БӦРЙЫСЯН ЛУНӦ

Юрсиктса клубын да сы гӧгӧрын йӧзыс жуӧмӧн жуӧ. Бӧрйысян луныд да, томъястӧ ли олӧмаджык войтыртӧ мый нин шуан, весиг пӧрысь пӧль-пӧчьяс мича паськӧмӧн вӧччӧмаӧсь, дзик быттьӧ ыджыд гаж вылӧ локтӧмаӧсь. А кыдзи нӧ? Бӧрйысьӧмыд и збыльысь тӧдчана гаж, праздниксьыс на праздник. Ӧд талун бӧрйӧны районса юралысьӧс, коді сэсся кутас ыджыдавны быдса нёль во, а гашкӧ, и дырджык, мӧдысь на кӧ, шуам, бӧръясны.

Шемӧсыд босьтӧ: ӧкмыс кандидат ӧти пуклӧс-трон вылӧ пуксьыны кӧсйысьыс. На лыдын и вӧвлӧм нин юралысьяс, и сэтшӧмъяс, кодъяслӧн вом дораныс мам йӧлыс на абу косьмӧма. И ставлы окота район «карабӧн» рулитыштны. Бӧрйысьӧм водзвылас йӧзкӧд аддзысьлігӧн тай быдӧн ошйысис, менӧ кӧ пӧ бӧръянныд, быд сикт-посёлокын райын кодь олӧм лӧсьӧда. Ог тӧ-ӧ-ӧд, артмас ли, оз ли мыйкӧ? Со тай... Сиктшӧрса медся тыдаланаинас «Москвич» автомашина зымвидзӧ-сулалӧ, быттьӧ дэльӧдӧ бур войтырсӧ, чуксалӧ — локтӧй пӧ, бӧрйысьысьяс, сетӧй гӧлӧсъяснытӧ юралысьӧ медбур кандидат вӧсна, ворсӧдасны пӧ менӧ да, кодлы шудыс усяс, сійӧс и мӧда вартӧдны-новлӧдлыны... Татшӧм кӧрт вӧвсӧ пӧ быд районын ворсӧдӧны, мед сӧмын унджыкӧн локтасны бӧрйысьнысӧ. А машина вылад унаӧн, тыдалӧ, лача кутӧны, окотитысьыслы пом оз тыдав.

Тадзи кымын жӧ мӧвпаліс и Писти Вань. Мортыс код дорӧ оз шыӧдчы, быдӧнӧс Пистиӧн шуӧ, да аслыс нимыс вуджис. Писти Вань ӧні пенсия вылын, но лыддьӧ асьсӧ, роч ног кӧ, сознательнӧй элементӧн, ас му радейтысьӧн. Со и воліс клубӧ бӧрйысян могӧн. Любуш гӧтырыскӧд ӧтвыв сетісны гӧлӧснысӧ сы вӧсна, кодӧс лыддисны медсясьыс-медсяӧн. Любушыс сэсся тшӧктіс Ваньлы гортас мунны, ачыс пи-монь ордас могӧн кежис... Дыр пӧ ог ветлы, шуыштіс верӧсыслы.

Писти Вань недыр жӧдзыштіс на клуб дорын. Та коста кодкӧ тапнитіс Ваньлы пельпомас мыш сайсяньыс:

— Чолӧм, Иван Педӧрӧвич!

Вань кыліс зэв тӧдса гӧлӧс да бергӧдчис. Сы дорын сулаліс да нюмвидзис Чиган Вась, челядьдырся и томдырся медся бур ёртыс.

— Но-о! Васьӧ! — чуймис Писти Вань. — Кытысь нӧ татчӧ усин? Енэжсьыс али мый? Кӧні вӧлін-ветлӧдлін? — чолӧмасьӧм пыдди кутіс юасьны вӧвлӧм ёртыслысь.

— Ин нин юась, — серӧктіс мӧдыс. — Кӧні ме вӧлі, сэні абу нин, кыдзи ачыд аддзан.

— Чолӧм, инӧ! Тэ кӧ быттьӧ, Васьӧ, — медбӧрын сяммис жӧ чолӧмасьны, да сывйыштіс на вӧвлӧм другсӧ. — Чайті, некор нин сэсся ог аддзысьлӧй. Ин кӧ ачыд кывлысь, иг и тӧд.

Пӧрысьмыштӧмыд жӧ. Вай, Васьӧ, ми ордӧ ветлам, пукалыштам, сёрнитыштам. Гӧтырӧй пи-монь дорас муніс гортуланыс отсыштчыны. Ме ӧтнам. А тэ гӧтырыдкӧд воин?

— Ӧні менам ни гӧтыр, ни мӧтыр абу, — вочавидзис Чиган Вась. — Куимысь гӧтрасьлі, но куимнан гӧтырыс пышйисны, юыштала да. Бать-мамлӧн важ позъяныс бӧр вои, — улич кузя восьлалігӧныс нин висьтасис Чиган Вась. — Сибырын вӧлі и, Воркутаын вӧлі и. Некытысь бур олӧм иг аддзы. Чужан муӧ бӧр кыскис. Потӧм вор дорам.

Васьыс дзик чиган кодь: мугов чужӧма, чиклясьысь смоль сьӧд юрсиа. Та вӧсна и сибдіс Чиган нимыс. Йӧзыс сёрнитісны, мый Васьыс и збыльысь чиган рӧдысь. Мамыс пӧ том дырйиыс чурка чужтылӧма кутшӧмкӧ сьӧд юрасянь. Бӧрыннас нин петӧма верӧс сайӧ, да Васьлӧн мукӧд чой-вокыс югыд юрсиаӧсь.

Регыд мысти Писти Вань да Чиган Вась пукалісны нин Ваньяслӧн керкаын. Аддзысьлӧм кузяыс керкаса кӧзяин пызан вылӧ лэптіс кӧзӧдысь сола тшак да сола чери, перйис дзебасысь водка доз. Чиган Васьлӧн синъясыс югзисны.

— Но-о, тэ тай зэв озыр! — паніс сёрни Чиган Вась. — А менам керкаын весиг шыръясыс нин тшыгла кулісны.

— Ог лёка олӧй, — ошйысьыштіс Писти Вань. — Дзоньвидзалун вылӧ ог жӧ ёна норасьӧй и. Ачыд тӧдан, гӧтырӧй меысь том да варов. Мӧс на видзам. Кӧрымсӧ челядь отсалӧны заптыны, картупель быдтам. Сэсся вӧрад ветлыны ог дышӧдчӧй: тшак-вотӧстӧ век вайыштам тӧв кежлас... Но, вай юыштам ли мый ли! — гранъя ичӧт румкаясӧ водка кисьталігмоз шуис Ваньӧ. Кык друг тотшкысисны, сэсся ӧтчыд лолыштӧмӧн кымисны курыдторсӧ. — Код вӧсна нӧ гӧлӧсуйтін? — сола тшаксӧ вомас няклялігмоз друг юаліс Писти Вань.

— А ме некодӧс бура ог тӧд, да эсійӧ паськыд пельпомаыс вӧсна гӧлӧсуйті.

— А коді нӧ на пӧвстын абу паськыд пельпома? — чуймис Писти Вань. — Ставныс ыджыдӧсь да джуджыдӧсь.

— Ме эсійӧ Ульныровсӧ бӧрйи, сійӧс тӧдышта да, — стӧчмӧдіс Чиган Вась. — Кӧть и том, но тӧлка.

— Ӧти пызан сайын али мый даръясинныд? — серӧктіс горт олысьыс. — Кысь нӧ сійӧс тӧдан?

— Ин серав, неуна гӧгӧрвоа жӧ, коді кытчӧ сынӧ, — эз лёкӧдчы ёртыс вылӧ вӧвлӧм воркутаса, а ӧні ас чужан сиктас олысь. — Сиртӧ кӧ ваӧ лэдзан, ачыд тӧдан, мый лоӧ. Бер ыджыд акула ми вывті ыджыдаліс, а гос эз ло ни тэныд, ни меным. Ог кут вензьыны... Вай водкатӧ нӧшта кисьты, ин жалейт.

Писти Вань тайӧ пӧрйӧ эз жӧ лёкӧдчы гӧсьтыс вылӧ, бара на кисьтыштіс курыдторсӧ румкаясӧ. Тотшкысисны да юисны, сола чериӧн чӧсмасьӧны.

— А тэ код вӧсна гӧлӧсуйтін? — ӧні нин Чиган Васьыс юаліс. — Коді тэныд медся-медсяыс?

— А меным... Кӧть кодӧс ин бӧрйы, ставныс ӧткодьӧсь! Ме важӧн нин некодлы ог эскы. Кодӧс он бӧрйы, ставныс асланьныс куралӧны, ассьыныс зепъяснысӧ тыртӧны, — кывлысис Писти Вань. — Ме сӧмын ас вылӧ надеяӧн ола, но сеті жӧ гӧлӧсӧс ӧти паськыд пельпома вӧсна.

— Сідз эськӧ да. Помнитан, Ваньӧ, кутшӧм гажаа водзті бӧрйысьӧмъясыд мунісны? — кутіс казьтывны важсясӧ Чиган Вась. — Клубын том йӧз концерт петкӧдласны, сикт кузя вӧла доддьӧн, гудӧкасьӧмӧн да сьылігтыр ветлӧдлӧны-гажӧдчӧны. Во олӧмыс вӧлі! А ӧні?

— Ӧні тай гажӧдчӧны жӧ. Со, автомашина ворсӧдӧны! — нюммуніс кӧзяин, коді эз жӧ ёна ошкы талунъя олӧм-вылӧмсӧ.

— Мый сійӧ ӧти машинаыд... Быдӧнлы кӧ эськӧ сетісны! Но прӧста некод некодлы нинӧм оз сет, — кутіс вензьыныкодь корӧм гӧсьтыд. — Водзті бӧрйысян лунӧ вӧлі клубас буфет восьтасны, ас пекарняын пӧжалӧм кӧлачӧн вузасьӧны. Кӧлачыс небыд, чӧскыд. Ӧні вайӧм кӧлачыс чорыдсьыс-чорыд. Пиньтӧ чеган, курччан кӧ. Кисьты нӧшта, ин жмотитчы, жмот, — мыйлакӧ скӧрмис Чиган Вась, кодлы курыд зелляыс, тыдалӧ, кучкыштӧма нин юрас.

— Кутшӧм ме тэныд жмот? — дӧзмис Писти Вань. — Ме тэнӧ гортӧ гӧсьти кори, верді-юкталі, а тэ менӧ лёктан. Яндзимыд абу.

— Менам яндзим абу? — паськӧдіс син бугыльяссӧ Чиган Вась. — Тэ менсьым Любасӧ том дырйиыд вежмалін, сы вылӧ гӧтрасин. Любушыс ӧд менам невеста вӧлі. Оз ков меным тэнад чериыд ни тшакыд. Ачым, колӧ кӧ, кыя и вота. А мӧд Любаыс сэсся некор меным оз сюр...

— Люба менӧ век радейтіс, и ӧні на радейтӧ! — дзикӧдз скӧрмис гӧсьт вылӧ Писти Вань. — Ачыд мыжа, ӧласян-шландайтан Рассея пасьталаыс. Коді тэ коддьӧмыскӧд овны вермас? Куимысь гӧтрасьлӧмыд, а некоді тай мыйлакӧ абу ӧшйӧма тэ дорӧ.

— А на понда ме ог шогсьы. Асьныс овмӧдчылісны, асьныс и усйысисны. Менам куим гӧтыр вӧлі, да куимнанныслӧн нимныс Люба. Дзик ним пондасьыс и гӧтрасьлі, тэнсьыд Любатӧ эг вермы вунӧдны да. Та вӧсна, гашкӧ, и юӧмас сетчи, — бӧрддзис Чиган Вась. — А ӧд коркӧ герой вӧвлі!..

— Тэ? Герой? — паськӧдіс синъяссӧ Писти Вань. — Кутшӧм тэ герой? Кӧні нӧ, кутшӧм фронт вылын вӧлін?

— Трудӧвӧй фронт вылын. Благодарносьт эм и. Герой соц-соц... эсійӧ, соцтруда, — эз кут артмыны Чиган Васьлӧн кывйыс.

— Абу герой, а ударник, кӧсъян кӧ тӧдны. А тэ: герой — гачад лэдзан быд вой. Вот тэ коді. Мед первой уджыштін вӧрас да сы бӧрын ошйысин, чиган доддьысь кольӧмтор, — ырзис дзикӧдз Писти Вань. — Чиганыд чиган и эм... Коз пу йылысь тури висьталас.

— А тэ, Письти-письти-письти, водкатӧ он кисьты, — нерис ёртсӧ ёнакодь гажмӧм Чиган Вась.

Пызан сайын вензьысьяс эз и казявны, кыдзи керкаӧ пырӧма Писти Ваньлӧн гӧтырыс.

— Мыйся тані шум да зык? Горзӧмныд ывлаӧдзыс кылӧ, — шыасис Люба. — А тайӧ нӧ коді, сьӧд юраыс?

Вензьысьяс кыкнанныс шӧйӧвошисны, видзчысьтӧмнысла оз тӧдны, мый и шуны. Медбӧрын Вань сайкаліс.

— Эн мӧй тӧд? Тайӧ ӧд Чиган Васьыд. Бӧрйысьны волӧма да, клуб дорас аддзысим.

— Но-о! — чуймис Любуш. — Пӧрысьмыштӧмыд, Вася, да иг тӧд. Дыркодь нин сиктаным ин вӧвлы. Видза олан, сідзкӧ, — Любуш нюжӧдіс Васьлань веськыд кисӧ. — Видза олан, мися.

Но Чиган Вась мыйлакӧ чӧв оліс да пась синъясӧн видзӧдіс Люба вылӧ. Сэсся сувтіс пызан сайсьыс, босьтіс тув йылын ӧшалысь курткасӧ да кыв ни джын петіс керкасьыс.

— Мый нӧ тайӧ Васьыскӧд лоӧма? — юаліс верӧсыслысь Люба. — Весиг из чолӧмась мекӧд.

— Кысь ме тӧда? — юалӧмӧн жӧ вочавидзис Писти Вань. — Клуб дорас аддзысим да, зэв кыпыд лола вӧлі-а. Пукалыштім сэсся. Ме нинӧм лёксӧ сылы иг жӧ шу.

А Чиган Вась аслас ыркыд керкаын дыркодь чӧв куйліс важиник, чорыд диван вылын. Дум вылас уси уна-уна восайса татшӧм жӧ мича бӧрйысян лун...

Вась сӧмын на армияысь воис, пырис шоперавны лесопунктӧ. Бӧрйысян лунӧ выль костюмасис да ёртъясыскӧд вӧла доддьӧн, гудӧкасигтыр, ветлӧдлісны шӧр туй кузя.

Буретш тайӧ лунас Вась тӧдмасис Любаыскӧд. Нылыс вӧлі туй мӧдарас вуджӧ да тӧкӧтьӧ эз веськав вӧв кок улӧ. Бур, мый Вась сяммис пемӧссӧ сувтӧдны да додьсьыс чеччигмоз горӧдіс: «Мый нӧ вӧв улас пыран? Оз овсьы али мый?» — но матыстчис тӧдтӧм ныв дорӧ да кывсӧ воштіс. Сы вылӧ рудов, гырысь синъясӧн мыжапырысь видзӧдіс мичаник том ныв. Вась сэсся отсаліс сылы пуксьыны доддяс, юаліс, кытчӧ пӧ тэнӧ, мича ныв, нуӧдны, кӧні пӧ олан?

Тадзи и лои тӧдмасьӧмныс. Нылыд, вӧлӧм, уджалӧ больничаын медсестраӧн.

Ёна эськӧ мусмис Любушыс Чиган Васьлы, но эз сылӧн гӧтырӧн ло. Писти Вань сайӧ петіс. Шуліс на Вась, мун пӧ ме сайӧ верӧс сайӧ, но Люба сӧмын шпыньмуніс: чиган кодь пӧ сьӧд тэ... Пывсянын пӧ бура мыссьы, мед едждан, сэк пӧ видзӧдлам, мый водзӧ вӧчны...

Ак эськӧ да!.. Ачыс ӧд тӧдмӧдіс найӧс Любалӧн патеруйтан керка дорас. Писти Вань вӧлӧм клубӧ бӧрйысьны мӧдӧма. Тӧдмась пӧ, Люба, тайӧ — Ваня, менам медся бур друг! — шудаа сёрнитіс сэки Вась. Сійӧ луннас и мусмӧма мичаник нылыдлы лӧз синъяса Вань. А регыд и кӧлысь ворсісны.

Та бӧрын Вась эз нин вермы овны аслас сиктын... Уналаӧ воліс, Коми мусӧ быдсӧн кытшовтіс, а шудлун эз и аддзы... Муса Любушсӧ некыдз эз вермы вунӧдны. Талун тай со выльысь аддзис, да весиг кыв-ворыс вошис.

Сё яндзим, мый понда и зыксис Писти Ваньыскӧд. Сійӧ ӧд, шуны кӧ, нинӧмӧн абу мыжа. Эз и ков эськӧ вӧвлӧм другыскӧд на ордӧ мунны да... Ёна и мустӧмтіс-видіс асьсӧ Чиган Вась: кутшӧм синъясӧн пӧ и кута видзӧдны вӧвлӧм другӧй вылӧ? Но нинӧм. Такӧдіс на асьсӧ: «Ваньыд абу йӧй, гӧгӧрвоас да прӧститас».

Дыркодь на Васьӧ пыдіа ышлолаліс да бергаліс диван вылас куйліг. Медбӧрын унмовсис жӧ.