ВЫЛЬ КАПИТАН

1

Катер бӧж сайын бузгӧ-пессьӧ, муткырасьӧ кун кодь гудыр ва. Крут бока гыяс, быттьӧ куснялӧм валъяс, кодъяс артмӧны винтӧн васӧ лойӧмысь, дышпырысь вӧтчӧны миян бӧрся, вочасӧн паськалӧны-разалӧны да тэрмасьӧны ваысь чурвидзысь шуйга береглань, а стӧчджыка кӧ шуны, джуджыд берегысь кольӧм ляпкыдик кырласьӧм рочлань, вынӧн швачкысьӧны сэтчӧ да, югыд войтъясӧн резыштчиг, водзӧ кырӧдӧны ён визулӧн небзьӧдӧм кыркӧтшсӧ. Ойдӧм ю пасьтала кывтӧны вижоват быг ёкмыльяс, рӧшмӧм доръяса пемыдлӧз сёрмӧм йи пластъяс, кӧнсюрӧ мыччысьлӧны да бӧр вошӧны тыасьӧм керъяслӧн сьӧд кымӧсъясыс.

Шливгӧ посни зэр.

Миянлы бара лоӧ петны ылі туйӧ Май 1 лунӧ. Бур йӧзыс кутасны праздничайтны, куим лун чӧж гажӧдчыны, сьывны-йӧктыны, чӧсмасьны чӧскыд сёян-юанысла чегысь пызанъяс сайын, а миянлы бара заводитчӧ лун ни вой тӧдлытӧм страда, кор сёр арӧдз он и вермыв лючки узьыштны. Ӧні со Сыктыв йылӧдз мӧдӧдчим пурла: куимсё сайӧ километр колӧ кылӧдны карӧдз. А мыйта татшӧм пур ковмас кылӧдны гожӧмбыднад!

Но и мед!.. Абу ӧд первойысь. Вайӧдам!.. Таысьтӧ, шуам, шогыд ичӧт. Ёнджыкасӧ лоӧ майшасьны мӧдтор вӧсна: миянлысь катернымӧс нуӧдӧ... ныв.

Со кутшӧмӧсь делӧясыс!

Со тай сійӧ сулалӧ штурвал сайын да, быттьӧ сідзи и колӧ, шуркйӧ-бергӧдлӧ сійӧс. Мед кӧть эськӧ карсяньыс вӧрзигӧн сетіс кодлыкӧ миянлы веськӧдлынысӧ, а сэсся кӧть пыр сулаліс рубкаын. Но ёмаыд некодӧс эз сибӧд: менӧ пӧ индісны капитанӧн, и ачым пӧ тӧда, мый колӧ вӧчны.

Ӧні, кӧнкӧ, миян вылын став плавсоставыс шпыннялӧ: баба пӧ на вылын командуйтӧ. Небось гӧрдлыштасны...

Та йылысь мӧвпалігӧн менам кынӧм висигӧн моз вежыньтчылӧ чужӧмӧй.

Но, шуам, Гертруд Матевӧс виччысьтӧг чӧвтісны капитанысь, та вӧсна ме ёнасӧ ог шогав: рейсӧ колӧ петны, ноксьӧм-лӧсьӧдчӧмыс юр выв тыр, а сійӧ кодалӧ. Таковскӧй сылы. Весиг, ме ногӧн, водзджык нин коліс тодмышкавны сійӧс. Мед плавайтыштас капитанлы отсасьысьӧн... Но мыйла сы пыдди быть колӧ вӧлі вайӧдны тайӧ феясӧ?!

Кор талун асывнас сплавконтораса директор висьталіс, мый капитанӧн рейсӧ мунас Люся Шишкина, ме быдсӧн тшӧкмунлі, муртса эг виньды сӧстӧм тувсов сынӧдӧн. А кор голя розьӧй личалыштіс, понді горзыны: ті, мися, сераланныд али мый миян вылын! Мися, некутшӧм бабаӧс огӧ лэдзӧй тувччыны палуба вылӧ. Мися, сідз кӧ нин лои, ме ачым кута веськӧдлыны катернас, сы вӧсна мый, кӧть ме и механик, не омӧльджыка верма веськӧдлыны катернад тіян баба капитанъяс дорысь.

Но верман ӧмӧй венны начальствоӧс? Шуӧ: кӧть пӧ джагӧд, некодӧс сэсся индыны. Сійӧс нин пӧ мырдӧн-сорӧн дзайги-кори комбинатса начальниклысь (а Шишкинаыс буретш новлӧдліс тайӧ начальствосӧ сы могысь нарошнӧ лӧсьӧдӧм катерӧн).

А мыйла вӧлі корнысӧ? Мед гурйӧдліс-ислӧдліс ассьыс начальникъяссӧ! Ӧд тайӧс вӧчны, буракӧ, кокниджык сьӧкыд пуртӧ кыскӧм дорысь! Скӧрмӧмвылысь ме нин кӧсйи сьӧлыштны да мунны катер вылысь, но бӧръя здукас зэв жаль лои дзикӧдз сетны сійӧс йӧз киясӧ: ӧд сэтшӧма зілим-дзоньталім тӧвбыд, краситім-баситім. Сёян-юан нин босьтім быдса вежон кежлӧ и. И ме кольччи.

Мыйся морт нӧ эськӧ тайӧ Шишкинаыс? Ме ӧд сы йылысь немтор лючкисӧ ог и тӧд...

Первойысь ме аддзылі сійӧс карса улича вылысь кольӧм тулысын, буракӧ, март вӧлі. Помнита тай, ывлаыс зэв югыд вӧлі, карыс ставнас вӧлі тырӧма лӧзоват югыдӧн. Паныдасис лӧсьыдіник ныв и кыдзкӧ пырысь-пыр жӧ шензьӧдыштіс синмӧ шыбитчана еджгов сӧстӧмлуннас. Сылӧн вӧлі сӧдз шабді кодь волялысь еджыд юрси, рысь кодь еджыд, муртса-муртса банйыштӧм шыльыд чужӧм. Ме тыр синмӧн видзӧді сы вылӧ да весиг думышті: мися, сы пытшкӧ, буракӧ, чукӧрмӧма гажа асылыслӧн синтӧ ёрысь еджыд сӧстӧмлуныс.

А бӧрынджык ме чуймӧмпырысь тӧдмалі, мый тайӧ нылыс капитаналӧ катер вылын, новлӧдлӧ начальствоӧс.

Ӧні со сійӧ сулалӧ миян рубкаын. Тыр яя сӧстӧм чужӧмыс, кытчӧ таво сибавлӧма жӧ нин тувсов шондіыс, кыпыд, гырысь, неуна кузьмӧс синъясыс югъялӧны-видзӧдӧны водзӧ, корсьӧны бурджык туй. Дерт, кӧнкӧ, долыд, мый катерыс гӧгӧрвоӧ быд вӧрзьӧм сылӧн ичӧтик кияслысь. Руль саяд, буракӧ, быд мортлы долыд. Сэки тай мортыд аслыс кажитчӧ кыдзкӧ торйӧн нин вынаӧн да шудаӧн. Быттьӧ бордъясьлӧ.

Гашкӧ, шуам, меным Люсяыс абу нин и сэтшӧм мустӧм, гашкӧ, и кажитчыштӧ на. Быттьӧ пассажир кӧ эськӧ вӧлі сійӧ. Но ӧд сійӧ абу пассажир, а капитан. Сійӧ кутас веськӧдлыны миянӧн. А код тӧдас, кутшӧм асныра мӧвпъяс вермасны воны сылӧн юрӧ... Сэсся ӧд ковмас ӧтлаын овны-вывны, пӧрччысьны-пасьтасьны.

Сэсся оз ков вунӧдны и сійӧс, мый миянкӧд мунӧ тшӧтш и Матев Гертруд, либӧ, кыдзи ми сійӧс шуам ас костын, Сӧтана Матев, миян важ капитанным. Сылы, дерт, кӧнкӧ оз зэв кажитчы, мый сійӧс чӧвтісны капитансьыд. Гашкӧ, весиг чайтӧ, мый Люсяыс тшӧтш мыжа таын... А морт сійӧ сэтшӧм, мый быдтор позьӧ виччысьны сысянь. Да-а!.. Буракӧ, ставыс на важ ног кольӧ миян, кӧть эськӧ и тайӧ нылыс кутас лыддьыссьыны капитанӧн.

Шливгӧ посньыдик зэр, ва войтъяс быттьӧ чепсасигтыр исковтӧны рубкалӧн пӧлӧс стеклӧясӧд. Чукыль бӧрся чукыль, кар вочасӧн саялӧ тшӧкыд зэр вӧсна гудырмӧм сынӧдын.

— Люся, кыдз тэ лысьтін ӧтнад мӧдӧдчыны зон чукӧркӧд? — юася ме. Ми кыкӧнӧсь сыкӧд рубкаын, и ме кыла ас пытшкысь, мый кымын ми ылысмам карысь, сымын вочасӧн кусыштӧ сы дінӧ менам воддза лӧгалӧмӧй.

Сійӧ бергӧдчыштліс мелань, увсянь выліӧ видзӧдліс лӧз синъяснас да неуна ныр пырыс моз зэв збыльысь шуис:

— Зонъясыд ӧд найӧ — благороднӧй йӧз, оз лэдзны ӧбидитны ӧтка нылӧс.

— Кхм... — меным колис сӧмын кызӧктыны.

— Юра, ме тӧда, ті зэв энӧ кӧсйӧ, мед ме тіянкӧд мӧдӧдчи. А ме со муна. Мый сэсся вӧчан?..

— Быттьӧ эз позь пыксьыны мунӧмсьыс... — нурбыльті ме.

— А ме эг и пондыв пыксьынысӧ! Кӧсъян кӧ тӧдны, ме радпырысь кӧсйыси! Ӧтнадыдлы гусьӧникӧн висьтала: меным важӧн нин зэв окота вӧлі видлыны пурсӧ кыскыны. И... — синъяснас ворсігтыр сійӧ сувтовкерліс. — И окота вӧлі командиралыштны мужик чукӧр вылын. А то менам судно вылын вӧлі сӧмын ӧти подчинённӧй, — шуис тадзи да гораа серӧктіс. Сэсся друг бӧр кусӧдіс серамсӧ да зэв збыльысь содтіс: — Серала... Тэ, Юра, эн скӧрав ме вылӧ.

Сылӧн бӧръя кывъясысь да торйӧн нин сыысь, кыдзи вӧлі шуӧма найӧс, менам быттьӧ вӧрзьыштіс сьӧлӧмӧй, да ме друг думышті: мися, мукӧдлы кӧ Люсяыс тайӧс, гашкӧ, эз и висьтав. А меным со висьталіс. И татшӧм мӧвпсьыс меным виччысьтӧг лӧсьыд лои.

— Ме тӧ мый, — небзьӧм гӧлӧсӧн шуи ме. — Войтырыс кыдзи-а?..

Муртса удиті шуны тайӧс, кыдзи улісянь, люксянь, бырс мыччысис Коля Аршиновлӧн еджыд юрыс.

— Юра, — нывлӧн кодь небыд гӧлӧснас шуис сійӧ, — лэччыв уліӧ здук кежлӧ.

Коля миян пӧвстын медкузь, пӧшти кык метра судта, но сы пыдди медвӧсни, потш кодь. Сійӧ раминик зон, кыдзи шуласны, каньпиӧс оз ӧбидит. Воис Коля миян катер вылӧ кольӧм во, речнӧй школа помалӧм бӧрын. Ӧні уджалӧ менам отсасьысьӧн. Машина тӧдӧ буракодь нин и уджысь оз пышъяв. Кузь да вӧсни туша вӧснаыс катер вылын сійӧс первойсяньыс нимтісны Аршынӧн. А, гашкӧ, тадзсӧ нимтісны сы вӧсна, мый ляпкыдик пызан сайӧ сёйны пуксьылігӧн сійӧ кыдзкӧ дзоньнас чегсьыліс-тэчсьыліс, дзик жӧ чегсьысь аршын моз.

Ме гӧгӧрвои, мыйла корӧны менӧ уліас. Кыйкнитлі-видзӧдлі капитан вылӧ — гӧгӧрвоӧ-ӧ сійӧ — да лэччи крут трап кузя уліӧ. Тані, сёян-юанӧн тыр неыджыд пызан вылын, сулалісны стӧканъяс да кружкаяс, а ещӧ спирт доз.

— Тэ мый, Юра, — дивитӧмӧн шыасис вӧвлӧм капитанным, Матев, — сибдін али мый тшытшыбылка дінас?.. — Сэсся, воча кыв виччысьтӧг, сійӧ зутшнитіс кыз тэльӧб кодь ки пыдӧснас вина доз пыдӧсӧ, перйис пробкасӧ да матӧдыштіс асланьыс, сувтӧдаліс ӧтчукӧрӧ стӧканъяс.

— Мед сэні сулалӧ тшытшыбылкаыс, — варова сёрнитіс Матев, — а ми сэк кості пасйыштам праздниксӧ. — Наяна шпыньмуніс да содтіс: — Вӧлӧмкӧ, братцы, абу нин и сэтшӧм лёк, мый сійӧс кӧвъялісны миянлы.

Матев муртса на пондіс кисьтавны, кыдз вылісянь кыліс Люсялӧн лэчыд гӧлӧсыс:

— Коля! Нолы петав здук кежлӧ!

Аршын дрӧгнитіс, рам синъяснас юасяна видзӧдліс миян вылӧ да кузь тушасӧ тювӧдіс вывлань.

— Сулышт ме пыдди! — кылі ме капитанлысь ярскӧб гӧлӧссӧ, сэсся сылӧн туплиясыс сяркнитісны трап кузя дженьыдик автоматнӧй ӧчередь, и мортыд лои миян водзын. Сувтіс пызан помӧ, тшапкис-пуктіс кияссӧ коскас, лэчыд синъяснас гӧгӧртӧдіс миянӧс. Буракӧ, мися, заводитчӧ гажа олӧмыд. А сэсся сійӧ шыасис сэтшӧм гӧлӧсӧн, мый ме весиг думышті: мися, сылӧн вомас абу-ӧ змейлӧн яд пычкысь кывйыс?

— Спирт юанныд?.. Сідз-сідз... Но и молодечьяс... Катер мунӧ первой рейсӧ, ю пасьталаыс на йи кывтӧ, ытваыслӧн пом ни дор оз тыдав, а найӧ гажӧдчӧны... — скӧрмӧм мам-чипан моз шаркнитіс-воськовтіс Матевлань. — А ноко, пукты дозсӧ пызан вылӧ!

— Но-но, принцесса, тэ вай лӧньджыка, — скӧрысь шуис кыз гӧлӧснас Матев. Сэсся и бӧр бурмыштіс: — Вай тшӧтш чурснит миянкӧд за компанию, праздник ӧд. И, кыдз шуласны, за знакомство...

— Кодлы шуӧма, пукты бӧр дозсӧ! — чилӧстіс самӧвар моз пузьӧм ныв.

— Да тэ нӧ мый, йӧймин?! — Матев паськыд морӧснас вевттьыштіс пызан вывсӧ — ёмаыд пӧ ещӧ и кисьтас!

— Ак, тэ он кӧсйы?!

Ми нинӧм на эгӧ вевъялӧй думыштны, кыдзи пызан вылын зиль-зёльмуніс: Люся тшапнитіс Матев киысь муртса джынъялӧм спирт дозсӧ да пельк кӧза моз тотшсьӧдіс-котӧртіс вывлань. Ми, недыр мысти шемӧснымӧс венӧм бӧрын, уськӧдчим сы бӧрся. Первойӧн ярмӧм ӧш моз вӧтчис Матев. Но ёна тэрмасьӧмысла дзескыдінад сійӧ кытчӧкӧ конъясис да мисьтӧма ойӧктӧмӧн пласьтмуні каянінӧ. Ме, дыр думайттӧг, крысьниті-чеччышті сы вомӧн. Но суӧдны капитанӧс эг жӧ вермы, аддзылі сӧмын, кыдзи сійӧ ӧвтыштіс сулеяа кинас. Тайӧс аддзӧмысь менам сыркмуніс сьӧлӧмӧй, ме кӧсйи горӧдны: мися, эн шыбит, огӧ юӧй ӧні, но эг удит. Спирт доз, васӧд сынӧдас тэрыба патурликасьлігтыр, лэбыштіс катер мышкӧ, шлёчкысис-усис ыджыд гы рӧч вылӧ, здук кежлӧ вӧйлі, сэсся бӧр быльснитліс-петавліс вывлань юрӧн. Ме бӧрысь чотігтыр воысь Матев уськӧдчыліс пыж дінӧ, заводитліс лэдзны сійӧс, но сэки выль вал дзикӧдз личкис сулеясӧ. Буракӧ, гудыр ваыс пырис сы пытшкӧ, сьӧктӧдіс да кыскис ва пыдӧсланьыс.

Сэки Матев чеп йылысь мынӧм пон моз ырыштчис Люся вылӧ, кватитіс сійӧс пельпомъясӧдыс да пондіс яра пыркӧдны:

— Кыдзи шонтышта пельвужтӧ! Асьтӧ, пежӧс, ӧні жӧ шыбита бутылка бӧрсьыс! — горзіс сійӧ.

Ме ӧдва и мезді ассьыным капитаннымӧс Сӧтана Матевлӧн чорыд кабыръясысь.

— Верман сідзи и тшупны аслыд, принцесса: таысь ме тэнӧ ог прӧстит! — пинь пырыс сӧдзӧдіс Матев, гораа сьӧвзис да, некод вылӧ видзӧдтӧг, лэччис уліӧ.

— Бура и праздничайтім, — шуис Аршын да друг пондіс гигзьыны-серавны, мый вӧсна катерным кутіс мунны код морт моз, быттьӧ сійӧ юис ваӧ шыбитӧм спиртсӧ. — Матев вӧлі шуӧ, сортӧг пӧ юам, сідзи пӧ чӧскыдджык.

— Чӧскыдджык и эм... — менам тшӧтш кутіс петны серамӧй. Меным син водзӧ выльысь сувтіс тешкодь серпасыс, торйӧн нин сійӧ, кыдзи Матев видзӧдіс вӧйысь доз вылӧ, да лои водны палуба вылӧ сералӧмӧйла.

Витӧд ёртным миян, матрос Вася Чудов, ме казялі, гораасӧ оз лысьт серавны. Буракӧ, сійӧ поліс Матевысь. Тайӧ вӧлі ар дас сизима, неыджыд тушаа, но зумыдкодь тэчаса зон. Быттьӧ прамӧй моряк, сійӧ новліс тельняшка. А юр вылас вӧлі зэвтӧма паськыд идзас шляпа, мексиканскӧй сомбреро кодь, кодӧс эз пӧрччыв весиг зэригӧн.

Матрос, Люся моз жӧ, первойысь на вӧлі мунӧ миянкӧд. Сійӧс аскӧдыс вайӧдіс миян дінӧ Матев.

Люся бӧр сувтіс штурвал сайӧ. Сійӧ чӧв оліс, ортсысяньыс кажитчис дзикӧдз лӧньӧмаӧн. Ми Аршынкӧд лэччылім моторнӧйӧ да, дизельлысь уджалӧм шысӧ кывзігмоз, бара на сералыштім. Мыйкӧ дыра мысти ми тшӧктім матрослы пуны шыд, а асьным, пычкысьысь серамнымӧс ӧдва кутіг, кольччим рубкаӧ.

— Ок и яндысьтӧм синъяс! — лӧня, но век на скӧрпырысь шуис капитанным миянлань бергӧдчывтӧг. — Вахта вылын спирт жӧритӧны! Асьныс ещӧ комсомолечьясӧн шусьӧны...

— Ми жӧ этшаникӧн кӧсйим... — пондылі дорйысьны ме.

— Сідз, дерт! Тӧда ме тіянлысь этшаниктӧ. Махӧвикныд кӧ ӧддзас, сьӧкыд нин лоӧ сувтӧднытӧ сійӧс. Коддзӧм-йӧймӧм бӧрад ваӧ на эськӧ пондінныд чеччавны.

— Ладнӧ, эн скӧрав, спиртнад дай ставнас! — вӧзъя ме мир.

— Люся, а Сӧтана Матевсьыд тэ виччысь... Сійӧ вермас дойдны... — еджыд синкымъяса рам синъяссӧ дзебигмоз гусьӧникӧн ӧлӧдіс Аршын.

— А ті нӧ... онӧ дорйӧй?

— Ми?.. Кыдз ог... — Аршынлы, дерт, эз ёна кокни вӧв шуны тайӧ кывъяссӧ, сы вӧсна мый сылы аслыс не ӧтчыд сюрлывліс Матевсянь. — Толькӧ ӧд сійӧ ош кодь.

Аршынӧс бара сувтӧдім штурвал сайӧ, мед катӧдыштас дась югыднас. Ми Люсякӧд лэччим кубрикӧ. Ӧні менам пӧшти эз нин пет лӧгӧй капитан вылӧ. Ме, думысь, сувтӧдлі ачымӧс Люся местаӧ да быдсӧн повзьышті таысь: мися, ме эськӧ ӧдвакӧ лысьті сы моз тадзи ӧтнам мӧдӧдчыны татшӧм компанияыскӧд.

Векньыдик кубрикным миян юкӧма кык пельӧ: катер нырланьын олӧны начальство — капитан да механик, а мӧд джынъяс, кытчӧ сувтӧдӧма и сёян пызан, и неыджыд кӧрт пач, и прӧдукта видзан шкаптор, — олӧны улыс чинъяс: капитанлы да механиклы отсасьысьяс да матрос. Ставыс — вит морт. Шойччынысӧ эм нёль места: корпус дінӧ зэлӧдӧм-йитӧм топчанъяс. Унджыкыс оз и ков, сы вӧсна мый кодъяскӧ да кодъяскӧ век вахта вылынӧсь.

Кубрикын шоныд, жара ломтысьӧ кӧрт пач. Таво пач трубасӧ ми петкӧдім ортсыӧ рулевӧй рубка пыр, да ӧні шоныдыс кольӧ тшӧтш и сэтчӧ. Тулыс-арнад ӧд ва вылад лёк кӧдзыд.

Матев стенлань бергӧдчӧмӧн чӧла куйліс топчан вылын. Вася Чудов, пӧсялӧм-гӧрдӧдӧм чужӧма, век на идзас шляпаа, ноксьӧ пач весьтын. Ми Люсякӧд мунам водз жырйӧ.

— Кыдз командирӧс, тэнӧ ӧтнадтӧ овмӧдам татчӧ, — сьӧлӧмсянь вӧзъя ме.

— А тэ, Юра?

— Ме — войтырыскӧд.

— Сідзкӧ, ме вӧсна вошӧ местаыд? Ёна кутан дивитны менӧ таысь?

— Коркӧ ковмас водзӧс мынтыны ставсьыс!

Чӧвтліс ме вылӧ юасяна синъяссӧ, нинӧм эз шу. Казяліс пызан вылысь кыв велӧдӧм кузя учебник, шензьӧмпырысь босьтіс киас.

— Юра, ме кывлі, мый тэ пединститутӧ пырӧмыд велӧдчыны?

— Но тай, тэнад, вӧлӧм, висьӧ сьӧлӧмыд менам инасьтӧм лов вӧсна?

— Ӧтикӧд сёрниӧ воим да, сэк тӧдмалі... И некыдз ог вермы гӧгӧрвоны, мый тэнӧ кыскис сэтчӧ? Тэ жӧ механик. И, шуӧны, абу пӧ лёк.

— Кажитчӧ, сы вӧсна и пыри! — ме дӧзмыштікодь сылӧн дивитана сёрниысь.

— Сэсся челядьӧс велӧдны али мый пондан?

— Сэтчӧдз ылын на... Первой помавны колӧ-а.

Люся кыскис книга костысь бумага лист, кытчӧ менам вӧлі пасъялӧма ӧткымын лӧсьыд, но шоча паныдасьлысь коми кывъяс. Гӧгӧрвотӧг видзӧдліс лист вылас, сэсся ме вылӧ:

— Кутшӧм ведомосьт нин тайӧ?

— Кажитчысь кывъяс тай гижалі, мед не вунӧдны.

— Да-а?! — тӧдчанаа шензьыштіс сійӧ. — Видзӧдлам. «Алява». Тӧдтӧм... Мый сійӧ лоӧ?

— Код йӧз йылысь тадзсӧ шулӧны. Алява код пӧ. Садьтӧм код либӧ.

— Ыгы, — нюмдыштіс Люся. — Бур кыв, лӧсялӧ миян командалы... «Бакамач». Тайӧс ме тӧда.

— А тэ лыддьы, кымын ног шуӧны сійӧс миян комиясыд.

— Зэркольк, гымкольк, зэрнакольк, зэринамач, зэрамач, зӧрмач, катшакольк, кӧчамач, — лыддьӧдліс Люся. Тыр синмӧн видзӧдліс ме вылӧ, пӧся шуис: — Дивӧ тай! Колӧ жӧ...

— А тэ шуан: «Мый кыскӧ сэтчӧ...» — эльтышті ме нылӧс сылысь шензьӧмсӧ артыштӧмӧн. — Аддзан, мыйта кыв лӧсьӧдлӧмаӧсь миян пӧльяс, мед сӧмын стӧчджыка вежӧртны куш сӧмын бакамач.

— Да-а, — кӧрыштліс гӧгрӧс кымӧссӧ Люся. — Нолы, мый ещӧ тані эм? «Бӧжа бырган». Тайӧ нин мый сэтшӧмыс?

— Бергач, флюгер. Сэсся тадзсӧ нимтӧны и вывті кыввора нывбабаясӧс, — серӧкті ме. — Но, кодъяслӧн нинӧм оз кутчысь вомас.

Люся букыша видзӧдліс ме вылӧ: он-ӧ пӧ нин менӧ тшӧтш нимты тадзисӧ? Сэсся шуис зэв рама:

— Тэ кӧть, Юра, тайӧ кабаласӧ Матевлы эн петкӧдлы, а то вежас ещӧ нимӧс.

— Ог, эн пов!

— Юра, позьӧ кӧ, кольлы тайӧс меным. Кад лоӧ да, видзӧдла тшӧтш.

— Мый нӧ ог кольыс? Коля... — Меным весиг нимкодь лои.

— А этайӧ мый тіян? — стрӧга юаліс сэсся ныв.

Ме видзӧдлі, и здук кежлӧ вирӧй пыксьыліс-сувтліс. Иллюминатор гӧгӧр миян вӧлі ляскалӧма пасьтӧм нывъяслысь фотояс.

— Тайӧ?.. Тайӧ, мед гажтӧмыс оз босьт кузь туйын.

— Нетшкав ӧні жӧ! Яндысьтӧм синъяс.

Капитаныдлысь быть кывзысь. Лои нетшкыны шудтӧм красавицаясӧс.

— Ӧні пет сэсся, ме ачым идрасьышта тані. Да, Юра, тэныд тшӧтш ковмас дежуритны войнас. Лӧсьӧдчы, шойччышт.

Ме петі мӧд жырйӧ да нёровтчи шойччыштны. Вӧлі шоныд, моторлӧн ӧтмоза швачӧдӧмысь катерным сырмыштіс. Ме куни синъясӧс, и пыр жӧ веськалі гортӧ. Бать-мамӧй, кӧнкӧ, ӧтнаныс пукалӧны праздник кежлӧ лӧсьӧдӧм пызан сайын. А гашкӧ, тшӧтш пырис Тамара... Кымынысь нин шулі сылы, мед эз лысьт волыны миянӧ метӧг, но верман ӧмӧй венны сійӧс: ме пӧ ачым тӧда, мый вӧчны. Видзӧдтӧ, сылы кажитчӧ волыны менам пӧрысьяс дінӧ... Веськыда кӧ шуны, налы сійӧ тшӧтш жӧ воӧ сьӧлӧм выланыс: мамӧ кӧть и нинӧм оз шу меным, но ме абу синтӧм, аддза, мый сійӧ важӧнкодь нин видзӧдӧ Тамара вылас моньпу вылӧ моз.

А мен мыйлакӧ век на абу окота шуны медбӧръя кывсӧ, кӧть эськӧ и нылыс абу дзик мустӧм, мыйӧнкӧ воӧ меным сьӧлӧм вылӧ. Меным любӧ овлывлӧ, кор Тамара волывлӧ ю дорӧ паныд ылі рейсъясысь бӧр воигъясӧ, сыкӧд интереснӧя позьӧ вензьыштны олӧм йылысь, морт йылысь (а ачыс сійӧ врач)... Ставыс тайӧ, дерт, сідз... Но век жӧ, менӧ мыйкӧ век на кутыштӧ медбӧръя воськовсьыс. Гашкӧ, ме бара пола сорасьны олӧмас? Кыдз, шуам, коркӧ, кор вӧлі на томиник зонмӧн да первойысь заводиті бӧрйыны олӧмсьыс аслым вылӧ туй. Мый вӧлі сэки? Сэки меным кажитчис, мый ме быть лоа флотын адмиралӧн. А ӧд бать-мамӧй — батьӧ менам бухгалтер, а мамӧй — учительница, сійӧ верстьӧӧн нин заочнӧя помавліс пединститут — кутшӧма ӧлӧдісны менӧ таысь: тэд пӧ ёнджыка лӧсялӧны, воӧны сьӧлӧм вылад гуманитарнӧй наукаяс, и колӧ пӧ велӧдчыны вузын... Эг кывзысь, мися, ме кӧсъя флотӧ, а ачым, узя и ола, аддза адмирал погонъяс!

Но тайӧ ыджыд звание дінӧ кыпӧдчан поскыс вӧлӧма зэв джуджыд да крут. Флотын, мыйӧн сӧмын воӧдчи миннӧй тральщикса главстаршинаӧдз, менӧ дзикӧдз дышӧдіс вывланьӧ кавшасьны-кыпӧдчыны...

Служитігӧн вӧлі тадз жӧ куйла кубрикын и аддза нин не адмираллысь зарни погонъяссӧ, а Эжва дорысь югыд да сӧстӧм пожӧма яг да кыла нюркйӧдлана, ичӧтдырсянь тӧдса да ас мыла сьыланкыв:

Мича нывъяс Эжва дорӧ лэччисны,

Бурлак зонъяс нывъяс бӧрся вӧтчисны,

Пыжӧ пуксисны, мӧдӧдчисны сынны,

Горӧдісны сьывны.

Зэв гажаа сьылӧны...

Ас кежысь кывза вӧлі мыла горсӧ тайӧ ясыд да прӧст сьыланкывйыслысь, коді быттьӧ сывйыштӧма ас пытшкас менам вӧра мулысь став мичлунсӧ да гажсӧ, коми йӧзлысь ыджыд бурлунсӧ да мелілунсӧ, — и сэтшӧм гажтӧм меным друг лолас, и сьӧлӧмӧй кутны вермытӧма пондылас кыссьыны-нетшкыссьыны гортлань, чужан юлань, кодлӧн сэтшӧм мелі да сӧдз ваыс...

Но мый нӧ ме талун сэтшӧма куті быдтор йылысь мӧвпавны? Мыйыськӧ норми али мый?.. Гашкӧ, шог да забеднӧ лои сыысь, мый ыджыд праздникыс бара мунӧ миянысь бокиті? Капитан нылыд ещӧ и вина дозтӧ шыбитіс... Колӧ жӧ! А сійӧ, тыдалӧ, бур ёма. Миянлы, тӧрытъя морякъяслы, абу кокни катер вылын уджавны. А кутшӧмджык нылыдлы? Код лешакыс кыскис сійӧс катеръяс вылас? Быттьӧкӧ мӧд, нывбабалы лӧсяланаджык уджыс эз нин сюр сэсся!

А мый думайтӧ ӧні сы йылысь Матев? Буракӧ, ас кежас оз медмича кывъясӧн ыдждӧдлы. Бур, водзӧ кӧ оз кут сэсся юны. А бара кӧ юсяс? Сылӧн ӧд, кӧнкӧ, эм доз-мӧд — ылі туяд сійӧ этшаник «ломтаснад» некор оз петавлы.

Менам сьӧлӧмӧй эз вӧв асінас.

Век жӧ, менам вугыртсьӧма. Час ӧкмысын чуксалісны ужнайтны. Пызан вылын руасис ведрӧвӧй виж миска, кытысь паркйис гӧгӧрвотӧм дук.

— Но, обер-кок, мый нӧ лӧсьӧдін? — юасям Васялысь. Чангыля ныра беринӧсь чужӧмыс сылӧн пӧсялӧма, син доръясыс гӧрдӧдӧмаӧсь.

— Вый, саламат дай печина рок! — шпыньмуніс да виччысьтӧг шуис Вася, мыйӧн ёна шензьӧдіс менӧ.

Люся сюйис шыдӧ паньсӧ, и паньыс сувтіс сэні васӧд топыд сёй пиын майӧг моз. Бур шыд артмӧма. Вӧлӧмкӧ, миян кокным лӧдӧма сэтчӧ ставсӧ, мый веськалӧма ки улас: яй, порсь тшӧг, картупель, капуста, макарон, шыдӧс да ещӧ на мыйкӧ. Бур, мый тшак эз вӧв, а то эськӧ и сійӧ тшӧтш веськаліс матрослӧн шыд пытшкӧ.

— Тадзсӧ пӧтӧсаджык, — ошйысьӧ ачыс. — Бать шулывлӧ: кымын унджыктор пуктан шыдад, сымын пӧтӧс да чӧскыд.

Ме видлі. Шыдсьыс чамгис-кыліс сотчӧм дук, картупельыс вӧлі пусьытӧм, нюдз, резина кодь. Бӧрд кӧть серав.

— Бур праздник лои! — тыра пань весьтас зывӧкпырысь чукрасигтыр шуис Матев. — Чергысян татшӧм сёян бӧрад и он кут тӧдны мыйысь.

Сійӧ вӧлі зумыш, некод вылӧ эз видзӧд, буракӧ, век на скӧраліс спирт вӧснаыс. Да и кыдз он скӧрав: ӧні эськӧ сійӧ зэв буретш вӧлі.

— Тырмас дузъявнытӧ, Матев, карӧ воам да, мынтыся шыбитӧм дозсьыд, — зэв бурысь шуис Люся.

— Спиртыс ӧтувъя вӧлі, — бротӧбтіс мӧдыс.

— Да? Гашкӧ, либӧ тэнад аслад на эм?

— Вӧлі кӧ эськӧ!..

Кызмырдӧн сёйим Васялысь лӧсьӧдӧмторсӧ. Ёнджыкасӧ нин сы вӧсна, мый ачыс сійӧ зэв азыма шлопкис-сёйис, быттьӧ сылӧн ныасыс му вылын медся чӧскыдтор.

Вася чирскис-ниртіс кастрюля пыдӧссӧ да шуис:

— Вот и лӧсьыд лои. Кыдзи шулывлӧ батьӧ, кынӧмыд кӧ пӧт — олӧмыд мӧд: кувны оз ков — кургы да ов.

— Тэ нӧ, Вася, гортад кӧть пусьылін-ӧ? — юасьӧ сылысь капитан.

— Эг, — веськодьпырысь вочавидзис мӧдыс. — Мам тай корсюрӧ тшӧктывлӧ видзӧдлыны, мед шыд да йӧв оз пышйы.

— О-о, тэнад тай ыджыд опыт нин вӧлӧма!

Капитан шуис, мый ачыс сійӧ, ме да Вася асылӧдзыс сувтам вахта вылӧ, а Матев да Аршын водасны узьны. Водз асывнас найӧ вежасны миянӧс.

Сёйӧм бӧрын ми петім выліӧ ыркӧдчыны-куритчыны. Муртса удитім ӧзтыны чигаркаяснымӧс, кылам, Матев горзӧ:

— Юнга!

Вася кывзысьысь кычипи моз тэрыба лэччис. Сэсся здук мысти бӧр мыччысис — киас чайника.

— Мый нӧ нин лоӧма? — юаліс матрослысь Люся.

— Чай ещӧ тшӧктӧ пуктыны, — быттьӧ сідзи и колӧ, вочавидзис мӧдыс.

— Ачыс нӧ оз вермы петавнысӧ?! — пузис ныв.

— Нинӧм... Сьӧкыд али мый, ме котӧртла, — сьӧлӧмсяньыс шуис матрос.

— Вася, и тэныд абу яндзим тадзи слугаавнысӧ?

Зон гӧрдӧдіс, пондіс педзны места вылас, оз тӧд, мый вӧчны.

— Вай татчӧ чайниксӧ!

— Мыйла... Час гумовта васӧ... Оз ӧд чин... Мый мекӧд лоас...

Меным яндзим вӧлі видзӧдны Вася вылӧ, но ме и гӧгӧрвои сійӧс: зон, дерт, ёна поліс Матевысь. А веськыда кӧ шуны, миян катер вылын быд матрос (найӧ быд гожӧм вежласисны) слуга кодьӧнджык и вӧвлі. И эг ми лӧсьӧдлӧй тайӧ гижтӧм законсӧ.

— Эй, юнга, кытчӧ тэ сэн вошин?! — уліын скӧрджыка нин горӧдіс Матев.

Кубрикӧ тыртӧм чайникӧн тотшсьӧдіс-лэччис Люся. Ме повзи сы вӧсна: мися, тайӧ чушканзіыд дзикӧдз скӧрмӧдас Гертрудсӧ. Но ӧлӧдны эг жӧ кут: заводитчис кӧ нин Сӧтана Матевӧс кӧртвомалӧмыс, нинӧм бӧрыньтчыны. Мый лоана ло... А ӧтнассӧ нывсӧ ӧд он жӧ лэдз кырныш гыж улӧ.

Гертруд пукаліс топчан вылын. Люся вылӧ видзӧдлӧм бӧрын сійӧ, дерт, пырысь-пыр жӧ гӧгӧрвоис, мыйын делӧыс. Ме казялі, кыдзи сылӧн топалісны синъясыс, и муртса кольыштӧм костас бритва лэчыдлунӧн югнитіс яр лӧглун. Сылӧн видзӧдласысь менам кӧдзавліс вирӧй.

— Гертруд, — шуис Люся лӧнь гӧлӧсӧн, но тайӧ лӧньлуныс сылы, дерт, эз кокниа сетчы. — Кывзы, Гертруд, меным сьӧлӧм доймытӧдз яндзим, кор ме дырйи мортӧс оз лыддьыны мортӧн. Ме ог вермы терпитны тайӧс.

Матев сувтіс. Сылӧн герчмунісны пиньясыс. Паськыд пельпомъяса да сьӧкыд кулакъяса, сійӧ сулаліс пелькиник тушаа ныв водзын, быттьӧ ярмӧм ӧш мыж тӧдтӧм баля водзын.

— Аддзӧмыд тай мыйысь скӧравны, Гера! — кыдз верми гажаджыка шуи ме, но чужӧм вылын, буракӧ, вӧлі гижӧма мӧдтор: мый нывсӧ кута дорйыны помӧдз.

Матев букыша видзӧдліс ме вылӧ, паськыд ки пыдӧснас ниркнитіс чужӧмсӧ, быттьӧ кӧсйис босьтны сэтысь скӧрлунсӧ, да шуис:

— Ещӧ ӧтчыд висьтала: тэ, принцесса, ме вылӧ ёнасӧ эн во... Мӧдӧдчин кӧ нин миянкӧд, ов йӧз мозыс... А то... А то...

Кань моз ёкыштчӧм Люся виччысьыштіс, мый водзӧ шуас Матев, но мӧдыслы, буракӧ, эз шед колана кывйыс. Сэки ныв шуис ачыс:

— Ме, кыдз капитан, тэнсьыд сійӧс жӧ кӧсъя корны: ов йӧз мозыс. — Сувтовкерліс, видзӧдліс тшӧтш ме вылӧ да содтіс: — А пусьынытӧ вайӧй кутамӧй сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн. Нинӧм ӧтияс вылӧ лэдзчысьны. Аски асыв ме понда пӧваритны...

Ми Матевкӧд нинӧм эгӧ кужӧй татчӧ шуны.

Матрос Вася, код вӧсна кыптіс зык-веныс, кӧнкӧ дзебсясис. Буракӧ, ӧні сійӧ жаритчис кык пӧвста би вылын моз: ӧтарсянь кӧ, сылы эз вермы не кажитчыны, мый сійӧс виччысьтӧг дорйисны — ӧд некутшӧм морт сьӧлӧм оз кӧсйы, мед эськӧ сійӧс нартитісны, нем думайттӧг лёкысь дойдалісны, мӧдарсянь кӧ, сійӧ поліс Матевысь. А полӧмтӧ, коді морт пытшкӧ важӧн нин сирасьӧма, ӧтчыдысьӧн он сьӧлышт лов пытшсьыд.

Руль сайын сулалысь Аршын юрын, кӧнкӧ, не этша мӧвп жӧ чужтіс кык капитанлӧн — выльлӧн да важлӧн — тайӧ зурасьӧмыс. Гашкӧ, кольӧмасьыс унатор сылы уси тӧд вылас. Ӧд аслыс сылы не этша жӧ ковмыліс Матевлы слугаавны — сӧмын тайӧ кывсӧ водзті ми некор эгӧ шулӧй.

А выль капитан вылӧ, кыдз мен чайтсьӧ, Аршын видзӧдӧ оз веськодьпырысь.

2

Со ми и вахта вылынӧсь. Куимнанным, Люся, ме да Вася Чудов, коді бара на абу вунӧдӧма пасьтавны сомбреросӧ, рубкаынӧсь. Вася сулалӧ чӧв, шензяна синъясӧн видзӧдлывлӧ рулитысь капитан вылӧ.

— Мый нӧ, окота рулитыштны? — юаліс сылысь ныв.

— Дерт, эськӧ да!.. — ӧзйыліс мӧдыс, но пырысь-пыр жӧ бӧр кусі: — Но кысь нин ми вокыслы...

— Ок тэ, садьтӧм петук! «Кысь нин ми вокыслы», — нерыштіс зонмӧс Люся. — Ставыс ас саяд: видзӧд, юась и велалан.

— А, гашкӧ, ме абу писькӧс та вылӧ? — майшасис Вася. — Некор ме эг ноксьыв техниканад.

— Вот тайӧ нин лёк! — шуис Люся. — Ӧнія техническӧй нэмӧ татӧг овны оз позь... Ачыд нӧ карысь? Али сиктысь?

— Водзті сиктын овлім. Во вит сайын воим карӧ, керканымӧс кылӧдім.

— Семьяныд нӧ ыджыд?

— Ыджыд. Челядьыс ми унаӧнӧсь... Кӧкъямыс лов. Ме медыджыдыс.

— Збыль? — Люся быдсӧн бергӧдчыліс зонлань. Менам сьӧлӧмын вӧрзьыштіс жӧ жальлун. — Унаӧнӧсь и эм!

— Татшӧм аравасӧ вердны-юктавны колӧ, дӧмны-мыськавны налысь... Мамным оз уджав.

— Дерт... А тэ нӧ важӧн нин он велӧдчы?

— Восьмой бӧрын дугді. Уджавны лои петны. Батьлы вайлі нин нажӧтка. Батькӧд стрӧитчыны заводитім, паськӧдны керканымӧс — деньгаыд уна колӧ... Ӧні со Матев нуӧдіс: гожӧмсӧ пӧ плавайтам ӧтлаын, да зеп тыр нажӧвитан деньгатӧ. Батьӧ и ыстіс тіян дінӧ.

— Гашкӧ, сэсся пыр кежлӧ кольччан катер вылас?

— Хе!.. Ог тӧд, кажитчас-ӧ...

Час кымын бӧрын Люся ыстіс Васяӧс шойччыны. Сы лэччӧм бӧрын ми дыркодь чӧв олім.

— Мыйла сӧмын сы ыджда семьяяссӧ лӧсьӧдӧны, — ышловзьӧмӧн шуис сэсся ныв. Сідзкӧ, сійӧ тшӧтш пыр на жӧ думайтіс матрос йылысь. — Асьныс мучитчӧны, дай челядьыслӧн ыджыд шуд абу. Велӧдчӧм пыдди, видзӧд со, ичӧтсяньыс уджавны лоӧ, деньга вӧсна вийсьыны.

— А Матевыд ӧдвакӧ бур вылӧ туйдӧдас сійӧс, — висьталі ме ассьым нывлӧн думкӧд лӧсялана думӧс.

— Дерт, но! — пыр жӧ сьӧлӧм сетіс Люся. — Юра, тэ кӧть зонкасӧ велӧдыштав тшӧтш ӧттор-мӧдторйӧ: двигательнад тӧдмӧд, книгаястӧ вӧзйы... Гашкӧ, и интерес лыбас сылӧн. Сэсся, видзӧдан да, училищеӧ велӧдчыны мунас... А ӧтарӧ-мӧдарӧ шыбласигад дзикӧдз вермас вошны тӧлк вывсьыс.

Ичӧтик судноным миян сувтлытӧг пыр мунӧ и мунӧ водзӧ. Сылы веськодь, мый кӧть оз вӧчны сы пытшкын йӧз. Кобис. Ва веркӧсыс шыляліс. Миян бӧрся вӧтчысь, винтӧн чужтӧм гыясыс лоины мичаа куснялӧм, пемыд да шыльыд стеклӧ кодьӧсь.

Кытчӧ он видзӧдлы, гӧгӧр ва. Эм-ӧ сылӧн кӧнкӧ помыс да дорыс? Ваӧ кымыньтчӧма кымӧръясӧн эжӧм енэжыс, рытъя сукмӧм рӧмыдӧн ойдӧдӧм вӧрыс. Ва век на нуӧ няйтӧсь йи пластъяс, быдсяма лӧпсӧ. Со кывтӧ ыджыдсьыс-ыджыд пожӧм, гашкӧ, комын метр кузьта лоӧ. Ваыс сійӧс нетшыштӧма сюра-пеля сьӧд вужлянас. Водзладорас пожӧмыс, варччысь моз, чургӧдӧма кык чуня кыз ув, быттьӧкӧ кӧсйӧ бӧр уйны береглань, сійӧс чужтысь да быдтысь мулань.

Берег доръясын, торйӧн нин вӧрӧн потшӧм куръяясын, пондіс вольсасьны кокньыдик еджыд ру, сукджыкӧсь, сьӧдджыкӧсь лоины пуяслӧн ваын купайтчысь мыгӧръясыс. А со нин найӧ вочасӧн кутісны йитчыны ӧта-мӧдныскӧд. Таысь берег доръясын ваыс дзикӧдз сьӧдӧдіс, лои дьӧгӧдь кодьӧн. Вочасӧн тайӧ сьӧдыс пондіс паськавны, кыкнанладорсяньыс вешйыны ю шӧрлань. Регыд мысти ва шӧрас коли сӧмын векньыдик, мыйкӧ мында югыдджык визь.

Видзӧдан да, мукӧдлаас татшӧм визьясыс мунӧны быд бокӧ. Коді нӧ миянлы коланаыс? Кӧні нӧ медбур туйыс? Штурвал сайын сулалысь ныв дзоргӧ-видзӧдӧ водзӧ, бокӧ — некӧн оз тыдав берегвывса знаклӧн биыс. Ныв со коскӧдзыс нин мыччысьӧма рубкаысь ортсыӧ, мый вӧсна весиг кажитчӧ, быттьӧ сійӧ кыскӧ суднонымӧс. Чинтӧ газ, катерлӧн сӧнъясыс быттьӧ личмуныштӧны да сійӧ мӧдӧдчӧ надзӧнджык, кималасӧн моз. Нёль син дзоргӧны-корсьысьӧны пемыдсьыс. Но со медбӧрын войся пемыдас дзузнитӧ берегвывса пӧнарлӧн би, а сысянь пемыд ваӧ сатшкысьӧма тіралысь зарни бедь.

Но, гашкӧ, тайӧ абу миянлы колана биыс? Гашкӧ, сійӧ кыськӧ кӧдж сайысь, веськыда тыдалӧ? Ӧд Сыктылыс ёна чукльӧдлӧ, и кӧдж мӧдарса биӧдзыс унаысь матынджык овлӧ. Ог-ӧ нин ми веськыдалӧ кӧджсӧ, ог-ӧ пырӧй кутшӧмкӧ ойдӧм видз вылӧ?

— Люся, вай ме нуӧдышта, — зэв збыльысь кора ме, сы вӧсна мый неуна жаль нылыс, и, веськыда кӧ нин сёрнитны, полышта: мися, вермас-ӧ сійӧ татшӧм пемыднас лючки-ладнӧ катны?

— Эг на мудз, бӧртиджык...

— Чайтан ме ог куж, да?

— Кужан. Но менам синъясӧй каньлӧн кодьӧсь, пемыдас аддзӧны.

Шуис сэтшӧм збыльысь, мый ме весиг бергӧдчылӧмӧн видзӧдлі сылӧн синъясӧ, кодъяс збыльысь югъялыштісны.

— Люся, ме видзӧда да, тэ зэв аслыспӧлӧс ныв.

— Хы, восьтіс выльтор! Абу ӧмӧй быд морт аслыспӧлӧс?

— Но абу сэтшӧма, кутшӧма тэ.

— А мый нӧ ме?

— Но, шуам, ӧтнад нывъяс пӧвстысь капитаналан. Куш нин тайӧ унатор йылысь висьталӧ.

— А тӧдан, мый понда?

— Мый понда нӧ?

— Мед петкӧдлыны тіян кодь кын сьӧлӧма шванъясыслы, мый нывбаба ньӧти, весиг гыж мында абу омӧльджык тіянысь, мужикъясысь! Мый сійӧ любӧй удж вермас вӧчны тіянысь не омӧльджыка...

— Сёрнитны кӧ быттьӧ ме йылысь, то тайӧс меным оз ков висьтавлыны. Ме тайӧс важӧн нин зэв бура тӧда.

— Тӧднытӧ ті ставӧн тӧданныд, но мыйкӧ лоӧ не тіян ног — и кульыштанныд ми воклы чужӧманым. Вот и юавсьӧ: кысь сэтшӧм правоыс лои? — Люсялӧн гӧлӧсын лои скӧралӧм и дой. — Мый вӧсна ыршасьнысӧ? Куш сӧмын сы вӧсна, мый сылӧн, мужик мортлӧн, кулакъясыс ёнджыкӧсь, кӧть эськӧ аслас тӧлк ни сям абу, кӧть эськӧ аслас чипан вежӧр!.. Аддзылін тай, кыдзи уськӧдчыліс Матевыд. А мыйта татшӧм зверыс! Кымын шань нывбаба кадысь водз нярмӧ на вӧсна! Татшӧм зверъясыскӧд олігӧн... А ӧд сыын, мый тэ чужин мужичӧйӧн, мый тэнад кулакъясыд вынаджыкӧсь, тэнад некутшӧм заслуга абу. Ӧд тайӧ природаыс чужтіс тэнӧ сэтшӧмнас... И ёна кӧ нин колӧ, ышнясь сэк, кор тэ олӧмас вӧчан мыйкӧ бурӧс... Бать менам сэтшӧм кымын жӧ: нёль ныв сылӧн, и пыр няргӧ, тіян пыдди кӧ пӧ, став пыддиыд, ӧти пи вӧліс, то сё пӧв бурджык вӧлі... Быттьӧ нылыс абу морт...

Ме чӧв олі, кӧть эськӧ и вӧрзис сьӧлӧмӧй. Ме некутшӧма эг виччысь Люсялысь татшӧм пӧсь да татшӧм сяма сёрнисӧ и нинӧм эг куж вочавидзны.

— А ещӧ шуӧны: равноправие, — эз вермы виччысьны менсьым воча кывйӧс да бара заводитіс Люся. — Кутшӧм нӧ тайӧ равноправие, кор ныв, верӧс сайӧ петӧм бӧрын, воштӧ весигтӧ ассьыс овсӧ... Тайӧ нӧ бур? Кор тэ быттьӧ вошан, быран кытчӧкӧ...

— Но ӧд закон серти позьӧ кольны ассьыд нывдырся овтӧ, — шуи ме, ачымӧс дзикӧдз шензьӧдіс ныв мӧвпъяслӧн татшӧм сяма бергӧдчӧмыс.

— Закон, закон!.. Быдтор-ӧ вӧчсьӧ закон серти? Ышнясьысь шванъясыд ӧмӧй кутасны кывзысьны гӧтыръясыслысь? Сэсся ӧд, кӧть и кывзысясны ӧткымынӧн, мукӧдыс пондасны серавны: тэ пӧ тай, Иванушко, ассьыд гӧтыртӧ он вермы велӧдны! Кутшӧм нӧ пӧ тэ мужик!.. Вот ме и шуа: менам кӧ вӧліс власьт, семьялы эськӧ сеті овсӧ сылысь, коді гозъя костын бурджыкыс. Эг эськӧ видзӧдлы, мужик али баба сійӧ. И тайӧ эськӧ не этша мортъяммӧдыштіс мужикъяссӧ, быть тшӧктіс лоны налы тӧлкаджыкӧн да сьӧлӧмаджыкӧн.

— Но ӧд сэки семьялӧн быд выль поколениеын вермис вежсьыны овыс. Сьӧкыд эськӧ лои тӧдмавны, коді кодсянь лои...

— Но и мед! — крапкис-шуис Люся. — Сы пыдди быд морт, торйӧн нин нывбаба, мичаа да югыда сӧвмис-дзордзаліс эськӧ помӧдз!

Вӧлі пемыд. Уліын, катер бӧжланьын, вынаа да ӧтмоза сяргис двигатель, ми дыр кежлӧ чӧв усим.

— Тэ мый нинӧм он шу, Юра? — медбӧрын юаліс Люся.

— Ме думайта тэ йылысь, — вочавидзи ме.

И тайӧ эз вӧв прӧстӧ больгӧмӧн: ме збыльысь мӧвпалі Люся йылысь; меным мыйлакӧ вӧлі лӧсьыд сыысь, мый сійӧ вӧлӧма абу сӧмын вильыш нылӧн, кутшӧмӧн водзынсӧ кажитчыліс, а тшӧтш и джуджыда мӧвпалысь мортӧн.

— И мыйджык тэ ме йылысь думайтан? — сылӧн гӧлӧсысь ме кылышті волнуйтчӧм.

— Гашкӧ, мися, абу нин и сэтшӧм лёк, мый тайӧ нылыс капитаналӧ миянын.

— Со кыдз! А ме чайті, мый тэ, мукӧдъяс моз жӧ, дась йӧткыштны менӧ ваӧ.

— Водзынсӧ, гашкӧ, сэтшӧмкодь мыйкӧ и вӧлі. Яндзим вӧлі сэки...

— Ачыд ещӧ сӧран, мый тэныд оз ков уна сёрнитны нывлӧн да зонлӧн ӧткодь позянлунъяс йылысь. Ок тэ, рыцарь! Но ладнӧ... Мый сэсся тіянкӧд вӧчан... Бурджык висьтав, ещӧ мый тэ ме йылысь думайтан?

— Веськыда висьтавны?

— Дерт жӧ!

Ме кыла ас пытшкысь, мый менам вермас шусьыны мыйкӧ позьтӧмтор; ме, думысь, кутшӧмакӧ и водзсася ас пытшкысь вӧзйысьысь позьтӧмторйыслы — здук кежлӧ весиг сувтлӧ син водзӧ Тамаралӧн мыгӧрыс; но та вылӧ видзӧдтӧг век жӧ шуа сылы:

— Мися, бур эськӧ вӧлі, босьтны кӧ быттьӧ тайӧ ичӧтик кисӧ штурвал вылысь да небыдика шылькнитны.

— Кутшӧм сюсь кывсьӧ! — пырысь-пыр жӧ кылӧ воча кыв, но меным мыйлакӧ кажитчӧ, мый сылӧн гӧлӧсын абу вывті ыджыд скӧрлуныс.

Та бӧрын сёрнияс кусӧны дыр кежлӧ. Ми сулалам орччӧн, кыкнанным дзоргам-видзӧдам войся пемыдас, коді кыза шебралӧма вӧр-васӧ. Миян пыдди ӧні ӧтнас сёрнитӧ мудз тӧдтӧм двигательным.

— Люся, вай ме нуӧдышта.

— На инӧ.

Мыйӧн веськалӧ менам киясӧ штурвалыс, кӧні кылыштӧ на ныв кияслӧн шоныдыс, быттьӧ пыр жӧ кыпалыштӧ лолӧй. Вирӧй ӧдйӧджык заводитӧ визъявны сӧнъясӧд, тушаӧй быттьӧ вынсялӧ и кокняммӧ, ме кыла, кыдзи сэні пондӧ ворсны быд сӧн.

— Юра, тэ бура тӧдан быд пӧлӧс машинасӧ. Ю вывсьыс чукыльяссӧ тӧдан жӧ. Гашкӧ, тэ сорасин институттӧ бӧрйӧмнад?

— Эг, Люся, ӧні нин ме тӧда, мый эг сорассьы. Ме кӧсъя бурджыка тӧдны ас йӧзлысь кывсӧ, налысь оласногсӧ.

— Быттьӧ тэ омӧля на тӧдан тайӧс?

— Омӧля... Вот помала институт и кута вӧзйысьны уджавны Наукаяс Академиялӧн филиалӧ, кыв велӧдан отделӧ. Оз кӧ босьтны научнӧй сотрудникӧн, вӧзйыся механикӧн. Налӧн, ме тӧда, катер и автомашинаяс эмӧсь... Кута ветлӧдлыны сиктысь сиктӧ, гижавны мича коми кывъяс, коми мойдъяс да сьыланкывъяс. Кытчӧдз эз на кувны быдтор тӧдысь пӧрысь йӧзыс. Ӧд кутан кӧ бура тӧдны кыв, йӧз кост олӧм-вылӧмсӧ, сэки кокньыдджык лоӧ гӧгӧрвоны ас йӧзтӧ, налысь этшнысӧ.

— Юра, а тайӧ и збыльысь, буракӧ, интереснӧ!

— Дерт но! — сылӧн ошкыштӧм бӧрын меным муса сёрниыс кутіс вӧзйысьны пытшкӧсысь нӧшта ёнджыка. — Кымынысь ме мӧвпалі та йылысь армияын на... Шуам татшӧмтор: мыйӧн кыскис ас дінас тайӧ кӧдзыд муыс миянлысь пӧльясӧс? Мыйла найӧ буретш татчӧ овмӧдчылӧмаӧсь? Ӧд тані, буракӧ, эз ёна кокни вӧв овнысӧ, эз кокни вӧв перйыны кынӧмпӧтсӧ. Налы ковмыліс лун и вой муркӧдчыны, мед не кувны тшыгла, мед мырддьыны нэмӧвӧйся вӧрыслысь му да видзтор. И, тӧдӧмысь, нэмъяс чӧж тадзи олігӧн вӧрса олысьяслӧн, миян пӧльяслӧн этшын артмис не этша аслыспӧлӧсыс.

— И бабъяслӧн тшӧтш, эн вунӧд!

— Да, и налӧн тшӧтш, кутны кӧ тӧд вылын талунъя ӧткымын серпасъяс.

— Тайӧ серпасъяссьыс бурмис сьӧлӧмыд али шогӧ усис?

— Бурмис кӧ-а...

— Тэ кӧсъян месянь мыйкӧ да та вӧсна кывнад мавтан? Да?

— Ме висьталі сійӧс, мый кыла ас пытшкысь.

Бара кыв сетӧма двигательлы. Ме кывзыся сылӧн таргӧм шыӧ, и меным кажитчӧ, мый двигательыс тшӧтш жӧ висьталӧ капитанлы менам пӧсь думъяс йылысь, и Люсяыс гӧгӧрвоӧ тайӧ сёрнисӧ. И чӧв олӧ сы вӧсна, мый сьӧлӧмсяньыс кывзӧ.

— Юра, ёна ӧд шу мӧвпавсьӧ татшӧм войяснад? Кор пемыднас мунан и мунан кытчӧкӧ.

— Да, кор нӧшта капитаныд — юбкаа.

— Йӧй!.. Абу юбкаа, а комбинезона... Со лӧзавны нин пондіс. Колӧ садьмӧдны вежысьяснымӧс.

Вахта сдайтӧм бӧрын ме воді аслам вольпасьӧ. Кӧть и ёнакодь мудзи тайӧ зэв кузь луннас, коді вӧлі тыр рейсӧ петӧмводзвывса да мукӧд пӧлӧс тӧждысьӧм-майшасьӧмӧн, ме эг пырысь-пыр унмовсь. Сьӧлӧм вылын вӧлі югыд да лӧсьыд, быттьӧкӧ ме ӧні олі кутшӧмкӧ зэв ыджыд буртор водзвылын, коді быть мекӧд лоас. Мӧвпавсис Люся йылысь. Сійӧ, кӧнкӧ, водіс жӧ нин, пӧрччис лӧз комбинезонсӧ. И, дерт, пырысь-пыр жӧ мӧд кодьджыкӧн лои... Кӧть тэ мый эн шу, а комбинезонъясыд абу нывъяслы вылӧ лӧсьӧдлӧма! Найӧ дзебӧны нывъясыдлысь уна мичлун... Мый йылысь ӧні сійӧ мӧвпалӧ! И друг меным зэв окота лои, мед эськӧ сійӧ мӧвпаліс ме йылысь... «А мыйла?» «Меным эськӧ таысь лӧсьыд вӧлі». «А водзӧсӧ — мый?» «Мыйӧн нӧ ме тӧда?» «А кыдз нӧ либӧ Тамараыс?» «Ог, нинӧм ме ог тӧд! Немысь-немтор ог тӧд!.. И, колӧкӧ, вешйӧй ті ме дінысь, став мӧвпъясӧй! Мен узьны колӧ!».

Ӧтмоза нӧйтчӧ моторлӧн кӧрт сьӧлӧмыс, кытысь оз и чинлы выныс. И тайӧ нӧйтчӧмыс лӧньӧдӧ-мавтыштӧ менсьым, механиклысь, лолӧс бур лекарство моз. И ме заводита нин унмовсьны. Вылын вахтавывсаяс нума-намакылӧны. Вочасӧн налӧн сёрниясыс мыйлакӧ лоӧны гораджыкӧсь, и ме вылӧ пуксьылӧм нин узян ун бӧр шевкнитӧ кокни бордъяснас. «Мый нӧ сэн дурӧны?!» — скӧрала ме дӧсадитчысьяс вылӧ. Сэсся Матев друг кутіс равзыны-сьывны: «Из-за острова на стрежень...» Сэсся лёкысь эрӧктіс мотор.

Йӧймӧмаӧсь али мый сэні?!

Ме чеччи да кӧмасьтӧг кыпӧдчи вывлань. И сэтысь казялі эг медмича серпассӧ. Матев сьылігтырйи лёк вынӧн бергӧдліс штурвал, быттьӧ сійӧ вӧлі кыз мыр, кодӧс быть колӧ бертны.

Аршын, кузь сосиска моз чикыльтчӧмӧн, куйліс рубка джоджын.

Найӧ вӧліны садьтӧм кодӧсь. «Лӧсялӧ и эм миянлы «алява» кывйыд!» — думышті ме.

— А-а, Юра! — код чужӧмнас меным воча шпыньмуніс Гертруд. — Тэ нӧ он узь?.. А ми чайтім, узян... Менам вӧлі на спирт доз... Кӧсйим кольыштны тэныд, но... бырӧма! Эг и казявлӧй... Эн дивит, брат...

Зыксьыны ӧні Матевкӧд некутшӧм тӧлк эз вӧв. Ме кыдз верми меліджыка ӧлӧді сійӧс, мед оз шумит, мед не садьмӧдны Люсяӧс, да ачым сувті штурвал сайӧ.

— Эк, Юра, муса друг, эн лӧгав, мый эгӧ кольыштӧй... Колӧкӧ, шонтышт пельвужӧс. Ӧти дозйыд кыкыдлы эм нисьӧ абу. Кӧть и спирт... Быттьӧ слӧнлы дрӧб тусь...

— Ладнӧ-ладнӧ, — бурӧді ме сійӧс, — ог бӧръя лун олӧй, сюрлас на юлыны ӧтлаын. Вод вай, шойччышт... — Код дырйиыс Матевлӧн дзикӧдз разьсьылісны вомсьыс кизьясыс, а меным дыш вӧлі кывзыны сылысь больгӧмсӧ, да та вӧсна ме зіли ӧдйӧджык лӧньӧдны сійӧс.

— Душаӧй сотчӧ, Юра! — Матев брун кучкис сьӧкыд кулакнас морӧсас. — Татшӧма ӧбидитісны! Баба кок улӧ сунгисны-йӧткыштісны кутюӧс моз! Менӧ! Матевӧс — тшытшыбылка кок улӧ! Тьпу!..

— Нылыс ӧд абу мыжа, Гера.

— А? Мый тэ шуин? Гашкӧ и, абу... Но код лешак вылас сійӧ каттьысьӧ ме вылӧ? Висьтав, мый сылы месянь колӧ? Д-да... А л-лӧсьыд тшытшыбылкаыс!.. Лӧсьыд! Кутшӧмкӧ мӧд пӧлӧс и... Эк, Юра, чажнитіс сійӧ менсьым пытшкӧсӧс дзикӧдз! Менам лӧг петӧ сы вылӧ — эськӧ пури и косявлі, а ещӧ окотаджык окавны-шамравны! Аддзылін, морӧсъясыс кутшӧмӧсь! Сідз эськӧ и шашаритчи на дінӧ... Тэ, гашкӧ, чайтан, мый менам вежӧй оз пет мича вылас? Сӧран, брат! Кыдзи на ещӧ петӧ! Сьӧлӧмӧй кырласьӧ!.. Менӧ восӧдӧ нин дуб шыдтӧ панялӧмысь! Кылан? Восӧдӧ!.. Эк, менӧ ӧд, Юра, ведьмаӧй код юрӧн гижсьӧдӧма... Ог весиг помнит, кыдзи ЗАГС-ас ветлім... Сідз сэсся и лоӧ сісьмыны нэм чӧжыд сыкӧд орччӧн! Торйӧдчыны ӧні сёр нин: регыд кага лоӧ... Да кӧть и эз вӧв, кытчӧ мунан?.. Кодлы ме кола татшӧм юысьыд? Тайӧ кӧть ещӧ оз на вӧтлы...

Бӧръя кывъяссӧ Матев шуис зэв нораа да кутшӧмкӧ пыдӧстӧм шоглунӧн. Ме видзӧдлі сы вылӧ, и сьӧлӧмӧй муткыртчис морӧсын: синъясыс мортыдлӧн вӧліны вазьӧмаӧсь.

— Ставӧн быттьӧ сёрнитчӧмаӧсь да помтӧг дольӧны-кӧкӧдӧны ӧтитор: эн пӧ ю, — гӧлӧсыс Матевлӧн бара сукмис лӧглунӧн. — А менӧ кӧ юӧмыс сӧмын и мортӧн вӧчлӧ?! Сэки кӧ сӧмын ме ачымӧс кыла мортнас? Кыдз нӧ сэкисӧ? А? Чӧв олан! Али тэ чайтан, меным нинӧмла радлуныс? Чайтан, меным матӧ оз ков некутшӧм шуд? Али душаӧй менам оз шӧри потлась татшӧм олӧмсьыд? А, гашкӧ, думайтан, мый Сӧтана Матевыдлӧн абу душаыс?! Эм, брат! Со сійӧ, тані, лёк биӧн сотчӧ да курыд синваӧн мыссьӧ. А, гашкӧ, тайӧ тшытшыбылка кодьыс кӧ меным ас кадӧ паныдасис, сэки ме и мӧд кодьӧн вӧлі?! А? Эз ӧмӧй эськӧ сідзсӧ вермы бергӧдчыны менам олӧмлӧн рульыс? Шуам, кор муса батьӧй гортысь вӧтліс, кор пуковинӧ чужйис. Татшӧм пиыд пӧ меным оз ков!.. Видзӧдтӧ, ме понді лякӧсьтны сылысь гора нимсӧ... Чайтан, меным ёна лӧсьыд вӧлі кывны тайӧс? Кӧсъян кӧ тӧдны, сьӧлӧмӧй измис сэки таысь. Он пӧ ков! А коді менӧ чужтіс-вӧчис сэтшӧмнас? Ме ӧд эг чипан колькйысь ло! Эг инкубаторысь!.. Ок, Юра, помӧдз дзугси ме олӧмнас... А сэтшӧм планъяс вӧліны коркӧ! Мися, лоны эськӧ генералӧн... Ме эськӧ сямми командуйтнытӧ. Р-раз! — мыйкӧ шуин, и уна тысяча морт, кыв ни джын шутӧг, уськӧдчӧны вӧчны, мый тшӧктін. Р-раз! — найӧ, став йывсьыс вунӧдӧмӧн, чепӧсйӧны нин мӧдарӧ. Вот олӧмыс!.. Та кузя батьӧй менам шудаджык вӧлі. Сійӧ веськӧдлыштіс! Мыйкӧ тшӧктас кӧ — закон: кув, но вӧч. И кыв ни джын паныд эн лысьт шуны.

Кыдзи и пыр овлӧ код йӧзлӧн, кодъяс оз нин вермыны веськӧдлыны аснаныс, Матевлӧн мӧвпъясыс некутшӧм йитӧдтӧг чеччалісны ӧтитор вывсянь мӧдтор вылӧ, здукысь-здукӧ вежласис и сылӧн настроениеыс. Ас вылас вӧлі то зывӧк видзӧдны, то петіс жальыс. Стрӧка сюрис да ме гусьӧникӧн садьмӧді Васяӧс да ӧтвылысь гири-люки лэччӧдім уліӧ Аршынӧс. Матевӧс уліӧ лэдзны ме эг лысьт: код юрнад ещӧ пондас жугӧдчыны-пырны Люся дінӧ. Кыдзкӧ-мыйкӧ ылӧдлім водны сійӧс палуба вылӧ: мися сэні, ыркыдінас, регыдджык палялан.

Бара на пондіс артиставны Гертрудыд! Интереснӧ, мый сійӧс медъёнасӧ кыскӧ водка дінас? Олӧмыс абу артмӧма, да та вӧсна шогыс да гажтӧмыс? Али юӧмыс лои нин нэм кежлӧ привычкаӧн, и сытӧг сійӧ оз нин вермы овны, кыдзи, шуам, мӧд, нормальнӧй морт оз вермы овны сёйтӧг? А, век жӧ, кутшӧм ыджыд выныс водкаыдлӧн, этатшӧм ён мортӧс кӧ вермӧма чабыртны нем жалиттӧм кияснас голяӧдыс!

Матев шкоргӧ-узьӧ гатшӧн, морӧсыс накӧвальня кодь, кер кодь кыз сойяссӧ шевгӧдӧма ӧтмӧдарӧ. Мортыдлы енмыс сетӧма вынсӧ — люмгас кӧ кулакнас, верман кӧрт тув моз муӧ сатшны. А мӧдӧдчас кӧ восьлавны керка джоджӧд, плакаясыс пырысь-пыр и заводитӧны норасьны. Миян коми мужикъяс пӧвстын не этшаӧн эмӧсь татшӧмъясыс: налысь чужӧм-рожанысӧ сідз-тадз лӧсйӧма, ёна шыльӧдтӧг, и торъя мичлунӧн ошйысьны найӧ оз вермыны; но сы пыдди найӧ ыджыд мыгӧраӧсь, нэмӧвӧйся ниаяс кодьӧсь. Пывсян пельӧстӧ ружӧктытӧг лэптыштасны и серам да теш ради шапкатӧ сэтчӧ сюясны. Матев висьтавліс, кыдзи коркӧ сылӧн дедыс керка керла ветлӧма вӧлӧн. Пӧрӧдас пуяссӧ, видзӧдлас сёӧдӧм вӧв вылас да и жаль лоӧ скӧтинаыд. И ачыс, ас вылас пондас кыскавны-чукӧртны кертӧ. Ӧти мужик и казялас мортыдлысь татшӧм уджтӧ, юалас: мый нӧ пӧ тэ, Митрӧпан, тадзи жугӧдчан, вӧлыд сулалӧ-а? А мед пӧ шойччӧ, вочавидзӧ мӧдыс, сійӧ пӧ менам том на, водзын уна на удж вичмас.

Ачыс Гертруд, мӧдӧдчас кӧ, лӧсьыда жӧ путкылялӧ уджтӧ. Но эз тай кут ёна частӧ ышмывны удж вылад. Велалӧма коньӧрджыкъяс вылын иславны...

А ӧд Гертрудыс сійӧ лоӧ — Герой Труда! Со кутшӧм гора ним сетлӧмаӧсь мортыдлы... Комынӧд вояснад, буракӧ, ёна вӧдитчӧмаӧсь быд пӧлӧс гора кывъяснад. Йӧз вӧліны шызьӧмаӧсь, найӧ сьӧлӧмсяньыс зілисны-пырӧдчисны ӧдйӧджык вежны важсӧ, кӧсйисны ӧдйӧджык лӧсьӧдны дзик выль олӧм.

Тӧдӧмысь, сэтшӧм жӧ думъясӧн оліс сэки и Матевлӧн батьыс: дерт, сылы окота вӧлі, мед пиыс сылӧн, медводдза кагаыс, лоис ыджыд мортӧн, геройӧн... Но, вӧлӧмкӧ, нимтӧ сетны — этша на, колӧ нӧшта дыр да кужӧмӧн быдтыны-сӧвмӧдны сійӧс. Он кӧ тадзсӧ вӧч, оз кӧ тырмы та вылӧ сямыд да терпеннеыд, геройыд вермас на и пӧрны Сӧтана Матевӧ.

Висьтавны Люсялы кык друглӧн артисталӧм йылысь меным ньӧти эз вӧв окота. Но верман ӧмӧй мыйкӧ дзебны сылӧн ёма синъясысь? Мыйӧн сӧмын Аршын палялыштіс, морттӧ пыр и топӧдіс пельӧсӧ. А мӧдыс, капитан весьтын чегӧм юра нёровтчӧм пожӧм моз сулалігтыр, заводитліс чӧв олӧмӧн дорйысьны.

— Аршын абу мыжа, — воис отсӧг вылӧ зумыш Матев. — Ме мырдӧн тшӧкті... Ме ӧтнам ог вермы юнысӧ, а мукӧдыс узисны...

— Но кыдз абу яндзим! — пӧшти синва сорӧн сёрнитіс Люся. Сійӧ вӧлі дзикӧдз шемӧсмӧма татшӧмторсьыд. — Ӧд верминныд жугӧдны катерсӧ. Либӧ пӧрӧдны... Миянӧс верминныд вӧйтны! Бур йӧзлы моз эскан...

Аршын сулаліс пывсянысь петӧм кодь. Ог тӧд, мыйла сійӧ ваас эз чеччышт яндзимысла. Пӧттӧдз сюрис и меным: коді пӧ дзебӧ татшӧмторсӧ, сійӧ нӧшта на мыжаджык. Ставныд пӧ ті ӧткодьӧсь!..

— Тырмас сэсся лӧвтнытӧ, — шуис медбӧрын Матев миритчанаа. — Нинӧм тай эз ло... Не татшӧм кодӧн плавайтлывлім, и то эгӧ на пӧрлӧй... Ачыс ещӧ капитанӧн шусьӧ! — Сэсся, быттьӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз и вӧв, мудера бергӧдіс сёрнисӧ серамвыв:

— Тайӧ нӧ Ужга нин? — читкыртліс синъяссӧ чукыль сайын мыччысьысь ыджыд сикт вылӧ. — Тані коркӧ миян лӧсьыд спектак вӧлі... Ваыс сэки ямӧма нин вӧлі, перевозыс тай уджаліс-а... Ӧтар берегсяньыс мӧдарӧдзыс трос нюжӧдӧма вӧлі, сы кузя кыскысьӧны паромнас. Но вот... Ми лесопунктӧ вӧлі сёян-юан нуам самоходнӧй баржаӧн. Водка тшӧтш и. А, ачыд тӧдан, кор ныр улад сы мында вина, терпитнытӧ сьӧкыд, горшыд вӧвлытӧма тачкӧ... Вай, мися, ичӧтика юыштам... Заводитнысӧ колӧ-а, вомад тай веськалас да, ставыс вунлӧ. Прамӧякодь гажмим. Сьылігтырйи водзӧ мунам. Ю вомӧн нюжӧдӧм троссӧ, мед оз крукась миянӧ, ме вуджӧді рубка весьтӧд да и лэдзи. Чайті, некытчӧ нин оз сибды, а сійӧ, каналльӧыд, крукасьӧма на... Видзӧдам, мыйкӧ эгӧ кутӧй водзӧ мунны. Горза, тшӧкта газ содтыны. Содтісны, но некыдз огӧ вешйӧй, буксуйтам ва вылын. Петі кабинаысь, видзӧда, перевозса тросыд, вӧлӧм, кутӧ миянӧс бӧжӧдным, зэлалӧма ньӧввуж моз. Таджгӧді кокъясӧс, кыкнан киӧн кутчыси да тракниті-лэптышті тростӧ... И пырысь-пыр жӧ пуля моз лэбовті бӧрвыв да сатши-бузгыси ваӧ.

— Эн пуля моз, а стрела моз! — ышмӧм зонка моз чилӧстіс-горӧдіс юнга. — Вот эськӧ кино вылӧ снимайтны тайӧс!

— Меным не киноӧдз вӧлі! Ва пыдӧссӧ юрӧн люкалі. Бур ещӧ, мый немтор сэні эз веськав, а то эськӧ верми на и пысасьны, сатшны, кыдзи тай Мюнхаузен сатшлӧма турун зорӧдӧ. Муртса и вермисны крукыштны багырӧн да лэптыны. А паром виччысянінӧ йӧзыс чукӧрмӧма! Куснясьӧмӧн сералӧны...

Регыд тыдовтчис Койгортса вичко, и ми ставӧн нимкодьпырысь пондім видзӧдны сы вылӧ. Лым кодь еджыд, джуджыд да стройнӧй, гӧгрӧс лук кодь уна лыда куполъяса, — сійӧ дӧввидзис-тыдаліс тувсов енэжлӧн лӧз йирк весьтын море вывті мунысь еджыд корабль кодьӧн.

— Мича! — вичко вылысь синсӧ вештывтӧг шуис капитанным. — Сӧмын тай кӧлӧкӧльнясӧ весьшӧрӧ чашнитӧмаӧсь.

— Буракӧ, чайтісны, мый сійӧс косявтӧг сьӧкыд лоӧ вӧтлыны вичкосьыс енъяссӧ. Гашкӧ, налӧн позйыс буретш кӧлӧкӧльняас и вӧлі.

— Тэ тай скӧралан, Юра?

— А тэныд ӧмӧй веськодь, кор тэнад син водзын пазӧдӧны татшӧм мичлунсӧ? Сійӧс ӧмӧй Ен лӧсьӧдіс? Ме коркӧ сёрнитлі сійӧ йӧзыскӧд, зэв пӧрысь пӧльяскӧд, кодъяс помнитӧны на, кыдзи кыпӧдлӧмаӧсь тайӧ вичкосӧ. Шуӧны, став мир кодьнас пӧ лэптім. Лэптім пӧ, видзӧдлім бокисянь и асьным шемӧсмим: збыль али мый пӧ ми этатшӧм короминасӧ зымкнитім?! Со кутшӧм мастеръясӧн пӧ миян вӧвсьӧма!.. А ми кисьтам... Мичаысь-мичаа рисуйталӧм вежӧсъясын видзам картупель...

— Аддзӧма тай мыйысь шогсьыны, — шпыньмунліс руль сайын сулалысь Матев. — Ме ногӧн, раз власьт вежсис — став важсӧ колӧ пазӧдны!

— Но ачыд тэ, кӧть эськӧ и корабль вылын бырис нин тэнад власьтыд, век на олан важ мозыс, — бытшкышті ме Матевӧс.

Сійӧ шай-паймунліс да эз куж пырсӧ вочавидзны.

А Люся гораа серӧктіс — серавнытӧ сійӧ мастер жӧ вӧлӧма — да котӧртіс уліӧ. Бӧрсӧ сійӧ кыпӧдчис вежсьӧмаӧн нин: комбинезоныс пыдди пасьталӧма спортивнӧй гач, коді зэвтӧма-гӧгрӧстӧма сылысь кокъяссӧ, вӧсньыдик еджыд ковтаа; киас сійӧ кутіс гачыс кодь жӧ лӧз свитер да небыд ки чышкӧд.

— Зонъяс, мыссьыны кӧсъя, коді эськӧ меным ва кисьтыштас?

Штурвал сайын сулалысь Матев кындзи ми куимнанным ӧтпырйӧ уськӧдчим ведра дінӧ, мед гумовтны борт сайысь ва. Татшӧмторйыд бара на перйис Люсялысь серамсӧ.

— Кутшӧм ті кывзысьысьӧсь менам!

Медсюсь вӧлӧма юнга. Сійӧ водзаліс менӧ да Аршынӧс, пондіс кисьтавны васӧ кружкаысь ныв киясӧ. Миян пай вылӧ коли сӧмын видзӧдны Люсялӧн мыссьӧм вылӧ.

Со сылӧн мыссьысис. Ныв веськӧдчис да, миянлань бок ногӧн сувтӧмӧн, пондіс чышкысьны. Ме казялі, мый сылӧн вылын морӧсъясыс быттьӧ торкасьыштны: чышкысигас гырддзаясыс инмалӧны наӧ, мыйысь найӧ зэлыда дрӧгнитлӧны. Татшӧмтортӧ аддзӧмысь менам кутіс пӧсявны вирӧй, морӧсын быттьӧ дзескыдджык лои... Сэсся капитанным свитерасис, пондіс ичӧтик зеркалӧ водзын шыльӧдны еджгов, пырыс тыдалана кодь юрсисӧ. Свитерӧн зэвтӧм морӧсъясыс сылӧн быттьӧ ещӧ на гӧгрӧсмисны. Ми лов шынымӧс пӧдтӧмӧн видзӧдім сылӧн татшӧм ногӧн вежсьӧм вылӧ. Кажитчис весиг, мый и катерным тшӧтш лӧньӧдыштіс вына горӧн пессьӧмсӧ.

Кыдзи мичаммӧ нылыд, кор сійӧ шыбитас ас вывсьыс мужичӧй комбинезонтӧ!

Абу, Люсялӧн абу юсьлӧн кодь голя, кодӧс частӧ ошкывлӧны поэтъяс, — голяыс сылӧн весиг, гашкӧ и, мыйтакӧ дженьыдджык; сійӧ эськӧ эз вермы ошйысьны и кузь да винёв гыркӧн, кутшӧмӧн векджык петкӧдлӧны гӧраяс вылын олысь нывъясӧс, — ставыс тайӧ абу Люсяыслӧн. Но та вылӧ видзӧдтӧг, сійӧ всё равно сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧданаа стройнӧй; тайӧ, буракӧ, артмӧма-ӧкмӧма сыысь, мый нывлӧн чужӧм-тушаыс, ки-кокыс — кӧть эськӧ и торйӧн босьтӧмнас некод на пиысь вывті ёнасӧ эз шензьӧд — йитчӧмаӧсь-ӧтлаасьӧмаӧсь кыдзкӧ зэв гармоничнӧя, ӧта-мӧднысӧ пановттӧг... Сэсся ӧд Люсяыс зэв на том — кызь арӧса, тыр вира чужӧма, кыдз шуласны — яг рыжик кодь.

Со, ныв чуньнас медбӧръяысь шылькнитіс синкымъяссӧ, бергӧдчис миянлань да нюммуніс.

— Ті нӧ, зонъяс, онӧ кӧсйӧй мыссьыны? Бубуля кодь чужӧмнад вермасны пуртӧ не сетны.

Татшӧм кывъяс бӧрад ми, тӧдӧмысь, мӧдім резсьыны-мыссьыны, вуштыны ас вывсьыным мазьсӧ да чадсӧ, кодъяс тай век кӧвъясьӧны катер вылад, кӧть эськӧ сійӧ и кажитчӧ сӧстӧмӧн, кыдз лысваа асылӧ град вылын ӧгуреч.

Койгортӧдз ми катім суткиысь неуна дырджык. Суткиысь дырджык эз лӧньлы двигательлӧн ӧтмоза таргӧмыс. Ми тэрмасим. Сыктыв йылын ыджыд ва, кор позьӧ лэччӧдны тӧлын дасьтӧм гырысь пуръяс, кутчысьӧ зэв регыд. Сёрман кӧ — юыс косьмас, пуръясыд оз лыбны, ковмас бӧр разявны вӧрсӧ, молльӧн лэдзны. Не ӧти сюрс шайт лоӧ лэдзӧма тшын йыв!..

Ми нетшкысим водзлань. Кыдзи тӧдса, праздник лунӧ ӧткымынъяслы весиг эз сюрлы вина юыштны, а тані, Койгортын, дась пуръяс эз вӧвны. Сутки джын ковмис сулавны-виччысьны, кор эштӧдасны найӧс. Мыйкӧ жӧ ёрим леспромхозса начальникъясӧс да пур вылын уджалысь рабочӧйясӧс, кодъяс вӧліны гажаӧсь да немтор налӧн лючкисӧ эз артмы.

Первой пурсӧ босьтіс миянысь водзджык воӧм катер да вӧрзьӧдчис, но эз ылӧдз мун, сибдіс пристань горулӧ, кӧні гожӧмнас, ме тӧда, чурвидзӧ ыджыдкодь ді. Ми мунім отсасьны. Ок и лои пессьыны! Первойсӧ кык, а сэсся и нёль катер лёк зверъяс моз эралісны-мургисны кӧкъямыс час чӧж! Быттьӧ вир кисьтана морскӧй бой вӧлі Койгорт улын. Сыктыв весьтын лювъяліс сьӧд тшын... Ӧтувтӧм вынӧн ми чашйим-кыским пурсӧ то вывлань, то боклань, но визулыс эз кӧсйы лэдзны сійӧс сибдӧминсьыс. Кымыныськӧ домавлім да разьлім жӧ тросъяснымӧс. Ёна кӧтасим. Вӧлі сэтшӧм здук, кор миян катерным муртса эз шнёпкысь бок вылас тросӧн зэвтӧмысь да ён визулӧн пыкӧмысь. Ми ставӧн зэв ёна мудзим...

А кор медбӧрын перйим коньӧрӧс, пурйыс вӧлі дзикӧдз пракмунӧма, лоӧма вужынь-вежыня кӧті кодьӧн. Оз ёна кокни ло кыскыны сійӧс карӧдзыд...

Сэсся коркӧ-некоркӧ аскинас ми пондім примитны пуртӧ.

— Вайӧй кырымалам документ, и мӧдӧдчӧй енкӧд, — шуӧны миянлы.

А миян капитанным оз тэрмась.

— Со тіян катерныд прӧста сулалӧ, — шуис сійӧ. — Мед колльӧдас миянӧс пристань горулӧдз, а то вермам сибдыны тӧрытъяяс моз.

— Ладнӧ, колльӧдам, кырымав сӧмын кабаласӧ, — дольӧ ассьыс леспромхозса мастер, зэв ыджыд да ён дядьӧ.

— Ог, первой колльӧдӧй, лёкинсӧ прӧйдитам да сэні и кырымалам, — оз кӧсйы сетчыны миян капитан.

Куим час чӧж муніс тайӧ веныс! Куим час чӧж кык сторона (ме эськӧ эг шу найӧс враждуйтысьясӧн) некыдз эз вермыны воны ӧти кывйӧ. А ӧти кывйӧ воӧмыс вӧлі тшаква кодь: леспромхозсаяслы колӧ вӧлі миянӧс кӧть нин неуна пыдди пуктыштны — сетны миянлы час джын кежлӧ катер, коді сідз и тадз прӧста сулаліс... Да мый сэн сёрнитнысӧ — тадзисӧ налы быть колӧ вӧлі вӧчны, пӧрадокыс сэтшӧм... Но багатыр-мастер, буракӧ, важӧн нин велалӧма овны из кодь чорыд, унаӧнлы вирас пырӧм правилӧ серти: «медтыкӧ лои кырымалӧма, а сэсся кӧть мый лоӧ! Меным сыысь шогыс ичӧт...» Буракӧ, тувсов тӧвъясыс, кодъяс, колӧ чайтны, не первой во нин дзужалӧны сійӧс, дзикӧдз тӧлӧдӧмаӧсь-пӧльтӧмаӧсь сы пытшкысь морт сяма бурлунсӧ, мукӧд вӧсна сьӧлӧм висьӧмсӧ.

Миян капитанкӧд вензьӧмысь ёна скӧрмӧм вӧсна сійӧ кытчӧкӧ утьыштліс аслас моторкаӧн. Ми нин ставӧн шулім Люсялы, мися, сьӧлышт на вылӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ, гашкӧ, сідз ордйӧдам лёкинсӧ... Но Люся эз и кӧсйы кывзыны та йылысь, и ён дядьӧыд, медбӧрын, дӧзмис, ӧвтыштіс кинас да вайӧдіс пур дінӧ ассьыныс катерсӧ.

— Но тэ и ёма-баба вӧлӧмыд! — эз нин лӧгпырысь, а ёнджыкасӧ шензьӧмпырысь шуаліс венӧм мастер. — Первойысь аддза татшӧмтӧ. Сюран жӧ тэ кодлыкӧ!..

— А кыдз ті чайтід, — наяна нюмъяліс Люся. — Тіянлы мед эськӧн сӧмын йӧткыштны... А миянлы куимсё комын километр колӧ кыскыны пурсӧ. Ӧдвакӧ воӧдчан лючки-ладнӧ, места вывсянь кӧ жугласьӧмӧн вӧрзян.

Высокӧй договаривайтчысь сторонаяс потласьӧм-чирйысьӧм дора карандаш помӧн кырымалісны документсӧ сӧмын сэк, кор ми кытшовтім пурйӧн ва улӧ дзебсьӧм ді. Ме видзӧді тайӧ кывкутана процедура вылас, кырымалысьяслӧн зумыштчӧм стрӧг чужӧмъяс вылӧ, и менам серамӧй петіс, и шогӧдліс.

Кымынысь олӧмад овлӧ тадзисӧ! Нинӧм абусьыс йӧз горзӧны ӧта-мӧд выланыс, видчӧны-скӧралӧны да весиг лоӧны нэм кежлӧ врагъясӧн. А мый эськӧ не юавны налы ассьыныс: «О Енмӧй, да мый нӧ тайӧ ме куті вӧчны, дзикӧдз йӧйми али мый? Мыйысь скӧраласӧ? Мыйысь дойдала мортсӧ?» Но татшӧм юалӧмъясыс ас кадӧ оз воны скӧрмӧм юръясӧ, да та вӧсна му вылысь некыдз оз вермы бырны мисьтӧмыс да лёкыс, кӧть эськӧ йӧз тышкасьӧны нин накӧд му пуксьӧмсяньыс.

3

Миян флагшток вылын нӧйтчӧ-шпорӧдчӧ алӧй вымпел, чуксалӧ миянӧс ва ньылыд, вӧръяс да кӧджъяс сайӧ ылӧ кольӧм гортлань. Ми ставӧн выліынӧсь. Штурвал сайын сулалӧ ачыс капитанным. Чужӧмыс сылӧн югзьӧ, паськыда восьтӧм синъясас пӧртмасьӧ рытъя кыа.

— Зонъяс, кевмысьӧй асланыд енъяслы! — шудаа горзӧ сійӧ. — Мед найӧ ӧтувтчасны да сетасны миянлы бур туй.

Юыс, паськыд ваыс миян водзын ӧні шлывгӧ чой горув — тайӧ бура тӧдчӧ синмыдлы, — ёна чукльӧдлӧ, быттьӧ корсьӧ сэтшӧмин, кыті эськӧ позис шливгыны-исковтны кокньыдджыка. Колӧ шуны, мый юлӧн тадзсӧ чукльӧдлӧмыс ичӧтдырсянь шензьӧдліс менӧ, кажитчыліс кутшӧмкӧ гӧгӧрвотӧм тайнаӧн. Вӧлі шензьӧмӧн думайта: мыйла эськӧ сылы не веськыда визувтны? Мый бурсӧ сійӧ аддзӧ дурмытӧдзыс гӧгралӧмсьыс? Абу ӧмӧй бурджык веськыда ызгыны-лэччыны, дзодзӧгъяс тай нӧ пыр веськыда лэбӧны? А сэсся и ачым жӧ вежӧрті, мыйла тадзисӧ лоӧ: мися, юыс нарошнӧ тадзсӧ гӧгрӧдлӧ, мед бурджыка могмӧдны йӧзсӧ. Сы вӧсна мый ыджыд, паськыд да шыльыд кӧджъясын йӧз вермӧны лӧсьӧдны видзтӧ и мутӧ, сэні жӧ быдмӧны рыжикъяс, дона гобъяс, сэтӧр и оз, сэні жӧ пӧжсьӧны уткаяс...

Ӧні ми кывтам ньӧжйӧ, кӧть эськӧ и ва ньылыд, и катерным косялӧ-мургӧ мый вынсьыс. Ми сӧмын муртса-муртса пановтам визувсӧ. Ӧні гыясыс миян бӧрся оз нин вӧтчыны: бузгысь-гартчысь ваыс, коді петӧ винт улысь, люкасьӧ пурйӧ, и сійӧ, ыджыд утюг моз, лямӧдӧ-шыльӧдӧ гыяссӧ.

Ми лэччӧдам витсё кубометр кыдз — быдса озырлун. Жугалӧ кӧ пурйыд — кыддзыд вӧяс, сы вӧсна мый сійӧ свинеч кодь сьӧкыд, он ӧткодяв пожӧмыдкӧд да козйыдкӧд. Кыдзтӧ лэччӧдігӧн ёна тӧждысьны лоӧ.

Войнас ми ставӧн сулалім вахта вылын, сы вӧсна мый кузя зэрӧм бӧрын ю весьтӧ кызакодь ӧшйис ру. Но кӧть и омӧля вӧлі тыдалӧ, войсӧ лэччим лючки-ладнӧ, не кӧ лыддьыны сійӧс, кыдзи вӧлі тӧдмӧдӧма важ флотскӧй традицияясӧн юнгаӧс. А тайӧ лои со кыдзи.

Ме буретш вӧлі сулала штурвал сайын. Кубрикӧ, кӧні матрос, буракӧ, лыддьысис, котӧрӧн моз лэччис Матев да чорыда горӧдіс:

— Юнга, каналльӧ пи, тэ нӧ мый дізьвидзан-пукалан?! Ме видзӧда да, тэысь некор оз ло бур моряк, кӧть и тельняшка новлан!

— Мый нӧ лои? — кыла, повзьӧмпырысь юаліс мӧдыс. Дерт, сійӧ лыддис Конан Дойльӧс, кодӧс таӧдз ме сеті сылы. Сэсся, тыдалӧ, бӧр воыштіс ас выяс да пӧсьджыка нин шуис тэрыба: — Моракнад, гашкӧ и, меным ньӧти абу окота лоны... Вот эськӧ сыщикӧн кӧ!

— Тю! — Матев виччысьтӧмысла ачыс шензьыштіс. — Ещӧ ӧти Шерлок Холмс аддзысис... Кӧсъян кӧ тӧдны, тэ кодь сыщикыс карта выв тыр!.. Йӧзыс пӧсьнысӧ кисьтӧны-уджалӧны, а сійӧ водӧма да червидзӧ... Пель вужтӧ колӧ шонтыны таысь!

— Мый нӧ колӧ вӧчны?

— Лок петалам!

Найӧ петісны выліӧ.

— Аддзан, сьӧкыд муннысӧ, нинӧм оз тыдав! — юнгалы стрӧга шуис Матев. — Ме пӧсявтӧдз нин разӧді мустӧм русӧ.

— Кыдзи разӧдін? — эз гӧгӧрво Вася.

— Вот сыщик! Тайӧс на весиг оз тӧд! — шевгӧдліс Матев дивитанаа кияссӧ. — А швабраыс нӧ мый вылӧ? Чайтан, сӧмын палуба ниртны? Сійӧ, брат, унатор вылӧ туйӧ. Сы лыдын — и ру разӧдны.

Вася зэв эскытӧмпырысь видзӧдліс Матев вылӧ. Сэсся ме вылӧ: оз-ӧ пӧ тетьйӧдлыны. Менам, дерт, пычкысис-петіс серамӧй, но кыдзкӧ-мыйкӧ кутчыси. Весиг довкниті юрӧн: мися, сідзи и эм, вай разӧд.

Вася сувтіс катер нырӧ, босьтіс кыкнан кинас сьӧкыд швабрасӧ да мый вынсьыс пондіс ӧвтчыны сійӧн, нӧшавны русӧ.

— Во-во! — кыз гӧлӧснас юнгаӧс ышӧдіс Матев. — Сразу лӧсьыдджыка пондіс тыдавны. Вай шуйгавывджык кульыштлы! Сідз... Ӧні веськыдвыв! Сідз. Зумыдджыка сувт, мед он усь ваас, моряк моз, кокъястӧ таджгӧдӧмӧн.

Ставыс тайӧ вӧлі зэв тешкодь и ме, серамбана мортыд, ӧдва-ӧдва кутчыси, мед эськӧ не ызгысьны-серӧктыны.

Буретш сэки петіс миян дінӧ капитанным. Видзӧдліс швабраӧн ӧвтчысь Вася вылӧ да шензяна юаліс:

— Мый нӧ сійӧ сэн вӧчӧ?

— Он ӧмӧй аддзы, мый вӧчӧ! Туй весалӧ, — шуис Матев, быттьӧ сідзи и колӧ. Ме жӧ эг нин вермы сёрнитнысӧ, сэтшӧма серамӧй петіс.

Капитан сотыштіс миянӧс скӧр видзӧдласнас.

— Кыдз абу яндзим тешитчыны морт вылас, дубинаяслы! — шуис сійӧ да муніс Вася дінӧ. Мӧдыс зэв забеднӧа чӧвтліс синъяссӧ ми вылӧ, коньӧра нюмъёвтіс.

Нинӧм, татшӧм тешсьыд нинӧм на он ло, кӧть и скӧралыштан. Бӧртинас аслад жӧ серамыд пондас петны. Миян вылын эз жӧ этша тешитчывны. Кор ме армияын первойысь веськалі корабль вылӧ, меным сетісны напилок да тшӧктісны лэчтавны сімӧм якӧр, коді вӧлі ме судта жӧ. Ме часысь дырджык гуджги, кытчӧдз капитанлӧн отсасьысь эз казяв да эз вӧтлы.

Ог тӧд, отсаліс ли эз ли сю кольта кодь ветьӧкӧн Васялӧн ӧвтчӧмыс, но асъядорыс ру разаліс. Енэжын, и ваас тшӧтш, мыччысисны югыд кодзувъяс, а накӧд тшӧтш и рытйысь тӧлысьлӧн ыджыдкодь югыд чӧлӧс. И ставыс гӧгӧр — паськыд ваыс, узьысь вӧрыс, миян мудзыштӧм чужӧмъясным — пондісны югзьыны тӧлысьлӧн кельыд югыдӧн. Со кыськӧ виччысьтӧг пӧльыштіс тӧв ныр, чарснитіс-борыштіс шыльыд ва эжсӧ да бӧр пышйис. Вӧр-ваыс сулалӧ лӧнь, тайӧ чӧв-лӧньсӧ гораа косялӧ сӧмын миян суднолӧн горыс.

Берегъясыс тані овтӧмӧсь, вӧраӧсь, юыс визувджык, да торйӧн нин чукыльӧсь: мукӧдлатіыс, видзӧдан да, быттьӧ шӧри чегӧ. Татшӧминъясас миян пурным прамӧя люкавлӧ берегдорса пожӧмъяссӧ, ружтіг-краджгигтыр утюжитӧ вужляӧсь кыркӧтшъяссӧ, а мукӧддырйиыс и зільӧ вомӧнасьны. Татшӧм здукъясас миян сьӧлӧмъяс тӧждысянаа ыркмунлӧны, топавлӧны... Но Люсялӧн ичӧтик киыс ас кадӧ содтӧ газ, катерлӧн кӧрт сӧнъясыс зэлалӧны брынавтӧдз, ачыс сійӧ заводитӧ гораджыка да скӧрысьджыка мургыны, сьӧласьны сук тшынӧн, и пурлӧн асныра юрыс вочасӧн бергӧдчӧ миян ног. Морт да сы киясӧн вӧчӧм машина вермӧны валысь йӧй вынсӧ.

— Кутшӧм думъяс нин чужтӧ тэнад юрын быгыд тӧлысьлӧн югыдыс? — юасьӧ менсьым Люся. Мыйлакӧ ми сыкӧд бара сӧмын кыкӧнӧсь рубкаын.

— Сӧмын на мӧвпышті: мися, нэм чӧжыс али мый кутас тадзи плавайтны Люсяыс?

— Тэ нӧ дивитан таысь?

— Сьӧкыд ӧд... И... — ме сэсся джӧмді аслам выль мӧвп вылын.

— Мый — «и»?

— Нылыдлы быттьӧ абуджык кивыв... Зон чукӧрад быдторйыс вермас лоны...

— Плавайтны кута ли ог ли, а вӧр дінсьыд, сплав вывсьыд тэ моз ог кӧсйы пышйыны! — друг пӧся шуис ныв.

— Ме нӧ пышъя али мый... — пондылі дӧзмыны ме.

Но сійӧ эз лэдз меным висьтавны дӧзмӧмӧс, водзӧ пӧся нуӧдіс ассьыс мӧвпсӧ:

— Мен мукӧддырйиыс окота лоны медся ыджыд начальникӧн вӧрын. Сэки эськӧ ме дзикӧдз дугӧді юяс кузя моль кылӧдӧм. Мый тэ шпыннялан? Он ӧмӧй аддзы, мыйта вӧрыс вӧйӧ кузь гожӧмбыднад! Ӧд, буракӧ, Сыктыв пыдӧсыс не ӧти пӧв нин посйӧма керъяснас. Эжва тшӧтш и.

— Быттьӧ ме ог тӧд тайӧс... Та вӧсна жӧ и чериыс кутіс бырны юяссьыс. Став ловъя лолыс кулӧ сісьмысь колясъяс вӧснаыс. Сэсся запаньяснад потшасны да, ветланіныс чериыслы оз коль. Тадзи кӧ кутас и водзӧ вӧчсьыны, пондам аддзывны сӧмын мореысь кыйӧм-вайӧм паськыд синма чериясӧс.

— А ме нӧ мый шуа? Оз ӧмӧй нӧ позь кыдзкӧ мӧд ногӧн ставсӧ тайӧс вӧчны?! Ӧд миян жӧ ставыс вӧчсьӧ план серти, водзвыв артыштӧм бӧрын... Оз ӧмӧй позь водзвыв туйдӧдны кыдзкӧ сідзи, мед эськӧ юртӧ кыпӧдігӧн эз сибды бӧжыд?

— Лешакыс тӧдӧ! — Люсялӧн пӧсьлуныс вуджис и меным. Сы вӧсна, мый та йылысь ме не ӧтчыд жӧ нин мӧвпавлі. Веськыда кӧ шуны, меным сьӧлӧм доймытӧдз жӧ жальӧсь кутісны лоны миян войвывса юясным. Нем думайттӧг тыртім-косьтім ми найӧс вӧр уджалӧмнад!.. Кыдзисюрӧ уджалӧмнад! Гӧльмӧдім помӧдз... Буракӧ, ёна и кутасны лӧгавны таысь миян вылӧ водзӧ лоысь йӧзыс...

Ставыс тайӧ бара на вуджӧртіс менам юрын Люсяӧс кывзігӧн. Но мый татчӧ шуан? Ме сӧмын кузя ышловзи. Ныв, дерт, казяліс, мый аслас сёрниясӧн вӧрзьӧдіс менӧ да водзӧ на пондіс солавны доймӧминсӧ:

— А тэ кӧсъян нӧдкывъяс чукӧртны! — шуис, быттьӧ сотыштіс менӧ. — Кор гӧгӧр сы мында удж...

— Кодлы мый... — нурбыльті ме. — И быттьӧ ме мыйкӧ верма вежны таын...

— Тэ да ме да ещӧ кодкӧ!.. Ӧтвылысьтӧ унатор позяс вӧчны!.. Шуам, босьтам сійӧ жӧ запаньяссӧ. Эз ӧмӧй пыдзыртчыв тэнад сьӧлӧмыд на вылӧ видзӧдігӧн? Ӧд сэні коньӧр нывбабаяс кузь лунтыръясӧн вынсьыныс вывті йӧткасьӧны багыръясӧн! Буретш сійӧ жӧ багыръяснас, кодъясӧн миян пӧльяс на чепсасьлісны. Гожӧмнад ещӧ сідз-тадз на. А арнас, кор керъясыс да бонаясыс лоӧны налим кодь нильӧгӧсь, либӧ йизьӧны? Лӧсялӧ ӧмӧй татшӧм уджыс миян кадлы? Лёк ӧмӧй лоӧ, кутам кӧ ёнджыка думайтны кылӧдчан уджъяссӧ мӧд ногӧнджык котыртӧм йылысь? Унджык да быд пӧлӧс механизмъяс сэні уджӧдӧм йылысь? Ӧд ӧні лёка этша на сэні машинаыд...

«Тайӧ ёмаыд, буракӧ, конструкторскӧй бюро йылысь мӧвпалӧ, — друг мӧвпышті ме, — сӧмын, дерт, яндысьӧ висьтавны та йылысь». — Тайӧ думсьыс ныв быттьӧ водзӧ на лыбыштіс менам син водзын... А сыкӧд эськӧ, дерт, интереснӧ вӧлі ӧтлаын велӧдчыны, рытъяснас ӧтлаын ветлӧдлыны лесотехническӧйӧ... Збыльысь думыштны кутшӧмкӧ машина. Вензьыны, дорйыны ӧта-мӧднымӧс... Но ме век жӧ шуи эг сы дор:

— Люся, ме эг ӧти лунӧн бӧрйы ассьым олан туйӧс. Ӧтчыд ме вошлі нин, ылӧкодь нин пыравлі меным лӧсявтӧм ордымӧд... Ӧні ме верстьӧ морт нин и кӧсъя вӧчны олӧмас сійӧс, мыйысь менам сьӧлӧмӧй медъёна бурмывлӧ.

Ныв небзьыштӧм синъясӧн пӧшти меліа видзӧдліс ме вылӧ да виччысьтӧг зэв регыдӧн ӧтикывъясис мекӧд:

— Сійӧтӧ — сідзи и эм, веськыда кӧ шуны...

А ывлаас лӧз югыд нин тӧдчӧ, енэжын вочасӧн пондісны чусмыны да кусавны кодзувъяс. Сідзкӧ, регыд асыв. Сэзьдӧм бӧрад ёна ыркаліс. Берег доръясын кольӧм вося быгалӧм туруныс дзормис, а пурлань нюжӧдчӧм тросын, ваӧ инмаланінын, пондісны сярвидзны уна лыда йинёньяс. Кыськӧ садьмис да кутіс пӧльтны вой тӧв, паськыд ва веркӧсыс гыасис.

Ми Чудовкӧд водім шойччыштны, мед сэсся сёрӧнджык вежны мукӧдсӧ. Но дыр узьны эз сюр, капитанлӧн лэчыда горӧдӧмыс садьмӧдіс менӧ:

— Свистать всех наверх!

Синъясӧс мырдысьӧн восьтігмоз ырсниті-котӧрті выліӧ. Вӧлі нин мича югыд, синтӧ ёрис шонді.

— Дугдіс уджавны ва качайтан насос! — горзіс Люся. — Ва эз кут воны системаӧ!

Менам ыркмуніс сьӧлӧмӧй, но пырысь-пыр жӧ уськӧдчи ва заправитан пробкалань, коді петӧ ортсыӧ выліын. Сійӧ вӧлі биа пӧсь. Киясӧс сотігтыр ӧдва-ӧдва рази, горӧді:

— Мыччалӧй ведраясӧн васӧ!!!

Мыйӧн кисьті первой ва ведрасӧ двигатель пытшкӧ, сэні лёкысь ватшнитіс-чушнитіс, и ме пырысь-пыр вӧйи ру кымӧр пытшкӧ.

— Люся, колӧ ӧні жӧ сувтӧдны катерсӧ! — горза мый вынысь, а ачым дугдывтӧг кисьтала ва, кодӧс меным гумлалӧны мукӧдыс.

— Кута сувтӧдны!

Кытчӧдз позьӧ бергӧдӧма руль. Видзӧда, Люся, зэлалӧм чужӧма да югъялысь синъяса, дзикӧдз водӧма сы вылӧ. Береглань видзӧдлӧм бӧрын гӧгӧрвои, мый сійӧ кӧсйӧ сибӧдчыны эсійӧ кыз пуяс дінас — сэні сулалӧны пожӧма-козъяс. Молодеч, Люся! Правильнӧ вӧчан... Сьӧд тшынӧн сьӧласигтыр мый вынсьыс мургӧ двигатель, катер ружтӧ-бергӧдчӧ, кыскӧ дзуртысь, аснырасьысь пурсӧ веськыдвыв. Ме ведра бӧрся ведра кисьтала системаӧ ва. Но тайӧ этша... Васӧ ми сетам пӧсялӧм двигательлы дас пӧв, гашкӧ, кызь пӧв этшаджык насос серти, кӧть эськӧ сійӧ видзӧднысӧ сэтшӧм ичӧт.

— Лӧсьӧдчыны десант чеччӧдігкежлӧ! — горзӧ капитан, и ме удита шензьыштны, мый сійӧ тӧдӧ морскӧй терминъяс.

Регыд пурйыс ӧтуртчас, ён визулыс швачкас сы вылӧ пасьталаыс, вынӧнджык кутас нӧбӧдны сійӧс. Удитам-ӧ ми воны берег дорӧдзыс? Вермас-ӧ миян ичӧтик, ранитчӧм судноным кутны та ыджда сьӧктасӧ? Оз вермы...

Тэрыба шыбитім ваӧ ичӧтик пыж. Матев дасьтіс чер. Ог кӧ удитӧй домасьнысӧ пуяс дінас, ковмас керыштны пур кыскан троссӧ, а то нӧбӧдас миянӧс.

— Матрос — пыжӧ! — горзӧ капитан. Чудов дырджык лӧсьӧдчис чеччыштнысӧ, пыжыс удитіс калькалыштны катер дорысь, и пыжӧ пыдди велавтӧм мортыд бузгысис ваӧ, повзьӧмпырысь шашаритчис пыж бӧжӧ.

— Ок, седун! — кыла, ымӧстіс Люся. Сэсся горӧдіс: — Матев, отсав матрослы! Аршын, пыжӧ! — ме первойысь кылі, мед эськӧ Люся эз шу Коляӧс нимнас.

Аршынлы мӧдысь тшӧктӧм эз ков. Сійӧ кузь тушанас тэрыба судзӧдчис дзибрӧс пыжӧдз, топӧдіс сійӧс борт дорӧ, мед эськӧ улӧдз копыртчӧм Матев вермис судзӧдчыны пыж бӧжӧ шашаритчӧм юнгаӧдз. Кор Гертруд тшапнитіс юнгаӧс кӧяӧдыс, Аршын кватитіс сылы нюжӧдӧм трос пом да тэрыба пондіс сынны коскӧдзныс ваын сулалысь пуяслань. Но тросыс торкаліс сылы сыннысӧ.

— Ӧдйӧджык, Коленька-а! — кевмысяна мелілунӧн тшӧктӧ Люся.

Сэки Аршын сюйис трос помсӧ вомас, кыснан кӧвйӧс моз. А тросыс вӧлі выль на, бур чунь кызта и сука мавтӧма мазьӧн.

А ме кисьтала и кисьтала мотор пытшкӧ ва. Матевлӧн да юнгалӧн бузӧдчигкості ковмис ӧтнамлы ур моз чеччавны-бергавны, и пырысь-пыр жӧ казялі, кыдзи пыр ёнджыка кутіс донавны медбӧръя вынсьыс уджалысь двигательлӧн сэтшӧм омӧля кӧдзӧдан пытшкӧсыс. А друг пасьмунас сэні ёна доналӧмысла?

— Пожӧмас домав! — виччысьтӧг равӧстіс бокын Матев.

— Мыйла?! — шӧйӧвошанаа пыр жӧ воча горӧдіс Аршын.

— Сылӧн вужъясыс пыдынджыкӧсь. Кутасджык!

Рӧкыд вылӧ, пожӧмыс сулаліс пашкыр увъяса коз саяс. «Ӧдйӧджык, Аршын!» — ас кежысь тэрмӧдла и ме, сы вӧсна мый кыла, кыдзи дизельлӧн сьӧкыд лов шыыс лоӧ пыр жарджыкӧн и жарджыкӧн.

Со Аршын сувтовкерис, дзибрӧс пыжыс шатовмуніс да чепӧсйыштіс бӧрвыв, быттьӧкӧ повзис мыйыськӧ. Сэки Аршын, ӧти киас трос, мӧд киас пыж чеп, чеччыштіс коскӧдзыс ваӧ — дерт, сэні гожӧмнад берег овлӧ — да сир моз тювгысис коз увъяс костӧд.

— Кӧрталі!.. — кыліс сэсся здук мысти сылӧн кыпыда горӧдӧмыс.

Сійӧ жӧ здукӧ винёв стальнӧй трос зэлаліс струна моз. Катерным миян пондіс дзуртны, кыдзкӧ коньӧр моз дрӧгнитавны — ӧд ми, гӧрӧд моз, лоим пожӧма-пура костын. Тран!.. Пожӧмлӧн джуджыд шапкаыс лёкысь пыркнитчис... «Оз-ӧ пӧр?» Сэн мыйкӧ лэчыда дзуртыштіс... Но тайӧ нинӧм... Ӧні нинӧм нин оз ло, медводдза дернитӧмсьыс кӧ эз лясмун пожӧмыс.

И збыль, тайӧ дернитӧм бӧрас пурным быттьӧ воштіс лёк вынсӧ, ӧти здукӧн раммис да кывзысьӧмпырысь мӧдӧдчис визув вылысь лӧньтасӧ. И пырысь-пыр жӧ Люся кусӧдіс двигательнымӧс.

И шондіа асывлӧн другӧн пуксьӧм чӧвлуныс виччысьтӧмысла быттьӧ пельтӧммӧдіс миянӧс, и мед торкны тайӧ велавтӧм чӧвлунсӧ, а медсясӧ сыысь, мый вермим домасьны да, менам чеччаліс-радліс сьӧлӧмӧй, ме горӧді:

— Полундра-а!..

И гора вӧр-ваыс пырысь-пыр жӧ кыпыда шыасис воча, и менам гӧлӧс шыӧй дыр лайкъяліс-муніс вочасӧн лӧнигтыр, кытчӧдз медбӧрын эз вош кӧнкӧ парма пыдӧсын.

Менам вӧлі дзикӧдз кӧтассьӧма — ёнджыкасӧ двигатель пытшсянь ыпйысь пӧсь ру вӧсна да ёна пӧсялӧмӧйла, — ки и кок мудзӧмысла легзис-тіраліс...

Пинь катшкӧдтӧдзыс тірзис и миян юнганым. Сӧмын, дерт, сылӧн тірзьӧмыс вӧлі эз мудзӧм-пӧсялӧм вӧсна, а кӧдзыд ваӧ бузгысьлӧм вӧсна. Мортыд ӧні сулаліс ваысь петӧм кузь гӧна кычан кодь да, зяткакылысь пиньяссӧ весьшӧрӧ ӧлӧдны зілиг, мырдысьӧн нюмъяліс.

Но геройяснас, дерт, эг ми сыкӧд вӧлӧй. Ставӧн ми радейтана да ыдждӧдлана синъясӧн видзӧдім пыжӧн бӧр воысь Аршын вылӧ. А сійӧ — брӧд жӧ кӧтасьӧма — вӧлі кыпыд чужӧма, но яндысьыштіс миян аттьӧалана видзӧдласъясысь да носӧвикӧн чышкаліс мазьӧссьӧм вомсӧ.

— Сё пасибӧ тэныд, Коля! — Аршын вылӧ тыр синмӧн видзӧдіг пӧсь мелілунӧн шуис Люся. — Мездін ставнымӧс. Эн кӧ удит домасьнысӧ, код тӧдас, мый эськӧ вермис лоны.

— Мыйкӧ тай... Нинӧм... — яндысигтыр шуаліс мӧдыс. Но сылӧн руд синъясыс вӧліны помтӧм шудаӧсь. И ме ас ногӧн лыдди сылысь тайӧ шудсӧ: «Тэ ради — дерт, Люся ради — ме эськӧ и пыжтӧг на верми варччӧдны тростӧ». И сы вӧсна, мый ме буретш тадзи лыдди Аршынлӧн синъяссьыс, менам мыйкӧ вӧрзьыштіс морӧсын.

— Коля, Вася, вай ӧдйӧджык вежсьӧй-пасьтасьӧй, а сэсся ме тіянлы ичӧтикаӧн кисьтышта коньяк, — друг шуис Люся, мыйӧн, дерт, ёна чуймӧдіс ставнымӧс.

— Коньяк?! — синъяссӧ паськӧдіс Матев. — А мыйла сӧмын налы?

— Тэ эн уяв ваас да...

— Колӧкӧ, либӧ ме тшӧтш чеччыштла.

— Нарошнӧ чеччыштлӧмыд оз лыддьыссьы.

— Юра, тэ кылан? — эз вермы ӧвсьыны Матев. — Зырымбедьяслы — коньяк, а миянлы тэкӧд — пига.

— Налы лоӧ сетӧма сійӧс кыдз лекарство, — кывкӧрталіс капитан да воча нюммуніс кос паськӧмӧн петысь нижньӧй чинъяслы.

— Либӧ налы, кыкнанныслы, ковмас кольны меным джын пайнысӧ. — Гертруд, буракӧ, некыдз эз вермы миритчыны сійӧн, мый орччӧн эм вина, ӧтияс пондасны юны сійӧс, а сійӧ — оз. — Мый понда шуан? Ӧти-кӧ, ме кыски юнгаӧс ваысь: метӧг сійӧ, гашкӧ и, налимъяслы сам вылӧ муніс. Мӧд-кӧ, ме жӧ висьталі Аршынлы, мый колӧ домасьны пожӧмас. Эг кӧ велӧд, матынджык сулалысь козъяс эськӧ шаркнитіс. А сійӧ эськӧ — шу-у-ть, пӧрис.

— Сӧр вай! — нюммуніс Люся.

— Хо! Оз верит! Юав кӧть Юралысь... Козйыдлӧн став вужйыс выліын!

— Сідз эськӧ и эм да... — шуи ме.

Но кыдз кӧть эз лэпты Матев ассьыс тӧдчанлунсӧ лоӧм событиеын, кӧть кутшӧм скӧр синъяс эз вӧчав сійӧ Люсякӧд кубрикӧ лэччысь нижньӧй чинъяслы, коньяк сылы да меным эз ло.

А сэк кості шондіыс вылӧ нин кыпӧдчис, тыртіс шоныд югӧръяснас и енэж моз лӧзӧдӧм паськыд васӧ, и ваӧн пожъялана сӧстӧм тувсов вӧрсӧ. Кӧть эськӧ и пӧльтіс вой тӧв, но вӧр саяд сійӧ эз судз, да лои шоныд: чуктісны-гылалісны трос вылысь югыд йи нёньяс, пакталіс-сыліс важ турун вылысь войся эзысьыс. Сынӧдыс вӧлі ыркыд, сӧстӧм и югыдсьыс-югыд.

Шуны кӧ веськыда, ми вӧлім пӧшти дӧвӧльӧсь. Ми мӧвпалім Чеховлӧн герой моз жӧ: мися, вермис эськӧ лоны и лёкджыка на... Ӧні жӧ пурным миян вӧлі дзонь. Ме такӧді ачымӧс и сійӧн, мися, гашкӧ, нинӧм эз удит лоны и двигателькӧд — ӧд век жӧ не ӧти дас ведра ва кисьтім сы пытшкӧ, и насостӧгыс эз нин сэтшӧм дыр уджав сійӧ... А крыльчаткатӧ кыдзкӧ-мыйкӧ позяс на и вежны: кутшӧмкӧ катер кутас мунны, да сы сьӧрысь корны мастерскӧйясысь.

Разим жугалӧм насоснымӧс. Вӧлӧмкӧ, сэні шылявтӧдз изсьӧмаӧсь валик вывсьыс тшупӧдъясыс — шлицъясыс, да та понда сы вылын шестерняыс шуркъялӧ-бергалӧ некытчӧ кутчысьлытӧг, быттьӧ шыльыд карандаш вылын чунькытш.

Н-да! Катер вылад дзоньтавны сійӧс он вермы! Ковмас кыдзкӧ-мыйкӧ юӧртны, мед мӧдӧдӧны выль насос... Тешкодьтор век жӧ артмӧ: гӧгӧр миянӧс кытшалӧ ва, сійӧ пасьталаыс ойдӧдӧма вӧрсӧ, а вот миян моторным оз вермы уджавны ва абутӧм вӧсна.

Весиг рацияыд абу. Эсы ылнаӧ мунам, и оз вермыны лӧсьӧдны судно вылӧ рация. А кутшӧм лӧсьыд эськӧ вӧлі: юӧртін лоӧмтор йывсьыс, дзужкнитіс-локтіс эськӧ полуглиссер выль насосӧн... Кысь нин эськӧ рацияыс да, кор прӧстӧй радиоприёмникыс и сійӧ абу. Олан гуын моз, нинӧм он тӧд, мый вӧчсьӧ паськыд мирас. Кымынысь нин казьтылім та йылысь начальстволы, но оз тай мӧрччы. Буракӧ, ми воктӧ эз на велавны лыддьыны бур йӧзӧн: вӧр пӧ тай кылӧдӧны-а, уна деньга кульӧны и мый ещӧ налы колӧ... Некор налы интересуйтчыны мирын мунысь событиеяснас, гырысь думъяс путкылявны некор и... Буракӧ, чайтӧны, мый тайӧс вермӧны вӧчны сӧмын найӧ, начальникъяс, контораын гач ниртысьяс...

Менсьым татшӧм жугыль думъясӧс торкис Матев:

— Миян пӧль норасьлывліс, — шуис сійӧ вына киясас насос бергӧдлігмоз, — баба кӧ пӧ паныдасяс, бӧр кос, эн мун вӧравнытӧ. А миянкӧд бабаыд лун и вой ветлӧдлӧ. Кысь нӧ удайтчас?

— А ме чайта, тіянӧс, механикыдкӧд, судӧ колӧ сетны, — ме вылӧ лӧг синъясӧн видзӧдлігтыр воча шуис Люся. — Тӧвбыд ремонтируйтінныд, а насос со жугаліс первой рейсас. Уджалӧм пыдди, кӧнкӧ, вина помся юинныд... Ӧні сэсся, абу яндзимныд да, бабаяс вылӧ ыстысянныд!

Люся, буракӧ, эз ёнасӧ сорась тадзсӧ шуӧмнас. Меным тӧд вылӧ уси, мый насоссӧ кӧсйис разьлыны ачыс Гертруд. Сэсся вӧлі шуӧ: ставыс пӧ бур, вӧчи пӧ, а, буракӧ, абу и разьлӧма. Буретш ёна юӧ вӧлі сэки... Мед кӧть нин чӧв оліс!..

— Ковмас лэччывны пыжӧн Пӧддзӧдз, — шуи ме. — Тані абу ылын: верст нёль кымын, буракӧ, лоӧ сэтчӧдз...

— Да-а... — нюжӧдіс Люся мыйкӧ ас кежас чорыда мӧвпаліг.

— Звӧнитлам карӧ, мед мастерскӧйысь мӧдӧдасны выль крыльчатка.

— Дерт, позьӧ и тадзи. Но дыр-ӧ ковмас виччысьны? Сутки? Дырджык? Кывзы, Юра, а мый лоӧ, шестернясӧ кӧ сваритам валик дінас? Мед пукалӧ вӧрзьывтӧг.

— А мый, тайӧ абу лёк мӧвп! — ошкана шыасис Матев капитан вылӧ шензьыштысь синъясӧн видзӧдігтыр.

— Ог тӧд... — ме падъялі. — Мен кажитчӧ, мый тадзнад пырысь-пыр бӧр чуктас.

— Гашкӧ, кыскас карӧдзыд? — дорйис ассьыс мӧвпсӧ Люся. — Видлам!

— А чуктас кӧ? Вермам-ӧ ми сэки, мӧдысь татшӧм бурасӧ сувтны?

— А видлам, Юра! — чорыда сувтіс капитан дор и Аршын.

— Видлам либӧ! — ӧзйи сэсся тшӧтш и ме.

— Сідзкӧ, Юра, ми тэкӧд лэччылам посёлокӧдзыс, — шуис Люся. — Ме чайта, кыкӧннад вермам вӧчны...

— Вермам, дерт... — ме пырысь-пыр жӧ кылі, кыдзи нывлӧн татшӧм шуӧмсьыс менам сьӧлӧмӧй шоналіс виччысьтӧм радлунӧн. Сэки жӧ видзӧдлі Аршын вылӧ да казялі, кыдзи сылӧн чужӧм вылын чепӧсйыліс да бӧр разаліс вирыс. Дерт, сылы не меысь омӧльджыка окота вӧлі лэччыны Люсякӧд... Меным весиг жаль лои зонмыс, да кӧсйи нин шуны: «Ме ог», но мыйлакӧ артмис: «Лэччылам!» Дерт, менӧ таысь некод оз кут дивитны: ӧд ме механик, ме медъёна кывкута двигатель вӧсна.

— Вай ме тшӧтш лэччыла, — друг кевмысянаа шуис Матев. — Меным быть колӧ звӧнитлыны карӧ. Юра ӧд тӧдӧ, кутшӧмӧн коли гӧтырӧй. Кыз сійӧ, вот-вот пиасяс.

— Кхм... — Люся яндысигтыр лэдзис синъяссӧ. — Дерт жӧ... Лэччам, лэччам! Ме ӧд эг тӧд...

— Энӧ вунӧдӧй магазинӧ пыравны! — велӧдіс миянӧс матрос Вася. — Нуръясьыштны мыйкӧ чӧскыдджыкӧс вайыштӧй. А то кансер шыдсьыд менӧ вуктӧдлӧ нин.

— Васялы насосыд эм кӧть абу. Медтыкӧ сёйны вӧлі-а.

— Эн шензьы. Сылӧн жӧ идзас голя, но мӧс рушку, — шуис нимкодьмӧм Гертруд.

Ми серӧктім, медгораа Люся.

— Юра, мый нӧ он котӧрт блокнотыдла! — серам сорыс бытшкыштіс менӧ Люся. — Со кутшӧм лӧсьыд кывъяс шуӧма да.

Аршын нинӧм эз шу. Нинӧм эз кор ни миян сьӧрысь.

4

Сэсся ми куимӧн сӧлім пыжӧ — унджыктӧ сійӧ эськӧ эз нин и лэпты — да визув вылад регыдӧн и воӧдчим посёлокӧдз. Люся да ме мӧдӧдчим корсьны мастерскӧйяс, а Матев — пошта.

— Юра, сійӧ оз ылӧдчы гӧтыр кузяыс? — юаліс Люся, кор Матевлӧн паськыд мышкыс саялі керкаяс сайӧ.

— Гӧтырыс збыльысь сэтшӧм и эм, — шуи ме.

— Кыдзи нӧ кӧть найӧ олӧны гортас?

— Олӧны тай-а... Лӧсьыда да бура, кыдз кань да пон. Татшӧм ыръян ошкыдкӧд, буракӧ, абу на ёна и кокни овнытӧ. Юигъясад ещӧ... Гӧтырыс сідзсӧ бур морт, ар вит-ӧ-квайтӧн ыджыдджык сӧмын Гертрудсьыс.

— Но?! Ыджыдджык?..

— Да. Матевыс шуӧ, мый оз весиг помнит, кыдзи гижсьӧма сыкӧд ЗАГС-ын.

— Ок-ок-ок! Мый сӧмын оз вӧчсьы свет вылас! Кутшӧм нӧ та бӧрын олӧм вермас лоны?!. А тэ Матевсӧ важӧн нин тӧдан?

— Коймӧд гожӧм ӧтлаын. Сэсся кутшӧмакӧ и водзті тӧдлі. Орчча сиктъясысь ми — сійӧ райцентрысь, а ме неуна бокысьджык. Батьыс сылӧн миянладорын зэв тӧдса морт вӧвлі — война чӧж райисполкомын да райкомын юраліс, война бӧрас на и. Во-мӧд сайын, партиялӧн 20-ӧд съезд бӧрын виччысьтӧг кувсис. Шуӧны вӧлі, ёна пӧ переживайтӧма. Инфаркт лоӧма.

— Но?! — чуймис ныв. — Кувтӧдз лои!

— Гашкӧ и, важӧн нин висис да сы вӧсна. Код тӧдас... Йӧзыс тай сідз вӧлі сёрнитӧны-а. Кӧнкӧ, съезд бӧрад мортыд ёна жӧ люп-ляпмунліс. Од ставторсӧ, мыйӧ сійӧ уна вояс чӧж власьт дорын вешйывтӧг сулалігӧн велаліс, колӧ вӧлі вежны, выль ног заводитны овны да уджавны. Сэсся, сёрнитӧны вӧлі, мый кодсюрӧӧс пӧ нинӧм абусьыс пуксьӧдавлӧма. Та вӧсна, кӧнкӧ, не этша мучитчис и.

— Дивӧ тай тэ висьталін! Эг чайтлы, мый сылӧн батьыс татшӧм ыджыд морт вӧлӧма...

— У-у, кутшӧм ещӧ ыджыд! Ме бура помнита. Стрӧг морт вӧлі. Ми, мамӧ да кык чой менам, сэки олім на сиктын. Сопроновичыс корсюрӧ кежавліс жӧ миян сиктӧ. Ыджыд, тшӧг, кыдзи и сэкся став юралысьыс, сьӧдовлӧз формаа, ыджыд кынӧмсӧ зэлӧдӧма югъялысь комсоставскӧй тасмаӧн. Помнита, сылӧн вӧліны радейтана кывъяс:

«Он кӧ вӧч — голова с плеч!» — кыз гӧлӧснас шуас вӧлі тадзтӧ да быдӧн тіралӧ сыысь. Видлы не вӧчны.

Гертрудыс лӧсьыда быдмис, война чӧжыс нужда эз тӧдлы. Миян батьяс ӧд воюйтісны, да ковмыліс гач вӧньяснымӧс зэлӧдавлыны-а. А кыкнан чойӧй мунісны мӧдар югыдӧдзыс... Гертрудыд миян моз тшыгъялӧмтӧ эз тӧдлы. Тӧдса зон меным висьтавліс, кыдзи ӧтчыд найӧ Матевкӧд мӧдӧдчасны вотчыны. Сикт помӧдзыс воасны. Гертрудыс и шуӧ: кутам пӧ тай вӧрӧдз кыссьыны! Косъяснымӧс чегны да номъясӧс вердны! Со пӧ ме босьті сьӧрысь майтӧг кусӧк, та вылӧ наберушка чӧдтӧ быд баба сетас. Лэччам пӧ бурджык купайтчыны. Лунтыр купайтчасны, а рытнас чӧдйӧн воасны.

— Яндысьтӧм синъяс! — скӧралӧ Люся.

— А коньӧр бабаяслы быть сет, кор керка тыр челядь, а дӧрӧм-гачсӧ налысь нинӧмӧн пеславны, майтӧг чир абу.

— Кӧнкӧ, эз ӧтчыд тадзисӧ вӧчлыв?

— Дерт, ышмынысӧ колӧ-а, сэсся и мӧдӧдчас. Первой дарӧвӧй майтӧг вылӧ чӧд ведра босьтіс, а сэсся, гашкӧ, и нянь шӧрӧм вылӧ — вина доз. Ӧтчыд да мӧдысь — вочасӧн и вельмис. Мортыд тай сэтшӧм: мый кокньыда шедӧ, сы вылӧ и сетчӧ. Велӧдчыны дыш лои, семилеткасӧ кызмырдӧн помалӧма... Сэсся мӧдӧдасны сійӧс лестехникумӧ. Но сэтысь первой воас жӧ тодмышкаласны юӧмысь да тышкасьӧмысь. Сэки вӧлись батьыс кватитчас, пондас гортсьыс вӧтлыны. Янӧдан пӧ тэ менӧ. Сійӧ каднад тай не этшаысь овліс тадзсӧ: пондасны кӧ мортӧс мыждыны, сэсся и ставыс ӧтдортчӧны сы дінысь, некод оз кӧсйы тӧдны, весиг рӧднӧйясыс. Мед эськӧ не лякӧссьыны аслыныс... Гертрудсӧ батьыс вӧтлас ремесленнӧйӧ.

— Торксьӧмасӧ? Ас дінас уставитӧм пыдди?

— Да-а... Буракӧ, татшӧм йӧзыслы пиянсӧ быдтыны-велӧдны сьӧкыдджык паськыд массаясӧс дорысь. Массаясыдлы ӧд сетін чорыд приказ, и мед видласны не пӧртны олӧмӧ. А аслад пиыдкӧд лоӧ лун и вой ноксьыны, куш горзӧмнад сійӧс мортнад он на вӧч... Ыджыд терпенньӧ сыкӧд колӧ.

— А чой-вокыс нӧ Гертрудыслӧн абу?

— Эм ичӧтджык вок. Сійӧ бура велӧдчис, инженералӧ ӧні.

— Кык вок, а — разнӧйӧсь!

— Нинӧм тані шензьӧданаыс абу. Мукӧддырйиыс ӧтнад, ачыд и то разнӧй овлан. Сэтшӧм разнӧй, мый асьтӧ ачыд он тӧд.

— Тэ лӧсьыда тайӧс шуин! — Люся гораа серӧктіс. — А век жӧ мен кажитчӧ, мый и Гертрудыс абу йӧй морт. Сяма и тӧлка, буракӧ. Катеръястӧ, кӧнкӧ, сійӧ гуг и бан тӧдӧ?

— Тӧдӧ... Любӧй двигатель и. Енмыс сійӧс абу ӧбидитлӧма вынӧн ни вежӧрӧн. Сӧмын тай тайӧ бурторъясыс веськӧдӧмаӧсь не сэтчӧ, кытчӧ эськӧ коліс. И тайӧ кык пӧв лёкджык.

— Мыйла нӧ кык пӧв?

— Сідзи и эм. Ӧд тӧдчанаджык мортыд век нин ёнджыка личкӧ сійӧс кытшалысь йӧз вылӧ. Кӧть коді сійӧ эз вӧв — ыджыд вежӧра учёнӧй либӧ бурлун тӧдтӧм бандит... Матев со миян велалӧма ыджыдавны йӧз вылын да юны. И, дерт, тайӧс вӧчигӧн сійӧ, ён мортыд, не этша лёксӧ нин вайис том йӧзлы. Воддза ветлігъясӧ сійӧ омӧля и палявліс. Команда поліс сыысь. Ӧткымынӧн, мед эськӧ лоны капитанкӧд «ас мортӧн», ньӧбавлісны сылы винасӧ, сы пыдди сулалісны вахта вылын.

— А тэ, Юра?

— А мый ме? Ме ас кежысьджык олі. Метӧг сылӧн тырмӧны вӧлі нювсьысьясыс, — шуи тадзи и сьӧлӧмӧн пыр жӧ кылі, мый ставыс тайӧ этша, зэв этша Люсялы. Та вӧсна ӧдйӧджык содті: — Менӧ сійӧ эз вӧрӧд... Ме ӧд, вӧрзьӧдан кӧ, верма на и ёкыштчыны.

— Но кыдз тэ вермин терпитны татшӧмсӧ, Юра, кор тэкӧд орччӧн вӧчсис татшӧмтор? — Люся весиг сувтовкерліс, сылӧн гӧлӧсысь, а торйӧн нин ме вылӧ видзӧдысь синъясысь ме казялі ыджыд сьӧлӧм дой... «Кыдз тэ вермин терпитны?!»

Тайӧ вӧлі сьӧкыдсьыс-сьӧкыд юалӧм. Ме ас кежысь важӧн нин виччыси Люсясянь татшӧм юалӧмсӧ да водзвыв полышті. Збыль ӧд: кыдзи нӧ ме, вӧвлӧм балтиец, морт, коді лысьтӧ лыддьыны асьсӧ образованнӧйӧн, кыдзи нӧ верми кык гожӧм чӧж терпитны Матевлысь юӧмсӧ да йӧз вылын ыджыдалӧмсӧ? Ме ёна майшасигтыр корси та вылӧ воча кыв и некыдз ог вермы аддзыны. И кымын унджык ме думайті, сымын яндзимджык меным кутіс лоны.

— Ӧттор-мӧдтор ме, дерт, вӧчи жӧ, — шуи ме медбӧрын, — дорйылі жӧ войтырсӧ... Но ёнджыкасӧ ас кежысьджык вӧлі... Велӧдчӧмнад да мый да...

— О Енмӧй, мыйта миян пытшкын олӧ пеж веськодьлуныс! — мыйтакӧ личмуныштӧм гӧлӧсӧн нин шуис Люся. — Миян син водзын сьӧлалӧны мортлы чужӧмас, талялӧны сійӧс кок улын, а ми чӧв олам. Быттьӧ нинӧм огӧ аддзӧй. Кысь-мый тадзисӧ лоис? Мыйла лоис?

— Кӧсъян тӧдны, мый ме думайта та кузя? — шуи ме, а аслам тӧдлытӧг видзӧдлыссис ӧтарӧ-мӧдарӧ: оз-ӧ кодкӧ кывзысь?..

Люся, дерт, гӧгӧрвоис менсьым татшӧм видзчысьӧмӧс, курыда серӧктіс да шуис:

— Мый нӧ эськӧн тэ думайтан?

— Ме чайта, личность культ дырйиыд став мукӧд лёкторъяссьыс ӧтар ми вӧчим медыджыд лёкторсӧ: ми унаӧнӧс велӧдім повны. Кор морт кутіс аддзыны, кыдзи сылысь ёртсӧ нинӧм абусьыс, куш сӧмын мыйкӧ шуӧмысь, а, гашкӧ и, гуся думсьыс на, тшапнитӧны да гургӧдӧны тюрмаӧ, кытысь сэсся сійӧ вермас и не петавны бӧрсӧ, — сэки мортыд, дерт, весьӧпӧрис да эз вермы не шуны аслыс: «Кӧсъян кӧ овны, тэ, другӧ, вай лӧньджыкӧн ло. Нинӧмла вензьыны накӧд, коді сулалӧ тэысь вылынджык... Нинӧмла тӧв паныд сьӧласьны...»

— Но ӧд сійӧ кадыс колис нин! Колӧ жӧ нин сэсся бырӧдны тайӧ лёкторсӧ!

— Сійӧс, мый уна вояс чӧжӧн пырис йӧз сьӧлӧмӧ, ӧтпырысьӧн он пычикты. Дыр на кольӧны и полысьяс, и йӧз вылын ыджыдалысьяс, налы сетӧм власьтӧн вывтіасьысьяс, кыдзисюрӧ шенасьысьяс... Сьӧлӧмӧй менам вирӧн ойдылӧ, кор ме думайта Матев коддьӧмъяс йылысь; кор аддза, кыдзи мукӧдыс, гырддзаяснас йӧтласигтыр, кавшасьӧны власьт дінӧ, сюйсьӧны веськӧдлыны йӧзӧн, кӧть эськӧ асьныс ыж видзны сӧмын и туйӧны... А ӧд веськӧдлыны йӧзӧн — тайӧ, ме чайта, му вылын медся ыджыд кывкутӧмыс и эм. Тані куш сӧмын ассьыд самолюбиетӧ могмӧдӧм-бурмӧдӧмыд — этша. Вывті этша! Тані колӧ пӧсь, мукӧдлысь дойяссӧ бура кылысь сьӧлӧм, тані колӧ югыд биӧн ыпъялысь лов, тані колӧ сэтшӧм вежӧр, коді эськӧ вӧлі сӧвмӧдӧма тӧдчымӧн ёнджыка на дорысь, кодъясӧн тэ веськӧдлан. Татӧг нинӧмла ныръясьны-пырны веськӧдлысяс. Татӧг тэ быть пӧран деспотӧ, и йӧзыс кутасны кывзысьны тэнсьыд куш сӧмын полӧм вӧсна. А тайӧ — лёксьыс-лёк, и некыдз оз лӧсяв мортлы.

— Татшӧм сёрни бӧрад меным либӧ тшӧтш ковмас петны капитансьыд, — шуис Люся ме вылӧ тыр синмӧн видзӧдігтыр.

— Но ме ог аддзы миян пӧвстысь мӧдӧс, коді эськӧ бурджыка вермас вежны тэнӧ, — сьӧлӧмсянь шуи ме.

— Лӧсьӧдлы вай...

— Мен тай сідз чайтсьӧ-а... Но тэ вай эн вывтіась тэныд сетӧм власьтӧн, а то ми вӧчам тан военнӧй переворот.

— Сідзкӧ, полысь ыжъяс сэсся оз лоны?

— Оз!

— А оз-ӧ кажитчы тэныд, справедливосьт вӧсна тышкасьысьӧй, мый ми вунӧдім крыльчатка йывсьыд?

И ми кыкнанным гораа серӧктім.

Мастерскӧйын ми корсим электросварщикӧс. Праздникъяс бӧрад чужӧмыс сылӧн вӧлі ёна пемдӧма, чукрасьӧма, киясыс лёкысь тірзисны.

— Ме эськӧ и радпырысь дзужниті-свариті тіянлы, — шуис мортыд. — Уджыс тані — тшаква, но ог вермы: киясӧй электродсӧ оз вермыны босьтны.

— А ми кӧ доз сувтӧдам тэныд? — шуи ме Люся вылӧ шмонитанаа видзӧдігтыр.

— Сэки артмас, — ыліті кытшлавтӧг вочавидзис мортыд.

Сідзи и лои. Ми котӧртлім лавкаӧ, ньӧбим ӧти гӧрд доз. Сварщик кисьтіс винасӧ кружкаӧ, мырдӧн сорӧн босьтіс кружкасӧ кыкнан кинас, шуис Люсялы: «Не пьём, а лечимся» — да юис. Сэсся час джынйӧн дзужкнитіс-йитіс шестернясӧ валик дінӧ.

А Матев век на абу. Ми Люсякӧд мӧдӧдчим пошта вылӧ. И сэн абу жӧ. Весиг шуӧны, мый эз пӧ волы сэтшӧмыс. Петім да сэсся мӧдім ветлӧдлыны уличаяс кузя. Посёлокыс ыджыд, вылькодь на: шыльыд керъясысь тшупӧм керкаясыс абу на удитӧмаӧсь сьӧдӧдны, югыдвижӧсь сулалӧны. Уличаясыс паськыдӧсь, косӧсь, уна пожӧм сулалӧ. Буртор вӧчӧмаӧсь татчӧс войтыр, мый посёлоксӧ стрӧитігӧн, мукӧдлаын моз, абу шырзьӧмаӧсь став вӧрсӧ. Матев некытӧн эз тыдав.

— Гашкӧ, карӧ лэччысь машина веськаліс, да сійӧ гургис-лэччис... висьысь гӧтырыс дінӧ? — заводитлӧ посйысьны Люся.

— Гашкӧ и, — вочавидза ме, кӧть эськӧ юрӧ воӧны мӧд пӧлӧс думъяс: мися, эз-ӧ аддзы сюра сӧтанаыд кутшӧмкӧ юысь другӧс? Но Люсялы та йылысь, дерт, нинӧм эг шу.

Ветлӧдлам ми сыкӧд орччӧн, паныдасьысьяс шензьӧмпырысь видзӧдлывлӧны миян вылӧ: кысь пӧ тайӧяс усьӧмаӧсь татчӧ? Мукӧдъясыс бергӧдчылӧмӧн на видзӧдласны. Сэки меным любӧ овлӧ, любӧ сыысь, мый буретш ме, а оз кодкӧ мӧд, ветлӧдла йӧзӧс шензьӧдысь Люсякӧд орччӧн.

— Катны колӧ, чӧрту сійӧс! — медбӧрын дӧзмис капитан. — Кадыс оз виччысь. Кутас ли оз на ещӧ уджавны насосыд тадзи вӧчӧмнад.

— Катам и эм, — шуи ме. И шусис менам, буракӧ, вывтіджык пӧся, сы вӧсна мый меным зэв окота вӧлі катны Люсякӧд кыкӧн. — Тані на кӧ сійӧ, локтас, кор пурйӧн пондам мунны посёлок дінтіыс...

Ми бара пыжынӧсь. Ӧні нин сӧмын кыкӧн. Ме сына, Люся бӧжалӧ. Дзуртышталӧны ӧключинаяс. Визув ва ыльгӧмӧн швачкӧ пыж нырӧ, ми мунам ог нин сэтшӧм ӧдйӧ.

— Люся, вай кӧджсӧ веськыда орӧдам — ставыс тай ва улын, воам.

— Огӧ вошӧй вӧрас?

— Ог жӧ кӧ-а...

Миян пыжным пырӧ визув вылын тіралысь бадьяс пӧвстӧ. Бадьясыс дзикӧдз нюдзмӧмаӧсь, сулалӧны вежӧсь-вежӧсь, йывъясас чепӧсйӧмны нин посньыдик югъялысь коръяс. Кӧть пыр на кӧдзыдкодь вӧлі, тулысыд век жӧ ассьыс босьтӧ. Бадьяслӧн сук бурысь сайын заводитчӧ том пожӧма веретя. Кузь лыска том пожӧмъясыс коскӧдзныс ваын жӧ сулалӧны. Тані лӧнь, визулыс муртса тӧдчыштӧ, ваыс шыльыд, лӧз стеклӧ кодь, пыжным мунӧ лайкыда. Виччысьтӧг юр весьтын кылісны уткаяслӧн швычӧк бордъясыс. Ми дугдім сынӧмысь. Сэсся и уткаясыд бузгысисны-пуксисны неылӧ миян водзӧ. Ме казялі, кыдзи на улысь резыштісны сӧдз ва войтъяс. Уткаясыс вӧліны кыкӧнӧсь. Ми лажыньтчим пыжӧ. Лэбачьяс пуксигӧн лоӧм гыторъясыс вочасӧн шылялісны, уткаяс сибӧдчисны ӧта-мӧд дінас, кыпӧдісны вылын юръяснысӧ да пондісны шывгыны-кывтны пожӧм вуджӧръясӧн серӧдӧм ва веркӧсӧд. Ме видзӧдлі Люся вылӧ. Сылӧн лӧз синъясыс, кодъясӧс кытшалӧмаӧсь тіль кодь сук син лысъяс, быттьӧ войтыштны кӧсйӧны, чужӧм вылас алӧй вирыс ворсӧдчӧ. Свитер юрйывсӧ сійӧ разялӧма, да восьсаинас тыдыштӧ лым еджыд, топыд яя морӧсыс. Чужӧм вывсьыс и кушалыштӧм морӧссьыс ме казялі сӧдз ва войтъяс: тыдалӧ, менам резыштсьӧма сынігӧн. Ставсӧ тайӧс аддзӧмысь менам кутіс пӧсявны вирӧй.

— Люся, гашкӧ, миянлы уткаяс бӧрсяыс тшӧтш мунны? — джӧмдалана шуи ме.

Сійӧ первойсӧ, буракӧ, эз гӧгӧрво, мыйла ме тадзисӧ сёрнита, вайӧдіс вом дорас чуньсӧ да шӧпнитіс: «Тс-с...» Сэсся кыдзкӧ друг ыпнитіс, но эз кӧдзӧдчы меӧн панӧм сёрни визьысь:

— А кытчӧ найӧ вайӧдасны? Уткаясыс? Гашкӧ, вӧрса царствоӧдзыс? — джӧмдыліс здук кежлӧ, сэсся и бара шуис: — Кӧні абуӧсь ни Сӧтана Матевъяс, ни лёклун, ни ӧбида... Кӧні ставыс мойдын кодь лӧсьыд.

Туй чӧжӧн Люсялӧн гӧлӧсысь ме первойысь на казялі нор шыяс. И тайӧторйыс чунгис менӧ сьӧлӧмӧдз: со ӧд, мися, мортыслы, кӧть и оз петкӧдлы, а сӧптӧдзыс жӧ нин лоӧма миянкӧд ветлӧдлӧмыс; мися, буракӧ, лолыс сылӧн миянкӧд ветлӧдлігӧн ньӧввуж моз пыр зэвтӧма-зэлӧдӧма.

— Юра, тэ тай кывтӧ ньылыштін сэсся?

— А мый меным унасӧ сёрнитны? Тэ ӧд бӧжалысьыс: кытчӧ веськӧдан, сэтчӧ и сына.

— А сынан-ӧ?

— Сына.

— Сідзкӧ, ме вайӧда тэнӧ вӧр царстволӧн сьӧлӧмӧдзыс. Кунь синъястӧ... Со аддзан, визувтӧ ичӧтик ю, сёльӧдчӧ косьясас. Гажа нӧрысын, кӧні тшӧкыда быдмӧны ниаяс да кыдзьяс, сулалӧ миян керканым. Шонді чеччӧ помтӧм эрдъясын, дзольгӧны лэбачьяс, шӧпкӧдчӧны коръяс... Некод тэ вылӧ оз лӧгав, немтор йылысь оз ков тӧждысьны...

— А мый кутам вӧчны, кор окота лоӧ кино вылӧ ветлыны? Либӧ ресторанӧ пыравны?

— Фу, кутшӧм тэ реалист вӧлӧмыд!

— Буракӧ, дедлӧн рӧдыс. Сійӧ миян мунлӧма жӧ вӧр царствоад... Батьыслӧн сійӧ вӧлӧма витӧд пи, и му-виддзыс сы пай вылӧ сиктад оз нин вӧлӧм лишав. Мортыдлы и шуӧны: тэ, пиӧ, абу нин ичӧт, вай гӧтрась да ачыд заводит лӧсьӧдны юр сюянін. Зонмыд мӧвпалыштас, гӧтрасяс и лӧсыштас-мунас ичмоньыскӧд вӧр царствоӧ, кӧні «косьясӧд сёльӧдчӧ ичӧтик ю». Первой керкатор вӧчасны, юр сюянін, сэсся видз-му пондасны лӧсьӧдны... Ноко, куньлы ӧні тэ синтӧ! Аддзан том гозъясӧ? Со найӧ пӧсьӧн ойдіг да кашкигтыр бертӧны тшан кызта мыр. Сійӧ некыдз оз кӧсйы торйӧдчыны сійӧс чужтысь му дінысь. Ӧти вуж керыштасны, мӧдӧс, улісяньыс зоръясӧн пыклӧны... А мыйта татшӧм вужсӧ лӧсьӧдлӧма вӧр-ваыс, мед эськӧ сылӧн пиыс, пу, крепыдджыка сулаліс... Мутӧ колӧ паськӧдны и паськӧдны, сёйысьыд содӧ. Войясыд сьӧд вӧр шӧрад кузьӧсь, сартаса биыд частӧ куслӧ, и быд во чужӧ выль сёйысь...

— Фу, яндысьтӧм син! — ныв виччысьтӧг шлёч резыштіс менӧ пелыснас. Меным морӧс тыр ва пырис да прамӧя ковмис ыкайтны.

— Мый нӧ резсян? — горӧді ме.

— А лючки сёрнит!

— Абу али мый сідзи?

— Этша на, да? Ещӧ колӧ, да?

Люсялӧн вильышмисны синъясыс и чужӧмыс ставнас. Сійӧ кыпӧдчыштіс пуклӧс вывсьыс да бара ырыштчис ме вылӧ пелыснас. Ме видзӧді сы вылӧ и друг сьӧлӧм доймытӧдз окота лои уськӧдчыны сы дінӧ, кутлыны сійӧс, окавны дзирдалысь синъяссӧ, наяна нюмъялысь вомсӧ, а ӧти сайын тшӧтш и морӧссьыс восьсаинсӧ.

— Люся, ме кӧсъя окыштны тэнӧ... — сы вылӧ видзӧдтӧг шуи ме.

— Ва шӧрас? А пӧрам кӧ? Крыльчаткаыд вӧйӧ.

— Мед вӧйӧ! Эм кӧть абу...

— Но! А ме чайті тэ реалист.

— Люся, эн смешитчы... Он ӧмӧй аддзы, ме сотча...

— Эштіс тай... Час ме, инӧ, бара кӧдзӧдышта! — и резыштіс.

Ме лэпталі ӧключина пелысъясӧс пыж доръясӧ да лажыньтчӧмӧн мӧдӧдчи бӧжалысьлань.

— Крыльчатка йывсьыд, крыльчатка йывсьыд эн вунӧд!

Ме пыж доръясӧ кутчысьӧмӧн матыстчи сы дінӧдз. Люсялӧн ыпъялысь чужӧмыс, шӧйӧвошӧм синъясыс лоисны менам синъяс водзын. Сылӧн югъялысь синъясын зеркалӧын моз тыдалі ме ачым. Ныв шуис сотысь лов шы сорнас:

— Юра, оз ков... Эн тэрмась...

— Но ме!..

— Пуксьы бӧр аслад пуклӧс вылӧ, муса пи... Но пу-уксьы... Часлы ме тэд сьылышта, но?

Сылӧн гӧлӧсын вӧлі сы мында мелілуныс — меным кажитчис весиг, мый тайӧ — радейтана мелілун, — сы мында мам сяма тӧждлуныс, мый найӧс кылӧм бӧрын ме эг вермы не кывзысьны. И ме синъясӧс лэдзӧмӧн бӧр куті бӧрыньтчыны.

— Гашкӧ, частушкаяс ме тэд сьылышта? — сёрнитіс сэк кості Люся. — Кӧсъян жӧ тай гижавны найӧс.

— Сьыв, колӧкӧ...

Ме понді сынны мый вынысь, а сійӧ горӧдіс сьывны вына да сӧдз гӧлӧсӧн:

Оз ков меным уна чунькытш —

Ӧти да мед зарниысь.

Оз ков меным уна милӧй —

Ӧти да мед радейтысь.

Нывъяс, чайтӧ энӧ юӧй

Кампеттӧг, заваркатӧг.

Нывъяс, зонтӧ эн радейтӧй

Характерсӧ тӧдмавтӧг.

Люсялӧн гӧлӧсыс вӧлі вильышкодь, но сэні кутшӧмакӧ кылыштіс и шог. И меным лои яндзим аслам йӧйталӧмысь. Мыйлакӧ дум вылӧ уси, кыдзи ме неважӧн бара видлалі «Коми фольклор». Сэки казялі, мый книгаын вайӧдӧм став частушкаыс сьывсьӧ ныв нимсянь. Коми ныв шогсьӧ, бӧрдӧ, тӧждысьӧ, виччысьӧ, полӧ, мый сійӧс ӧбидитасны.

— Юра, тэ тай скӧрмин ме вылӧ?

— Ме? Эг жӧ... Ме повзи крыльчаткатӧ вӧйтӧмысь.

— Вот и молодеч! Мый кӧть эз ло, мед удж век вӧлі главнӧйӧн! — вильыша шуис ёма ныв.

И ме сьӧлӧмӧн гӧгӧрвои, мый, эг кут ёнасӧ лезитны да, гашкӧ, и лои сылы матысаджыкӧн да донаджыкӧн...

5

Кор рытыввылын паськыда ломзис югыдгӧрд кыа да вӧр-ва вылӧ пондіс лэччыны тувсов войлӧн ыркыдыс, ми заводитім двигательнымӧс. Насос пондіс уджавны, двигатель пытшкӧ бӧр кутіс воны ва. Ме торгӧдлі пельясӧс да бура дыр кывзыси моторлӧн катшкӧдӧм шыӧ. Быттьӧ ставыс жургис рӧвнӧя, буракӧ, нинӧм на абу удитӧма лоны. Сідзкӧ, насос пыдди ведраӧн ва качайтӧмӧн ми эгӧ на лэдзӧй доймыны двигательнымлы... Дерт, ми полыштім вӧрзьыны сьӧкыд да кузь туйӧ кыдзисюрӧ дзоньталӧм насосӧн, но миянлы ёна нин дышӧдіс сулавнысӧ, окота вӧлі мунны водзӧ... Быдӧн, дерт, думайтіс: гашкӧ пӧ, и нинӧм оз ло!

И ми сетім кузь гудок да эновтім миянӧс сэтшӧм бура дорйысь лӧнь гаваньнымӧс.

Посёлок дінті кывтігӧн берег дорсянь миянлань веськӧдчис пыжа. Сэні кык морт пиысь ӧтиыс вӧлі Матев. Ми отсалім налы домасьны. Сэсся кыкнанныс кыпӧдчисны катер вылӧ. Гажаӧсь. Матевлӧн ёртыс — гӧрба ныра сьӧдов морт — первойӧн шыасис Люся дінӧ тшап кывъясӧн:

— Капитан, ми зэв мыжаӧсь тіян водзын. Но корам прӧститны миянӧс. Делӧыс сыын, мый ми Геракӧд коркӧ, миян славнӧй томлун дырйи, дзонь во ӧтлаын служитлім армияын, ӧти пӧртйысь не этша шыд панявлім... Сэсся торъялім, кыдз океанскӧй лайнеръяс, да быдса квайт во эгӧ аддзысьлӧй, эгӧ кывлӧй ӧта-мӧдлӧн подвигъяс йылысь. И со, виччысьтӧг паныдасим. И кӧні? Сьӧд вӧр шӧрын! Кыдз шуласны, ош гуын!.. И тайӧ пыдӧстӧм радлун кузя босьтім да пычиктім ӧти доз... Корам прӧститны миянӧс тайӧ ыджыд грексьыс!

— Но-но!.. — яндысигтыр шуис Люся, кодӧс, буракӧ, весьӧпӧртіс сорс моз кыӧм тайӧ сёрниыс. — Сідзкӧ, дерт... Нинӧм... Татшӧмыд шоча овлӧ...

Ок тэ, Люся, Люся, ёна жӧ тэ эскысь морт вӧлӧмыд. Тэ тай, вӧлӧм, ми вокӧс, мужикуловтӧ, ньӧти на он тӧд... Ме пырысь-пыр жӧ гӧгӧрвои, мый другъясыд ылӧдчӧны: Матевлы, дерт, окота лои юыштны и сійӧ аддзис аслыс «важ» другӧс... Но ме ньӧти эг скӧрав сы вылӧ: ӧд эз кӧ вошлы, ми эськӧ эгӧ кольлӧй пыжӧ Люсякӧд кыкӧн. А кыкӧннас катӧмыс, кыдз ме чайті, овмӧдіс миян сьӧлӧмъясӧ мыйкӧ зэв тӧдчанаӧс. А, гашкӧ и, думышті ме, Люсяыс буретш та вӧсна жӧ ёнасӧ оз скӧрав Гертруд вылӧ.

— Гӧтырыдлы кӧть звӧнитлін эн? — Матевлысь юаліс ныв.

— Кыдзи нӧ, звӧнитлі!

— Ӧні пошта вылысь! — кыпыда шуис гӧрба ныраыс. — Дзонь-здоров, абу на потӧ... кыдз шуласны, абу на вайсьӧма!

Люся быдсӧн чукыртчыліс татшӧм воча кывсьыд.

Сэсся кык друг окасисны-прӧщайтчисны, быттьӧ найӧ и збыльысь вӧліны ӧта-мӧдныслы му вылын медся мусаясӧн.

Ми ставӧн вӧлім зэв мудзӧсь, узьтӧмӧсь, колӧ вӧлі юксьыны сменаяс вылӧ — и мед эськӧ шӧри юксигӧн вынъясным ӧткодьджыкӧсь лоисны — да сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн шойччыштны. Меным окота вӧлі веськавны Люсякӧд, но кольны суднонымӧс Матевлы да Аршынлы эг нин лысьт, кӧть эськӧ и тӧді, мый Аршын ёна каитчӧ-мучитчӧ воддза юӧмсьыс. Ёна полі ме и ӧтлаӧдны Люсяӧс да Матевӧс... Со кутшӧм задачаыс лои: ю вомӧн капуста да кӧза вуджӧдӧм кодь жӧ дзик. Колӧ вӧлі и кӧзасӧ вуджӧдны, и сэк жӧ мед эськӧ и капустаыс дзоньӧн колис... Менам зэв ёна локтіс унмӧй, узьтӧмысла да мудзӧмысла став менам вир-яйӧй вӧлі лигышмунӧма, быттьӧ вынсӧ пыдзыртӧмаӧсь сэтысь. Весиг кабыртны киясӧс ог вӧлі вермы кыдз колӧ...

— Ме кута дежуритны Матевкӧд, — шуи ме капитанлы. — Тэ мукӧдыскӧд верман шойччыштны.

Люся тыр синмӧн и, кыдз мен кажитчис, аттьӧалӧмӧн видзӧдліс ме вылӧ да небыда шуис:

— Ме сідз жӧ кӧсйи, Юра. Сӧмын мед и матрос тіянкӧд тшӧтш лоӧ... Чӧв-чӧв, эн вензьы. Ті сувтад вахта вылӧ вой шӧр бӧрын. А ӧні мун шойччышт, ми садьмӧдам.

Ме воді. Но кӧть и зэв ёна мудзи, кӧть и унмӧй ёна локтіс, лючки унмовсьны некыдз эг вермы. Вӧлі узя нисьӧ ола: син лапъяс сибдӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд, синмын бытшкӧ-сутшкӧ, а юр вемӧй оз узь, сэні ӧти бӧрся мӧд вежласьӧны быд пӧлӧс серпасъяс — зэв нин важъяс и муртса на кольӧмаяс, чужӧны уна сикас юалӧмъяс, водзӧ лоанаыс.

«Интереснӧ, кыдзиджык сулалӧны найӧ ӧні выліас? Мый думайтӧны Люся да Аршын орччӧнсӧ сулалігӧн? Интереснӧ, вермас-ӧ Аршыныс кажитчыны Люсялы?»

Татшӧм юалӧмъясыс гирсйӧдлісны-дойдалісны менсьым сьӧлӧмӧс. Сэсся сійӧс лӧньӧдӧм могысь ме заводиті ошкыны ачым ачымӧс: «Ме чайта, ме бурджык Аршынсьыд!»

«А, гашкӧ и, сылы Аршын кодь зонъясыс ёнджыка воӧны сьӧлӧм вылас?.. » «Но ӧд пыжын, кыдз мен чайтсьӧ, сійӧ вӧлі нин зэв матысаӧн меным...» «Но код найӧс тӧдас, нывбабаястӧ?!»

«Но, сюра сӧтана, мый нӧ ме сэтшӧм частӧ понді думайтны та йылысь? И мыйла ме сэтшӧм шоча куті казьтывны Тамараӧс? Тӧлка, ас пытшсьыс петавтӧм Тамараӧс, коді век сӧмын велӧдліс менӧ бур вылӧ?..»

«Но тырмас, тырмас сэсся! Тэныд колӧ узьыштны, быть колӧ узьыштны... Ӧтик, кык, куим... вит... дас... кӧкъямысдас ӧкмыс... Интереснӧ, кыдзиджык найӧ сулалӧны сэні? Орччӧн али Аршыныс бӧрвывсяньысджык?.. Тьпу, мый нӧ ме тайӧ? Кымынӧдз нин лыддисӧ?.. Сизимдас ӧкмыс, кӧкъямысдас, кӧкъямысдас ӧти... Сёрнитны, буракӧ, кутісны? Дышӧдіс чӧв овнысӧ... Бур, мый люкыс восьса, ставыс кылӧ... Дерт, абу лӧсьыд кывзысьнытӧ... Но ӧд ме ог кывзысь, ме сідз куйла, а сёрниыс ачыс кылӧ...»

— Коля, тэ эськӧ кутшӧм книгаяс ёнджыка радейтан лыддьыны? — юасьӧ Люся.

— Ме? — дерт жӧ, Аршын шӧйӧвошыштӧма, кӧнкӧ, пӧся лолалӧ, сьӧкыд сёрнитнысӧ сылы. — Ог и тӧд... Ме омӧля лыддьыся, эг велавлы кыдзкӧ...

— Да-а? Книгатӧгыд ӧд гажтӧм.

— Ола тай, — Аршын, тӧдӧмысь, бур ногӧн нюмъёвтіс. — Ставлы не лоны жӧ учёнӧйӧн.

— А кодӧн нӧ эськӧ тэ кӧсъян лоны? — небыда юасьӧ капитан.

— Ме? — Аршын бара на джӧмдіс. Сійӧ, буракӧ, вермасьӧ ачыс аскӧдыс: колӧ-ӧ пӧ талы висьтавны ассьым гуся думъясӧс. — Ме? Ме любита овны шумтӧг-зыктӧг. Мед лӧнь вӧлі и ставыс лючки-ладнӧ... Эськӧ овмӧдчыны лунвылӧ, шоныдджыкинӧ... Но, шуам, кутшӧмкӧ совхозӧ шоперӧн... Керкатор лӧсьӧдны, сад неыджыдӧс. Мед эськӧ яблӧгъяс вӧліны, вишняяс... Нокси эськӧ... Уджсьыд ме ог пов...

— А мый, абу лёк! — кыпыда шуис Люся, мыйӧн не этша шензьӧдіс менӧ.

— Тэныд кажитчӧ жӧ тайӧ?! — ырсмуніс Аршын. — А ме вӧча, мый кӧсйи!.. Армияӧ босьтасны да велӧдча шоперӧ, туянаджык места бӧръя...

— Лӧсьыд, кор горт дінад сад! — мӧвпаланаа шуис Люся. — Асывнад чеччан, ӧшиньтӧ восьтан, и ыркнитас керка тырыд яблӧглӧн чӧскыд кӧрыс... Мечта!

— Лӧсьыд, дерт, но! — Аршынлӧн чужӧмыс, буракӧ, нюмдіс кыпыд нюмӧн.

— Кывзы, Коля, а тэ эськӧ менӧ тшӧтш босьтін сэтчӧ? — виччысьтӧг юаліс Люся вильыш гӧлӧсӧн, и сылӧн тайӧ юалӧмсьыс менам пырысь-пыр жӧ топаліс сьӧлӧмӧй. «Мый нӧ сыкӧд лои? Прӧста йӧйталӧ? Но позьӧ ӧмӧй тайӧн ворсны?»

Аршын, тӧдӧмысь, шай-паймуніс, кӧнкӧ, гӧрдӧдіс, оз и тӧд, мый шуны.

— Тэ жӧ он мун, — шуис сійӧ медбӧрын, думсьыс, буракӧ, тшӧтш зілис сетны гӧлӧсыслы Люсялӧн кодь жӧ ворсӧдчан рӧм.

— А тэ эськӧ нуӧдін?!

— Ме?.. Хм... Нуӧді эськӧ... Ме ӧд ог ӧткӧн кӧсйы овмӧдчынысӧ сэні...

— А мамыд мый шуас та вылӧ?

— Мый сійӧ шуас... Не сылы ӧд овны... нылыскӧд, а меным.

— А батьыд пӧ тэнад абу?

— Абу... Эг аддзыв ме сійӧс. Сійӧ мунӧма фронт вылӧ, кор меным ӧти арӧс на вӧлӧма...

— Да-а... — Меным кажитчис, мый ӧні Люсяыс каитчӧ нин аслас ворсӧм-йӧйталӧмсьыс.

Дыркодь чӧв олісны. Сэсся кыліс Люсялӧн вежсьӧм гӧлӧсыс:

— Мамыд оз жӧ лыддьы книгаяссӧ?

— Оз... Кысь нин сылы лыддьысьны. Сьӧкыд удж вылын сійӧ уджалӧ. Сэсся частӧкодь юыштавлӧ.

Бара оз кывны сёрни шыяс.

— Кывзы, Коля, а ӧд, кӧть и мунан лунвылӧ, чужанінтӧгыд всё равно гажтӧм лоӧ?

— А мый гажтӧмтчынысӧ? Мый ме тані бурсӧ аддзылі? Мукӧддырйиыс, гашкӧ, коддзӧм мамӧй жалитыштас...

Аршынлӧн тайӧ кывъясыс йиджисны меным морӧсӧ лёкысь ойӧстӧм моз. И кӧть найӧс вӧлі шуӧма лӧня, сьӧлӧмӧй менам вӧрзис-песовтчис наысь. Кутшӧм сьӧкыд, кутшӧм шуштӧм челядьдыр, буракӧ, вӧлі тайӧ лӧнь зонмыслӧн! А мыйысь? Мый вӧсна? Мыйла сэтшӧм лёк сы дінӧ олӧмыс? Мыйысь мыжмис сійӧ сы водзын?.. Пеж война ставсӧ вӧчис!.. А миянлы со нинӧм татшӧмсӧ эз на и висьтавлы, эз на и норасьлы. Буракӧ, Люся аслас бурлунӧн, мӧд мортлысь дойсӧ кылысь сьӧлӧмнас вӧрзьӧдіс морттӧ.

— Ок-ок-ок, мыйта на шогыс му вылад! — дыркодь чӧв олӧм бӧрын ышловзис-шуис Люся. Сэсся и содтіс: — Тэ эськӧ, Коля, лыддьысьны тшӧтш заводитін... Книгаыд югыдджыкӧн вӧчас олӧмтӧ... Видзӧд, Юра ёна лыддьысьӧ да быдторсӧ тӧдӧ, быдтор йылысь думайтӧ... Сылы и овнысӧ интереснӧджык.

— Сідз эськӧ, дерт, да... — муртса кывмӧн шуис Аршын.

Люсялӧн татшӧм кывъяссьыд менам югдыліс лолӧй, сэтшӧм лӧсьыд сэні лои. Сӧмын тай Аршын жаль вӧлі-а...

Сэсся ме регыд и унмовси. Быттьӧ другысьӧн вӧйи кытчӧкӧ. Ог тӧд, дыр-ӧ узи кулӧма моз. Сэсся коркӧ-некоркӧ понді вӧтасьны. Быттьӧ сулала Тамара водзын да пӧся висьтавла сылы мыйкӧ зэв бурӧс Люся йылысь. Мися, тэ нинӧм на он тӧд, кутшӧм бур да шань сылӧн сьӧлӧмыс. Менам сёрниысь Тамара быттьӧ зэв ёна скӧрмис. И лёкысь горӧдіс мыйкӧ. И пырысь-пыр жӧ кодлӧнкӧ вына кияс тшапнитісны менӧ, йӧткыштісны пемыдінӧ да жалиттӧг пондісны пӧдтыны. Ме мый вынысь песся-тривкйыся, ӧдва-ӧдва нин лолала...

Восьті синъясӧс, а лёк вӧтыс быттьӧ век на оз помась. Кодкӧ чепӧльтӧма нырӧс, тупкӧма вомӧс. Видзӧда — Сӧтана Матев. Песовтчи кыдзкӧ-мыйкӧ. Тэ нӧ, мися, мый, йӧймин али мый?! Аслам сэтшӧма повзьыссьӧма лёк вӧтсьыд, мый быдлаті тірзьыштӧ, сьӧлӧмӧй чеччалӧ, киын ни кокын выныс рӧд абу кольӧма. А Матев кыпӧдіс кыз водз чуньсӧ да ӧлӧдӧ:

— Чч-ы-ы... Эн шумит.

Садьтӧм код проклятӧйыд. Тані жӧ юнга, сэтшӧм жӧ лёльӧ кодь, пукалӧ да юрнас лётйӧдлӧ. Абу и узьлӧмаӧсь али мый? Пыр юӧмаӧсь? Сідзкӧ, Матевыс вайӧма сьӧрсьыс винасӧ Пӧдзсьыс? Ме тай нӧ быттьӧ немтор эг казяв, кӧть эськӧ и зэв сюся гӧгӧр видзӧдалі сійӧс.

Матев кыскис пӧдушка увсьыс резинӧвӧй грелка да пондіс разьны-винтитны кӧв йылын кутчысьысь сьӧд пробкасӧ. Со кыдз вӧлӧма! Питшӧгсьыд грелкатӧ, пӧжалуй, абу и кокни казявнытӧ.

Ме босьті грелкасӧ сы киысь, мися, мӧдысь, бӧртиджык юа.

— Юра, — менӧ сьӧкыда личкигтыр код гӧлӧсӧн гусьӧникӧн шӧпкис Гертруд. — Вай велӧдам дорын узьлыны тшытшыбылкасӧ. Вай... ӧтвылысь мыйкӧкертам... Ӧти кутӧ, мӧд мыйкӧкертӧ... Зумыд, том гоб кодь, ставнымлы тырмас... Немтор оз ло ни... А гашкӧ, сы вылӧ и петіс миянкӧд... Прамӧй ныв кӧ вӧлі, эз жӧ эськӧ мужик чукӧрыдкӧд мӧдӧдчы... Сідз ӧд? А ми ӧнӧдз эг гӧгӧрвоӧй?.. Кай да кор вылісьыс, тэкӧд локтас...

Матев вомысь петысь тайӧ пеж кывъяссӧ кывзігӧн ме бара на думышті: «А ме, гашкӧ, збыльысь эг на садьмы да? Гашкӧ, век на вӧтала ӧнтая лёк вӧтсӧ?» Ме быдсяма дивӧсӧ нин аддзылі Матевыдлысь, тӧді, мый сійӧ код юрнас частӧ йӧймывлӧ, но татшӧмтортӧ, веськыда шуа, эг виччысь. Ме дзикӧдз шай-паймунлі, весьӧпӧри. Сэсся друг сэтшӧм забеднӧ лои: и Люся вӧсна, и ас вӧсна, и сы вӧсна, мый Матевыс медмисьтӧмторнас шыӧдчис ме дінӧ.

Ме веськыда пукаланінсянь, мыйтӧм вӧлі вынӧй, зутшниті сылы тшӧка лыас. Сылӧн ыджыд тушаыс кыз кер дін моз шнёпкысис-усис пызан вомӧн, грымгысис джоджӧдз, здук кежлӧ ланьтліс. Но здук мысти сійӧ бӧр сувтіс, синъясыс звермӧмаӧсь. «Сӧмын оз ков сюрӧдчыны сылӧн кабыръясӧ!» — вирдыштіс менам мӧвп. Ме ӧні вӧлі нин кок йылын да выльысь косьыштӧмӧн бара пӧрӧді ме вылӧ ӧш моз уськӧдчӧм прӧтивникӧс. Но сійӧ бара на кыпӧдчис. Дзескыдінас винёва чеччалігтыр да веглясигтыр ме эг лэдз сибӧдчыны сійӧс ас дінӧ, куті, кыдз шулӧны боксёръяс, дистанция вылын. Но сэки кодкӧ мышсянь мыйӧнкӧ зэв чорыдӧн клёнӧбтіс меным юрӧ. Синмын сявкнитісны виж гӧгыльяс, киясӧй, буракӧ, мыйкӧ дыра кежлӧ вунӧдлісны асланыс удж йылысь, и сійӧ жӧ здукас Матевлӧн ош кабыръясыс кватитісны менӧ голяӧд. Кабыръяссӧ мынтӧдтӧг сьӧкыд тушанас сійӧ варӧдіс-личкис менӧ джоджӧ да пондіс джагӧдны. Ме мый вермӧмысь чужъяси, нӧйтчи, кулакъясӧн зутшйӧдлі сылы бокъясас, но весьшӧрӧ: сылӧн клещиясыс эз личавны. Голяын менам мыйкӧ тратшмуніс, ме понді мисьтӧма киргыны, дзикӧдз бырис вынӧй... Буракӧ, мися, пом воис... Но Енмыд, тыдалӧ, вӧлӧма на, кодкӧ кевмысьлӧма на ме вӧсна: буретш сійӧ здукас вылісянь лэччис Люся. Бӧртинас ныв висьталіс, мый грымгысьӧм шы пӧ кылі, чайті пӧ, кутшӧмкӧ узьысь усис джоджас... Ныв горзігтыр пондіс сӧтавны-чужъявны ме вылӧ верзьӧмасьӧм Матевлы. Сэсся, кыла, горзігтыр котӧртіс вывлань, а сэтысянь тювгысис-усис Аршынлӧн кузь мыгӧрыс. Сӧмын Аршын кыскис ме вылысь звермӧм Гертрудӧс. Но сэки Аршынӧс кретач моз атакуйтіс юнга, а прӧстмӧм Матев, сьӧкыда лолалігтыр, бара на уськӧдчис ме вылӧ. Сылӧн вӧліны бара чургӧдӧмаӧсь водзвыв кыз лапаясыс, дерт, сійӧ выльысь кӧсйис видлыны ӧнтая приёмсӧ, кодӧн, кроликӧс моз, регыдӧн и лӧньӧдіс менӧ. Но ме эг кут виччысьны, кор сійӧ выльысь топӧдас кӧрт клещисӧ менам голяын, чукӧрті медбӧръя вынъясӧс да тувкниті мортыдлы морӧспань улас, кӧть эськӧ, шуам, татшӧмторйыд абу правилӧяс серти да честнӧй боецъяс некор оз вӧчны тадзтӧ.

Матев пыдісянь мисьтӧма ымӧстіс, шӧри кусыньтчис, и сэки ме тшӧка лыас выльысь сӧтӧмӧн дзикӧдз пӧрӧді сійӧс. И кытчӧдз эз на удит палявнысӧ, тэрыба кӧрталі мышкас кияссӧ. Сэсся уськӧдчи Аршынлы отсӧг вылӧ, а найӧ юнгакӧд кашкисны-грымӧдчисны нин капитанлӧн жырйын. Аршын кӧть эськӧ и вӧлі матӧ не сажень кузя, но торъя вын сылӧн эз вӧв. А мӧдыс кӧть и вӧлі неыджыд тушаа, но, сюра сӧтанаыд, зумыд да тулан кодь пельк. Ковмис бордтӧм петуклы тшӧтш зургыны кытчӧ колӧ. Вӧлӧмкӧ, сійӧ меным шыд пуан ведрӧвӧй кастрюляӧн лӧсыштӧма юрӧ.

Медбӧрын, ёна вермасьӧм бӧрын «бунт» лои пӧдтӧма. «Мятежникъясӧс» ёнджыка кӧртавлім тасмаясӧн да чышкӧдъясӧн. Сӧтана Матевлӧн вом дорсьыс муніс вир, юнгалӧн потӧма синкымыс. Но и ми, вермысьяс, эг жӧ дзоньӧн петӧй бойсьыс. Аршын буракодь люкыштӧма кӧрт пӧтӧлӧксӧ, да кымӧсас чеччыштӧма кольк ыджда лӧза-гӧрда йӧг. А менам зэв ёна доймис голяӧй, а гӧлӧсӧй пӧшти дзикӧдз быри. И веськыд киӧй висис ёна сӧтасьӧмсьыс: певйӧй, коді коркӧ важӧн нин музгыльтчыліс, буракӧ, бара вӧлі вӧрзьӧма.

Но дойяс йылысь думайтны вӧлі некор. Ми котӧрӧн кыпӧдчим выліӧ, кӧні нин дзирдаліс-югъяліс шондіа асыв. Паськыд ва веркӧсыс вӧлі ставнас тырӧма асыввылын чужысь шонділӧн югыдгӧрд рӧмӧн. Миян ичӧтик корабльным, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, важ моз кыскис ас бӧрсяыс дона кыддзысь вӧчӧм ыджыд пур.

— Мятеж пӧдтӧма, капитан ёрт! — ме кӧсйи шуны тайӧс збодерджыка, но менам артмис коньӧр кодь лёкиник киргӧм, быттьӧ кӧдзыд лунӧ вемӧдз кынми. Повзи быдӧн: мися, гольганыс кӧ вӧрзис, сьывны он понды вермыны.

Капитан нинӧм эз шу миян донесение вылӧ, сылӧн еджыд, кокньыдика гожйыштчӧм чужӧмӧд, коді вӧлі топалӧма мудзысла, узьтӧмысла да сьӧлӧм вийсьӧмысла, исковтісны синва войтъяс. Сэсся сійӧ сетіс штурвалсӧ Аршынлы да вӧлись шуис:

— Юра, тэнад дзикӧдз вошӧма гӧлӧсыд... Лэччылам, голятӧ видзӧдлыны колӧ.

Тайӧ здукас меным сьӧкыд вӧлі видзӧдны Аршын вылӧ, да ме эг и зіль вӧчны тайӧс. Но ме и сідз тӧді, кыдзи вежсис сылӧн чужӧмыс, кыдзи сэні эз коль ни ӧти вир чут.

Турбыльвидзысь «бунтовщикъяс» вомӧн воськовтӧмӧн ми Люсякӧд пырим сылӧн вежӧсӧ, коді ныв олігкості дзикӧдз вежсьӧма. Тані вӧлі зэв сӧстӧм, кыліс чӧскыд дуки дук, ставсӧ вӧлі кужӧмӧн пелькӧдӧма-лӧсьӧдлӧма. Сӧмын тай тышкасьысь петукъясыд ӧттор-мӧдтор путкылялӧмаӧсь-пӧрлӧдлӧмаӧсь. Сійӧ менӧ пуксьӧдіс ас вольпась вылас, ачыс пуксис паныд, пӧсь югыдӧн тыр синъяссӧ оз вештыв ме вылысь. Сылӧн синъясыс ӧтпырйӧ и жалитӧны, и ошкӧны, и сералыштӧны, и ещӧ на мыйкӧ вӧчӧны. Сылӧн синъяслӧн татшӧм видзӧдлӧмсьыс менам вунісны став дойясӧй, и меным весигтӧ лои зэв на лӧсьыд.

— Юра, кыдз нӧ ті лысьтінныд асланыд грознӧй «батьыдлы» паныд сувтны?

— Свобода либӧ смерть! — кирги-шуи ме став мувывса свобода радейтысьяслысь бордъя кывъяссӧ.

Капитан шоныд, кузь туйын сарӧгмыштӧм чуньяснас малалӧ менсьым юрӧс, кытчӧ, вӧлӧмкӧ, тшӧтш чеччыштӧма йӧг, менсьым шудтӧм голяӧс, коді лоӧма лӧза-гӧрда. Малыштас, юалас: «Доймӧ?» Сылӧн чуньясыс тӧдчымӧн небыдджыкӧсь Сӧтана Матевлӧн кӧрт кияс дорысь. Ме висьталі капитанлы та йылысь. Воча кыв пыдди ныв козьналіс менӧ нӧшта на меліджык да нӧшта на гӧгӧрвотӧмджык видзӧдласӧн.

— Менам сьӧлӧмӧй муртса эз пот выліас сулалігӧн, — шуис сійӧ видзӧдлассӧ ме вылысь чӧвтлытӧг. — Ме нин кӧсйи эновтны штурвалсӧ.

— Мый кӧть эз ло, удж мед век вӧлі главнӧйӧн, — казьтышті ме Люсялы ассьыс жӧ кывъяссӧ.

— Ок, лёкпоз, абу вунӧдӧма!.. — шуис да шудаа серӧктіс. — Юра, висьтав веськыда, бара ме вӧсна ставыс лои? Да? Матевыс мекӧд мыйкӧ кӧсйис вӧчны? Да?

— Эз жӧ...

— Нолы, видзӧдлы меным синмӧ!

— Татшӧм уджыд! Тэнад синмӧ ме верма видзӧдны лунтыр да и войбыд, дугдывтӧг.

— Тэ вай эн кытшлав, эн кытшлав сёрнинад, висьтав веськыда, мый вӧсна косьыс лыбис?

— Код но! Спиртӧн вӧлі тувкӧдӧ меным: ю пӧ. А ме, мися, ог кӧсйы. Сыысь и шонтіс пель бокӧс. Код мортыдлы уна-ӧ колӧ. Верма вайны дозсӧ.

Ме петалі да пырті спирт колясъяса грелкасӧ.

— Мый — тані?! — шемӧсмис Люся.

— Тані... Грелкасӧ ӧд мортӧс шонтӧм вылӧ и лӧсьӧдлӧма.

— Но и йӧз! Но и йӧз! Кыдз сӧмын оз ылӧдчыны тайӧ пеж заразаыс вӧсна! — майшасис Люся, нёпкысьӧм бокъяса грелка малалігтыр.

— Гашкӧ, ӧні ми тайӧ заразасӧ юыштам? Мед личӧдыштны дойяснымӧс?

— Сӧмын не тайӧс! — скӧрысь горӧдіс ныв да котӧртӧдіс грелкасӧ ывлаӧ. Здук мысти бӧр пырис и ме жальпырысь казялі, мый грелкаыс увлань юра нин, разьӧм пробкаыс лётъялӧ кӧв йылас. Шурс шыбитіс грелкасӧ пельӧсӧ, пыраліс аслас чемоданӧ да судзӧдіс джынъялӧм коньяк доз.

— Со мый ми тэкӧд юыштам, а не эсійӧ пежсӧ. Ӧд сы вӧсна муртса-муртса эз джагӧдны тэнӧ...

— Люся, шӧвктугӧй тэ менам! — пӧся шуи ме.

— Кыдзи, кыдзи?

— Шӧвктуг, мися...

— Коньяк вӧснаыс? Да?.. Ёнасӧ эн радлы, сӧмын сё грамм... Но, уна вылӧ сё ветымынӧс. Кыдзи капитанӧс мездысьлы.

— Мездысьлы? Люся, ме жӧ висьталі тэныд...

— Чӧв-чӧв, ылӧдчан!

Коньяк бӧрад — а кисьтіс сійӧ пӧшти стӧкан тыр — менӧ тӧдчымӧн кокньӧдіс: голяӧй эзджык кут доймыны, кыдзкӧ сьӧлӧм вылын личалыштіс да быттьӧ и мудзӧй бырис. Буракӧ, оз весьшӧрӧ шуны, мый коньякыд — шонді, кодӧс йӧз — абу на тай йӧйӧсь найӧ! — велалісны лэдзны ас пытшканыс... Ме чайта, тадзи кымын жӧ думайтіс Аршын, кор юис ассьыс пайсӧ. Топалӧм чужӧмыс сылӧн, код вылын бритчытӧмысла кузякодь нин нюжалӧма шочиник еджгов ус-тош, пырысь-пыр вирсялыштіс, узьтӧмысла гудырмӧм синъясыс ловзисны, пондісны кыпыда югъявны. Ачыс Люся тшӧтш юыштіс кыпӧдысь-ловзьӧдысь винасӧ. И регыд мысти сылӧн лӧсьыдіник чужӧмыс кутіс кажитчыны меным помтӧм бурӧн. И кыдзкӧ вывті нин донаӧн да асӧн, сэтшӧм донаӧн да асӧн, мый ме весиг тӧждысянаа думышті: «Оз, оз сэсся вермы лоны сідзи, мед эськӧ сійӧ вӧлі кӧнкӧ меысь ылын! Ме кӧсъя аддзыны сійӧс быд лун!» Сэсся менам вежӧрын бара на вуджӧртіс Тамаралӧн мыгӧрыс, и ме, думысь, шыӧдчи сы дінӧ со кутшӧм кывъясӧн: «Тамара, тэ зэв шань нывбаба, тӧдӧмысь, ёна бурджык ме дорысь. Но тэа-меалы ӧтлаын мунны, буракӧ, абу кивыв».

Люсялы ми тшӧктім узьыштны.

Кор ми Аршынкӧд кыкӧн колим рубкаын, ме тупйи кубрик весьтса люк, ачым сувті штурвал сайӧ, а сэсся и висьталі, кыдзи-мый лыбис косьыс. Мыйӧн сӧмын Аршын кывліс Матевлӧн пеж ыршасьӧм йылысь, кыдзкӧ дзоньнас дрӧгмуніс, пондіс тіравны, кузьмӧс чужӧмыс, коді пырджык овлӧ шыльыдӧн да лӧньӧн, ме эськӧ шуи весиг, тӧждлун тӧдтӧм лӧньӧн, векыштчис ыджыд лӧглунысла да быттьӧ тыри зывӧктана руӧн.

— Гадина! — пиньсӧ йирыштӧмӧн шуис сійӧ. И шуис сэтшӧм гӧлӧсӧн, мый ме пырысь-пыр жӧ кылі, гӧгӧрвои, мый тайӧ кузь зонмыслӧн лӧнь сьӧлӧмын ӧнія здукӧ мунӧ-вӧчсьӧ биа пӧсь удж, коді, мед кӧть сійӧ оз дыр нюжав, унатор вермас вежны-бергӧдны.

Сёрни пантӧдз ме чорыда кӧсйи юавны Аршынлысь, кутшӧм лача кутӧ сійӧ Люся вылӧ. Но ӧні менам эз бергӧдчы кывйӧй юавны тайӧс.

И ми чӧв олім.

А вӧльнӧй свет вылас дзирдаліс нин гажа лун. Шонді югыдӧн сӧдзмӧдӧм лӧз енэжӧд кокньыдик еджыд парусъясӧн кывтісны шочиник кымӧрторъяс. Паныд пӧльтіс вочасӧн ёнмысь вой тӧв, коді быттьӧ кыдзисюрӧ гӧрис-путкыляліс паськыд ва веркӧссӧ. Бӧрвылын, важ моз кывзысигтыр, шлывгис-кыссис винёв тросъясӧн кӧртвомалӧм пур, гольвидзис лым еджыд кыддзӧн. Менам киясӧй зумыда кутісны штурвал, код пыр ме бура кылі миян ичӧтик корабль сьӧлӧмлысь личавтӧм вынӧн пессьӧмсӧ.

6

Час-мӧд мысти миян дінӧ кыпӧдчис Люся. Узьӧм бӧрад чужӧмыс сылӧн быттьӧ сӧстӧммыштӧма-банйыштӧма. Куимӧн ми нуӧдім «военнӧй сӧвет», кӧні видлавсис уліын кӧртавлӧм «мятежникъяслӧн» водзӧ лоанаыс.

— Вайӧ видламӧй ещӧ ӧтчыд бурӧн сёрнитны Матевыскӧд! — пӧся шуис Люся. Тайӧн сійӧ ёнакодь шензьӧдіс менӧ; веськыда кӧ шуны, ме чайтлі, мый ӧні капитанлӧн бырис нин став терпенньӧыс и сы сьӧлӧмын Матев дінӧ некутшӧм, милӧсьт сэсся абу. — Вайӧ ӧтвылысь бурджыка янӧдамӧй сійӧс! Ёсьджык-сатӧкджык кывъясӧн бытшкам сьӧлӧмӧдзыс! Мед нэм кежлӧ йиджас!..

— А оз-ӧ сійӧ думышт сэки, мый сы водзын бара на ыжъяс? — шуи ме.

— Мен кажитчӧ, ӧні сійӧ зэв ёна майшасьӧ. Гашкӧ, весиг полӧ, мый судӧдз вермас лоны, — нуӧдіс Люся ассьыс визьсӧ. — Сідзкӧ, сьӧлӧмыс ӧні сылӧн весассьыштіс лёксьыс, и бур кывйыд мӧрччасджык сыӧ.

— Прӧститам ӧні сійӧс, а веськалас вомас сё грамм, и ставыс вунӧ бара, — шуис Аршын. — И прӧститны татшӧмторйысь... — сэсся сійӧ ас кадӧ тшӧкмуніс.

— Кутшӧмторйысь? — капитан пырысь-пыр жӧ бергӧдчыштіс Колялань.

— Кывкутана удж вӧчигӧн юӧмысь да тышкасьӧмысь! — меным лои вештыны лишнӧй шуысь Аршын вылысь гым-чардсӧ. — Этша ӧмӧй тайӧ?

Капитан лыйыштіс менӧ сотысь видзӧдласӧн: сійӧ, дерт, казяліс, мый ми дзеблалам сыысь мыйкӧ. Сэсся и юаліс Аршынлысь:

— А тэ эськӧ мый вӧзйин, Коля?

— Судӧ сетны колӧ таысь! — чорыда шуис мӧдыс.

— Да тэ нӧ мый?! — ырсмуніс Люся. Бергӧдіс шӧйӧвошӧм чужӧмсӧ мелань — тайӧяс пӧ, буракӧ, ӧтикывъясьӧмаӧсь нин. — Юра, кыдз нӧ сідз?..

— Ме эськӧ мӧд ногджык вӧчи: ме эськӧ чеччӧді Матевсӧ овтӧм ді вылӧ, — шуи ме.

— Да тэ эн серав! Лючки сёрнит...

— Ме лючки и сёрнита: колӧ чеччӧдны сійӧс корабль вылысь.

— Да ӧд карӧдзыс матын нин коли! Рейсыс помлань воӧ...

— Буретш та вӧсна и колӧ чеччӧдны. Дерт, тайӧ ёна пыркнитӧдас... Но, ме чайта, мӧд ногыс оз позь. Быттьӧ кӧсъям кӧ ми сьӧлӧмсяньным отсавны Матевлы... Ме водзвыв артала: дерт, та бӧрын сійӧ вермас лоны миянлы некор миритчытӧм врагӧн; но вермас лоны и сідзи, мый сійӧ ачыс жӧ коркӧ аттьӧалас ставнымӧс миян чорыдлунысь.

— Но тайӧ жӧ вывті нин чорыд лоӧ! Ок, зонъяс, зонъяс... А думыштлінныд-ӧ ті сылӧн... висьысь гӧтыр йылысь? Мый лоӧ гӧтырыскӧд, кор мужикыс татшӧмнас, вӧтлӧмнас да сьӧлалӧманас, воас гортас? Кор висьталас, мый сыкӧд лои?

— Ме чайта, сійӧ эз на дзикӧдз выжывмы, мед эськӧ буретш ӧні висьтавлыны гӧтырыслы та йылысь, — шуи ме.

— Сідзкӧ, тэ он кӧсйы вежны кывтӧ?

— Ог.

— А тэ, Коля, мый шуан та вылӧ?

— Не кӧ сетны судӧ, то тайӧ медбура лӧсялӧ. Ме — за.

— Но тайӧ жӧ оз морт ногӧн ло! Вывтіасьӧм лоӧ!..

— А прӧститам кӧ, — друг пӧся шуис Аршын, — мый кутас думайтны юнга? Сійӧ кутас думайтны, мый Матев кодь йӧзтӧ некод нинӧм оз вермы вӧчны... Мый найӧ век кольӧны правӧсь, кӧть мый оз вӧчны... Ме ачым пыр на сідз думайтлі... Ӧнӧдз... А бур ӧмӧй, кор тадзи думайтан?..

Аршынлысь ме шоча на кывлі та кузьта сёрнитӧ. Сідзкӧ, голя помӧдзыс нин воӧма-чукӧрмӧма мортыдлӧн. А ещӧ шулӧны, мый гулюлӧн пӧ варыш гыж оз пет. Со и петны пондӧма...

Со кыдзи пондіс лоны. Буракӧ, ньӧти катер вылын на тадзсӧ эз вӧвлы — мед эськӧ кодӧскӧ экипажысь вӧтлісны-чеччӧдісны рейс помланьӧ нин.

Сӧмын вот кыдзи могмӧдны тайӧ чорыда шуӧмсӧ? Кор нӧшта корабльса командир некыдз оз кӧсйы ӧти кывйӧ воны?

— Медбӧръяысь юала: сідзкӧ, ті кыкнанныд сы вӧсна, мед чеччӧдны Матевӧс?

— Да!

— Юра, ме эг кут тӧдны тэнӧ! — Люсялы, буракӧ, усис тӧд вылас, кутшӧмӧн ме вӧвлывлі сплавконторалӧн комсомольскӧй конференцияяс вылын. Сэні ме пырджык дорйывлі мыжмӧмъясӧс, корлі небыдджыка мыждыны.

— Ме и ачым ачымӧс ог тӧд, — вочавидзи ме Люсялы. — Но ме сьӧлӧмӧн кыла: мӧд ногыс оз позь! Ме тэысь бурджыка тӧда Гертрудсӧ... Лэдз меным аслым помӧдз вайӧдны ставсӧ.

Люсялӧн шӧйӧвошӧм чужӧм вылын вӧлі сы мында шог да дой, мый сьӧлӧмӧй менам доймис-кырласис сы вылӧ видзӧдігӧн. «Гашкӧ, ӧні, тайӧ помтӧг кывкутана курыд здукас, сійӧ ыджыда каитчӧ, мый петіс миянкӧд рейсӧ?» — думышті ме мучитчысь нылӧс быд ногыс ошкиг-меліалігтыр.

— Ачыд, шуан, висьталан? — Пыдісянь петысь видзӧдласыс сылӧн сувтіс ме вылӧ, и тайӧ вежсьӧм видзӧдлассьыс ме эг нин казяв сӧмын на вӧлӧм дивитӧмсӧ да скӧралӧмсӧ. — А сійӧ кӧ оз кывзы? Ме на ӧд капитаныс...

— Ме висьтала став команда нимсянь и... капитан нимсянь тшӧтш.

— Но, сідзкӧ, лэччы... Сӧмын кыкнанныд лэччӧй!.. Ӧтнад эн мун, Юра... — усьӧм гӧлӧсӧн помаліс сійӧ.

Менам голяӧй гӧрддзассис курыд джаггӧрӧдӧн... Мый нӧ тайӧ ме понді вӧчны? Мый нӧ мучита нывсӧ дай ачымӧс?.. Гашкӧ, не лэччыны сюра сӧтана дінас? Мед олӧ кыдзи ӧнӧдз оліс? Мед и водзӧ йӧйталӧ, усьласьӧ йӧз вылӧ, кодкӧ, гашкӧ, миянтӧг сюрас, миянтӧг песовтасны сьылідзирсӧ?.. Кыдзкӧ-мыйкӧ вайӧдам пурсӧ, а сэсся зыктӧг-шумтӧг мунам сы дінысь мӧд катер вылӧ... Ачыс мунас ли... Ӧні кӧ тадзсӧ тшӧктыны сылы, оз кут водзсасьны... И сэки ӧти врагӧн этшаджык лоӧ му вылын...

Тадзи али мый, сӧтана пызь, вӧчны?!

Аршынкӧд лэччим уліӧ да разялім коньӧр «бунтовщикъяссӧ», кодъяс узьыштӧм бӧрад палялыштӧмаӧсь нин да вӧлі зымӧдчӧны-чужъясьӧны. Кымыньнад дырӧн куйлӧмысь чужӧмъясныс налӧн ёнакодь визьӧсьлӧмаӧсь да чукрасьӧмаӧсь. Кыкнанныс медводз сьӧлӧм бурмытӧдзныс нюжмасисны, ружтігтыр ӧвтчисны кияснаныс, сэсся Гертруд уськӧдчис папирос пачкалань. Ачыс ӧзтіс дай юнгалы мыччис.

— Чӧртъяс! — скӧравтӧг шыасис Матев миян дінӧ. — Крепыда ті миянӧс гартлӧмныд: ки ни кок ог вӧлі вермы вӧрзьӧдны. Мыйкӧ керим али мый кодалігад? А мый шуӧ эсійӧ, тшытшыбылкаыс? Дерт, кӧнкӧ, сійӧ тшӧктіс кӧртавлынысӧ? Лӧгыс, кӧнкӧ, ёна и петӧ ме вылӧ!

Сылӧн яндысьтӧм сёрниысь, нинӧм абусьыс Люсяӧс суклялӧмысь ме друг сэтшӧма чажниті-скӧрми, мый муртса-муртса эг сьӧлышт сылы пыктӧм-тшӧтяссьӧм няйт чужӧмас.

— Гера, тэныд ковмас эновтны миянлысь корабльнымӧс, — шуи ме сылы ньӧжмыда, но меным ковмис уна вын, мед эськӧ не лэдзны ас пытшкысь сэні чашйысьысь бушковсӧ. — Тэныд ковмас петны ӧні жӧ, карӧ вотӧдз. Тадз шуис команда.

— Ті нӧ мый, йӧйтӧдланныд менӧ? — шуис сійӧ воддза моз серамбанӧн. — Аддзӧмаӧсь, кодӧс йӧйтӧдлыны... Ті, бурджык, юнгаӧс, вай юнгаӧс повзьӧдлӧй тайӧн. — Шуаліс тадзи, но аслас посньыдик, юӧмысла пыктыштӧм синъясын, кодъясӧн зэлыда видзӧдіс ме вылӧ, эз этша вӧв тшӧтш и тӧждысьӧм: збыль али мый пӧ мыйкӧ лёктор вӧчи?

— Тэныд ковмас петны, Матев... — джӧмдаланаа шуис тшӧтш Аршын.

— И тэ тшӧтш сідзи жӧ кӧкан? Ті нӧ мый — збыльысь?

— Таысь збыльджыкыс оз овлы, — шуи ме. — Шуӧма, быттьӧ кӧрталӧма.

— А ме ог кӧсйы петны! — Матев вежис гӧлӧссӧ.

— Бурӧн он пет, лёкысь вӧтлам.

— А ті видлӧй. Садьтӧм кодтӧ лӧсьыд вӧлі кӧртавлыныд-а.

— А мый нӧ — видлам, — чорыда шуи ме. — А помӧдз кӧ лӧгӧдан, ми вермам на и висьтавны сплавконтораын да ещӧ ӧткымынлаын ставсӧ, мый тані лои.

— Да мый нӧ вӧлісӧ?! Мый ті нетшканныд менсьым сювйӧс?!

— А тэ быттьӧ он и помнит?

— Да збыльысь ог помнит, Юра! Будь проклят, помнита кӧ мыйкӧ! Сӧмын кутшӧмкӧ пессьӧм ру пыр моз помнитышта...

— Бур пессьӧм! Аддзан, ме сёрнитны ог вермы! Голяӧс, буракӧ, песовтін.

— Мыйысь нӧ ставыс лои? Менам некутшӧм лёклун эз вӧв тэ дінӧ! Чесьтӧн шуа!

— Тэ кӧсйин мырдӧнавны капитанӧс.

— Сӧра-ан?! — Гертрудлӧн ме вылӧ видзӧдысь синъясыс кутісны чашкавны, сэсся наын быттьӧ кынмис шемӧс. — Сӧра-ан?.. — Шемӧсӧн тырӧм синъясас сылӧн друг мыйкӧ дрӧгнитіс и ме пырысь-пыр жӧ шуи аслым, мый сылы ӧттор-мӧдтор уси тӧд вылас.

— Тэ вай эн лэдзчысь коньӧр улӧ! Тэ зэв бура ставсӧ помнитан. Лӧсьӧдчы. Ми огӧ вермӧй сэсся видзӧдны тэ вылӧ...

Здук кежлӧ пуксьылӧм чӧв-лӧньсӧ виччысьтӧг торкис юнгалӧн сыркмунӧм-лӧвтыштӧмыс. Сійӧ пукаліс кияс вылас юрсӧ ӧшӧдӧмӧн да коньӧр моз дёрнитчывліс став тушанас.

— Кӧть мый кер, ог помнит, Юра! — чегсис сёрнинас Гертруд. — Спирт дозсӧ пӧшти ӧтнам ставсӧ юи... Уна-ӧ колӧ этайӧ зырымбедьыслы?.. Збыль али мый сэтшӧмтор кӧсйи керны?.. Ок-ок-ок!.. Пеж винаыд кыдзи йӧйтӧдлӧ ми воктӧ... Он жӧ ӧд чеччӧд, татчӧдз нин воим да?.. Ме тай нӧ тэнӧ век на другӧн лыддьылі... Коднад мыйыс оз овлы да!..

— Гера, тэ дзикӧдз вельмин... Дзикӧдз! Тырмас сэсся кодалӧмнад посйысьны! Тэ этштӧ эн понды тӧдны... Меным кутіс лоны яндзим, мый тэ менӧ другӧн шуан... Весась корабль вылысь!

— Юра, меным ӧні и аслым зэв яндзим, мый сідзи лоис!.. Шонты пель вужӧс!.. Таляв... Кыв ни джын ог шу... Но эн вӧтлы катер вывсьыс!.. Тайӧ жӧ позор!

— Эг ме ӧтнам тадзсӧ шу...

— Аршыныд тэнсьыд кывзысяс...

— Велалін пон туйӧ пуктыны Аршынтӧ, да?! — виччысьтӧг яра горӧдіс Коля. — Велалін?! А ме ӧд морт жӧ! Кылан, морт!

Матев весиг шӧйӧвошліс Аршынлӧн ыззьылӧмысь, сійӧ, дерт, эз виччысь Колясянь татшӧм вувзьысьӧмсӧ. Сэсся шогпырысь шуис:

— Неужели ме тэныд нинӧм бурсӧ эг вӧч, Аршын? А? Быттьӧ тай нӧ и пароход новлӧдлыны велӧді. Уна-ӧ нӧ тэ тӧдін, кор миянӧ воин? Куш сӧмын дизель мыйтакӧ тӧдыштін...

— Этшаник бурыскӧд тэ быд лун оскорбляйтін менӧ, неморт туйӧ пуктін. Вина юны велӧдін...

— А мый нӧ либӧ водзджык та йылысь эн висьтавлы?

— Ладнӧ, Гера, — орӧді ме налысь сёрнисӧ, — вай бурӧн чукӧрт чемодантӧ. Кыв миян шуӧма и вежны ми сійӧс огӧ кӧсйӧй...

Начальстволы вермам висьтавны, мый висьмин да кывтігкостіыд ковмис чеччыны больничаӧ, — шыбиті ме вӧйысьлы гез пом.

— Ох-хо-хо! — гажтӧма ышловзис Матев. — Этадзи тэ пондін вежсьыны баба вӧсна, Юра? Кутшӧмкӧ тшытшыбылка вӧсна?.. Кутшӧм синъясӧн нӧ эськӧ ме гортӧ пыра, вӧтлан кӧ пароход вывсьыс?

Меным вӧлі сьӧкыд нуӧдны тайӧ сёрнисӧ, а нӧшта сьӧкыдджык видзӧдны Гертруд вылӧ: сылӧн чукрасьӧм-нямрасьӧм туша-рожаыс, каитчысь-майшасьысь чужӧмыс сідзи и нормӧдісны сьӧлӧмӧс, и менам кӧнкӧ зэв матынӧсь вӧліны кывъяс: «Да лешак тэкӧд — кольччы!»

Со кытчӧдз воис Гертрудыс. А ӧд сыысь эськӧ вермис лоны прамӧй морт. Вермис лоны!.. Но сідзи нин тай со пуксис сылӧн олӧмыс: челядь дырсяньыс, сійӧ зарни кадсяньыс, кор мортлӧн сьӧлӧмыс медся сӧстӧм, кор сійӧ медъёна кылӧ сы дінӧ быд инмӧдчылӧм, — сійӧ ылӧ кольӧм кадсяньыс кыдзкӧ музгыльтчис-песовтчис сылӧн олӧмыс да и пондіс исковтны-гӧгыльтчыны кыдзсюрӧ да кытчӧ веськалӧ...

Ставсӧ тайӧс ме вӧлі бура гӧгӧрвоа. Но не омӧльджыка ме вӧлі гӧгӧрвоа и мӧдтор: ӧні кӧ ме дзикӧдз норма да небзя сьӧлӧмӧн, то сылӧн, менам ёртлӧн, увлань исковтӧмыс оз дыр кежлӧ дугдыв, кыдз шуис нин Аршын, вомас вина веськалӧм бӧрын сылӧн ставыс бӧр вунӧ. А миян чорыд приговорным, гашкӧ и, збыльысь отсалас сылы. Гашкӧ, татшӧм вӧвлытӧмторсьыд сылӧн сьӧлӧмыс, коді, буракӧ, нитшсялӧма нин юӧмсьыс да йӧз вылын ыджыдалӧмсьыс, пыркнитчас-вӧрзяс сэтшӧм ёна, сэтшӧм вынӧн, мый мортыс весьӧпӧрлас да кутас корсьны-бӧрйыны олӧмсьыс мӧд, косджык да лӧсьыдджык туй, коді эськӧ мед эз пырт пемыд козъя вӧрӧ, а вайӧдіс гажа кыпыд ягӧ.

Кузя нюжалӧм сёрнитчӧмъясным миян, буракӧ, петкӧдісны капитаннымӧс ас паскалльӧ вывсьыс. Сійӧ чукӧстіс рубкаӧ Аршынӧс да ачыс лэччис уліӧ. Нывлӧн тӧждысьысь синъясыс юасянаа гӧгӧртӧдісны миянӧс: Матев зумыша пукаліс топчан вылын, а ме, киясӧс зепъясӧ сюялӧмӧн, сулалі пызан мӧдарын. Гертруд кыпӧдіс дженьыда шырӧм сьӧкыд юрсӧ Люсялы воча да, буракӧ, асьсӧ мырдӧналӧмӧн моз шуис сылы:

— Сідзкӧ, милӧсьт абу тіян?.. А ме чайтлі, небыдджыкӧсь ті... Вывті нин бурӧн шусянныд да... Морт вӧсна сулалысьясӧн... А тані со гӧтырлӧн медбӧръя лун-вой... Ме, мед юысь да лёк морт, и то эськӧ небзи татшӧминад...

Люся сулаліс вежсьӧм, кабала кодь еджыд чужӧма. Со сійӧ ойӧктӧмӧн моз кызӧктыштіс, и ме сьӧлӧмӧн кылі: ӧні сійӧ шуас мыйкӧ сэтшӧмӧс, мый бӧрын став миян водзвыв сёрниясным, став кӧсйӧм-шуӧмъясным лоӧны весьшӧраӧсь. И ме пановті капитанӧс:

— Гера, тэныд ковмас петны катер вылысь.

Капитанлӧн кельыд чужӧмыс ыпнитіс-гӧрдӧдіс, сійӧ ранитчӧм юсь моз дернитчыліс места вылас, чепӧсйыштліс меланьӧ, сэсся шурк-шарк бергӧдчис да уськӧдчис аслас каютаӧ, клоп пӧдлаліс ас бӧрсяыс ӧдзӧссӧ. Здук мысти сэні кыліс сьӧкыда грымгысьӧм-усьӧм, буракӧ, ныв пыригмозыс шыбитчис топчан вылас.

— Буракӧ, зільӧ петкӧдлыны, мый абу на жӧ дзик сьӧлӧмтӧм, — шуис Гертруд капитан бӧрся пӧдласьӧм ӧдзӧс вылӧ шензьӧмӧн сорӧн видзӧдігтыр.

— Быдӧн кӧ эськӧ вӧлі сылӧн кодь сьӧлӧма... — Меным вӧлі сьӧкыд сёрнитны, меным окота вӧлі уськӧдчыны Люся бӧрся да меліа шыльӧдӧмӧн-малалӧмӧн бурӧдны-такӧдны сійӧс.

— А тшытшыбылкаыс тэнӧ бура кӧртвомалӧма, — дойдаліс-сёрнитіс Гертруд, — бӧж дорсӧ нювны велӧдӧма... Эз кӧ эськӧ ӧд, сэтшӧма эн звермы сы понда...

— Сыысь, мый тэ кӧсйин вӧчны, лыйлӧны на йӧзӧс! Кыдз тэ он гӧгӧрво тайӧс?! Тэ жӧ вермин нывсӧ нэм кежлӧ немортӧн вӧчны...

— Сійӧс, небось, тэ жалитан? Нювсигадтӧ, дерт... Сулав, а кыдз нӧ либӧ Аршынушконым миян? Кыдз нӧ сыкӧдсӧ ті ладмӧдчинныд? Сійӧ тай нӧ, кор ми ӧтлаынсӧ юим, синваӧн вӧлі мыссьӧ да шуӧ: радейта пӧ капитаншаӧс. Ачыс пӧ сійӧ, ме вылӧ меліа видзӧдӧ и... Кыдз нӧ либӧ юканныд? Али ӧтвылысь?.. Кыдзи, шуан тай, ме кӧсйылі?..

— Пӧдлав пеж вомтӧ! Мый весьшӧрӧсӧ ныв вылас каттьысян! Кӧсъян кӧ тӧдны, сійӧ водзсяньыс эз кӧсйы, мед тэнӧ чеччӧдны. Кӧсйис бурӧн ладмӧдны. — Сэсся ме личӧдышті гӧлӧсӧс да содті: — Нинӧм оз тӧд сійӧ и тэнад лёк кӧсйылӧмыд йылысь.

— Сӧра-ан? — шемӧсмис Гертруд.

— Мый бурыс меным сӧрӧмсьыс.

— Сідзкӧ, ставсӧ тайӧс ачыд тэ думыштін? Тэ нӧ мый — кӧсъян лоны меным нэм кежлӧ врагӧн? — Матевлӧн чорзис гӧлӧсыс, векньыда дзулъялысь синъясыс пондісны быттьӧ розьӧдны менӧ. Ме быдсӧн йӧжгыльтчылі сылӧн сотысь видзӧдласысь да ӧти здукӧн зэлалӧм ыджыд сьӧкыд тушаысь, кодлысь вынсӧ да ярлунсӧ ме бура нин тӧді. И пырысь-пыр жӧ менам шогпырысь думыштсис, мый водзӧ вылӧ меным, буракӧ, не ӧтчыд на ковмылас дрӧгнитлыны ме вылӧ лӧгалысь тайӧ ӧшкыскӧд паныдасигъясӧ, торйӧн нин паныдасьӧмыс кӧ лоӧ пемыд войӧ... Но, кыдз шуласны, бӧрвылысь став посъяссӧ вӧлі нин сотӧма, и бӧрыньтчан туй менам эз вӧв.

— Ме некор эг кӧсйывлы и ог кӧсйы лоны тэныд врагӧн. Ме абу на йӧй... Ме тӧда, мый лоӧ кӧ тадзи, сэки меным ёна бурсӧ нинӧм виччысьны. Но та вылӧ видзӧдтӧг, ме век жӧ чорыда шуа: тэныд ковмас петны корабль вылысь!

— А ӧд ми вермам на и паныдасьлыны тэкӧд мӧдлаын. Кор тэ дор сулалысьыд этшаджык лоӧ.

— Вермам, дерт. Ме жӧ ог шу, мый ог кӧсйы сэсся паныдасьлыны... Кӧть и таладор югыдыд паськыд. Ме кута бурджыка лӧсьӧдчыны татшӧм паныдасигкежлас.

Миян видзӧдласъяс вочаасисны. И мен кажитчис, мый налӧн вочаасянінын сявкнитіс югыд би, и кыліс тшӧтш гымлӧн йиркнитӧмыс.

Ме вӧлі нин выліын, палуба вылын, кор недыр мысти капитан бӧр сувтіс штурвал сайӧ. Ныв вӧлі лӧньӧма нин. Сӧмын тай пырджык серамбана гожъялыштӧм чужӧмыс лоӧма кыдзкӧ стрӧгджыкӧн, и быттьӧ неуна гӧрдӧдыштӧмаӧсь син доръясыс. Гашкӧ и, бӧрдыштіс...

— Юра, кӧн нӧ Васяыс дзебсясьӧ? — юаліс капитан. — Сыкӧд ӧд колӧ жӧ сёрнитыштны.

Юнгаӧс ме аддзи моторнӧйысь, меддзескыд пельӧссьыс, сійӧ вӧлі пидзӧсчанясьӧма заправитчан ведра весьтӧ да гырксӧ гугӧдтӧдз вукъялӧ-восӧ. Коньӧрӧс, дерт, пӧкмелляыс вӧдитіс. Мортыд вӧлі дзоньнас лесмунӧма, лоӧма пыдзыртӧм ветьӧк кодьӧн, чужӧм вылас эз вӧв ни ӧти вир чут. Синъяссӧ дзебигтыр сійӧ ӧдва-ӧдва кыпӧдчис трап кузя.

Васялы, тӧдӧмысь, сьӧкыд вӧлі не сӧмын пӧкмелляысь, ёна сьӧкыдджык сылы, буракӧ, вӧлі сьӧлӧм доймалӧмсьыс. Ӧд мортыдлӧн первой рейссянь жӧ эз со лючки-ладнӧ кут артмыны.

Гортсьыс мӧдӧдчигӧн сійӧ, дерт, ёна надейтчис Матев вылӧ, кӧнкӧ, чайтіс, мый Гертрудлӧн ён борд улын кокньыдджык сылы лоӧ: кывзысьны пӧ кута, кӧть мый тшӧктасны, кута вӧчны. Медтыкӧ сьӧмыс унджык воас, медтыкӧ батьыслы бурджыка отсыштны керканысӧ паськӧдны. А тані, видзӧд, со кыдзи кутіс артмыны. Сылысь нырщиксӧ, кодлы сійӧ помтӧг эскис да код моз, гашкӧ и, кӧсйыліс лӧсьӧдны ассьыс олӧмсӧ, — тайӧ вына мортсӧ со пӧрӧдісны. А сыкӧд тшӧтш и ачыс сійӧ, Васька Чудов, тшӧтш мыжмис-сюрис. Гашкӧ и, код тӧдас, кутшӧм мыж на тшӧтш вӧчис, ӧд нинӧм оз помнит, мый лои...

Вермас лоны, Вася ӧні думайтіс сы йылысь, мый ен югыдыд тай вӧлӧма абу дзик сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн тыдалӧ бать-мам дінсяньыд. Сэні, вӧлӧм, колӧ не сӧмын ас вӧснаыд пессьыны, но тшӧтш и ёна думайтны тэнӧ кытшалысь йӧз йылысь, налӧн оласног йылысь; колӧ, вӧлӧмкӧ, кужны тӧдмавны, мый жӧ олӧмас бурыс да мый лёкыс, а сэсся и сувтны кодарланяскӧ, быть дорйыны кодсӧкӧ.

— Вася, — шыӧдчис коньӧр моз сулалысь юнга дорӧ капитан, — тані ӧткымынӧн корӧны чеччӧдны тэнӧ аслад юысь другыдкӧд овтӧм ді вылӧ. Мый тэ шуан та вылӧ?

Вася мырдысьӧн моз нюмъёвтіс. Сійӧ, дерт, казяліс, мый сыкӧд сёрнитӧны оз нин сэтшӧм чорыда, кыдзи Матевкӧд, мый весиг со шутитыштӧны на; сійӧ мыйтакӧ збодермыштіс да воча юаліс капитанлысь:

— А мый ми сэні кутам сёйны?

Сылӧн воча кывйыс вӧлі зэв виччысьтӧмӧн и ми ставӧн — Аршын тшӧтш тані вӧлі и — гажаа серӧктім.

— Мый сюрас! — шуис Люся. — Ковмас Робинзон моз медводзсяньыс заводитны. Кымынкӧ нянь тусь сетам...

— Сёяныд кӧть и этша лоӧ, — шуи ме, — сы пыдди прӧст кадыд уна лоӧ: пӧттӧдзныд позяс думайтны олӧм йывсьыд.

— Кадыдтӧ лоӧ, — водзсасьтӧг нюмъяліс Вася. — Сӧмын ӧд тшыг кынӧм вылад омӧля жӧ думайтсьӧ...

— Кывзы, Вася, — шуис капитан. — А ми кӧ тэнӧ некытчӧ огӧ чеччӧдӧй, тэнад артисталӧм вылӧ видзӧдтӧг кӧ колям катер вылӧ, кыдзи тэ водзӧсӧ кутан овны-уджавны?

Юнга эскытӧма да тэрыба гӧгӧртӧдіс миянӧс синъяснас, кыйкнитліс наӧн менам юр вылӧ, кытчӧ сійӧ лӧсыштіс ведрӧвӧй кастрюляӧн, да шуис:

— А татшӧмторсьыд позьӧ не чеччӧдны?

— Кодсюрӧӧс, гашкӧ, и позьӧ, — эскӧданаа шуис капитан.

— А тэ, Юра, он кут лӧгавны ме вылӧ? Юрад пӧ тай сотсьӧма да... Дизель йывсьыд бара кутан висьтавлыны?

— Тэнад сӧтӧмыд меным — ном курччӧм! — кыдз верми кыпыдджыка шуи ме. — Талун жӧ вунас... А сёрнитны кӧ дизель кузя, то... то ме кӧсйыся вӧчны тэысь класснӧй механикӧс.

— Да-а?

— Да! Дерт, пондан кӧ быттьӧ ачыд тшӧтш сьӧлӧмтӧ сетны.

— Сідзкӧ, ме мӧвпыштла.

— Мӧвпав, мӧвпав! — сералігтыр шуис Люся. — Кор юрад воас лӧсьыдджык мӧвп — шыӧдчы. Вӧч миянлы сэтшӧм милӧсьт — шыӧдчы...

Ме вӧлі кӧсъя лэччывны видзӧдлыны Матевлысь лӧсьӧдчӧмсӧ, но сэки Люся горӧдіс:

— Свистать всех наверх!

— Мый нӧ лои? — повзьӧмӧн юаліс юнга. — Бара али мый насосыд?..

— Понгорт полой!

Юнгалы, дерт, нинӧмтор эз висьтавны тайӧ кывъясыд. А Матев, капитанлысь татшӧм командатӧ кывлӧм бӧрын, тшӧтш тэрыба петіс выліӧ. Сы вӧсна мый Понгорт полой бур кылӧдчысьӧс оз вермы кольны веськодьӧн, сійӧ, торйӧн нин ӧнія моз тӧла дырйи, шутитны оз радейт.

Гӧгӧр — помтӧм-дортӧм ва. Ыргӧ кӧдзыд вой тӧв, нӧбӧдӧ-нуӧ тайӧ мореӧдыс свинеч кодь сьӧкыд гыяс. Некӧн некутшӧм берег оз тыдав, сӧмын тай со шочиника сулалысь столбъясӧн ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс тӧдчӧдӧма, кӧні колӧ лоны берегъясыслы. Юыс тані зэв крута кежӧ шуйгавыв и лӧптӧн зумыда тыртӧм полойыс друг лоӧ водзад. Буракӧ, Сыктылыс коркӧ таті визувтлӧма веськыда, но сэсся друг быттьӧ мыйыськӧ повзьӧма да чепӧсйӧма боквыв. Гожӧмнас тыкӧлаӧ пыраніныс дзикӧдз косьмывлӧ, а ӧні паськыд ваыс медводзын сэтчӧ и швачкӧ да ыджыд вынӧн ыльгӧ-визувтӧ веськыда. Миянлысь пурнымӧс, дерт, сэтчӧ жӧ нӧбӧдӧ, торйӧн нин сы вӧсна, мый тӧлыс тані инмӧ миянлы мышсяньным моз.

Кытчӧдз позьӧ, содтӧма газ. Сьӧд тшынӧн сьӧласигтыр эргӧ-мургӧ дизель, ёна зэвтчӧмысла суднолӧн корпусыс вӧвлытӧма сырмӧ-тіралӧ.

«А тані кӧ буретш чуктӧ крыльчатканым?» — тайӧ ковтӧм мӧвпсьыс менам ыркмунліс морӧсӧй. Ме лэччи машиннӧйӧ да тэрыба малалі доймылӧм насоснымӧс: сійӧ вӧлі кӧдзыд, вывсяньыс вазьӧма, сідзкӧ, лючки на уджалӧ. Ыджыд дизельным рӧвнӧя да мавтаса грымгис-пессис тыдавтӧм сьӧлӧм-поршеньяснас аслас вынлӧн, аслас позянлунлӧн медвылі тшупӧдас — ӧти минутӧ валлӧн бергӧдчӧм лыдыс матысмис куим тысячалань. Вӧлі неуна шуштӧмкодь кывзыны ыджыд вына, маслӧ руа шоныдӧн ӧвтысь машиналысь места вылас татшӧм «котӧртӧмсӧ», но такӧд тшӧтш менам сьӧлӧмӧй кутіс лоны и кыпыдджыкӧн, сӧнъясӧй быттьӧ вынаджыкӧсь лоины да быттьӧ ӧтлаасисны машиналӧн кӧрт мускулъяскӧд. Кажитчис, мый машиналӧн да мортлӧн татшӧм ӧтлаасьӧмыс вермас венны ставсӧ.

Ас паскалльӧ вылӧ воӧм бӧрын ме бӧр петі выліӧ. Миян ичӧтик корабльным ружтіс-кыскис асныра пурйӧс шуйгавыв, а мӧдыс некутшӧма эз кӧсйы кывзысьны, синтӧм гут моз сідзи и пырис полойӧ. Лёк тӧв, тыртӧм катьмешӧс моз, нӧбӧдіс катернымӧс. Эз кывзысь руль...

— Лӧм вайлӧй, лӧм! — друг горӧдіс Матев. Сэсся сійӧ, киас кузь лӧма, чепӧсйис катер бӧжлань, увсяньыс бертовтіс лӧмнас буксирнӧй трос да мый вынсьыс пондіс чепӧстыны-бергӧдны тадзи суднолысь бӧжсӧ. Выныштчӧмысла сылӧн ёна гӧрдӧдіс ыджыд чужӧмыс, дженьыд голяас пыктісны сӧнъясыс. Ме уськӧдчи сылы отсӧг вылӧ.

— Вай газуйт ещӧ! — горӧдіс Гертруд.

Ок, ёна жӧ бур машина буксирнӧй катерыд! Видзӧдлан сы вылӧ бокисянь — нинӧм быттьӧ сэтшӧм-татшӧмыс абу, омӧлиник утюг кодь и эм. А вот выныштчас да асныра ӧш моз пондас деритны-кыскыны — ыджыд корабльлы оз сетчы! А кор жӧ сійӧс ышӧдӧны Люсялӧн да Матевлӧн кодь кияс, кодъяс тӧдӧны асланыс кӧрт вӧвлысь став, весиг медся ичӧт, позянлунъяссӧ, — сэки сылы и доныс абу!

Ми лючки-ладнӧ ордйӧдім Понгорт полойтӧ.

Сӧмын менам сьӧлӧмын эз вӧв радлуныс. Сы вӧсна мый пыр матысмис и матысмис сійӧ повзьӧдчана здукыс, кор меным ковмас шуны аслам вӧвлӧм капитанлы, бур сяма уджалысьлы да йӧз вылын ыджыдалысь вина гаглы сьӧкыдсьыс-сьӧкыд кывъяс: «Но, ӧні сэсся тэныд кад нин и петны». Ме вӧлі сьӧлӧмӧн кыла, мый ӧні тайӧс шуны меным лоас сё пӧв сьӧкыдджык. Сы вӧсна мый Понгорт полойын Гертруд бара на бур ногӧн петкӧдліс асьсӧ, мыйӧн не этша лӧньӧдіс менсьым сідз нин кусны заводитӧм лӧгалӧмӧс.

Мый нӧ вӧчны?

Кутшӧм сьӧкыд, кутшӧм помтӧм сьӧкыд, вӧлӧм, йӧз олӧмнад пудъясьны! Кутшӧм ыджыд кывкутӧм ӧшйӧ сэки сы вылӧ, коді мыйкӧ да мыйкӧ вӧсна друг лоӧ мӧд морт вылын, ас кодьыс жӧ морт вылын судьяӧн.

— Юра, гашкӧ, ӧні огӧ нин вӧтлӧй мортсӧ? — шуис меным Люся. Сылӧн мича бур синъясын вӧлі сы мында майшасьӧм, сы мында сьӧлӧм дой, мый на вылӧ видзӧдігӧн ме муртса эг ойӧкты.

— Люся, бур нылӧй, ме гӧгӧрвоа тэнӧ... Зэв бура гӧгӧрвоа!.. Ме ачым не этша жӧ мучитча... И ми кӧ эськӧ вӧлім тэкӧд кыкӧн, эз кӧ эськӧ вӧвны миянкӧд Вася-матрос да Аршын, то ме эськӧ, гашкӧ, и вежи ассьым кывйӧс. Ӧні жӧ ме ог вермы...

— Ок, Юра, Юра! Сьӧкыд тай вӧлӧм тіянкӧд, мужикъяскӧд...

Здук-мӧд мысти Матев воис миян дорӧ. И лӧня юаліс:

— Мый нӧ, лӧсьӧдчыны меным?

Но сылӧн гӧлӧсыс эз ылӧдлы менӧ аслас лӧньлуннас: сэтысь ме кылі и кустӧм на скӧрлун, и полӧм, мый сюра сӧтанаясыд и збыльысь чеччӧдасны, но тшӧтш и надея, мый зырымбедьясыд неуна йӧйталыштісны, а сэсся и дугдісны нин ворснысӧ.

— Да, лӧсьӧдчы дась югыднас, — ӧдйӧджык шуи ме, мед пановтны падъялысь Люсяӧс.

— Пасибӧ, бур друг.

— Нинӧмысь.

Аршынкӧд кыкӧн чӧла лэдзим ва вылӧ пыж — Вася-матрос эз тыдав выліын, — Матев, мыш саяс вещмешӧка, первойӧн лэччис сэтчӧ. Сійӧ тэрмасьтӧг пуксис сынысьлӧн пуклӧс вылӧ, но кутчысьны пелысъяс дінӧ, дерт, эз тэрмась: сійӧ пуксис мелань мышкӧн. Сылӧн паськыд, неуна мышкыра туша вылӧ видзӧдлӧм бӧрын менам сьӧлӧмӧй песовтчис морӧсын, и пырысь-пыр жӧ юрӧ воис мӧвп: «Гашкӧ, не петны сыкӧд ӧтнамлы? Аршынӧс тшӧтш чукӧстны?» Но кыдзкӧ-мыйкӧ вені ассьым повзьӧмӧс: мися, тадзи кӧ вӧча, Матевыд, дерт, пырысь-пыр жӧ казялас, мый ме пола сыысь — а полысьыдкӧд, кыдзи тӧдса, век на кокньыдджык вӧвлі сёрнитны, — и ме тэрмасьӧмӧн пукси пыж бӧжӧ да понді сынны джуджыд кыркӧтшлань, кодлӧн юрйылын рудӧдісны сиктса керкаяс.

Меным окота вӧлі медбӧръяысь висьтавны вӧвлӧм капитанлы сы йылысь ассьым думъясӧс и сынігмоз ме висьталі сылы со мый:

— Гера, тэ верман думайтны ме йылысь, мый тэд колӧ. Но ме тэныд нӧшта ӧтчыдысь шуа: сійӧс, мый ӧні ме вӧча, вӧча сӧмын тэныд бур вылӧ. Ме ог нин лӧгав тэ вылӧ, ог мыйыськӧ косӧд водзӧс. Ме сӧмын кӧсъя, мед ӧнія лоанаыс ёнджыка вӧрзьӧдіс тэнӧ, сьӧлӧмӧдзыд дыр кежлӧ мӧрччис... Сувтовкерлы да бурджыка думыштлы аслад олӧм йылысь. Кыдз шуласны, перйыв ассьыд душатӧ да бокисянь сюсьджыка видзӧдлы, тӧдмав, мый сэні вӧчсьӧ, лючки-ладнӧ-ӧ сэні, да вочасӧн заводит весавны сэтысь дыр кадӧн чӧжсьӧм сімсӧ. Тэ жӧ ён морт, абу йӧй морт!.. Тэ верман тайӧс вӧчны!..

Гашкӧ, и олӧмас кодкӧ ёна мыжа тэ водзын, гашкӧ, и ас кадӧ тэнӧ эз сяммыны веськӧдны колана туйӧд... Мый сэсся вӧчан! Важтӧ он бергӧд. Олӧм воястӧ, пластинкаӧс моз, бӧр он каттьы да он заводит ворсны выльысь... Тані аслыд ковмас выныштчывны!.. Некутшӧм мути тэныд оз вермы отсавны, он кӧ тэ ачыд босьтчы бурмӧдны асьтӧ. А овнытӧ кызь кӧкъямыс арӧссяньыд дыр на ковмас. Ок, дыр на ковмас!..

Гертруд эз шу кыв ни джын. Сійӧ весиг эз видзӧдлы, эз бергӧдчыв мелань. Мыйӧн сӧмын пыж ныр зургысис берегӧ, сійӧ вынысь йӧткыштчӧмӧн чеччыштіс му вылӧ, мыйысь пыжным ызгысис-чепӧсйис бӧрвыв. Ён пельпомъяса да паськыд мышка, код вылын зэв ичӧтикӧн кажитчис вещмешӧкыс, Матев ньӧжмыда тувччаліс сьӧкыд кокъяснас муртса вежӧдны заводитӧм ласта вывті.

Кытчӧдз тыдаліс, сійӧ сідзи эз и бергӧдчыв.

Менам дзикӧдз дзугыльмис сьӧлӧмӧй, пондіс весиг шогӧдны. Ме петі берегӧ, пукси важ, сьӧдасьӧм бона вылӧ да шогпырысь куті видзӧдны ва вылӧ. Юрын жуисны мисьтӧм мӧвпъяс.

Медъёна меным окота вӧлі уськӧдчыны вӧтӧдны Гертрудӧс, вынысь тапнитны сылы пельпомас да гажаа шуны:

— Тырмас скӧравнытӧ, зонмӧй! Видзӧдлы гӧгӧр — олӧмыс кутшӧм мича! Сӧмын вай корсям сэтысь бурджык туйяс...

Кыркӧтш заводитчанінын вӧлі ыджыд вабергач. Сэні тувсов гудыр ваыс став аслас ыджыд выннас лёкысь чашйысис-гартчис, и зэв ыджыд сьӧд воронкаяс, дурпоп моз бергалігтыр, розьӧдчисны-пырисны ва пыдӧслань. Со ӧти татшӧм воронкаӧ веськаліс важ кер, ыджыд вынӧн гӧгралысь ваыс чагйӧс моз кватитіс сійӧс, пескыльтіс, сувтӧдіс чатӧрӧн да дзум сюйис пыдӧстӧм йирӧ.

Мыйта выныс вабергачыслӧн! А ӧд кор миян сьӧкыд пурным муніс сы вывті да буракодь лямӧдліс-шыльӧдліс, сэки сійӧ быттьӧкӧ и бырліс. Но мыйӧн сӧмын пурным ылыстчис, йӧй визувъясыс бӧр шашаритчисны-кутчысисны ӧта-мӧд дінаныс да, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, важ моз пондісны чашйысьны-гартчыны.

Мый дінӧ дыр кад чӧжӧн велавсьӧма, ӧтчыдысьнад сьӧкыд вежнытӧ!

Абу-ӧ тадзи жӧ и Гертрудыслӧн? Ӧд сылӧн сьӧлӧмын, олӧмас кутшӧмкӧ тырмытӧмторъяс вӧсна чукӧрмӧмаӧсь жӧ лёк визувъясыс, кодъяс песӧны-гӧгрӧдлӧны мортсӧ, кыдз налы колӧ.

Вермас-ӧ Матевыс личкыны-шыльӧдны ас пытшсьыс ичӧтсяньыс лоӧм тайӧ вабергачсӧ? Сьӧкыд сылы лоӧ. Но меным век жӧ чайтсис, мый вермас.

Тайӧ мӧвпъяссьыс менам сьӧлӧмӧй быттьӧ и личмуныштіс, ас выяс воыштіс. Ме бӧр пукси пыжӧ да уськӧдчи суӧдны буксирнымӧс, кодӧс кужысь киӧн нуӧдіс Люся-капитан.