БӦРЙЫСЬЫСЬ

Пачсӧ сайкӧдӧм да юмов кампетӧн сук тшай юыштӧм бӧрын Улей баб лёкӧн-сорӧн кавшасис шоныд паччӧр вылӧ. Олӧма мортыд олӧма и эм. Ӧтарӧ кытікӧ висьӧ: то сьӧлӧмыс, то бокас кочӧг бытшкӧма, то юрыс висьӧ-потӧ, то коксӧ войтӧв кыскалӧ. Со и ковмӧ кадысь кадӧ пач вылын лысьӧмсӧ шонтыны-небзьӧдны. Абу и дивӧ. Кӧкъямысдассӧ Улей пӧч тыртіс да ёна гортсьыс некытчӧ эз петав. Гожӧм шӧрнас, шоныд, мича лунъясӧ сӧмын сод вылас гожъялыштӧ, сӧстӧм сынӧдсӧ апалыштӧ. Ёнакодь нин оз вермӧдчы пӧчӧыд, но век на ас позъяс олӧ-вылӧ. Ныв-пияныс, коді Ухтаын, коді Сыктывкарын, важӧн нин овмӧдчалісны да век пӧрысь мамнысӧ ас орданыс корӧны овны. Но Улей бабӧс ни кӧлачӧн, ни юмов кампетӧн, ни сира гезйӧн карад он кыскы. Шоныд паччӧрсӧ жаль кольны. Пачыс бабыдлы и бурдӧдысь, и небыд гач, и картупеля рач. Дай дӧзьӧритысьыс, медічӧт Валя нылыс чужан сиктсьыс некытчӧ эз мун. Верӧс сайӧ тані петіс да уна жыръя патераын олӧ. Мамсӧ ӧтарӧ жӧ ас ордас корӧ. Но Улей баб сэтчӧ оз жӧ кӧсйы мунны. Пыксьӧмӧн пыксьӧ. Ыджыд роч пачыс сэні абу да. Валя нылыс, дерт, пӧрысь мамсӧ оз вунӧдлы. Век мыйӧнкӧ отсыштас. Зятьыс да бабӧн шуысьясыс пӧчӧтӧ пескӧн тӧвбыд кежлӧ могмӧдӧны, васӧ кӧть вежон кежлӧ ваясны, пестӧ пачад пыртасны, асланыс пывсянын быд вежон на пывсьӧдӧны. Мый не овны...

Сӧмын бӧръя кадас бабуль юрнас майшасьны-вошласьны мӧдіс. Быд нинӧм абусӧ мукӧддырйи сӧрас. Ӧшинь дорас пуксяс да шуӧ, со пӧ Петыр Ӧльӧш война вылысь локтӧ. Нылыс эськӧ и шулас, жынан кӧ пӧ тэ, мамукӧй-а, Петыр Ӧльӧшыс ӧд, ачыд на висьтавлін коркӧ, Ыджыд война вылас абу нин ветлӧма, олӧма нин вӧлӧма да. Дай сійӧ таладор югыдсӧ важӧн жӧ эновтіс. Либӧ Улей баб бара нем виччысьтӧг шуас, со пӧ батьныд чери кыянінысь воӧма, чери тыра нопйӧн гортӧ кайӧ. Валя нылыс чуймалӧ. Мамук, мыйла пӧ нинӧм абусӧ сӧран? Батьным ӧд важӧн жӧ нин абу ловъя. Татчӧ колӧ содтыны, мый Улей баб век кыв-вора вӧлӧма. Дай ӧні на варов. Вомас чуньтӧ он сюй. Курччас, сяммас вочавидзнысӧ. Радейтӧ бызгыны-сёрнитыштны, но некодкӧд, гортас пырджык ӧтнас олӧ да. Сэк жӧ пӧчӧыд зэв асныра. Некодӧс оз кывзысь, мыр моз пыксяс, ставсӧ ас ногыс вӧчас.

Ӧти мича лунӧ, кор миян пӧчӧным паччӧр вылын пӧрысь лысьӧмсӧ вӧлі шонтӧ, пырисны сы дорӧ переписчикъяс да шуӧны, лэччӧй пӧ, Николаевна, пач вывсьыд, ми пӧ гижасьны локтім да мыйсюрӧ юасьыштам. А олӧма мортыдлы сьӧкыд пач вывсьыд вӧрзьыны да лэччыны.

— Ог нин лэччы, детяясӧй, ог вермӧдчы да, — шыасис пач вывсянь Улей баб.

— Лэччӧй, лэччӧй, да паспортнытӧ на вайӧй, — бара корӧ ӧти том гижасьысьыс.

— Ог, мися! — пыксьӧ пӧчӧ. — Он мӧй аддзӧй? Ог вермӧдчы, дай ог тӧд, кӧні пачпортӧй.

Та кості гижасьысьяс пуксисны пызан сайӧ да асланыс кабалаӧ видзӧдӧмӧн кутісны юасьны. Кор пӧ тэ чужлін, бабульӧй, кымын челядь быдтін, видзан-ӧ гортса пемӧсъясӧс, эм-ӧ тіянлӧн град йӧр. Тайӧ юалӧмъяс вылӧ пӧрысь пӧчӧыд кыдзкӧ-мыйкӧ сяммис вочавидзны. Сэсся ӧтиыс и юалӧ:

— Кутшӧм тіян национальносьтныд?

— Мы-ый? — чуймис Улей баб. — Кутшӧм националь? Менам татшӧм чудӧыс некор эз вӧв, кӧть суседъяслысь юалӧй. Эз вӧв дай оз ло. Сытӧг тай кӧкъямысдасӧдз олі дай нӧшта, гашкӧ, Енмыс сетыштас овны. Но Енмыс жӧ мед и видзас национальсьыс.

— Николаевна, — шыасис мӧд том гижасьысьыс, — эн лёкӧдчӧй ми вылӧ. Миянлы ӧд колӧ бумагаас пасйыны, коми али роч ті, а гашкӧ, татарка ли чиганка.

— Ачыд тэ чиганика, — дӧзмис бабуль. — Чиган доддьысь кольӧмтор. Мися жӧ, юрсиыд сьӧд.

— Эн дӧзмӧй ми вылӧ, Николаевна, а висьталӧй, коми ті али абу коми.

— Но мед сідзи и юалінныд. Школаад ӧд менам эз ло дыр велӧдчӧмыс, олӧмыс сьӧкыд вӧлі да. Дерт, быдтор ог и тӧд. Коми ме, коми. Батьӧй и мамӧй комияс вӧліны, пӧль-пӧчьяс коми рӧдысь жӧ вӧліны, а сыктывкарса да ухтаса нук-нучкаясӧй рочьяс нин. Комиӧн кывсӧ оз сяммыны шуны. Нач мӧмӧтъяс, — торгис-висьтасис пач вывсянь неуна варовмӧм Улей пӧч.

— Ті коми-зырянка али коми-пермячка?

— Но ті вывті жӧ уна мӧдінныд юасьны. Быдсӧн юрӧй висьмис. Кытысь ме тӧда? Нылӧйлысь юалӧй, сійӧ, гашкӧ, тӧдӧ, грамотаа морт, бухгалтер. Быдлаӧ ветліс, Москва и Питер аддзыліс. Зятьӧй велӧдчылӧма жӧ. Ыджыд морт, электрик.

— Сідзкӧ, коми-зырянкаӧн гижам.

— Меным веськодь, кӧть мыйӧн гижанныд, мырйӧн сӧмын эн пасйӧй-а.

— Кутшӧм кывъяс тӧданныд?

— Кыдзи кутшӧм? — шензьӧ Улей пӧч.

— Комиысь ӧтдор кутшӧм кыв вылын верманныд сёрнитны? Рочӧн кужанныд?

— Омӧля. У роча то не была да по рочу то не кужу, — шмонитыштіс пӧчӧ. — Нук-нучкаясӧй рочасьӧны, да найӧс, шемелаясӧс, ньӧти ог гӧгӧрво.

— Граница сайын вӧлінныд-ӧ коркӧ?

— Кутшӧм гранича? — бара чуймис Улей баб. — Коля пиӧй тай гранича вылын служитіс-а. А ме эг, эг вӧв гранича вылад. Дай мый понда ме эськӧ сэтчӧ муна? Ме ӧд абу мужик, мед гранича вылын служитны.

— Николаевна, ті миянӧс бара на эн гӧгӧрвоӧй. Миянлы колӧ пасйыны, ветлінныд-ӧ ті коркӧ мӧд странаӧ, шуам, Германияӧ.

— Ен мед видзас! Некор эг ветлы дай ог мун, мед кӧть миллён сетасны. Верӧсӧй Ыджыд война дырйиыс пашистъяссӧ вӧтлігӧн зэв ёна вӧлі доймалӧма. Дойыс понда и кадысь водз гортын кувсис. Сарство сылы небеснӧй, — Улей баб пернапас чӧвтіс да чышъян помнас кутіс чышкавны вазьӧм синсӧ.

Дыр-ӧ эськӧ миян бабульным гижасьысьясыдкӧд торгис-сёрнитіс... Но пырис мамыс ордӧ Валя нылыс, петкӧдліс гижасьысьяслы Улей баблысь паспортсӧ. Найӧ сэсся нӧшта мыйсюрӧ кабалаӧ пасйыштісны да мунісны.

Мӧд асывнас Улей пӧч ордӧ, коді буретш шонтысис радейтана паччӧр вылас, бара пырисны тӧдтӧм том нывъяс. Чолӧмасисны, да ӧтиыс и шуӧ:

— Ті Ульяна Николаевна Пипунырованас лоанныд?

— Ме, дерт. Коді нӧ сэсся? — юалӧмӧн жӧ вочавидзис Улей пӧч. — А ті нӧ кодъяс, детяясӧй?

— Ми бӧрйысян комиссияысь воим, — вочавидзис ӧти тӧдтӧм нылыс. — Талун ӧд бӧрйысян лун. Тӧданныд-ӧ, Николаевна?

— Но-о! Бара нин бӧрйысьӧны. Выльӧн на то ли Сталинӧс, то ли Круштшовӧс бӧрйылісны да, — шензьӧ Улей пӧч.

— Ульяна Николаевна, — кывлысис мӧд том нылыс, — Сталиныс да Круштшовыс важӧн нин кувсисны. Сӧветскӧй Союзыс важӧн жӧ нин абу. Ми ӧні олам выль странаын, Россияӧн шусьӧ. Выль ног и бӧрйысьны колӧ. Талун тіян колӧ сетны гӧлӧстӧ районса юралысьӧ, Госсӧветын, районса Сӧветын депутатӧ кандидатъяс вӧсна. А ті миян сиктын медся олӧма, пыдди пуктана морт, электоратын медбур бӧрйысьысь.

— Кутшӧм нин меысь медбур электорат? Ӧдва пушикта-лолала.

— Локтӧ пач вывсьыд лэччӧй да паспортнытӧ петкӧдлӧй. Тшӧтш тӧдмӧдам юралысьӧ да депутатъясӧ кандидатъяслӧн ним-овнаныс.

— Колантор меным тіян кандидатъясныд да электоратныд. Ог, ог лэччы, — шыасис Улей пӧч. — Асьныд, колӧкӧ, пач вылас кайӧ, абу кӧ дышӧсь.

— Тайӧ нӧ мый бабульыскӧд лоӧма? Миянӧс нин пач вылас корӧ, — чуймис ӧти шленыс. — Йӧйталӧ кӧ-а? Лэччӧй, Николаевна, пач вывсьыныд.

— Мися, ог лэччы. Меным сьӧкыд ӧтарӧ лэччыны да кайны. Да волісны нин ме ордӧ тіян камиссиясьыныд. Ме бӧрйыси нин.

— Но-о! — чуймисны воӧмаяс. — Кор нӧ волісны?

— Тӧрыт.

— Кодъяс вӧсна нӧ гӧлӧстӧ сетінныд? — гӧгӧрвоис пӧчӧыдлысь неуна вошласьӧмсӧ ӧти шленыс.

— Брежнев вӧсна, — крапкис пӧчӧ.

— Но Брежневыс ӧд, Николаевна, абу жӧ нин ловъя.

— Ловъя кӧть абу, меным веськодь. Мӧдар югыдсяньыс мед рулитӧ дай странанас, колӧкӧ. Лениныс тай рулитіс жӧ кувсьӧм бӧрас, мӧдар югыдсяньыс вӧлі висьталӧ, веськыд туйӧд пӧ мунанныд, дона ёртъяс.

Комиссияса шленъяс дзикӧдз шӧйӧвошисны, оз тӧдны, мый вӧчны. Сэсся кабала чукӧрнас ӧти нылыс кайис Улей баб дінӧ пач вылас да шуӧ:

— Кывзӧй бура, Николаевна. Ми талун бӧръям ог Брежневӧс, а асланым районса юралысьӧс да райсӧветӧ депутатъясӧс. Районса юралысьӧн кӧсйӧны лоны сизимӧн. Колӧ тіянлы ӧтиӧс на пӧвстысь бӧрйыны. Ті найӧс тӧданныд?

— Кытысь меным тайӧясӧс тӧдны? Ме ордӧ найӧ эз волыны, нырсӧ эз петкӧдлыны. На бӧрся ме эг жӧ котрав.

— Со кандидатъяслӧн список, шусьӧ бюллютень, — ныв мыччис бабушлы киас некымын кабалатор. — Бӧрйӧй сэтысь, кодӧс кӧсъянныд.

— Но ме, детяӧй, ӧчкитӧг нинӧм ог аддзы.

— Кӧні нӧ ӧчкиыд?

— Ог тӧд, тӧрыт лунтыр корсьыси да эг и аддзы. Паметьӧй лёк лои. Ӧтилаӧ ӧчкиӧс пукта, а мӧдлаысь корсьыся. Нолтӧ, асьныд видзӧдлӧй, гашкӧ, джадж вылас ли шкапас сійӧ.

Мӧд нылыс гӧгӧрбок вежӧссӧ видзӧдліс да ен пельӧсысь и аддзис пӧчӧлысь ӧчкисӧ дай паспортсӧ на. Со тай пӧ, абу пыдын и вӧлӧма, сэсся мыччис пӧчӧыслы видзӧдчанторсӧ. Бабуш ӧчкиасис.

— Но-о! Выльӧн на и югдіс керкаыс, — радлӧ Улей баб. — Ме ӧд, детяясӧй, ӧчкитӧгыс нач синтӧм. А ті тай зэв том да мича нывъяс вӧлӧмныд. Менам Рома нуклы гӧтыр вылӧ зэв на и туянныд.

— Ми, бабуш, верӧс сайӧ ог на кӧсйӧй петны, — дӧзмискодь пач вылын пукалысь том нылыс. — Вай ӧдйӧджык сет код вӧсна кӧ ассьыд гӧлӧстӧ. Миян ӧд кадыс этша, уналаӧ на колӧ ветлыны. Тэ ӧд сиктас татшӧмыс абу ӧтнад.

— Менам Рома нукӧй сайӧ кӧ петан верӧс сайӧ, дерт, гӧлӧсуйта, он кӧ пет, ог мӧд бӧрйысьны.

— О-о-о! — кузя лэдзӧдіс пач вылас кайысь нылыс. — Ме регыд йӧйма тайӧ пӧчӧыскӧд.

— Йӧй керкаӧдз и вайӧдас, — кывлысис нывъёртыс.

А Улей баб бара на виччысьтӧг шуӧ, колӧ пӧ на Валя нылӧйлы звӧнитлыны, гашкӧ, пӧ сійӧ висьталас, код вӧсна меным гӧлӧсӧс сетны. Нылӧй пӧ менам грамотаа морт, быдтор тӧдӧ. Со сылысь и юасьышта. Пӧчӧ лэччис пач вывсьыс да матыстчис телепон дорӧ. Сотовӧй телепоныс, шуӧ, менам эськӧ эм, но некыдз сыӧн вӧдитчынысӧ ог велав да важся телепоннас звӧнита. Пач вылын пукалысь шленыс сідзжӧ лэччис джоджас.

— Алё-о! Валя-а! — кывлысис телепон пыр нылыс дорӧ Улей баб. — Тэ бӧрйысьнытӧ ветлін?

— Ветлі. А мый нӧ эськӧ?

— Ме ордӧ со кутшӧмкӧ камиссия воис, тшӧктӧны бӧрйысьны, а ме ог тӧд, кодӧс и бӧрйыны, кандидатыс зэв уна да.

— Бӧрйы кодӧскӧ дай. Ставныс сэні ӧткодьӧсь, ас понданыс сӧмын тӧждысьӧны, медым унджык дарӧвӧй сьӧм зептаныс тэчны, — кыліс Валяыслысь висьталӧмсӧ Улей пӧч. — Кытчӧ индасны, сэтчӧ и пасйысь.

— Но бӧръя ли мый ли кутшӧмкӧ ӧшъясӧс, паськыд пельпомаясӧс. А тэ Роматӧ татчӧ ысты.

— Мыйла? Тӧрыт на тэ ордын сійӧ вӧлі да.

— Ваӧй быри, мед кӧть ӧти ведра ваяс.

— Ладнӧ, ыстыла.

— Мича нывъяс, кӧні тіян гумагаясныд, — варова корис медбӧрын мудер пӧчӧ да кыз лупа кодь ӧчки пырыс кутіс сюся видлавны нывъясӧн мыччӧм бюллетеньяссӧ. Сэсся ӧтарӧ мӧдіс юасьны, тайӧ пӧ мортыс кытысь да коді, а тайӧслӧн бать-мамыс кодъяс, а этайӧ кандидатыс кытысь татчӧ усьӧма, Москваысь али Питерысь? Да ещӧ на и шуалӧ, тайӧ мортыс пӧ меным оз кажитчы, этайӧыс пӧ век вӧлі дыш пекыль кодь, а этайӧ мужикыс век озырлун чӧжӧ, век видзӧдӧ йӧз тшӧт вылӧ овны.

Медбӧрын комиссияса шленъяс дзикӧдз дӧзмисны, мудзисны пӧрысь пӧчӧӧс кывзыны:

— Бӧрйысян кӧ, бӧрйысь, а то ми мӧдлаӧ мунам.

— Энлӧ, энлӧ! Рома нукӧй воас да выльӧн бӧрйыся. Сылысь на мыйсюрӧ юала.

— Ы-ы-ы! — ымӧстісны нывъяс. — Пом эз мӧд воны тайӧ йӧй пӧчӧыскӧд.

— Меным эз кажитчыны кандидатъясыс да, гашкӧ, некодӧс ог и бӧрйы, — виччысьтӧг шуис Улей баб. — Мый меным наысь бурыс? Мичнысӧ ӧд он нюв. Сьӧмтор насянь оз жӧ чукты и.

Воӧм нывъясыд татшӧм кывъястӧ кылӧм бӧрын неуна садьнысӧ эз воштыны. Но ӧти нылыс сайкаліскодь да шуӧ:

— Но кӧть бюллетеньяссӧ сідз лэдз кудъяным. Мый понда миянӧс та дыра бӧбйӧдланныд?

— Ог жӧ бӧбйӧдлы. Ме тай тіянӧс эг кор. Мед эн локтӧй дай, — кутіс вензьыны пӧрысь пӧчӧ.

— Кыдзи эн корӧй? Асьныд звӧнитлінныд да.

— Гашкӧ, и звӧнитлі, юрӧй ӧд топ оз уджав, паметьӧй лёк да ставыс вунӧ.

— Николаевна, — юаліс медбӧрын дзикӧдз дӧзмӧм ӧти нылыс. — А тӧданныд-ӧ ті, мый бӧрйысьысьяс пӧвстын выль машина ворсӧдӧны?

— Но-о! — чуймис бабуль. — Кыдзи ворсӧдӧны? Ыджыд чинаясыс ас костаныс найӧс юклӧны?

— Машинасӧ кутасны ворсӧдны билетъяс серти. Лотерея шусьӧ. Ті кӧ талун бӧрйысянныд, верманныд мыйкӧ и выиграйтны. Со тіянлы лотереяын ворсӧм вылӧ билет, — мыччис ӧти нылыс Улей баблы ичӧтик календарик. — Та серти тіянлы вермас усьны машина. Сӧмын колӧ бӧрйысьны. Гӧгӧрвоинныд, Николаевна?

— Гӧгӧрвои, дерт. Абу на ӧд ме йӧй мӧмӧт, мед нин важӧн висьталінныд лотерея йывсьыд, ме эськӧ ӧдйӧ и бӧрйыси, — дзикӧдз варовмис Улей баб. — Ноко, петкӧдлӧй гумагаясас, кытчӧ колӧ пасъяссӧ тэчны.

Сэсся пӧчӧыд эз и мӧд нюжмасьны, пуктіс госа крест бюллетеняс. Та кості керка ӧдзӧсыс воссис да вежӧсӧ пырис статя том морт, чолӧмасис нывъяскӧд. Улей бабыд и шуӧ:

— Тайӧ менам Рома нукӧй. Пӧрысьмыны мӧдіс, а век на эз гӧтрась. Меным сійӧс ковмас гӧтравны. Мед жӧ сійӧ лоас кодныдлыкӧ бур жӧникӧн дай сэсся муса верӧсӧн. А сійӧ машинаыс, кодӧс ворсӧдӧны, мед меным усяс. Ме ӧд сиктас медпӧрысь да пыдди пуктана бӧрйысьысь, кыдз шуинныд асьныд, электорат.