ПАРМА ЧУРКЙЫН, ДЗОЛЬ СИКТЫН...
Ме некор на эг вӧвлы тайӧ сиктас, кӧть эськӧ сійӧ Улыс Вочсянь 44 верст ылнаын и эм да. Комын во сайын сэтчӧ лэбаліс самолёт, кызь минутӧн позьӧ вӧлі веськавны Вочсяньыд Дзолльӧдз.
Уна во сэтчӧс челядь лэбалісны велӧдчыны Вочса школаӧ. Сэк ми Дзоль йывсьыд нинӧм эг тӧдлӧй, сиктыслӧн некутшӧм серпас вежӧрын эз вӧв. Сӧмын казявлім, мый сэтчӧс челядь зэв вежӧраӧсь да вежавидзысьӧсь, интернатын олігӧн зык ни тыш некор эз лэптывны.
Нэм джын со колис. Неважӧн мойвиис жӧ сэтчӧ ветлыны. Зинаида Анатольевна да Пантелеймон Петрович Кочановъяскӧд «Нива» машинаӧн веськӧдчим Дзолльӧ. Туйыс кын, мича, небыд лымъя, дай паськыд, но ӧтарӧ кутіс машинаыс няйт гуранӧ вӧйласьны. Шопералысьлы шуи, мися, кольӧм во кайлі Габов грездӧ да, ни ӧти гуран эз вӧв, а ӧні туйсӧ тай жугӧдӧмаӧсь. Збыльысь, туйтӧ лёкмӧдісны, — эскӧдӧмӧн чӧвтіс Пантелеймон Петрович да содтіс: «Тэ видзӧдлы ӧтарас и мӧдарас, вӧр кыскалан кымын туй бӧръя кык вонас писькӧдісны, квайтымын верст нин Дёмаӧдз нюжӧдісны. Тані луннас сымда машина нуӧ вӧрсӧ, лыддьынытӧ он вермы. То «Монди СЛПК»-са, то Санкт-Петербургса «Технолес» тальӧны туйсӧ...» Паськыд туй пӧлӧныс лымйӧн тырӧм пуясыс мойдын кодьӧсь. Но сьӧлӧм вылын лои деливӧ. Со пӧ, радлы: медся ён пожӧмсӧ кольӧмаӧсь на кӧйдыс чукӧртӧм вылӧ.
Матыстчим и Воч юлӧн Воим вожӧ, кодарланьӧ ыджыд ӧдӧн пырис «КамАЗ» кодь ыджыд гӧрд рӧма «Скания» машина. Сэтысь вӧрсӧ нуӧны мӧдӧд во нин. Зимстанса ыджыд пос весьтын компьютерӧн арталӧны кубометр лыдсӧ. Позьӧ аддзыны, кымын машина сулалӧ сэні да кутшӧм бур вӧр «кывтӧ» горулӧ, зимстансалы жӧ пес керавны делянкатӧ нюрысь сетӧны — кӧть пӧ вертолётӧн сэсь кыскав. Да и ӧнія кадӧ быд машинаын пӧ эм карабин либӧ ружйӧ. Локтысьясыд виӧны пӧ став звер-пӧткасӧ, ки уланыс кӧ веськаласны. Сетӧмаӧсь тай налы вӧля куштыны Коми мусӧ...
Нимкодяси туй бокын сулалысь вӧрӧн, а юрӧ ылькнитіс Михаил Лебедевлӧн сьыланкывйыс: «Вӧрыс вывті, вывті уна — сыысь унаыс оз тӧр...» Лымйӧн тубрасьӧм пожӧмъяс да козъяс костӧд кын туй вывтіыд ӧдйӧ и воим Дзолльӧдз. Кутшӧмкӧ тӧдтӧм, синтӧ кыскана мичлун воссис миян водзын. Сиктыс чужӧма Парма чуркйын. Аминь вылі местаын! Сэсянь зэв бура аддзан Перым мусӧ. Быттьӧ сэні важся-важся йӧзлӧн вӧрӧгӧс синъянін вӧлӧма, рочӧн кӧ, наблюдательнӧй пункт.
Сиктыс пуксьӧма нӧрыс пӧлӧн, вывсянь улӧдзыс быттьӧ винтӧн-дзуркӧн гартчӧма. Вӧлӧмкӧ, водзті Вылыс вочсаяс частушкаясын сьывлӧмаӧсь: «Чукля Габов да пӧлӧс Дзоль».
Сідзи дэльӧдлӧмаӧсь сэні олысьясӧс.
Збыльысь, Дзолльыд сиктӧ пыранінсяньыс джынъя кытшӧн вочасӧн лэччӧма Воч ю берегӧдзыс. Медся вылын сулалӧ сиктсӧветлӧн керка. И тайӧ миянлы ёна кажитчис: сэні уджалысьяс ставсӧ аддзӧны — и олысьяссӧ, и на дорӧ волысьсӧ.
Пыр жӧ юалі: «А кыдз нӧ васӧ тайӧ чуркъяс катлӧны?» Тайӧ чуркйыс пӧ зэв нӧдъяна: юсянь нӧрыс йылӧдз лоӧ ылӧсас сувтсӧн ногыс кыксё метр судта, а сиктас сизим васин дзулькйӧ, оз кӧ дас куим. Наысь и босьтӧны васӧ, а Воч юӧдзыс пӧ дзонь верст на колӧ лэччыны.
Лов пыкӧмӧн казялан Дзолльын небыд чӧвлунсӧ, син водзын сулалысь лымъя веж вӧрсӧ, чунгыра инсӧ, чуркӧса пармасӧ. Тайӧ серпассӧ аддзылӧм бӧрын некутшӧм Альпъяс ни Карпатъяс оз ковны! Машинаӧн лэччим чурк шӧрӧдзыс, да босьтчи снимайтны сиктыслысь шӧр туйсӧ, и меным индісны, таті пӧ пырӧны Перым муӧ, вежтасӧдзыс нёль верст сӧмын. А сэсся машинаӧн кӧ мунны, Перым муас квайт верст мысти петан бур туй вылӧ.
Сыктывкарсянь Кудымкарӧдзыд пӧ вит часӧн позьӧ веськавны. Батьлӧн висьталӧм серти, тайӧ туйӧд сійӧ тшӧкыда пыравлӧма Чердінӧ да вайлӧма сэтысь кӧрт кӧлуй, пызь, сов да сакар. А сэсся кольӧм нэмся квайтымынӧд воясӧ дугӧдчӧмаӧсь таті ветлӧмысь. Гражданскӧй война дырйи тайӧ жӧ туйӧдыс Гайнасянь Коми муӧ писькӧдчывлӧмаӧсь «еджыдъяс».
Тӧдтӧм мортӧс ӧшиньӧд казялӧма зэв нин пӧрысь ань да ӧтпӧлӧсӧн котӧрӧн петіс, ме дорӧ матыстчис.
Пыралӧй пӧ ме ордӧ да пӧсь тшайӧн юктӧда. Тӧдмасим. Тайӧ вӧлӧма Пелагея Ивановна Логинова, коді майшасьӧмӧн юӧртіс, мый олӧ дзик ӧтнас да тыртӧ нин 88 ар. Висьталіс челядь йывсьыс, тшӧтш и кыдзи сьӧкыд уджӧн вӧдитчӧма. 1952ʼ воас Дзолльын кыпӧдлӧмаӧсь вӧр лэдзысьяслы кык барак. Вӧр кыскалігас Пелагея Ивановна и чужтывлӧма ӧти пиӧс, некутшӧм кад пӧ эз сетлыны ас вӧляӧн быдтыны кагатӧ, вердыштан — да котӧрӧн вӧрӧ пыран, декрет йылысь и сёрни эз вӧв.
Зэв шаня казьтывліс бур кыйсьысь да муса батьсӧ — Иван Николаевич Логиновӧс. Видзӧдалім карточкаяс вылысь и рӧдсӧ.
Дерт, кадыс кӧ унджык вӧлі, унатор на эськӧ тӧдмалі, но пемдытӧдзыс подӧн бӧр кайи сиктсӧветӧ.
Тӧдмасим юрнуӧдысьыскӧд, Гелий Иванович Логиновкӧд. Мӧдысь нин бӧрйӧмаӧсь веськӧдлынысӧ. Сикт сертиыс и пӧрадокыс тӧдчӧ. А менӧ, тӧдтӧм мортӧс, ньӧти повтӧг ни юасьтӧг корис пызан сайӧ сёрнитны, но эг пуксьы: вӧлі вит кока...
Пыр жӧ сёрнисӧ босьтчи гижны видеокамераӧн. Эз дӧзмы мортыс, зэв лада да сьӧлӧмсянь висьтасис, мый Дзоль бердын и Габов грезд. Тасянь пӧ автономнӧя сетам сэтчӧ би.
Дерт, недыр: асывнас куим да рытнас сизим час. Ломтассӧ пӧ жалитам. Быдӧн кӧсйӧ, мед эськӧ пыр вӧлі биыд, ӧд луннас и тшайтӧ окота пузьӧдны, и телевизортӧ да компьютертӧ восьтлыны, но ог пӧ вермӧй лышкыдасьны. Сиктас пасйӧма 240 мортӧс, олӧны сӧмын 130-ӧн; Габовын — кызь куимысь 16-ӧн. Тупкыссьӧмаӧсь детсад, школа, фельдшерскӧй пункт, пошта да клуб. Уна семья сӧмын челядьнысӧ видзӧм-велӧдӧм вӧсна лэччӧма овны Зимстанӧ, Кулӧмдінӧ. Школаас вӧлӧма кызь сайӧ велӧдчысь да детсадъяс дас кык – дас нёль кагук, но районӧн веськӧдлысьяс вӧчӧмаӧсь сідз шусяна «оптимизация», йӧткыштӧмаӧсь сиктса зонпосниӧс гортсьыныс. И бать-мамыслы ковмӧма кольны ас керкасӧ, став овмӧссӧ, медым боки сиктын водзӧ велӧдны ныв-писӧ.
Кыдзи сэсся верман гӧгӧрвоӧдны челядьлы ас му дорӧ муслунтӧ? А сиктӧн юрнуӧдысьлы тӧжд-нокыс тырмӧ. Сетӧмаӧсь районсянь би кусӧдан машина, кытчӧ позьӧ босьтны квайтсё литр ва.
Висьысь йӧз оз вермыны ас кадӧ шыӧдчыны ӧдйӧ сетан отсӧгла, сӧмын пӧ кор кувны нин кутан, бурдӧдысьтӧ корлан Зимстанысь либӧ Кулӧмдінысь. Со, — петкӧдліс бурдӧдчан керкасӧ, — сулалӧ куш, волӧны пӧ районсянь «диспансеризация» нуӧдны да час куим-нёль мысти бӧр усйысьӧны юрсиктӧ. Сиктса висьысь мортыд некодлы оз ков, а лэччывлан кӧ районса бурдӧдчанінад, он на ӧти здукӧн веськав бурдӧдысь дорад. Некыдз пӧ оз гӧгӧрвоны, мый нёрпалысьыс воӧма ылі грездысь да сылы колӧ петкӧдчывны, кӧнкӧ шойччыштны, нуръясьыштны да и узянін корсьны. Шыӧдчывлім пӧ йӧзлысь дзоньвидзалун видзан министерствоӧ, но некутшӧм вочакыв министрыд эз сет.
Эм пӧ миян зэв бур фельдшер, Светлана Васильевна, но уджалан ставкасӧ киритісны, эз сетны сылы тӧждысьны сиктсалӧн дзоньвидзалун вӧсна. А зэв бура пӧ аньыс уджаліс, зэв востер киподтуйнас и вежӧрнас.
Гелий Иванович висьталіс и сы йылысь, мый Дзоль сиктыс олӧ ас вӧляӧн, ас олӧмӧн, ас кӧзяйствоӧн.
Коді оз дышӧдчы — став коланаыс сылӧн эм. Миян дорӧ пӧ шыӧдчывлісны Красноярскса «Стриж» уджаинысь инженеръяс да ӧшӧдісны спутниксянь сигнал кутан сотӧвӧй тасьтіяс, мыйысь быд тӧлысь колӧ мынтыны куим сюрс шайт. Но вермам пӧ видзӧдны уна канала телевизор, компьютерӧн йитчывны ылі муясын олысьяскӧд, тшӧтш и звӧнитчывны. Татшӧм тасьтіыс пӧ сиктын дас сизим.
Дзолльын абу на лэччысьӧмаӧсь мӧскысь ни вӧлысь. Мӧскыс пӧ 35, а вӧлыс — 25.
Унджык йӧзыс татчӧ волӧма Перым муысь: Коршуновъяс, Сальниковъяс, Лебедевъяс, Лушинъяс, Булатовъяс, Ковалёвъяс да мукӧд.
Сёрнисӧ нуӧдім и орчча эндӧм сиктъяс йылысь. Шуам, Октябрся революцияӧдз Ӧська, Луп, Нӧрыс пырлӧмаӧсь Вӧлӧгда губерняӧ, а сэсся 1918ʼ воын Коми мусӧ босьтӧма ас борд улас Кардор губерня, сэки и Перым му асалӧма тайӧ грездъяссӧ. Луп грездын быдмылӧмаӧсь Пера, Мизя да Антип вокъяс. На йылысь висьтасьӧны лӧсьыда, югыда да зэв кывзана, найӧс радейтӧмӧн. Унатор нин лои тӧдмалӧма да аддзӧма тайӧ вокъяслӧн вужъясысь. На йылысь коркӧ торъя висьт гижа.
Уна олысь Дзолльӧ локтӧма и Перым муса Серебрянкаысь, квайтымын верст сайысь. Сідзкӧ, Дзольса парма чуркйӧ кокни вӧлӧма писькӧдчыны вӧркостса туйӧд, а сідзжӧ сэтчӧс том зонъяслы Гайнаысь корсьны гӧтырпуӧс. Ӧськаысь том нывъяс кокниа петавлӧмаӧсь Улыс да Вылыс Вочьясӧ аслыныс пӧв корсьӧм могысь. Мӧдарӧ, Улыс вочсаяс пыр вӧралӧмаӧсь Луп да Весляна юяс костын, звер-пӧткаӧн озыр да мича пармаын.
Кор петім сиктӧн веськӧдлан керкаысь, аддзим веськыдвывланьыс Перым мулысь стӧча да веськыда шӧралӧм ыджыдысь-ыджыд кушин, быттьӧ военнӧй аэродром сэні лӧсьӧдчӧмаӧсь вӧчны. Синмӧ усьӧм кушиныс казьтыштіс меным пермякъяскӧд тавося гожӧмын сёрни, Коми мукӧд орччӧн пӧ, Дзольсянь матын, вӧрсӧ пӧрӧдӧны Китайысь воӧм йӧз. Со ӧд ёртасьӧмыд кытчӧдз вайӧдӧ! Коми пармаӧдз! Медым Дзолльӧ ветлӧмыс лоис меным лов вылын тыр-бур казьтывлӧмӧн, бӧра-водза пыравлі Касевъяс ордӧ. Гортас вӧлі Эльвира Витальевна. Кыдзи и важӧн, чужӧм вывсьыс нюмыс сылӧн эз и куслы.
Пуктіс тшай да кусӧдіс радиосӧ.
Юалі, мися, радиосӧ кывзанныд жӧ? Кыдз пӧ ог кывзӧй? «Коми горсӧ» пӧ луннас куимысь кывзам, сытӧг миянлы зэв гажтӧм. Ёна пӧ радейтам коми передачаястӧ. Сэсся ывлаысь пырис Андрей Иванович. Серамсорӧн юаліс, кысь нин пӧ усинныд? Ме вочавидзи, мый карысь. Татчӧ пӧ карса журналистъясыд во комын нин эз волыны, а юрсиктсьыд — дас вонас ӧтчыд и кежавлӧны.
Юалі сылысь, каитчӧ оз Савин нима театрысь мунӧмысь, сэні ворсны дугдӧмысь? Ньӧти пӧ ог каитчы, тані пӧ менам вирӧй вӧр-ваыскӧд ворсӧ.
ГИТИС пӧ помавлім кызь нёль морт, а ловйӧн на пиысь колим Галина Аркадьевна Микова да ме, ставӧн пӧ нин таладор мусӧ эновтісны. Зэв сьӧкыд кад вӧлӧма артистъяслы 1990-ӧд воясас.
Гастроль вылӧ мунны пӧ ньӧблім гӧтыркӧд еджыд пасьяс, да Печӧраӧ ветлӧм бӧрын вузавны ковмис, челядьтӧ тшыгйӧн ӧд он быдты.
Шыасьлі пӧ драма театрӧн сэкся веськӧдлысь Игорь Николаевич Суханов дорӧ, мед кӧть неуна удждонсӧ кыпӧдас, да мортыд вомалӧма: тэныд кӧ пӧ содта, ковмас ставыслы содтыны, а менам та вылӧ сьӧмыс абу. Со тадзи тані и ола, радейта вӧр-васӧ, чӧскыд сынӧдсӧ, небыд сьӧлӧма йӧзсӧ. Окота на пӧ тадзи дырджык овны да ӧта-мӧдӧс видзны, но Енмыс мыйта сетас, сы мында и ковмас овны. Керка пытшкыс дзим-дзурк, шоныд, кыпыд да гажа. Торйӧдчим топӧдчывлӧмӧн, и сьӧлӧм вылын лои зэв лӧсьыд.
Виччыся нин гожӧмсӧ, медым выльысь аддзывны вежӧдӧм парма чурксӧ да Дзолльын олысьяссӧ.
Аттьӧала и Пантелеймон Петровичӧс, и Зинаида Анатольевнаӧс менӧ сэтчӧ катӧдлӧмысь. Тайӧ вӧлі менам олӧмын вывті кӧсъяна ветлӧм.
