс, сэтшӧм дженьыд нэмаӧн лӧсьӧдлӧма? Гашкӧ, уна котралӧмысла регыдӧн сотчанныд? Али мыйкӧ тшӧтш зэв унатор юрад кутанныд?.. Ог весиг и лысьт думыштны, кыдзи ме тэтӧгыс понда вӧравны... Мый нӧ немтор он шу? Кӧнкӧ вед кыдзкӧ думыштчылан жӧ ас ногыд? Шуам, жаль жӧ вед лоӧ кольны Биа-серья дорсьыд озыр прӧмыса вӧръястӧ?..

— А тӧдан-ӧ тэ, Катшыс, мыйла сідзи нимтылӧмаӧсь — Биа-серья? Он тӧд? Немтор тэ, зонмӧ, он тӧд аслад пон юрнад, сёрнитны он вермы да... А аддзан, кыдзи ниаясыс ӧзйӧны? Вижовгӧрд биӧн... Некӧн сэсся матігӧгӧрын ниаясыс абуӧсь, сӧмын тані... Но вот, буракӧ, локтіс коркӧ татчӧ ме кодь жӧ вӧралысь. Гашкӧ, буретш тайӧ жӧ чурксяньыс видзӧдліс да и чуймис. Мичлунсьыс шемӧсмис. Да и нимтіс юсӧ Биа-серьяӧн. А лӧсьыда и нимтӧма, молодеч!.. Коми вӧралысьясыд абу йӧйӧсь, зонмӧ Катшыс! Сӧмын тай этшаджыкӧн ми пондім кольны. Водзті ставӧн вӧравлӧмаӧсь, а ӧні быдса сиктын ме ӧтнам коли. Старикъяс пӧрысьмисны. А менам тшӧтшъяяс, нелямын-нелямын сизим арӧсаяс, ставныс сетчисны техника дінӧ. Ёнджыкасӧ оз вӧравны, а куштӧны ягъяссӧ. Кысь пӧ сэсся и звер-пӧткаыслы лоны...

— Али ставсӧ тайӧс тэ гӧгӧрвоан жӧ, Катшыс? Сӧмын висьтавнысӧ он куж?.. А гашкӧ и, тэ меысь на унджык гӧгӧрвоан... Вед тэ мӧд ногӧн кылан и аддзан мирсӧ, миян дорысь ёсьджыка...

— Мый нӧ исалан усьӧм коръяссӧ? Кутшӧм дук тэ наысь кылан?.. Видзӧд со, усьӧ и усьӧ корйыс. Но, видзӧд, усьтӧдзыс кутшӧма мичмӧдчӧма быдӧн, кысь-мый и сэтшӧм рӧмъясыс петӧны... Гожӧмнас быттьӧ став рӧмыс ӧткодьджык — веж. А ӧні со, видзӧд, кутшӧм сӧмын и абу... Кутшӧм мичаа да лышкыда кусӧны коръя пуясыс... Да вед, шу, Катшыс?.. Дивӧ... Мед эськӧ и миянлы, тэа-меалы, татшӧм жӧ мичаа да лышкыда кусны... Кор миян кадыс воас... А, Катшыс?.. Мыйта корйыс усьӧ... Тулысын чужис, а ӧні кусӧ... Дзикӧдз кусӧм вылӧ усьӧ... Ӧти гожӧм сӧмын и оліс... И тайӧ сылӧн быдса олӧм, быдса нэм... Тулыснас сэтшӧм небыдикӧсь мыччысьӧны коръясыс, кага ки кодьӧсь. А ӧні, видзӧд, вижӧдӧмаӧсь, чорыд сӧнъясыс лыбӧмаӧсь, пӧрысь мортлӧн кияс вылын моз...

— Кыдзкӧ быттьӧ и гӧгӧрвотӧм ставыс тайӧ, Катшыс. Быттьӧ и жальӧсь коръясыс... Но сідзи нин тай енмыс лӧсьӧдлӧма, али коді эм сэні, выліас... Тӧвнад муыс пыдӧдз кынмӧ, пуыслы некысь кыскыны васӧ, мед юктавны та мында корсӧ. И со — шыбитӧ найӧс. Сэсся тайӧ коръясыс сісьмӧны, вынсьӧдӧны мусӧ, мед налӧн чужтысьлы, пуыслы, вынаджык муыс лои, мед выль коръяс сійӧ вермис лэдзны... Дивӧнад он тырмы... Мый ыджда удж вӧчсьӧ, Катшыс! Некодӧн тшӧктытӧг лӧня керсьӧ...

— И колльыс таво уна артмӧма, зонмӧ! Урыд эм!.. Ылӧдз-ӧ на воим трасса дінсяньыд, а куимӧс нин увтін тэ... А ур кӧ эм, и тулан эм... Ставыс, зонмӧ, йитчӧма ӧта-мӧдыскӧд... Вӧралыштам на ми тэа-меа!

— Ой, мыйкӧ тай нӧ шогӧдны пондіс менӧ, Катшыс... Мыйла нӧ эськӧ? Этшаник и юышті да? Ой, восӧдӧ...

Ӧньӧ мыйкӧ дыра гуниктіс на, восӧдӧмсӧ зілис кутны. Но эз вермы, ковмис копыртчывны ниа бокӧ.

— Зэв тай делӧ лоис, Катшыс... Но, зонмӧ... Юрӧй мыйкӧ бергӧдчӧ и... Эг-ӧ висьмы... Эз-ӧ мыйкӧ неладнӧ сёйсьы менам? Ӧні эськӧ, зонмӧ, водка гулькнитыштны гоз-мӧдысь, мед сотыштіс прӧстмӧм гырк пытшкӧсӧс. Но — кысь, кык доз босьтлі да абу нин. Ӧтисӧ ковмис механиккӧд юны, а мӧдсӧ шофёрыслы сеті, коді тай трасса кузяыс катӧдіс тэа-меаӧс. Радпырысь на и сеті — вед дас верст гургӧдіс миянӧс, та сьӧкта ноптӧ видлы кыскыны... Да и ӧні, зонмӧ, сэтшӧм нин тай олӧмыс мӧдӧдчис — он кӧ мавтышт, он и мун. Шофёрӧс кӧть кодӧс... Коді вина доз виччысьӧ тэсянь, а коді — дозмӧр либӧ шапка вылӧ ур. Но нинӧм — вӧр керкаад миян эм на спирт. Косьтӧм чӧд эм и... Чӧдъя ляз сорӧн юа спиртсӧ да, ӧдйӧ бӧр бурдас омӧлик кынӧмӧй... Мыйысь нӧ эськӧ сійӧ бара торксис? Механикыс кос чериӧн вердіс да сыысь али мый?.. Гашкӧ, сісьтӧм бӧрас нин пуктыліс косьтыны сирпиянсӧ?.. Чӧскыдпырысь на и сёйи... Шома сур сорнад... Но, Катшыс, бара нин восӧдӧ!.. Вай, зонмӧ, джагӧник мӧдӧдчылам, керкаӧдзыд кыдзкӧ колӧ воӧдчыны рытӧдзыс...

Шойччанінысь вӧрзис быттьӧ мӧд морт — шӧрипӧв кусыньтчӧма сьӧкыд ноп улас, вежыньтчӧм чужӧма, ньылӧдӧм кымӧсас лясӧм юрсиа, сьӧкыда кашкӧ, вуктӧдлӧмысла ӧтырышъя сьӧласьӧ...

Сэтшӧм сьӧкыд Ӧньӧлы лои мунны. Но сійӧ тэрмасьӧ, тэрмасьӧ, усьӧ да чеччӧ да водзӧ мунӧ Биа-серья весьтӧд чукльӧдлысь ордымӧд. Сылы некыдз оз ков сетчыны висьӧмыслы, сылы колӧ воӧдчыны аслас керка-пывсянӧдз. Шоныдінӧдз. Неыджыд аптечка сылӧн сэні эм и — тӧндзия волігӧн катӧдліс, аспирин и фталазол, стрептоцид и... Быдторсӧ сэки, пиыс отсӧгӧн, водзвыв лӧсьӧдіс-заптіс кузь ар пом кежлӧ... Пес кералісны. Ком кыйисны да косьтісны. Весиг чӧд вотісны да косьтісны. Гыркыс Ӧньӧлӧн, война дырйи быдмигад, слабкодь, да косьтӧм чӧдйыс бура отсавлӧ...

А вӧрыс пемыдджык лоис, кӧть и абу на сёр. «Лун тӧлыс вочасӧн рытлань бергӧдчӧ», — казяліс Ӧньӧ. Ёнмис и ёнмис тӧлыс. Пыр ёнджыка пызйысь зэрыс ӧтарӧ гырысьмис да кӧдзаліс.

Тӧлыс нин чашйӧ-косялӧ вӧр-пусӧ. Ырыштчас-пӧльыштас, лёкысь сыныштас кыддза-пипуа чукӧрысь лыдтӧм кор да и нӧбӧдӧ-гартӧ. Быд ув куснясьӧ-пессьӧ, быд кор шпорӧдчӧ, быд лыс дзенкакылӧ. Дзуртӧны пуяс. Сьӧкыд гыясӧн клёнӧдчӧ ю, кӧть и векньыд, небось тай гыалӧ... Шуштӧма краджӧдчӧны шочиника усьысь пуяс. Дерт, пӧрысьджыкъясыс, кодъяс ловъя вывсьыныс нин пондісны косьмыны, нярмис вуж-сӧныс...

Сылӧн, Ӧньӧлӧн, талун со нярмис жӧ быдлаті, восӧдігад тай регыд пыдзыртчӧ выныд... Но та йылысь оз ков думайтны... Ок, кыдзи муралӧ тӧлыс, кыдзи чашйӧ-песӧ кӧтасьӧм пармасӧ... Кутшӧм вын колӧ пуыслы, мед не шедны-мынны мусьыс... Ставсӧ кодкӧ артыштӧма бура: колана мында вуж, колана кызта и... Колана пыднаӧдз сюйӧма быд вуж... И шыльыд лыскӧ озджык кутчысь тӧлыс, шливснитӧ... А коръя пуяс со ар кежлас, кор медъёна пӧльтӧны тӧвъясыс, кушалӧны... Тулыснас кушӧсь на и, кор лёк тӧвъясыс тадзи жӧ вермасьӧны... А зэрыс тай пыр кӧдзыдджык и кӧдзыдджык лоӧ... И вӧрыс зэв ӧдйӧ пемдӧ, торйӧн нин рытыв-войладорыс. Кымӧръясыс сыладорсянь, сьӧд бурыся ужъяс моз, тӧвзьӧны-скачитӧны, — казялӧ Ӧньӧ. — Мыйта татшӧм ужсӧ вӧтлас ярмӧм океан... А сэсся, буракӧ, Войпель вувзьысяс... Зэр пыддиыд сійӧ вермас шлякаӧн пӧвсыштны... Вермас и кам кынтыны... Ой, кыдзкӧ колӧ воӧдчыны керкаӧдз!.. Верст нёль-ӧ-вит колис... Тшак ва, ён кокӧн кӧ... А сылӧн, мудз тӧдлытӧм Ӧньӧлӧн, талун дзикӧдз рушмисны кокъясыс... Восӧдӧмсьыс... Да юр дурмӧмсьыс... Немысь-немтор нин абу кынӧмас, а век ӧтарӧ лёкысь гугӧдӧ... Ёна тай мыйкӧкертсьӧма... Отравитчӧма... Лёк черинад... Тшыкӧдӧны сӧмын добрасӧ... Кутшӧмкӧ ва тай кыськӧ век пыдзыртчыштӧ-а... Уджалысь кынӧмыс, буракӧ, васӧ яй-сӧнсьыс кыскӧ... Тадзинад вед став ваыс вир-яйсьыс вермас пыдзыртчыны... Мый нӧ сэки лоӧ? — повзьӧ Ӧньӧ.

Зэрӧмысла кизьӧрмӧм му эжа сёнйын сійӧ вильдӧ да усьӧ. Эбӧстӧммӧмтӧ сьӧкыд нопйыс жамкнитӧ вывсяньыс, личкӧ. Ӧньӧ оз вермы чеччыны, борсьӧ-тривкйысьӧ коньӧр моз... Сэки гӧгӧрвоысь Катшысыс уськӧдчӧ кӧзяиныслы отсӧг вылӧ, боквыв пурӧ-нетшкӧ нопсӧ... Ӧдва и мынтӧдчӧ Ӧньӧ тайӧ чӧссьыс... «Нопнад ме ог вермы воӧдчыны керкаӧдз! — гӧгӧрвоӧ сійӧ. — Колӧ кольлыны татчӧ нопсӧ...»

Ӧньӧ сюйӧ зептас гоз-мӧд сукар тор — ӧд код тӧдас на, мый вермас лоны, кыдзкӧ-мыйкӧ ӧшӧдӧ нопсӧ коз увйӧ.

— Нинӧм, Катшыс, аски волам... Ӧні миянлы колӧ ӧдйӧджык воӧдчыны керкаӧдз... Шоныдінӧдз... Лекарство юны...

Сійӧ горша юис шорысь чибльӧг тыр ва. Но мыйкӧ мында муныштӧм бӧрын выльысь ставсӧ восӧдіс мортыдлысь...

— Зонмӧ, Катшыс, немтор оз кутчысь гыркӧ... Но — беда... Вирӧдз, тыдалӧ, йиджӧма лёк заразаыс... Кывлі ме — чери пытшкын да тшак пытшкын пӧ кутшӧмкӧ яд вермӧ артмыны, кужтӧг кӧ дасьтан найӧс... Буракӧ, зонмӧ, Катшыс, сы шӧрӧ ме и веськалі... Но нинӧм, Катшыс... Огӧ на жӧ дзикӧдз сетчӧй ми тайӧ висьӧмыслы... Абу на лябмӧм старикъяс ми, нелямын сизим арӧснад... Водзӧ, зонмӧ...

Ӧньӧлӧн, буракӧ, жар кыптіс. И пыр восӧдіс сійӧс. Усиг-чеччигтыр ӧдва довгис сійӧ. Асьсӧ ышӧдӧм могысь ӧтарӧ пыр мыйкӧ киргис-сӧрис...

А гӧгӧр мураліс тӧв. Кӧдзыд зэр сора тӧв. Быттьӧ мыйыськӧ ёна скӧрмӧма вӧлі вӧр-ваыс. Сэтшӧма скӧрмӧма. Быттьӧ мыйыськӧ, нӧшта на ыджыд лёкторйысь, кӧсйис ӧлӧдны вӧралысьӧс. Мыйкӧ висьтавны кӧсйис, но эз куж мортлы гӧгӧрвоанасӧ шуны...

Биа-серья бокса керка ягӧ Ӧньӧ каттьысис-кайис нин нёль кокӧн. Ӧдва ловъя. Ковмис кӧ мунны нӧшта верст джын, сійӧ эськӧ эз нин вермы.

Ёна и гажа яг тані, Биа-серья нӧрыс йылын. Яла нитшка. Пожӧмъясыс!..

— Но, зонмӧ, Катшыс, воӧдчим...

Катшыс долыдпырысь чепӧсйис водзӧ.

— Котӧрт, зонмӧ, котӧрт... Гажыд вед, кӧнкӧ, ёна жӧ нин бырис... — Катшыс друг увтыштіс, кыдзкӧ гӧгӧрвотӧма увтыштіс. — Кодкӧ эм али мый керка дінас?.. Гашкӧ, кодкӧ, ылалӧм морт, узьмӧдчис?.. Но мед, мед... Тӧрам... Татшӧм керкаад унаӧн тӧрам... Но чӧвлы, чӧвлы, кӧні нӧ керкаыс?.. Ог тай нӧ аддзы... Эг-ӧ тшӧтш и тамышмы висьӧмысла?..

Пожӧм дінӧ вынтӧг лясмунӧмӧн сулалӧ Ӧньӧ, видзӧдӧ, но оз аддзы муса керкасӧ. Синъяссӧ тільӧ Ӧньӧ — ньылӧмысь да зэр ваысь косӧдӧ — да бара видзӧдӧ, но некыдзи оз мыччысь керкаыс.

Абу керкаыс!

Ӧньӧ уськӧдчӧ котӧртны нораа тявкйӧдлысь Катшысыс дінӧ, кысь-мый и выныс шедӧ висьӧмысла унежитчӧм вир-сӧнас. Котӧрӧн воӧ... Но гажа керка местаын куш сӧмын пӧим чукӧр рудӧдӧ...

Быттьӧ абу и вӧвлӧма сылӧн керка-пывсяныс. Шоныд позйыс сылӧн. Кытчӧ сійӧ сэтшӧма тэрмасис. Весиг нопсӧ колис. Коді сылы, воигчӧжыс, му выв райӧн кажитчис. Кӧні сылӧн сёян и кос пес мыйта колӧ вӧлі. Лекарство и весиг спирт. Абу вед урӧс вӧралысь сійӧ, Ӧньӧ, тӧдӧ, мый колӧ кузь да кӧдзыд арбыд кежлад. Ставсӧ водзвыв дасьтіс, писӧ отсӧг вылӧ вайӧдліс.

Ӧні со ставыс тайӧ сотчӧма. Кодкӧ сотӧма керкасӧ!

Сулалӧ Ӧньӧ. Некыдз на оз эскыссьы сылы, но некыдз! Нюкыртчӧмӧн сулалӧ сійӧ пӧим весьтас. Немтор оз вермы шуны, синваыс сӧмын доршасьӧ вӧралысьлӧн. Коркӧ, зэв нин важӧн, тадзи жӧ сулавліс мамыс гу весьтын — зэв томӧн кувсис мамыс, война кадся сьӧкыд олӧм чишкаліс сійӧс.

— Кӧнкӧ, лӧсьыда и ыпйис, — шуис сэсся матӧ воӧм Ӧньӧ. — Сэтшӧм мича да сирӧд пожӧм керъясысь вед тшуплі ме сійӧс... Мыйта жарыс, кӧнкӧ, вӧліс, ставыс сідз вошис... Вот эськӧн кӧть неуна ӧні меным... Шонтысьыштны да косьтысьыштны... Дзикӧдз кӧтаси... Кӧдзалӧма нин пӧимыс... Гашкӧ, киссьӧм гор улас эмышт на кутшӧмкӧ жар?..

Ӧньӧ нюкыртчӧмӧн собыштіс вылісяньыс кӧтасьӧм, но уліас пурсъялысь пӧим пытшкӧд, матыстчис кыдзисюрӧ пузувтчӧм из чукӧр дінӧ. Кӧдзыдӧсь нин изъясыс. И на улын некутшӧм жар абу. Вежон сайӧ сӧмын и эз волы-а. Буракӧ, сылӧн лэччӧм бӧрын пыр жӧ и сотӧмаӧсь.

— Кодлӧн нӧ киыс лыбис татшӧмтор вылас? — шензьӧ Ӧньӧ. — Да вед и аптечкаыд сотчис. Мый нӧ ме ӧні кута вӧчны, этатшӧма висьми да? Ноптӧ со эновті и...

И друг повзис сійӧ, сэтшӧма повзис! Повзьӧмысла ли мый ли Ӧньӧӧс пондіс восӧдны воддза дорсьыс на ёнджыка. Сідзи и нетшкысьӧ гырк пытшкӧсыс голя розьӧдыс. Тімбыльтчис Ӧньӧ ва нитш вылӧ, пондіс туплясьны и тривкйысьны кувмӧн ранитчӧм ош моз. И понйыслы, буракӧ, голя помӧдзыс жӧ гажтӧм лои — пуксис да пондіс кӧин моз омлявны зэр сора тӧлыслы воча. Сэсся Катшыс матыстчис гатшӧн пласьтвидзысь кӧзяиныс дінӧ да пондіс нювны сылысь чужӧмсӧ.

Ӧньӧ быттьӧ неуна сайкалыштіс таысь. «Колӧ эськӧ лэччывны берег дорӧ да ваас юрӧс сюйлыны, — кельыда вуджӧртіс вежӧрас. — Унджык юны васӧ колӧ... пожъявны гыркӧс...» Но сэк жӧ Ӧньӧ тӧдіс, мый выныс ӧні оз тырмы тайӧс вӧчнысӧ, мый вермас пӧдны ваас.

— Би! Медводз колӧ пестыны би! Дась югыднас колӧ чукӧртыштны пес... А то войнас ньӧмда...

Нёль кокӧн моз кысъясигтырйи сійӧ пондіс ӧктыны косджык увъяс. Ӧти сайын чирсйис да сюяліс вомас шочиник пув розъяс — мед кӧть нин шоманас сувтӧдыштны восӧдӧмсӧ... Увъясыс сылы эз на и ёнасӧ сюравны, сы вӧсна мый гумла кодь сӧстӧм вӧлі ягыс. Да и керка гӧгӧрсӧ сылӧн, бур кӧзяинлӧн, важӧн нин вӧлі бура весалӧма. И сулалысь пожӧмысь он небось чуктӧд кос увтӧ — сись кодь шыльыдӧсь найӧ, туганас сӧмын шапкаасьӧмаӧсь увъяснас. Со кор сійӧ матькыштіс налӧн мичлун вылӧ...

Но кыдзкӧ-мыйкӧ Ӧньӧ ӧктыштіс мыйтакӧ пес вемӧдзыс кӧтасьӧм, кок улын нёльсмунысь ялаа яг вылысь. Кульыштіс сюмӧд берегдорса медматыс кыддзысь. Лӧсьӧдіс коз улӧ тӧв сай, паськӧдіс кӧтасьӧм куртка пӧлаяссӧ, пытшкӧс зепсьыс судзӧдіс истӧг, тіралысь чуньяснас перйис истӧг тув. Варттӧдзыс первой видзӧдліс сы вылӧ. Тувйыс вӧлі арся турун сі кодь вӧсньыдик да омӧлик, и помас сир чутыс муртса тӧдчыштіс. Татшӧмтортӧ казялӧмысь Ӧньӧлӧн ыркмуніс сьӧлӧмыс. Сійӧ тэрыба восьтіс кӧрӧбсӧ да видзӧдліс мукӧд тувъясыс вылӧ. Ставныс найӧ вӧліны сэтшӧм жӧ коньӧр кодьӧсь. «Татшӧм истӧгнад он и вермы перйыны битӧ, — мӧвпыштіс повзьӧмӧн, — эстшӧм ва дырйиыд... Гоз-мӧдысь чирснитіс. Истӧгыс ӧдва кывмӧн чушнитіс, сэсся, би лэдзлытӧг, бӧр ланьтіс. Мӧд тув — сідзи жӧ. Коймӧд... Пыр ёнджыка Ӧньӧлӧн тіралісны чуньясыс. И вынтӧм лӧглун кыптіс. Кутшӧм истӧг вӧчӧны... — А водзті, помнитӧ сійӧ, войнаӧдз на, истӧг тувъясыс вӧліны кызӧсь, ёнӧсь, сирыс на вылын — пув тусь кодь, вартан да, ыпнитас сэтшӧм яр би... — А ӧні нӧ мый — тьпу!.. Ӧтияс керка сотӧны... Мӧдъяс — со кутшӧм истӧгӧн йӧзӧс помалӧны... Тьпу!»

Быдса кӧрӧб варталіс Ӧньӧ, но раз-мӧд-коймӧдысь сӧмын и петавліс ловъя биыс. Но и сійӧ, вывті жеб да, эз вермы кутчысьны кӧтасьӧм сюмӧд дінӧ, кӧть эськӧ и водзвыв вӧсньыда вӧлі килльӧма сійӧс.

Медбӧръя истӧгнас гирснитӧм бӧрын сійӧ омльыштіс-матькыштіс, ляскӧбтіс тыртӧм кӧрӧбсӧ, чеччыштіс кок йылас да, коляс вынсӧ жалиттӧг, помтӧм лӧглунӧн кутіс майкны-талявны кӧрӧбсӧ медмустӧм дзодзулӧс моз.

Сылӧн нӧшта на вӧлі ӧти татшӧм жӧ кӧрӧб — мӧд зептын, вӧрӧ сійӧ некор эз петавлы истӧг запастӧг, мед кӧть и керка-пывсянас мунігӧн, кӧні сылӧн век жӧ эм... Но тайӧ истӧгыс вылӧ Ӧньӧлӧн воши став надея.

А ёна нин рӧмдіс. Коліс тэрмасьны бинас. Мыйкӧ коліс вӧчны.

Висьысь и кынмысь, дзикӧдз эбӧстӧммӧм, лӧглунӧн ымралысь сьӧлӧма, сійӧ муртса эз бӧрддзы ыджыд гӧлӧсӧн тӧла зэрӧн муралысь, вемӧдзыс кӧтасьӧм парма шӧрын.

Но эз бӧрддзы, гашкӧ, и яндысис Катшыссьыс.

— Ӧньӧ, мый нӧ тэ, зонмӧ... Ӧньӧ, ӧвсьы... — мӧд мортӧс моз пондіс такӧдны асьсӧ. — Зырымбедь али мый тэ, мед тадзи лябмыны... Вай лючкиджык мыйкӧ думыштлы...

Сійӧ пуксис козлӧн кыз вуж вылӧ, мыджсис мышнас чорыд кырсь дінӧ да кыдзкӧ-мыйкӧ мырдысьӧн пондіс лӧньӧдны асьсӧ. А кор сэсся сайкалыштіс пикӧ воӧмсьыс, медводз ясыдмис мӧвп:

«Керка дорын би меным не пестыны. Чер абу... Сотчӧма... Да кӧть и вӧлі — вӧдитчынысӧ сійӧн вынӧй эськӧ эз тырмы...

Сідзкӧ нӧ, мый? Мый нӧ вӧчнысӧ?.. Зэрыс тайӧ регыдӧн оз коб... Сэсся, буракӧ, кынтас, тӧлыс вочасӧн войлань бергӧдчӧ...

Колӧ би!.. Би колӧ!

Колӧ кыссьыны яг помӧдзыс, шор дорӧдз... Сэні увъяджык пожӧмъясыс... Кос увъяс чегъявлыны... Да и яг вывсьыс ӧттор-мӧдтор сюрасджык... Сэтысь эг на новлыв ме пессӧ...

А ог кӧ вермы ӧзтынысӧ и сэні? Сэки мый?..

Ӧткодь гегдынысӧ сэн кӧть тан...

Чӧвлы-чӧвлы! Да ӧд сэні эм зэв ыджыд кодзувкоткар... Да!.. Гырысь козъяс улын... Кодзувкотъясыд тай абу жӧ йӧйӧсь — кужӧны бӧрйыны аслыныс местасӧ: мед, кор колӧ, и шонді пӧжис, но сэк жӧ и зэр эзджык веськав...»

Ӧньӧ кыссис яг помӧдз. Матыстчис кодзувкоткар дінӧ. Рӧмыдас сійӧ сулаліс кӧр видзысьлӧн чум кодь.

«Ковмас, тыдалӧ, пузувтны налысь карсӧ... Пытшкӧсыс сэні кос... Биыд пырысь-пыр чажнитас... Менам керкаын моз... Дерт, уна ловъя лов пӧжасяс... Гашкӧ, миллён... Тайӧ мича ягсӧ видзысьяс... Гашкӧ, налӧн нэмӧвӧйся олӧм-уджалӧмысь и лоис татшӧм мича вӧрыс... Пожӧмъяссӧ чужӧмсяньыс дӧзьӧритісны найӧ... Эз лэдзны жӧритны быдсяма лёльӧыслы...

Но меным некытчӧ воштысьнысӧ... Некытчӧ!..»

Падмыштӧмӧн сулалыштіс Ӧньӧ. Немся кодзувкот эз тыдав. А неважӧн на, кос дырйи, помтӧг визъялісны да тіръялісны найӧ тані. Ӧньӧ малыштіс лыскӧсь-розьӧсь карыслысь боксӧ — сійӧ вӧлі зумыд, чорыдкодь и быттьӧ овтӧм. «Эз-ӧ эновтны найӧ важ позсӧ?» — весиг мӧвпыштіс Ӧньӧ асьсӧ такӧданаа.

Но сійӧ тӧдіс: эз эновтны, а кузя зэрӧмсьыс, а гашкӧ, и локтан кӧдзыдъяс кылӧмысь дзебсисны найӧ асланыс пыді жыръясӧ.

«Сӧмын карыслӧн косыс да шоныдыс вермас мездыны менӧ!» — ӧні дзикӧдз нин дугдіс падъявны Ӧньӧ.

Дерт шуам, мӧдджык кадӧ кӧ кодкӧ мӧд сылӧн син водзын пузувтіс тайӧ карсӧ, — сэки Ӧньӧ, буракӧ, вермис эськӧ лыйны татшӧм пакӧститчысьсӧ.

Но ӧні сылӧн эз вӧв мӧд петан туй. Сійӧ эз на кӧсйы нинӧм кертӧг водны да гегдыны гут моз...

Ӧньӧ пондіс чегъявлыны пожӧмъяслысь улыс кос увъяс да шыблавны кар дінӧ. Пӧшти быд чегигӧн сійӧ жнёпкысьліс му бердӧ увйыскӧд ӧтлаын, но кыдзкӧ-мыйкӧ бӧр чеччыліс да став сьӧктанас ӧшӧдчыліс выль чорыд увйӧ. Сэсся и тӧлка Катшысыс, буракӧ, гӧгӧрвоис сылысь зільӧмсӧ, матыстчис да кутіс ниртчыны — вай пӧ ме тшӧтш отсышта... Таысь Ӧньӧлӧн бара на чепӧсйыліс синваыс. Мыччис сійӧ Катшыслы кызкодь ув. Мӧдыс курччис лэчыд пиньяснас да и пондіс нуны.

«Но, Катшыс! — весиг ачыс шемӧсмис Ӧньӧ, кӧть эськӧ и понйыс не этшаысь нин мездывліс сійӧс. — Кодлыкӧ кӧ висьталан, оз и эскыны... Со тэныд и кывтӧм пемӧс...»

Первойсӧ Ӧньӧ кӧсйис пузувтны кодзувкоткарсӧ, мыйтакӧ перйыштны сэтысь кос жуг-жагсӧ, куш сӧмын би ӧзтӧм вылӧ. Но дыр-ӧ тырмас сылӧн пескыс? Увторъясыд? Кузь арся войнад. Зэра войнад... Нинӧм он вӧч, ковмас дзоньнас ӧзтыны карсӧ. Сэсся и сійӧс, грекыд вылӧ, тэчӧмаӧсь кыз пӧрӧм пожӧм бокӧ, абу на дзикӧдз сісьмӧма сійӧ. Ӧзтан кӧ карсӧ, пожӧмыс войбыд пондас шлонгыны...

Ӧтитор сӧмын бурӧдыштіс лёктор вылӧ ырыштчӧм вӧралысь Ӧньӧӧс: бисӧ ӧзтӧм бӧрын унджык кодзувкотыс, гашкӧ, удитас пышйыны...

«Сӧмын вермасны-ӧ найӧ, горттӧг кольӧмаясыд, кынмавтӧдз лӧсьӧдны аслыныс выль оланін? Али вӧзйысясны патераӧ кытчӧкӧ асланыс вокъяс дінӧ?..»

Ӧньӧ тэрмасьтӧг бура лӧсьӧдчис би перйигкежлӧ. Сюмӧд дасьтіс. Сирӧд чаг вӧлаліс пуртӧн смолльӧ мырысь. Думыштіс да шуис видлыны ӧзтыны бисӧ лёк истӧгтӧгыс. Патроничасьыс судзӧдіс вит патрон, перъяліс наысь дрӧбсӧ. Пороксӧ ӧтилаӧ чукӧртіс. Пузувтіс кодзувкоткар — сирӧд кӧрӧн и косӧн оньыштіс сэтысянь. Кос лыс кӧрӧн. И кутшӧмкӧ шуксьӧм-ноксьӧм кыліс пыдісяньыс. Но вӧралысь ӧні эз нин думайт татшӧмторъяс йывсьыд...

Сылы коліс Би. Сӧмын Би!

Сирӧд косінас Ӧньӧ бура тэчис сюмӧд-чагсӧ, содтӧд вылӧ порокӧн киськаліс. Мед нин ӧддзас да оз кус. Сэсся и лыйис сэтчӧ дрӧбтӧм зарадӧн.

Взрыв моз ыпнитіс сукмӧм нин рӧмыдас яр би. Пондіс третшкӧдчӧмӧн нялйыны. Вӧралысь радпырысь горӧдіс. Пондіс шыблавны сэтчӧ кос увъяс. Сэтшӧм гажа лоис. Мед олас Би!

Но и казяліс Ӧньӧ, кыдзи кыськӧ друг сявгысисны кодзувкотъяс, гырысьӧсь, пемыдгӧрдовӧсь, да и пондісны люзьгыны ӧтар и мӧдар. Жальӧсь найӧ вӧліны Ӧньӧлы. А нӧшта жальджыкӧсь вӧліны найӧ, кодъяс, коз пупытшса ёдмӧм сир моз, тричкӧдчисны жар биын. Но мый сійӧ вермис вӧчны!..

Сэсся Ӧньӧ лэччыліс шор дорӧ да мырдысьӧн юис пӧшти чуман тыр ва. Чуманъяссӧ сылӧн водзвыв дасьтӧма быд шор дорӧ, мед век вӧліны дасьӧсь... Оз пыр, а юӧ кӧдзалӧм нин нюр дука васӧ, юӧ и юӧ. Сэсся выльысь гумовтіс чуман тыр да бӧр довгис долыда пессьысь билань. Муртса удитіс воны, кыдзи сійӧс бара восӧдіс. Ставсӧ бӧр восӧдіс, немтор оз ӧшйы кынӧмас... Но и мед. Мед пожъяссьӧ гыркыс...

Водіс Ӧньӧ ньыв лапъяс вылӧ. Руасьӧ ва паськӧмыс. Ок и бур, мый сійӧ шедӧдіс Би...

Век на зэрышталӧ ывлаыс — шливгыштас-коблас, сэсся бара. Тӧв муралӧ. Козъяс улын сійӧ, и ёнасӧ оз кӧтӧд вылісяньыс. Неуна сӧмын войталӧ, кузя зэрӧмысла туктӧмаӧсь козъясыс да. Но век нин сайӧд. Бур местаӧ тэчлӧмаӧсь карсӧ кодзувкотъясыс. Катшыс орччӧн куйлӧ, немтор оз шу. Шонтысьӧ жӧ би дорын. Кынӧм сюмалӧм вылас оз норась. Гӧгӧрвоӧ. Аддзыліс ӧд, кыдзи нопсӧ колисны. Нопнад эськӧ эз вермы воӧдчыны Ӧньӧ. Он ӧд тӧд, он думайт, мый татшӧмтор вермас лоны...

Ӧньӧ судзӧдіс зепсьыс сукар торъяс, шӧрипельӧ юкис да джынсӧ сетіс Катшыслы. Коляссӧ бӧр сюйис питшӧгас — аслыс ньӧти эз ков сёйнысӧ... А Катшыс чӧскыдпырысь калскӧдіс-сёйис. Сылӧн кынӧмыс оз вись, некор оз вись. Винаӧн да сісь чериӧн оз жугӧд сійӧ кынӧмсӧ. Пиньясыс со сакар кодь еджыдӧсь и, а кузь кывйыс би кодь гӧрд да сӧстӧм.

Ок, шоныд. Ок, лӧсьыд!.. Мый вермас лоны донаджыкыс Биысь, татшӧм зэра да кӧдзыд войнад сьӧд вӧр шӧрын? Да нӧшта висьмӧм-укшальмӧмаыдлы?.. Ӧдвакӧ Ӧньӧ дорысь ёнджыка радліс сійӧ мортыс, коді медпервойӧн му вылас шедӧдіс бисӧ.

Катшыс мышкас моз сылы водіс. Сійӧ оз кынмы, мышсяньыс шонтӧ кӧзяинсӧ, гӧгӧрвоӧ сылысь висьӧмсӧ.

Шома пув тусьяс нямлялыштіс Ӧньӧ, пес чукӧртігӧн ӧктыштавліс. Шомыс бур ногӧн сотыштіс ваӧн пожъялӧм гырксӧ. Лӧньыштліс быттьӧ восӧдӧмсьыс... Ыджыд би жайгӧ шоныдӧн, кынмӧм вемӧдзыс йиджӧ. Ок, лӧсьыд! Немтор сэсся оз ков Ӧньӧлы. И дзикӧдз сетчӧ сійӧ би шоныдлӧн мелі сывъяслы, оз и тӧдлы, кыдзи унмовсьӧ.

Сэсся веськалӧ сійӧ аслас керка-пывсян дінӧ. Ок, лӧсьыд и керка! Нёль во сайын на тшупліс шыльыд пожӧм керъясысь, чача кодь... Керъясыс со абу на воймӧмаӧсь, сир сорнас сӧмын на и удитӧмаӧсь неуна банйыштны ортсысяньыс, бура гогналӧмаясыд...

Кӧкъямыс кер судта — сувтсӧн позьӧ веськӧдчыны пытшкас. Йирк вылас — дас вит йыв кер. Сэсся — кык кыз чурка вылын сигӧр кер. Тадзинад крут пӧката вевтыс лоис, зэрыс и слӧтыс бура исковтӧ вевт вывтіыс, тулысын ульдӧм лым и. Любуйтчан-нимкодясянтор артмис сылӧн! Быдысь воигӧн томдырся невеста-гӧтырыскӧд быттьӧ аддзысьлӧ, сэтшӧм любӧ да долыд овлӧ.

И керка пытшкӧсыс ыджыд да лӧсьыд. Полок вылас нарошнӧ пипу пӧвъяс лӧсйис — шоналасны да, аслыспӧлӧс свежӧй кӧр сетӧны найӧ. Горъяс медбур изъяссӧ корсяліс да ваяліс. Сёян да зарадитчан пызан. Косьтысян тувъяс. Ставыс эм, мый колӧ...

Ёна и шоныд артмис, майбыр! Ёна жӧ лӧсьыд лечитны кӧтасьӧм-кынмалӧм бӧрын ёнтысь костӧ да юкалысь кокъястӧ. Водзвыв ваялас небыд ньыв лыс, бура вольсалас полок вылӧ. Сэсся жара ломтас кыдз да пипу пескӧн.

Онялӧ кос жарыс!

Сэсся и пӧрччысяс Ӧньӧ куш пасьтӧг да водас небзьӧм-пӧсялӧм лыс вылас. Шоны-ыд! Ньылӧмыд шорӧн петӧ-визувтӧ. Но абу сьӧкыд тэныд. Пӧсь сынӧдыс кос, ловтӧ ворсӧдӧ, мудзӧмтӧ и висьӧмтӧ вӧтлӧ. Куйлӧ тадзи Ӧньӧ войбыд, райын моз. И быттьӧ выльысь чужӧма кодьӧн лолӧ.

А аскинас шойччан лун вӧчас аслыс. Оз тэрмась. Шоныдсьыс абу окота петны — войбыдӧн этша и кӧдзалӧ керка-пывсяныс. Куйлӧ чӧла, лун пуксьӧмсӧ кывзӧ-видзӧдӧ. Со ӧдзӧсын тыдовтчӧ лӧз кодзув — идзас сі тӧрмӧн розь сэтчӧ кольӧма, вуг дінас. Сідзкӧ, югдыны заводитіс, югыдыс сэті писькӧдчӧ. А со нин и неыджыд ӧшиньыс югыдлӧзӧн лоис. Йиркын дзирдыштісны жарысла сӧдзтысьӧм сир войтъяс.

Бур, мый сійӧ эз дышӧдчы да лэптіс татшӧм керка-пывсянсӧ. Воысь-во сійӧ пыр ёнджыка кутас ковны. Ӧд нэм джынлань пондіс матыстчыны Ӧньӧ. Ёнджыка нин мудзны кутіс. Коскыс пыр частӧджык лыйыштавлӧ и. Чӧс туйясыс вочасӧн быттьӧ нюжалӧны... Бур, мый эм сылӧн татшӧм шоныд позйыс!

Код тӧдас, мыйысь садьмис Ӧньӧ. То ли кӧдзыдысь, то ли бара восӧдны кӧсйӧмысь, то ли чужӧмсӧ гӧгӧрвотӧма гильӧдӧмысь. Восьтіс синсӧ, пожӧм туганъяс костысь казяліс югыд кодзув. «Но, сідзкӧ и збыль войтӧвтӧма...» Зэр эз кыв. Тӧв ланьтӧма и. Но сы пыдди ёна кӧдздӧдӧма. Мыйыськӧ ёна гиляліс чужӧмыс. Сійӧ малыштіс, и ки пыдӧсыс вильснитіс чужӧм вывсьыс. Ӧньӧ повзьӧмӧн пуксис и казяліс шемӧсмӧданатор — сы вывті билань вуджӧны кодзувкотъяс. Зэв уна кодзувкот! И бокитіыс мунӧны... Пемыдгӧрд гы моз... Тэрыба мунӧны... Биӧ пырӧны... Веськыда биӧ ыльгысьӧны...

Войнас, кӧдздӧдіс да, найӧ, буракӧ, пондісны кынмыны позтӧгыд. Мукӧд каръясас, гашкӧ, эз лэдзны найӧс, не ас йӧзтӧ. А гашкӧ и, налӧн абу сэтшӧм модаыс, мед йӧз гортӧ пырны. И со — чепӧсйӧмаӧсь бӧр асланыс карлань, быдладорсянь скач люзьгӧны. Весиг сы вывті, Ӧньӧ вывті, люзьгӧны. Оз курччасьны, оз сотны асланыс кудзӧн. Сӧмын люзьгӧны-котӧртӧны. И веськыда биӧ пырӧны. И третшкӧны-сотчӧны. Ӧньӧ первойсӧ чайтіс, мый чишкасьӧм яй дук пондас пӧдтыны таысь. Но эз. Тӧлыс сы весьтті нуӧ тшынсӧ, и некутшӧм яй дук оз кыв. Сотчысь сирлӧн мырдыс быттьӧ сӧмын кылӧ.

А сэсся Ӧньӧлы не наӧдз лои, сы вӧсна мый бара пондіс гугӧдны гырксӧ. И мышкыс сылӧн изӧймитӧма-кынмӧма... Ӧньӧ кыссьыштӧ джынвыйӧ сотчӧм, но бур жарӧн ымралысь кар дінӧ, муртса дзоньнас оз пыр сэтчӧ кодзувкотъяскӧд ӧтлаын... Сылы колӧ сӧмын шоныд! Шоныд!.. Сэсся немтор оз ков... Оз кӧ ло шоныдыс, сылӧн пырысь-пыр жӧ кусас дӧбелькиӧдз бонзьӧм лолыс...

И ӧд веськалӧ Ӧньӧ шоныдінӧ. Зэ-эв шоныдінӧ! И пырысь-пыр жӧ петӧ сы пытшкысь лёк висьӧмыс. Бӧр сэтшӧм нимкодь лоӧ овны!

Но друг кыськӧ сы водзын лоӧ старик. Гӧгйӧдзыс тошка старик. Кузь беддя. Зымкнитӧ старикыс бедьнас Ӧньӧ водзын да лёкысь горӧдӧ:

— Тэ нӧ, изьверг, мый вӧчин ловъя ловъясыскӧд?! Ме жӧ быд ловъя лолӧс чужті му вылас сы могысь, мед сійӧ керис кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ удж. Быдӧнлы сеті ассьыс уджалан сям. А тэ менсьым ӧтпырйысьӧн миллион лолӧс жаритін. Кылан он, изьверг, ловъя вывсьыныс пӧжалін! Миллионӧс! Быдса миллионӧс! — гожся гым моз горӧдіс старик, и садьтӧг повзьӧм Ӧньӧ чеччыштіс узянінсьыс. Гӧгӧрвотӧма видзӧдліс паськыда шлонгысь кодзувкоткар вылӧ. Но ӧні сэні немся ловъя лов нин эз вӧв. Гӧгӧрыс сӧмын сярвидзисны биас вотӧдз кулӧмаяс. Мед не аддзыны найӧс, Ӧньӧ, кезниталігтырйи, кӧтіа кокнас вешталіс найӧс биӧ. Сэсся шонтыштіс мышсӧ да бӧр водіс Катшыс дінӧ.

— Кодӧс нӧ эськӧ ме аддзылі, зонмӧ Катшыс? — вӧтсьыс век на сайкавтӧг шыасис понйыс дінӧ. — Эстшӧм ыджыд тошка да скӧр старик. Енмыс али мый сэтшӧм?.. А гашкӧ, тайӧ Сьмертыс нин воліс ме дорӧ да?.. А, Катшыс?.. Немтор эг и слӧймы вочасӧ шуны, сэтшӧма повзи да... А коліс эськӧ мыйкӧ шуны... Мися, эг тешитчӧм могысь ме ӧзты кодзувкоткарсӧ... Керкаӧс сотӧмаӧсь... Висьми со... Мед эськӧ сійӧ, збыльысь кӧ быттьӧ Сьмертыс и эм, бурджык корсьліс керка сотысь пеж йӧзсӧ... Да найӧс мыйкӧкертіс... Ой, кӧдзыд, Катшыс!.. Ой, кынма... Вирӧй йизьӧ...

Асьсӧ выныштӧдӧмӧн, пиньяснас зяткакыліг да лӧвтігтыр, Ӧньӧ пондіс чукӧртны бисӧ паськыда ӧгралысь колода дінӧ. Бур на, мый карнысӧ кодзувкотъясыс вӧчлӧмаӧсь буретш сы дінӧ!.. Жуг-жагыс ӧдйӧ и ыпнитіс, пывсян жарӧн моз дзенӧбтіс Ӧньӧӧс, шоналіс сійӧ и пырысь-пыр жӧ бара вӧйтчис шемӧсмӧдана вӧтӧ... А стӧчджыка кӧ шуны — вемӧссӧ, збыль вӧлӧмасӧ выльысь кутіс аддзыны вугралігсорыс.

Быттьӧ сійӧ том на, кызь нёль арӧса, армияын служитӧм бӧрын петӧ Германияысь. Польшаын тыртчисны да вежисны самӧкур вылӧ штамповка-часіяс. Топыдакодь юисны, и Ӧньӧ висьмис, сэтшӧма кватитіс кынӧмсӧ. Мытӧн мунӧ и восӧдӧ. Ӧнія моз жӧ восӧдӧ... И мыйлакӧ ӧтнассӧ... Кутшӧма эз лечитны ёртъясыс — сола винанад и быдторӧн, но немтор оз отсав. Сылӧ и кусӧ Ӧньӧ!.. Лоис мунны санвагонӧ, яндзим кӧть абу. Ӧтнасӧн сэтчӧ веськаліс быдса эшелонысь... Сэні эськӧ и кутісны юктавны лекарствоӧн, но торксьӧм гыркыс некыдзи нин оз вермы сувтны... Садьсӧ воштіс сэсся салдат, оз и помнит, кыдзи чеччӧдӧмаӧсь поездысь госпитальӧ... Сизим сутки чӧж некутшӧм сёян эз сюйлы сэки вомас Ӧньӧ, куш сӧмын лекарствояс кыдзкӧ-мыйкӧ ньылаліс. Кӧть и бӧр нин сэсся воис садяс, но оз ков вӧлі сёяныс — эм кӧть абу... Мед не лэдзны кувны — глюкоза сылы пондісны сюйны. Весьтас, кокшаяс йылын, цилиндръяс сулалӧны, задъясас кыз емъяс сатшкӧмаӧсь да и качайтӧны глюкозасӧ... Лядьвейяс пырыс вердӧны сійӧс!

Сэсся мичаник сестра пондіс волывны Ӧньӧ дінӧ кизьӧриник риса рокӧн. Со тай быттьӧ бара на воис сійӧ, пуксис крӧвать вылӧ, меліалӧ шоныд кинас Ӧньӧлысь кымӧссӧ. И сёрнитӧ сэтшӧм меліа, кевмысяна моз:

«Андрей, да хоть у меня-то ложечку кашки откушай...» И Ӧньӧ кывзысьӧ мича нылыдлысь — паньыштӧ роксӧ да мырдысьӧн кылӧдӧ... Пузчужӧм кага моз выльысь велӧдчис сёйнысӧ Ӧньӧ!

Кызь ӧти лун да вой куйліс сійӧ тадзи. Сэсся тай кыдзкӧ-мыйкӧ бӧр жӧ сувтіс кок йылас том мортыд. Но гортас воис мӧдар югыдысь петӧма кодь на омӧлик. Повзьӧм чоя-вокаыс ӧдва и тӧдісны ассьыныс ыджыд вокнысӧ...

Тайӧ казьтылӧм-вӧтыс тошка старикысь не омӧльджыка повзьӧдіс Ӧньӧӧс. Сійӧ восьтіс синъяссӧ, ырсмуніс-лэптіс юрсӧ.

— Ӧні нӧ сідзи жӧ али мый ме висьми, зонмӧ Катшыс? Сідзи кӧ вед — прӧпадьтыны меным лоӧ... Лекарствотӧгыд... Ывла вылад... Со кутшӧма кӧдздӧдӧма... А гортын кутасны думайтны, мый лючки да бура вӧрала ме... Нинӧм тай нӧ оз тыдав, Катшыс, гӧгӧрсьыным... Эстшӧм ру лэдзӧма... Еджыд вурун пытшкынӧсь быттьӧ тэа-меа... Сэтшӧма кӧдздӧдӧма... Ы-ы-ы!.. Но дивӧ!.. Кысь нӧ татшӧм руыс?.. — Ӧньӧ лӧсьӧдыштіс би, вешталіс пӧимӧн эжсьӧм жар вылӧ кодзувкоткар колясъяс да ув помъяс. Би гажаа ыпнитіс, югдӧдыштіс гӧгӧр, но кыз ру пырыс ылӧдзсӧ эз вермыны писькӧдчыны югӧръясыс. Ӧньӧлӧн видзӧдласыс уси ва тыра чуман вылӧ. Копыртчис, кӧсйис видлыны чунь помъяснас васӧ, но гыж улас зяткакыліс йи, гашкӧ, чунь кызта йи! — Бура тай уджалӧма Войпельыд, Катшыс!.. Но кысь татшӧм руыс, кӧть со пуртӧн вундав... А-а, гӧгӧрвои... Муыс, шу, вед шоныд на: шоныдыс мусяньыс кайӧ, а кӧдзыдыс вылісянь личкӧ... Со тэныд и ва ру...

Ӧндрейӧс бара пондіс восӧдны. Мед кыдзкӧ личкыны восӧмсӧ, сійӧ пазӧдіс чуманысь йисӧ да юис кӧдзыд ва.

— Ой, лёкӧсь тай миян делӧясыс, зонмӧ Катшыс... Лёк висьӧм тай миянӧс тшапнитіс, коркӧ менам вӧліс нин татшӧмыс... Чуть эг кув сэки... Врачьяс мездісны... Кызь сайӧ во сысянь олі... Челядь чужисны да быдмисны... Вит пи... Мыйта вӧралі... Куш сӧмын ошсӧ тэа-меа сизимӧс кыйим... А мыйта тулансӧ да урсӧ... Мыйта йӧзлы мича шапка да воротник шедӧдім...

— Ӧні сэсся кувны али мый ковмас, зонмӧ Катшыс?.. Лёк йӧз понда... Коді нӧ эськӧ керканымӧс сотіс?.. Гашкӧ, нарошнӧ сотісны да?.. Тӧдӧмӧн?.. Мед выжывитны тайӧ гажа ягъяссьыс?.. Бурӧн пӧ вед Пильӧ Ӧньӧыд оз жӧ нин сет найӧс пӧрӧдны-а... Аслас вӧралӧмыс вӧсна... А, Катшыс?.. Вермас лоны татшӧмыс?..

— Ой, сэтшӧм кӧдзыд лои асъядорыс... Карыс со дзикӧдз нин сотчис... Не кӧ сійӧ, ме эськӧ, буракӧ, эг нин сёрнит тэкӧд, Катшыс, важӧн турді... Пӧрӧм пожӧмыс бура лӧсяліс и... Ӧти войтӧ кыдзкӧ-мыйкӧ тай вуджим... А водзӧсӧ мый лоӧ?.. Мӧд вой кежлад вед ме ог вермы чукӧртны пессӧ... Кысь нин эськӧ гортӧ лэччыны да...

Ӧньӧ вынтӧма куйлӧ би дорын, сёрнитӧ тадзи, мед нин сӧмын личӧдыштны матӧ воӧм ловсӧ да малалӧ-шыльӧдӧ поныслысь топыд гӧнсӧ.

— Мый нӧ вӧчны, Катшыс?.. Вай жӧ, зонмӧ, тэ гортӧдз котӧртлы... Мӧд петан туйыс абу... Кыдзкӧ колӧ юӧртны гортсаяслы... Гӧгӧрвоан?.. Рытӧдзыс кыдзкӧ колӧ вайӧдны йӧзӧс... А то кула ме... Збыль, зонмӧ... Луннас, гашкӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ ола на... — Шонді, буракӧ, петас, русӧ личкас... А мӧд войнас нӧшта на кӧдздӧдны вермас... Вай мыйкӧ босьт менсьым да котӧрт гортӧ... Мый нӧ эськӧ тэд сетнысӧ?.. Патронташӧс? Сьӧкыдджык сійӧ... Беретӧс? Юрӧй кынмӧ... Вай, зонмӧ, табак кошельӧс босьт... Куритчынысӧ тай ог жӧ вермы... Ӧтнад кӧ кӧшельнас воан гортӧ, гӧгӧрвоасны, мый неладнӧ мыйкӧ лоис...

Ӧньӧ тіралысь киясӧн гугӧдіс вышивайтӧм бана табак кӧшель носӧвик вылӧ, шыртыштіс носӧвик помнас табак ёкмыльсӧ, сюйис зептас. Сэсся перйис коссьыс, гач волыссьыс, тасма, пуртӧн розьӧдіс кӧшельсӧ. Думыштіс да, кисьтіс кӧшель вылас чуманысь ва, бура пыдзыртіс. «Мед тэнӧ, зонмӧ Катшыс, эз несйӧдлы...» Сэсся и тасманас шыртыштіс кӧшельсӧ понлы голяас.

— Ӧні сэсся котӧрт, зонмӧ... — йӧткыштісмоз нёль кока другсӧ. — Котӧрт, котӧрт... Лэччы гортӧ...

Катшыс никсыштіс на кӧзяиныс вылӧ видзӧдігмоз. Увтыштіс. Сэсся ӧдйӧ чепӧсйис би дорысь да пырысь-пыр жӧ вошис топыд ру пытшкын.

— Гӧгӧрвоис вед Катшысыс... — би лӧсьӧдігмоз сёрнитӧ Ӧньӧ. — Мед кӧть эз жӧ мыйкӧ ло туй вылас... А друг да трасса вылас мыйкӧ лоас??. Машина улӧ сюрӧ... Либӧ кутшӧмкӧ лёк морт тешитчӧм могысь лыйӧ... Кодкӧ керка сотысь коддьӧмыс...

— Ок-ок-ок!.. Мый нӧ тайӧ вӧчсьӧ олӧмас?.. Кыдз нӧ тадзсӧ позьӧ?.. Кыдзи нӧ позьӧ вӧралысь мортлысь керка сотны? Став надеясӧ и гажсӧ сылысь тшынвыв лэдзны?.. Гашкӧ и, кодкӧ нистіс-узис, а сэсся, пасибӧ шуӧм пыдди, мунігас истӧгӧн чуткис?.. Мед некодлы нин сэсся, сыысь кындзи, бурсӧ оз вермы вӧчны керкаыс... Кыдзи нӧ киыс лыбис сылӧн та вылӧ?.. Водзті тай нӧ велӧдчытӧмджыкӧсь и быдтор вӧліны йӧзыс, а некор татшӧмыс эз вӧвлы... Мыйла нӧ ӧні татшӧма пакӧститчыны пондісны?..

Мед кӧть Катшысыс воис жӧ нин гортӧдз. Мед кӧть воис жӧ нин!.. Мед воис... Вугыртігмоз думыштӧ дзикӧдз эбӧстӧммӧм, шоналыштӧм Ӧньӧ.